Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 40, Şubat 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 40, Şubat 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date İsmail KORKMAZ Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Öğrencisi. Edremit1006@outlook.com I. DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ BALKANLARDAN ANADOLU YA GÖÇ HAREKETİ Muhacirler kaybedilmiş toprakların canlı hatıralarıdır. Öz M. Kemal ATATÜRK Avrupa Devletleri nin yy. da başlayan Osmanlı hâkimiyet alanlarına bakış açısındaki değişmeler, beraberinde Şark Politikası adına verdikleri bir meseleye dönüşmüştür. Şark meselesi adını verdikleri Osmanlı Devleti ni parçalama halkalarından birini de Osmanlı Devleti hâkimiyeti altındaki Balkanlar oluşturmaktaydı. Bu plana göre Türkler ilk önce Balkanlar ve Rumeli den atılarak Anadolu ya gönderilmeliydi. Bu amaç doğrultusunda bu coğrafyadaki bütün gayr-ı müslim topluluklar Türklerin hâkimiyetinden kurtarılarak buraların yönetiminin Hristiyanların eline geçirilmesi sağlanmalıydı. Büyük Avrupalı devletler, Ayestefanos ve Berlin Antlaşmalarıyla bu emellerine büyük ölçüde sahip olmuşlardır. Balkan Harpleri yle birlikte Balkanlar ve Rumeli de büyük değişimler meydana gelmiş Osmanlı Devleti bu bölgelerde hâkimiyetini çoğunlukla yitirmiştir. Yeni başlayan bu dönemde kaybedilen bu topraklardan Anadolu ya yoğun bir nüfus göçü meydana gelmiştir.yüzbinlerle ifade edilen bu göç hareketi, Osmanlı Devleti nin çöküş döneminde meydana gelmesi hususiyetiyle de ayrı bir önem taşımaktadır. Bu göçlerin Osmanlı Devleti ne iktisadi ve sosyal bir takım yeni yükler getirmesi Anadolu coğrafyasın-

2 da bir takım problemlere sebebiyet vermiştir. Bu sıkıntılara rağmen Osmanlı devlet ricali ve halkı, her türlü zulüm ve işkenceden kaçıp Anadolu ya sığınan dindaşlarını yalnız bırakmayarak yardım elini uzatmıştır. Balkanlar ve Rumeli den kaçıp gelen bu Müslüman halk kitlesi I. Dünya Savaşı öncesi, Anadolu halkının milli ve manevi duygularının gelişmesinde önemli bir rol oynamışlardır. Anahtar kelimeler: Balkanlar, Rumeli, Göçmenler, Müslümanlar, I. Dünya Savaşı. THE IMMIGRATION MOVEMENT FROM THE BALKANS TO ANATOLIA BEFORE THE FIRST WORLD WAR The immigrants are the survivals of the lost territories. Abstract Mustafa Kemal ATATÜRK The changes in the viewpoints of the European states that started in the 19th and 20th centuries towards the fields of Ottoman sovereignity became a problem named Eastern Policy in time. The Balkans in the Ottoman sovereignity were among the paces of splitting The Ottoman Empire, i.e. Eastern Question. According to the plan, firstly the Turkish people were going to be deported from The Balkans and Rumelia to Anatolia. In accordance with this purpose the European states were planning to weaken the dominance of Turkish people over all the nonmuslim societies and subordinating them to the Christians. Great European states achieved this goal to a large extent with Treaty of San Stefano and Berlin Treaty. Great changes happened in the Balkans and Rumelia with the Balkan Wars and so the Ottoman Empire lost its dominance in these fields to a great extent. In this new period there was a great population migration from these fields to Anatolia. This movement of migration, by hundred thousands of people, is important also in terms of that it happend in the collapse period the Ottoman Empire. As these migrations caused some new economical and social troubles in the Ottoman Empire, some problems aroused in Anatolian territories. Despite these problems the Ottoman dignitaries and the nation helped their muslim co-religionists who refuged to the Empire escaping from cruelty and torture. This muslim people who had come from the Balkans and Rumelia had a great role in developement of national and moral feelings of the Anatolian nation before the First World War. 467 Keywords: Balkans, Rumelia, Immigrants, Muslims, Worl War I. GİRİŞ Göç, insanlığın başlangıcından beri süregelen bir toplumsal harekettir. Tarihin belli dönemlerinde göç hareketleri yoğun olarak yaşanmıştır. Türkler de bu göç hareketinden doğrudan veya dolaylı olarak etkilenmiştir. Türklerin göç hareketi içerisinde; iklim, coğrafi etmenler, yeni yurt

