ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Bedriye DEMİRCİ SERBEST DURAKLI AHIRLARDA SAĞMAL İNEKLER İÇİN KULLANILAN ÇEŞİTLİ YATMA YERİ MATERYALİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ADANA, 25

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SERBEST DURAKLI AHIRLARDA SAĞMAL İNEKLER İÇİN KULLANILAN ÇEŞİTLİ YATMA YERİ MATERYALİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Bedriye DEMİRCİ YÜKSEK LİSANS TEZİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI Bu tez.../.../25 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. İmza... İmza İmza... Prof. Dr. Kemal ÖZKÜTÜK Prof. Dr. Taner ALAGÖZ Doç.Dr. Serap GÖNCÜ KARAKÖK DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Zootekni Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF-24-YL-8 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ SERBEST DURAKLI AHIRLARDA SAĞMAL İNEKLER İÇİN KULLANILAN ÇEŞİTLİ YATMA YERİ MATERYALİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Bedriye DEMİRCİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI Danışman: Prof. Dr. Kemal ÖZKÜTÜK Yıl: 25, Sayfa: 79 Jüri: Prof. Dr. Kemal ÖZKÜTÜK Prof. Dr. Taner ALAGÖZ Doç. Dr. Serap GÖNCÜ KARAKÖK Süt sığırlarının barındırılmasında yatma yeri zemininde kullanılan altlık materyali, inek gönencesi için büyük önemi haizdir. Bu çalışmada, 8 farklı yatma yeri altlık materyali her biri 5 tekerrürlü olmak üzere toplam 4 durakta uygulanmıştır. Sekiz farklı altlık materyali olarak 2 çeşit mat(paspas), 2 farklı mattress(yatak), kum, hızar talaşı, buğday sapı ve ayrıca halen mevcut beton zemin herhangi bir işlem yapılmadan aynen bir deneme konusu olarak uygulanmıştır. Bu çalışmada; 1.Deneme birbirini takip eden zamanlarda iki tekerrürlü olarak 4 inek, 4 yatma yeri, 2.Deneme 2 inek, 4 yatma yeri ve 3.deneme ise 4 inek, 4 yatma yeri ve yatma yeri materyallerinin üzerlerine buğday kesi serilerek hayvan davranışları gözlenmiştir. İneklerin yatma yeri tercihleri; kirlilik, ayak ve diz lezyonları, topallık, duruş, yürüyüş davranışları gözlemlenmiş ve süt verimleri kayıtları tutulmuştur. Elde edilen sonuçlara göre; denemenin ilerleyişi ile birlikte kirlilik, ayak ve diz lezyonları, topallık, duruş, yürüyüş puanlamalarında olumlu gelişmeler gözlenmiştir. Yatma yeri materyali tercihleri bakımından Deneme 1 in 1.tekerrüründe 2.tip yatak(%3), Deneme 1 in 2.tekerrüründe buğday sapı serili olan durakları(%4), Deneme 2 de 1.tip paspas(%6) ve Deneme 3 de 1.tip yatak(%4) yanlarında belirtilmiş oranda bu tip yatakların en yüksek oranda tercih edildiği gözlemlenmiştir (ahır içi oranına göre). İneklerin yatma yerlerinden daha çok açık alanlarda yattıkları gözlenmiş bunun nedeni olarak da durak boyutlarının standartlara uygun olmayışı ve daha önce uygulanan açık alana sap serilmesi ile alışkanlık kazanmaları ve bu alanda daha çok esinti aldıkları kanaatine varılmıştır. Anahtar Kelimeler:Yataklık materyali, yatma davranışı, hareket, süt sığırcılığı. I

4 ABSTRACT MSc THESIS A COMPARISON OF DIFFERENT STALL BASE FOR DAIRY CATTLE IN FREESTALL BARNS Bedriye DEMİRCİ DEPARTMENT OF ANIMAL. INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Prof. Dr. Kemal ÖZKÜTÜK Year: 25, Pages: 79 Jury : Prof.Dr. Kemal ÖZKÜTÜK Prof.Dr. Taner ALAGÖZ Assoc.Prof. Serap GÖNCÜ KARAKÖK Bedding material and freestall base type is important for cow comfort. In this investigation eight different bedding materials and base type, each with five replicates used at forty freestall barn. The eight different bedding materials were; two types of mats, two types of mattresses, sand, sawdust, wheat hay and concrete floor surfaces as it is present in the barn. The investigation consisted of four parts. In the first part of the investigation forty cows, forty freestall barn and the investigation repared once more. In the second part of the investigation only twenty cows were kept at forty freestall barn. At the last part of the investigation forty cows at forty freestall but wheat hay was laid on the stall surfaces without moving the bedding material present at the stalls. Observations were made on, preference of the bedding material; dirtiness, hock and knee lesions, lameness, standing and walking behavior scored. Also the milk yields during investigation were recorded. According to the results, the scores about each observed criteria, improved as the time progressed. The most preferred bedding material by cows at first, second, third and forth part of the investigation were second type mattress(%3), wheat hay(%4), first type mat(%6) and first type mattress(%4) respectively. Cows preferred to rest mainly at the open area (pen) of the barn. The main reasons for this behavior were concluded as; 1)open the area (pen) gets more air moment then inside of the barn. 2)freestall dimensions are not properly designed. 3)The last conclusion is the cows were used to rest outside the barn. The farm management used to lay wheat hay to the pen. KeyWords: Bedding Material, Lying Down, Locomotion, Dairy Cattle. II