3 arayışı, düşman baskısı, salgın hastalıklar gibi belirleyici temel nedenlerden önemli rol oynamıştır. Türklerin özellikle XIX. ve XX. yüzyıla kadar olan göç hareketleri yeni yurtlar edinme, sınırlarını genişletme fikri üzerinde kurgulanmıştır. Bu tarihten sonra bu düşünce ciddi değişikliklere uğramıştır. Bu düşünce yerini mevcut toprakları korumaya ve geri çekilmeye terk etmiştir. Yeni durumdan en çok etkilenen Türk hâkimiyet alanlarının başında da Balkan coğrafyasıdır. Bu bölge de yaşayan Müslüman kitle toprakların birer birer kaybedilmesi sonucu hamisiz kalarak yaşadıkları topraklar da Gayr-ı Müslim unsur tarafından çeşitli baskı ve zorlamalara maruz kalarak Anadolu ya göç etmek zorunda kalmıştır. Bu göç hareketi, birçok yeni toplumsal olayları meydana getirerek Anadolu nun anayurt olarak pekişmesinde etkili olmuştur. 1. Balkan Savaşları Sonrası Göç Hareketinin Sebepleri 1.1. Dini Sebepler Balkanlar ve Rumeli deki halkı yıllardır yaşadıkları topraklardan göç etmeye zorlayan nedenlerden biri dini sebeplerdir. Balkan Savaşları sonrası, Balkan Devletleri ele geçirdikleri topraklardaki yöre halkını kendi kiliselerine bağlamaya çalışmıştır. Bulgarlar, Bulgar Ortodoks kilisesine, Rumlar ise Rum Ortodoks kilisesine bağlamaya çalışarak, Müslümanları, dinlerini değiştirmeleri konusunda baskıya tabi tutmuşlar, Din değiştirmeyi kabul etmeyenleri ise işkenceye uğratarak öldürmüşlerdir. 1 Osmanlı Devleti nin kendi topraklarında yaşayan gayrimüslim tebaaya karşı tanıdığı din hürriyeti, balkan devletleri tarafından ülkelerinde bulunan Müslüman halka tanınmamıştır. Aksine Müslüman topluma karşı uygulanan çeşitli baskılarla din değiştirmeye zorlanmış, böylece ülkelerini Müslümanlardan arındırmaya çalışmışlardır. Bu cümleden olarak, Bulgarların Drama ya girdiklerinde yaptıkları ilk şey, şehirde bulunan iki büyük camiyi kiliseye çevirmek olmuş, bunun yanı sıra da Drama da Müslümanlara türlü zulümlerde bulunmuşlardır. Bu baskı sonrası Drama, Nevrekob, Ropçoz dan birçok ahali Bulgar istilâsı ve vahşetinden kurtulmak için, Kavala ya hicret etmişlerdir. Bulgarlar burada, Müslüman ibadethanelerini kapatmışlar ve Müslüman halkı din değiştirmeye zorlamışlardır. Selanik te de benzer türden baskılar görülmüştür. Bulgarlar, şehre girdiklerinde şehrin merkezindeki Ayasofya camiini kiliseye çevirmişlerdir. Daha sonra Müslüman ahalinin kendilerine karşı geldiklerini iddia ederek, Bulgar subaylarının emri üzerine halkın üzerine ateş açmışlar ve 500 kişiyi öldürmüşlerdir Bulgarlar ele geçirdikleri birçok yerde Müslüman Türkleri ve Pomakları 3 din değiştirmeye zorluyordu. Rodop Balkanları ve Arda Nehri havzasında yaşayan Pomakların yaşadığı bölgelere 1 J. McCarthy, Justin(1998), Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar, İstanbul: İnkılap Yayınevi, Halaçoğlu, Ahmet(2014). Balkan Harbi Sırasında Rumeli den Türk Göçleri ( ), Ankara: TTK Yayınları (3. Baskı) Pomaklar: Bulgarcanın bir lehçesini konuşan Müslüman bir halktır. Pomakların etnik kökeni ve Pomak tabirinin menşei hakkında muhtelif tezler mevcuttur. Osmanlı döneminde 15. yüzyıl ortalarından 18. yüzyılın ilk yarısına kadar olan uzun bir süreçte gönüllü olarak Müslüman olmuşlardır. Balkanlar da İslam, Türkler vasıtasıyla yayıldığı için Türk ve Müslüman terimleri eş anlamlı kullanılıyordu. Bu sebeple Pomaklar, İslam kimliği dolayısıyla kendilerini Türklükle özdeşleştirmişlerdir. Bulgar ulusal uyanışı döneminde çoğunluğu ruhban çevrelerine mensup aydınlar tarafından üretilen bazı kalp mahallî kaynaklar, Bulgar kolektif hafızasına Pomakların sistemli bir şekilde zorla İslamlaştırıldığı algısını yerleştirmiştir. Bu algı, Bulgar olmayı Bulgarca konuşmak ve Ortodoks olmak şeklinde tanımlayan bir ulus anlayışı ve bazı politik mülahazalarla birleşince Balkan Savaşları nda

4 gelen Bulgarlar önce imam, muhtar ve eşrafı katlettikten sonra, camileri kiliseye çevirip, içlerine papazları yerleştirmişler ve Hristiyanlığı kabul etmemekte direnenlere akla hayale gelmeyecek işkenceler yapmışlardır. Müslüman halkın tırnaklarını, dişlerini sökmüşler, bazılarının ağız ve burunlarını kesmişler ve hatta akıl almaz başka mezalimlere uğratmışlardır. İşgalden sonra Gümülcine ve İskeçe ye hicret edenler köylerine geri döndürülerek kadınların tesettürü ortadan kaldırılmış, isimler Bulgar isimleriyle değiştirilmiş ve Müslüman kızlar Bulgar erkekleriyle, Müslüman erkekler ise Bulgar kızlarıyla evlenmeye zorlanmıştır Ekonomik Sebepler Balkan Devletleri, hamileri büyük devletlerin kışkırtmalarıyla ele geçirdikleri bu toprakları Hristiyanlaştırmak gayesini güderken bu amaç doğrultusunda Müslüman halkın mal ve topraklarına da el koyarak ekonomik çıkarlar sağlamaya çalışmışlardır. Bunlardan Yunanistan Hükûmeti, işgal ettiği arazideki Müslümanların emval ve emlâkini Hristiyan halka mal etmeyi ve yarıcılıkla geçinen bir takım Rum çiftçiye vermeyi planlıyordu. 5 Yunanistan da görülen bu durumun bir benzeri de Bulgaristan, Romanya, Sırbistan daki Müslüman ahalide ayni gaye ile göçe mecbur edilmiştir. Bunun sonucunda da buralarda Müslüman nüfus gitgide azalmıştır. Nitekim Dimetoka-Kulaklı-Kamarlı istikametiyle, Kızıldeli vadisi arasındaki alanda, Beştepe- Pehlivançayırı-Karabağ güzergâhında sınıra yakın bölgeleri keşfe memur edilen Yüzbaşı Cemil Efendi den alınan 2 Ağustos 1913 tarihli raporda, Bulgarların bu civârı istilâsından gün kadar sonra Türk köylerinde mezâlimin başladığını ve Bulgar hükümetinin Hristiyanları, Müslümanları katletmek, kalanlarını hicrete mecbur etmek suretiyle, arazi ve mallarının kendilerine kalacağım bildirmesi pek çok masum insanın öldürülmesine sebep olmuştur ifadeleri yer almıştır Gerek Bulgaristan ve gerekse Yunanistan, göçe mecbur tutulan Türklerin topraklarına, büyük ölçüde Osmanlı Devleti nden gelen Rum ve Bulgarları yerleştirmeye başlamışlardır. Nahideromus gazetesinin çektiği bir telgrafta, Bulgaristan ın, Batı Trakya daki Müslüman ve Rum ahalinin içine Bulgar göçmeni yerleştirdiğini okuyucularına bildirmiştir. Ayrıca Bulgaristan ve Yunanistan işgal ettiği bölgelerdeki Hristiyan nüfusun başka yerlere göç etmesini de yasaklamıştır. Böylece Osmanlı Devleti ile yapılacak bir barış görüşmelerinde masaya oturduklarında, Avrupa kamuoyuna buralarda Türklerin azınlıkta kaldığını ispatlamayı ve işgal ettikleri toprakların kendilerine ait olduğunu bu sayede kanıtlamayı hedeflemiştir. 7 Arnavutluk u istila eden Karadağlılar ise, yolları üzerindeki her şeyi yakıp yıkmıştır. Geçtikleri yerlerdeki kerestelik ağaçları devirmişlerdir. Korkudan bölgeyi terk eden halk geriye döndükle- Pomakların zorla Hıristiyanlaştırılmasına zemin hazırlamıştır. Balkan Savaşları sırasında Kral Ferdinand ve Başbakan İvan Geşov un desteği, Bulgar Ortodoks Kilisesi ve VMRO ya bağlı komitacılar ve Bulgar gönüllüler tarafından Rodoplar, Batı Trakya ve Doğu Makedonya da yaşayan dolayında Pomak baskı ve zulümle Hıristiyanlaştırıldı. Pomak köylerindeki bütün camiler kiliseye çevrildi veya yıkıldı. Ayrıca, her birine Bulgar adı verilen Pomaklar kiliseye gitmeye, Hıristiyan kıyafeti giymeye, doğum, nikâh ve cenazelerini papazlar vasıtasıyla yerine getirmeye zorlandılar. Pomaklar başından itibaren zorla Hıristiyanlaştırıldıklarından şikâyet etseler de Kilise ve hükümet tarafından iddiaları dikkate alınmadı. Müslümanların din özgürlüğünü garanti eden İstanbul Antlaşması nın imzalanmasından sonra Pomaklar İslam a geri dönmeye başladılar. Bulgar Kilisesi nin direnişine rağmen 1914 yılı Şubat ayı ortalarına kadar bütün Pomaklar İslam a geri döndü. Balkan Savaşları nda uğradıkları zulümler ve zorla tanassur hadisesi, Pomakları Türk kimliğine daha da yakınlaştırdı. Bkz. Koyuncu, Aşkın(Bahar 2013). Balkan Savaşları Sırasında Pomakların Zorla Tanassur Edilmesi( ), Ankara Üniversitesi OTAM, Arslan, Sezer(2008). Balkan Savaşları Sonrası Rumeli den Türk Göçleri ve Osmanlı Devleti nde İskânları 5 İkdam Gazetesi, 12 Nisan 1329(25 Nisan 1913). 6 Halaçoğlu, Ahmet. a.g.e.,2014:64. 7 Halaçoğlu, Ahmet. a.g.e.,2014:64-65.