5 ABSTRACT MSc THESIS A COMPARISON OF DIFFERENT STALL BASE FOR DAIRY CATTLE IN FREESTALL BARNS Bedriye DEMİRCİ DEPARTMENT OF ANIMAL. INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Prof. Dr. Kemal ÖZKÜTÜK Year: 25, Pages: 79 Jury : Prof.Dr. Kemal ÖZKÜTÜK Prof.Dr. Taner ALAGÖZ Assoc.Prof. Serap GÖNCÜ KARAKÖK Bedding material and freestall base type is important for cow comfort. In this investigation eight different bedding materials and base type, each with five replicates used at forty freestall barn. The eight different bedding materials were; two types of mats, two types of mattresses, sand, sawdust, wheat hay and concrete floor surfaces as it is present in the barn. The investigation consisted of four parts. In the first part of the investigation forty cows, forty freestall barn and the investigation repared once more. In the second part of the investigation only twenty cows were kept at forty freestall barn. At the last part of the investigation forty cows at forty freestall but wheat hay was laid on the stall surfaces without moving the bedding material present at the stalls. Observations were made on, preference of the bedding material; dirtiness, hock and knee lesions, lameness, standing and walking behavior scored. Also the milk yields during investigation were recorded. According to the results, the scores about each observed criteria, improved as the time progressed. The most preferred bedding material by cows at first, second, third and forth part of the investigation were second type mattress(%3), wheat hay(%4), first type mat(%6) and first type mattress(%4) respectively. Cows preferred to rest mainly at the open area (pen) of the barn. The main reasons for this behavior were concluded as; 1)open the area (pen) gets more air moment then inside of the barn. 2)freestall dimensions are not properly designed. 3)The last conclusion is the cows were used to rest outside the barn. The farm management used to lay wheat hay to the pen. KeyWords: Bedding Material, Lying Down, Locomotion, Dairy Cattle. II

6 TEŞEKKÜR Bu çalışmada sağladığı destek ve gösterdiği anlayıştan dolayı danışman hocam, Sayın Prof. Dr. Kemal ÖZKÜTÜK e, Çalışmam öncesi ve esnasında her türlü yardımlarını esirgemeyen Araş.Gör. Gökhan GÖKÇE ye, Zir.Yük.Müh. Hüseyin ÜÇEŞ e ve aynı alanda çalıştığımız Zir.Yük.Müh. Mücella SALER e, Çalışmanın yürütülmesinde verdiği destekten dolayı Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ne ve Her zaman maddi ve manevi katkılarını esirgemeyen aileme, TEŞEKKÜR ederim. III

7 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ......I ABSTRACT II TEŞEKKÜR......III İÇİNDEKİLER.....IV ÇİZELGELER DİZİNİ...VI GRAFİKLER DİZİNİ...VII ŞEKİLLER DİZİNİ...IX SİMGELER VE KISALTMALAR..X 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Altlık Tercihleri: İneklerin Tercihlerini Belirlemede Davranışın Kullanımı Durak Kullanımı: İnek Davranışı İle Yatak Konforunun Belirlenmesi Davranışsız Parametreler: Altlık Materyaller Sağlığı, Verimliliği ve Yönetimi Nasıl Etkileyebilir MATERYAL VE METOD Materyal Alınan Gözlem Kayıtları Metod Uygulanan Denemeler Denemede Ele Alınan Konulara Ait Değerlendirme Kriterleri ve Uygulama Metodları Bütün Denemelerde Ortak Uygulanan İşlemler ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Deneme 1 in 1.tekerrüründe İneklerin Ahır İçinde ve Gezinti Alanında Bulunmalarına Göre Alınan Gözlemlerin Değerlendirilmesi Deneme 1 in 2.tekerrüründe İneklerin Ahır İçinde ve Gezinti Alanında Bulunmalarına Göre Alınan Gözlemlerin Değerlendirilmesi Deneme 2 de İneklerin Ahır İçinde ve Gezinti Alanında Bulunmalarına Göre Alınan Gözlemlerin Değerlendirilmesi IV