5 rinde yıkımdan geriye kalan az sayıdaki evlerin çatılarını kapatmaya yarayacak kerestelik ağaç bile temin etmekte zorlanmıştır. Arnavutluk ta geniş bir bölge, Sırp ve Karadağlı askerler tarafından yaklaşık aynı tarihlerde işgal edilmiştir. Bu askerler geçtikleri her noktayı tahrip ederek yıkıp geçmişlerdir. Sayıları on binleri bulan muhacirler, İşkodra ve diğer kentlere sığınmacı olmuştur. Kıyımdan geçirilerek öldürülmeyip de canlı kalanların birçoğu, aç kalarak yavaş yavaş daha korkunç bir şekilde ölmekteydi. Arnavut Müslümanlar güvenlik içinde evlerine geri dönebilseler bile, orada kendilerini soğuktan koruyacak çatı, duvar bulamamışlardı. En acil ihtiyaçları olan yiyeceği bile bulamamışlardı. Gelecekte ürün elde edip hasat yapabilmek için az da olsa tohumlukları da kalmamıştı Yunanistan da Kalan Yerlerdeki Türklerin Durumu Osmanlı Devleti nin gerilemesiyle çekildiği yerlerdeki Türklerin hemen hepsi göçerlerdi. Adalar meselesi büyük devletlerce bir sonuca bağlandıktan sonra, Yunan hükümeti ve Makedonya Rumları buralarda Türk ahaliye baskın, yağma, işkence ve gasp gibi zulümlerde bulunmuşlardır. Bu yüzden buralardaki Türk unsur büyük kitleler halinde, evlerini barklarını bırakarak kaçmaya ve Osmanlı topraklarına akın halinde yerleşmeye çalışmışlardır. 9 O zamana kadar Osmanlı Hükümetinin bu gibi hareket ve halleri az çok mazur görmesi, işi daha ileriye götürmemeyi bekleniyordu. Ancak bu sefer durumda bir takım farklılıklar mevcuttu. Halk daha uyanıktı, meşrutiyet yönetimi, bütün eksiklik ve yanlışlıklarına rağmen halkın gözünü açmıştı. Bunun yanında, yaşadıkları topraklardan kovulmuş, Makedonya Türklerini, Trakya da ve Batı Anadolu kıyılarında, özellikle Ege Adaları karşısındaki bölgede bulunan Rumların yerine yerleştirmek ve bu sayede Trakya ve Anadolu yu ilerisi için bir kargaşadan korumak düşüncesi herkesin olduğu gibi hükümetinde aklına gelmiştir. Dolayısıyla resmen verilmiş emirler olmasa bile, işbaşındakilerin göz yummasıyla bu yol tercih edilmiştir. Böylelikle Osmanlı topraklarında bulunan Rumlar da yer ve yurtlarından olmuşlardır Makedonya dan kovulan Türklere karşılık, Trakya ve Anadolu daki Rumların kovulması Yunanistan ın hiç beklemediği bir olaydı. Osmanlı Devleti nin zaman zaman Hristiyan ahalisinin bir sürü ayaklanma ve tahrikine rağmen sabrettikten sonra bu tarz hareketlere geçmesi alışılmış bir durum değildi. Osmanlı, kaybettiği yerlerdeki Türkleri yerleştirmek için, Hristiyan unsura baskıda bulunmak veya bulunulmasına göz yumması, Büyük devletlerin vereceği tepkilerden korkmaması hatıra gelmemişti Muhacirlere Karşı yapılan Zulüm ve Baskılar Balkan Savaşları sonrası yapılan antlaşmalarda Büyük Devletlerin, Adalar ve Güney Arnavutluk konularında aldığı kararlar sonrası Balkan topraklarında yaşayan Türk ve Müslüman unsurlara karşı baskı ve mezalim artmıştır. Yüzyıllardır toprak bildikleri ve nesillerdir yaşadıkları bu topraklar, Türkler için baskı, zulüm ve işkencenin sürekli yaşandığı noktalar haline dönüşmüştür Arslan, Sezer. a.g.e.,2008:73. 9 Yıldırım, Seyfi(Güz 2012). Balkan Savaşları ve Sonrasındaki Göçlerin Türkiye Nüfusuna Etkileri, Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(16), Bayur, Yusuf Hikmet (1991). Türk İnkılâbı Tarihi, C.II, K.III. Ankara: TTK. Yayınları Bayur, Yusuf Hikmet, a.g.e., 1991: Arı, Kemal(2014). On Dördündü Askeri Tarih Kongresi Bildirileri I, XIX uncu Yüzyıldan XX inci Yüzyıla Uzanan Süreçte Balkanlardan Türkiye ye Yönelik Göçleri Nitelik ve Boyutlarını Belirleyen Temel Etkenler, Ankara: ATASE Daire Başkanlığı Yayınları, 298.