8 SAYFA 4.4. Deneme 3 de İneklerin Ahır İçinde ve Gezinti Alanında Bulunmalarına Göre Alınan Gözlemlerin Değerlendirilmesi Ahır İçinde Bulunan İneklerin Duruş Pozisyonu Denemelerde Günün Değişik Saatlerine Göre İneklerin Davranış Tercihleri Durak Yeri Yararlılığı Konusunda Ele Alınan Kriterlerin Değerlendirilmesi Ayak ve Diz Lezyonları Kirlilik Topallık Duruş Yürüyüş Süt Verimi Durak Yeri Yararlılığı Konusunda Ele Alınan Kriterlerin İstatistik Açıdan Değerlendirilmesi Tartışma SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ...65 EKLER..66 V

9 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Hareket Puanlamasına Ait Tanımlama..23 Çizelge 3.2. Kirlilik Derecesine ait Tanımlama.. 24 Çizelge 3.3. Ayak Tabanı ve Diz Lezyonları Puanlamasına Ait Tanımlama. 24 Çizelge 4.1. Ahır İçinde Olanların Denemelere Göre Dağılımı ve Yatan/Ayakta Oranı..39 Çizelge 4.2. D1,1.tek. de Günün Belirli Saatlerinde İneklerin Davranış Tercihleri.43 Çizelge 4.3. D1,Tek.2 de Günün Belirli Saatlerinde İneklerin Davranış Tercihleri Çizelge 4.4. D2 de Günün Belirli Saatlerinde İneklerin Davranış Tercihleri...45 Çizelge 4.5. D3 de Günün Belirli Saatlerinde İneklerin Davranış Tercihleri 46 Çizelge 4.6. Bölme 1 İçin Ele Alınan Kriterlerin Korelasyonu.. 54 VI

10 GRAFİKLER DİZİNİ SAYFA Grafik 4.1. Grafik 4.1. D1, 1.tek. de İneklerin Ahır İçinde veya Ahır Dışında Bulunmalarına Göre Değerlendirilmesi Grafik 4.2. D1, 1.tek. de İneklerin Ahır Dışında Bulundukları Yerlere Göre Gözlem Oranları...27 Grafik 4.3. D1, 2.tek. de İneklerin Ahır İçinde veya Ahır Dışında Bulunmalarına Göre Değerlendirilmesi...28 Grafik 4.4. D1, 2.tek. de İneklerin Ahır Dışında Bulundukları Yerlere Göre Gözlem Oranları. 29 Grafik 4.5. D2 de İneklerin Ahır İçinde veya Ahır Dışında Bulunmalarına Göre Değerlendirilmesi..3 Grafik 4.6. D2 de İneklerin Ahır Dışında Bulundukları Yerlere Göre Gözlem Oranları Grafik 4.7. D3 de İneklerin Ahır İçinde veya Ahır Dışında Bulunmalarına Göre Değerlendirilmesi..32 Grafik 4.8. D3 de İneklerin Ahır Dışında Bulundukları Yerlere Göre Gözlem Oranları.33 Grafik 4.9. Denemelerde İneklerin Ahır İçinde Bulunma Yerleri..35 Grafik 4.1. Denemelerde İneklerin Ahır İçinde Bulunma Pozisyonları...36 Grafik Denemelerde İneklerin Ahır İçi Durakta Bulunma Pozisyonları...37 Grafik Denemelerde İneklerin Ahır İçi Geçit Yolunda Bulunma Pozisyonlar.38 Grafik İneklerin Ahır İçinde 2 ayak ile Ayakta Durma Pozisyonlarına Göre Tercihleri...4 Grafik İneklerin Ahır İçinde 4 Ayak İle Ayakta Durma Pozisyonlarına Göre Tercihleri Grafik İneklerin Ahır İçi Yatıyor Olma Durumuna Göre Tercihleri.42 Grafik Bölme 1 Ayak ve Diz Lezyonları Puanlaması Ortalamaları..47 Grafik Bölme 2 Ayak ve Diz Lezyonları Puanlaması Ortalamaları..47 Grafik Bölme 1 Kirlilik Puanlaması Ortalamaları.48 Grafik Bölme 2 Kirlilik Puanlaması Ortalamaları...49 VII