6 Yapılan bu baskılar üzerine çok sayıda Türk ve Müslüman halk, Anadolu ya göç etmek zorunda kalmıştır. Göç eden Türk unsurun yaşadıkları baskı ve haksızlıklar, Osmanlı basınında geniş yer bulmuş ve halkın bu konuda bilgi sahibi olması sağlanmıştır. Osmanlı basını da Balkan topraklarında yaşanan bu mezalimleri sürekli sütunlarında yer vermiştir. Gelen ilk haberler de Romanya nın ilhak ettiği Bulgar arazisindeki Bulgar memurların şiddet kullanarak Müslümanları muhacereti zorladığı ifade edilmiş ve bu olayın duyulmasından sonra Romanya yönetiminin duruma el koyarak Müslümanların topraklarına dokunmayacağı bildirmiştir. 13 Bulgar Telgraf Ajansının bildirdiğine göre; Edirne ye Sırp zulmünden kaçan müslüman ve Bulgar ahaliye karşı Sırpların altı ay kadar Sırplaştırmak amacıyla bu halka akla hayale gelmeyecek işkenceler yaptığı yazmıştır. Hudutta görevli Sırp memurların Türk ve Bulgar muhacirlerin üzerlerini çırılçıplak denecek tarzda soydukları ifade edilmiştir. 14 Sırp zulmünden kaçan yaklaşık 7-8 bin Müslüman muhacirin Anadolu ya ulaştıklarında hükümet tarafından Ankara, Konya, Sivas vilayetlerine gönderilerek buralarda iskân ettirileceği Bâb-ı Âli basınında yer almıştır. 15 Yapılan baskılar sonrasında, Sırplar tarafından işgal edilen Makedonya arazisindeki Müslümanlar evlerini terk ederek 130 kişilik bir grup halinde Sofya ya ulaşmıştır. Sırpların, bu Müslüman ahaliyi zorla askeri kışla inşaatında çalıştırdıkları yazılmıştır. 16 Sırpların baskıları işgal ettikleri arazide gittikçe artmıştır. Manastır daki Müslümanlar bütün mal ve mülklerini yok pahasına satarak İstanbul, Anadolu ve Mısır a gitmeye çalışmışlardır. Selanik ten yaklaşık on bin muhacirin geldiği belirtilmiştir Makedonya da, Müslümanlar sadece Sırp baskısı altında yaşamıyorlardı. Yunanlılar da Müslüman halka zulümlerini aralıksız sürdürmekteydi. Makedonya daki Sarıyer kaymakamı, Müslüman ahaliye hanelerini Trakya Rum muhacirlerine terk etmelerini emretmişti. Müslüman ailelere ait çiftlikler Rum lar tarafından işgal edilmiştir. Sirozdaki Müslüman mezarları Rumlar tarafından tahrip edilmiştir. Evranus cami ve bahçesi süprüntülük haline getirilmiştir. Cami Rumlar tarafından tahrip edilmiştir. Ahmet Paşa Camii mandıra, Adapazarı Mezarlığı ise tarla haline getirilerek, Müslümanların zorla buraları terk etmesi istenmiştir. 18 Zographos, Epir bölgesinde yaşayan Müslüman ahaliyi silah sakladıkları gerekçesiyle şehri terk etmeye zorlamaktadır. Şehri terke zorlanan Ergiri Müslümanlarının sayısının 6000 kişi kadar olduğu belirtilmiştir. 19 Müslüman muhacirler Epir bölgesinde görülmemiş işkencelerle karşılaşmıştır. Esir düşmüş 200 Müslümanı bir kiliseye toplamışlar ve hepsini ateşe vererek, yanan bu insanların küllerini gururla etrafa savurmuşlardır. 20 Özellikle Makedonya Müslümanlarına yapılan zulümler konusunda Peyam Gazetesi bir değerlendirme yapmıştır. Yapılan baskıların görünürde resmi olmadığı ancak Müslüman halkın evlerine bile girmekte zorlandıklarını ifade etmiştir. Bir sene içinde 200 bin Müslümanın Hicret e 13 Peyam Gazetesi, Romanya da Müslümanlar ve Bulgarlar, (24 Kasım 1913). 14 Peyam Gazetesi, Zavallı Muhacirler, (4 Aralık 1913). 15 Peyam Gazetesi, Müslüman Muhacirler, (2 Haziran 1914). 16 Peyam Gazetesi, Müslümanlar Hicret Ediyor, (20 Şubat 1914). 17 Peyam Gazetesi, Sırbistan daki Müslümanlar, (21 Şubat 1914). 18 Peyam Gazetesi, Makedonya daki Müslümanlar, (1 Mayıs 1914). 19 Peyam Gazetesi, Hâlâ Zographos, (1Mayıs 1914). 20 Peyam Gazetesi, Şark İşleri, (7 Mayıs 1914).

7 zorlandığı ifade edilmiştir. Bu muhaceratın Osmanlı Devleti nin talebinden ziyade; halkın doğdukları toprakları bırakmasının sebepleri gördükleri baskılar olarak ifade etmiştir. 21 Gazete, Yunan Makedonya sında yapılan zulümleri anlatırken, Yunan zabıtasının, kadınları ve çocukları dövdükleri, hapsettikleri, Müslüman kadınların sokakta çarşafla gezmesini engellediklerini yazmaktadır. Makedonya Müslümanlarının en temel hukuk haklarından bile yararlanmalarına izin verilmediği ifade edilmiştir. Bu durumun Müslümanların Makedonya dan çıkana kadar devam edeceğini yazarak durumun vahametini okuyucularıyla paylaşmıştır. 22 Yapılan bu baskılar Osmanlı Devleti tarafından takip edilmeye çalışılmıştır. Özellikle Yunanistan ve Makedonya topraklarında Müslüman halka yapılan baskılar ve işkenceler sefirler vasıtasıyla raporlar halinde İstanbul a bildirilerek Osmanlı Hükümeti nin bilgi sahibi olması amaçlanmıştır. 23 İstanbul dan heyetler tertip edilerek Makedonya daki Müslümanların durumu tespit edilerek yapılması gerekenler planlanmıştır. 24 Balkan Harbi ile başlayan Müslüman halkın Anadolu ya göçü, 1914 yılına gelindiğinde giderek artmıştır. Nesillerdir Balkan Coğrafyasında yaşayan bu Türk ve Müslüman kitle, Sırp ve Yunan askerleri, çeteleri tarafından yapılan baskı ve işkenceler nedeniyle vatanlarından koparılmak zorunda kalmışlardır. Müslüman halk üzerinde uygulanan bu asimilasyon politikası, halk üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Bu etkiler göç ile birlikte Anadolu ya taşınmış ve büyük bir öfkeye dönüşmüştür. Osmanlı Devleti ni dil. din ve etnik bilince sahip toplulukları Osmanlılık kimliği altında toplama stratejisi Balkan topraklarının çoğunun elden çıkmasıyla yeniden revize edilmiş ve daha çok din ve milliyet temelli bir anlayış Osmanlı Devleti ne hâkim olmuştur. 25 Bu anlayışın akabinde Çanakkale muharebeleri, Balkan halklarının intikamı ziyadesiyle alacaktır Göç Sorunu ve Batı Anadolu Örneği 2.1.Tal at Beyin İnceleme Gezisi ve Osmanlı Yunanistan Arasında Göç Problemi Osmanlı Devleti, Balkan Harpleri sonrasında Rumeli ve Balkan topraklarından gelen yoğun göç dalgasıyla uğraşırken bir yandan da Anadolu topraklarına gelen bu nüfusun nasıl iskân edileceğini ve nerelere iskân ettirileceği ile uğraşmak zorundaydı. Büyük Devletler, Anadolu daki Rum nüfusun Osmanlı Devleti tarafından baskıya tabi tutulduğu iddialarından dolayı durumu merak etmekteydi. Bu durumun büyük devletlere aktarıldığı gibi olmadığını ispatlamak için Dâhiliye Nazırı Talat Bey başkanlığında bir heyet tertip edilmiştir. Bu heyet iddiaları yerinde tespit etmek için İzmir ve civarında bir gezi tertip ederek durumu Osmanlı Hükümeti ne rapor halinde sunmuştur. Talat Bey in gezisi esnasında Ege vilayetlerinde yaşayan Rum nüfus hakkında genel tafsilatta bulunmuştur. Gezi devam ederken, Osmanlı meclisindeki 15 Rum mebus, Rum nüfusun muhacereti konusunda bilgi talep etmiştir. Bu talep Dâhiliye Nezaretine aktarılarak, birkaç gün içinde Talat Bey tarafından bir izahat yapılacağı bildirilmiştir Peyam Gazetesi, Bâb-ı Alinin Son Muhturası, (12 Mayıs 1914). 22 Peyam Gazetesi, Selanik teki Müslümanlar, (6 Haziran 1914). 23 Peyam Gazetesi, Talat Bey in Telgrafı, (24 Haziran 1914). 24 Peyam Gazetesi, Devlet-i Aliye ve Yunanistan, (27 Haziran 1914). 25 Delikgöz, Ömer(Eylül 2016). Osmanlı Tebaasından Türk Milletine: Tanzimat Romanında Etnik Kimlik, Akademik Sosylal Araştırmalar Dergisi, 4(30), Armaoğlu, Fahir(Kasım 2014). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi ,İstanbul: Timaş Yayınları Peyam Gazetesi, Muhacerat Meselesi, (2 Temmuz 1914)

8 Rumların mevcut durumunu ihtiva eden rapor 1 Temmuz 1914 te Meclis-i Vükelada okunmuştur. Bu raporun genel hatları şu şekildedir: Yunanistan a gitmemiş Rumlar evlerine dönmüş, asayiş tesis edilmiştir. Rumların muhacereti sebepleri ise şunlardır: Trakya daki Rumların göç etmekte olduklarını gören veya haber alan muhacirin-i İslâmiyye ile ahali-i asliyeden bazıları tarafından vukua bulan getirilen tazyikat tır. Makedonya ya hicret etmiş olan Rumlarla miktarı mühim bir yekûna baliğ olan asker firarilerin (askerden kaçan Osmanlı Rumları) teşvik eden mektupları ve ailelerini oraya davet etmeleridir. Bir başka sebep ise Makedonya vesair yerlerden diğer taraflara hicret eden Müslümanların, memleketlerinde bırakmış oldukları mal, emlak a erişmek ve bu sayede maddi refaha ulaşma isteğidir. Hicret, ekser yerde, toplu bir şekilde ve ani olmaktadır. Nakliyesi mümkün olan eşyaları dışında pek çok şeyi yerinde bırakıyorlar, bazı vuruşmalar ve katiller de olmuştur. Gidenlerin malları mazbut tutulmaya çalışılıyor; zamanla bozulma ihtimali olanlar satılıp esmanı sahiplerine verilecektir; avdet eden muhacirler kabul ediliyor. 28 Talat Bey in Ege bölgesindeki gezisi hakkındaki telgraflar da ilginç noktalar mevcuttur. Talat Bey gezisinin bir bölümünü Ayvalık ve Burhaniye bölgesinde geçirmiştir. Burada gezileri sırasında Dereköy e uğramış ve burada çeşitli sebeplerden göç etmeye hazırlanan 150 kadar Rum nüfusu ikna ederek göç etmekten vazgeçirdiğini ifade etmiştir. Ayvalık ta hiçbir şekilde bir taşkınlık ve olay olmadığını bildiren Talat Bey, Yunan konsolosunun da iddia edildiği gibi çetecilik faaliyetlerinin olmadığını ifade ederek Talat Bey i tasdik etmiştir. Ayvalık a gelmeden önce Küçükköy e yaklaşık 800 e yakın muhacirin geldiğinden bahsederek buradaki Rumların bu durum üzerine göç etmek için hazırlandığını belirtmiştir. Kaymakam ve komutanın nasihatleri sonucu onlarında göç etmekten vazgeçtiğini belirtmiştir. Edremit civarında ise bir kısım Rumların buradan göç ettiğini belirten Talat Bey bunlardan kalan eşyaların yağma edilmek istendiği ancak asayişin sağlanarak 41 kişinin tutuklandığını ifade etmiştir. Hristiyan nüfusa karşı hiçbir baskı ve zulüm yapılmadığı İstanbul a bildirilmiştir Talat Bey, Balkanlarda Müslüman halkın mallarına yapılan yağmanın aksine Osmanlıdaki gayrimüslim ahalinin mallarına yönelik yapılacak hırsızlık ve yağma girişimlerine karşı alınan önlemlerden bahsetmiştir. Eğer bir kimse bu türden faaliyetlerin içerisine girdiği takdirde 3 5 yıl arasında cezaya çarptırıldığından bahsederek, verilen cezalar hakkında bilgi vermiştir. Yine Rumlar baskı yapan idarecilerin görevlerinden alındığı bildirilmiştir. Talat Bey in gezisi devam ederken, İstanbul Hükümeti durumun Avrupa tarafından da net bir şekilde müşahede edilebilmesi adına büyük devletlerin temsilcilerinden oluşan bir heyetinde Talat Bey in gezisine katılmasını büyük devletlere teklif etmiştir. Bu teklif büyük devletler tarafından kabul edilmiştir. İstanbul Hükümeti, böyle bir teklifle gelerek Yunanistan ın haksız ithamlarından kurtulmayı amaçlamıştır. 30 SONUÇ Osmanlı Devleti nin XIX. ve XX. yüzyıllarda Balkan ve Rumeli topraklarının çoğunu yitirmesi, bu coğrafyadan Anadolu ya sayıları yüzbinleri bulan kitlesel göçlere sebebiyet vermiştir. Balkanlardan Türkiye ye yapılan göçlerin çok önemli, siyasi, sosyal ve ekonomik sonuçları bulunmaktadır. Balkan savaşları sonrasında, hayatını yitiren, evini, toprağını, malını ve mülkünü geride bırakarak göç eden Müslüman halk, genel olarak göç rotasını Anadolu ya çevirmiştir. Bu 28 Bayur, Yusuf Hikmet, a.g.e., 1991: Peyam Gazetesi, Muhaceret Meselesi, 5 Haziran 1330 (19 Haziran 1914). 30 Peyam Gazetesi, Muhaceret Meselesi, 7 Haziran 1330 (21 Haziran 1914).

9 coğrafyadan Türkiye ye gelen göçlerin Anadolu nun demografik yapısını sosyal ve kültürel açıdan önemli değişikliklere uğrattığı görülmektedir. Balkan ve Rumeli topraklarında emsali az görülecek bir vahşet ve soykırıma tabi tutulan Müslüman Türk nüfus, Anadolu ya göç ederken beraberinde acıları, özlemleri, sıkıntıları da yanlarında getirmiştir. Bu halet-i ruhiye altında yeni yaşamlarına alışmaya çalışan muhacirler, Anadolu nun Müslüman yerli halkını da derinden etkileşmiştir. I. Dünya Savaşı nın bitişiyle başlayan süreçte Osmanlı İmparatorluğun ortadan kalkması, ulusdevlet ve milliyetçilik fikri temelli kurulan Türkiye Cumhuriyeti nin ortaya çıkması bir anlamda yakın tarihte Anadolu ya akın eden muhacirlerin oluşturduğu olumlu havanında tesiriyle gerçekleşmiştir. Kırım, Afrika ve Arap toprakları ile Balkanlardan Türkiye ye yapılan muhacerat hareketlerinin içerisinde Türkiye nüfusuna en ciddi katkıyı yapan, nüfus üzerinde milli benliğin oluşmasına en büyük katkıyı yapan Balkan göçleridir. Bu açıdan XIX. Yüzyılda başlayan din ve ulus temelli bir göç hareketinin çıktıları bakımından çok önemli ve uzun soluklu sonuçları olması, Türk tarihi açısından dikkate değer bir anlam ifade etmektedir. EKLER EK-1 Balkanlar da öldürülen sivil Türkler. 474

10 475 EK-2 Balkanlar dan Anadolu ya göç eden Türk nüfus.

11 EK KAYNAKLAR Arı, Kemal(2014). On Dördündü Askeri Tarih Kongresi Bildirileri I, XIX uncu Yüzyıldan XX inci Yüzyıla Uzanan Süreçte Balkanlardan Türkiye ye Yönelik Göçleri Nitelik ve Boyutlarını Belirleyen Temel Etkenler, Ankara: ATASE Daire Başkanlığı Yayınları, 298. Armaoğlu, Fahir(Kasım 2014). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi ,İstanbul: Timaş Yayınları Arslan, Sezer(2008). Balkan Savaşları Sonrası Rumeli den Türk Göçleri ve Osmanlı Devleti nde İskânları. Bayur, Yusuf Hikmet (1991). Türk İnkılâbı Tarihi, C.II, K.III. Ankara: TTK. Yayınları

12 Delikgöz, Ömer (Eylül 2016). Osmanlı Tebaasından Türk Milletine: Tanzimat Romanında Etnik Kimlik, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (Asos Journal), 4(30),414. Halaçoğlu, Ahmet(2014). Balkan Harbi Sırasında Rumeli den Türk Göçleri ( ), Ankara: TTK Yayınları (3. Baskı) J. McCarthy, Justin(1998), Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar, İstanbul: İnkılap Yayınevi, Koyuncu, Aşkın(Bahar 2013). Balkan Savaşları Sırasında Pomakların Zorla Tanassur Edilmesi( ), Ankara Üniversitesi OTAM, Yıldırım, Seyfi(Güz 2012). Balkan Savaşları ve Sonrasındaki Göçlerin Türkiye Nüfusuna Etkileri, Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(16),81. Gazeteler İkdam Gazetesi, 12 Nisan 1329(25 Nisan 1913). Peyam Gazetesi, Romanya da Müslümanlar ve Bulgarlar, (24 Kasım 1913). Peyam Gazetesi, Zavallı Muhacirler, (4 Aralık 1913). Peyam Gazetesi, Müslümanlar Hicret Ediyor, (20 Şubat 1914). Peyam Gazetesi, Sırbistan daki Müslümanlar, (21 Şubat 1914). Peyam Gazetesi, Makedonya daki Müslümanlar, (1 Mayıs 1914). Peyam Gazetesi, Hâlâ Zographos, (1Mayıs 1914). Peyam Gazetesi, Şark İşleri, (7 Mayıs 1914). Peyam Gazetesi, Bâb-ı Alinin Son Muhturası, (12 Mayıs 1914). Peyam Gazetesi, Müslüman Muhacirler, (2 Haziran 1914). Peyam Gazetesi, Muhaceret Meselesi, 5 Haziran 1330 (19 Haziran 1914). Peyam Gazetesi, Selanik teki Müslümanlar, (6 Haziran 1914). Peyam Gazetesi, Muhaceret Meselesi, 7 Haziran 1330 (21 Haziran 1914). Peyam Gazetesi, Talat Bey in Telgrafı, (24 Haziran 1914). Peyam Gazetesi, Devlet-i Aliye ve Yunanistan, (27 Haziran 1914). Peyam Gazetesi, Muhacerat Meselesi, (2 Temmuz 1914) 477