11 SAYFA Grafik 4.2. Bölme 1 Topallık Puanlaması Ortalamaları...49 Grafik Bölme 2 Topallık Puanlaması Ortalamaları... 5 Grafik Bölme 1 Duruş Puanlaması Ortalamaları...5 Grafik Bölme 2 Duruş Puanlaması Ortalamaları...51 Grafik Bölme 1 Yürüyüş Puanlaması Ortalamaları...52 Grafik Bölme 2 Yürüyüş Puanlaması Ortalamaları...52 Grafik Bölme 1 Aylık Süt Verim Ortalamaları..53 Grafik Bölme 2 Aylık Süt Verim Ortalamaları..54 VIII

12 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1. Sığırların Yatma Pozisyonları (Anderson, 22) Şekil 2.1. İneklerin Durak Altlık Materyal Tercihleri (Herlin,1997).12 Şekil 2.2. İneklerin Duraklarda Altlık Materyal Çeşidine Göre Yatma ve Ayakta Durma Zamanları (Haley ve ark., 2) Şekil 3.1. Deneme 1 in Birinci Tekerrüründe Altlık Yerleşim Şeması..2 Şekil 3.2. Deneme 1 in İkinci Tekerrüründe Altlık Yerleşim Şeması 21 Şekil 3.3. Deneme 2 nin Altlık Yerleşim Şeması. 21 Şekil 3.4. Deneme 3 ün Altlık Yerleşim Şeması Şekil 4.1. Denemelerdeki Altlık Yerleşim Deseni ve İneklerin Tercih Durumları 34 IX

13 SİMGE VE KISALTMALAR D1, 1.tek.: Deneme 1, 1.tekerrür D1, 2.tek.: Deneme 1, 2.tekerrür D2: Deneme 2 D3: Deneme 3 g.yolu: Geçit Yolu 1.tip paspas: baklava dilimli paspas. 2.tip paspas: Düz hafif geniş çıkıntılı paspas. 1.tip yatak: Üzeri fiyapa kaplı rulo şeklinde dikilmiş ve içleri sünger ve lastik kırpıntıları doldurulmuş yatak. 2.tip yatak: Üzeri polipropilen kaplı rulo şeklinde dikilmiş ve içleri sünger ve lastik kırpıntıları doldurulmuş yatak. X

14 1. GİRİŞ Bedriye DEMİRCİ 1. GİRİŞ Siyah-Alaca süt sığırlarında, ıslah çalışmalarına uzun süredir devam edilmekte olup gerek kalite gerekse kantitatif özellikler ile vücut konformasyonu bakımından büyük ilerlemeler sağlanmış ve bu çalışmalara halen devam edilmektedir. Genotipik ıslah çalışmalarındaki gelişmelere paralel olarak bakım, besleme ve yetiştirme koşullarında da iyileştirmeler sağlanmıştır. Bir ırkın ıslahı konusu ele alındığında çevre ve genotip konularının birlikte ele alınması zorunluluğu vardır. Çevrenin iyileştirilmesi bağlamında, özellikle fiziksel çevrenin iyileştirilmesi ve sığır gönencesinin (refahının) sağlanması konusunda son yıllarda büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Sığır gönencesi (refahı) söz konusu olduğunda, bunlardan bir tanesi de altlık konusudur. Ahır içinde hayvanların yatma yerlerinde özel olarak yapılmış bölmelere durak adı verilmektedir. Geleneksel olarak durak tabanına belirli bir kalınlıkta farklı materyallerden altılık (sap-saman) serilmesi yaygın bir uygulamadır. Yetiştirici için altılık kullanımı maliyet getiren bir uygulama olup, bir ineğin yıllık altlık gereksinmesi (sap-saman olarak) 45-6 kg. olduğu bildirilmektedir (Stowell, 2). En çok kullanılan altlık materyalleri ise bölge koşullarına göre değişim göstermekle beraber sap ve samandır. Hayvancılığı gelişmiş ülkelerde altlık olarak sap-saman kullanımına karşı ince hızar talaşı veya kalın talaş kullanımı da yaygın uygulamalar arasında yer almaktadır. Bu altlık materyalinin de, yaklaşık 45-6 kg. kadar serilmesi gerekmekte (Stowell, 2) ve yetiştirici için maliyet oluşturmaktadır. Sap-saman veya sap-samana eşdeğer olarak kullanılan çeşitli büyüklükteki hızar talaşının altlık olarak kullanımının maliyetinin yüksek olması nedeni ile alternatif altlık materyal arayışı içerisinde, en çok kullanılan altlık materyali, sapsamanın yanı sıra paspaslar(mat), ve çeşitli inek yatakları(mattress ler), kum ve diğer uygulamalar araştırmalar içerisinde yer almıştır. Zaman içerisinde yapılan çalışmalarla yüksek verim alınabilmesi ve sığır gönencesi konuları gündemde yerini aldıkça beton zemin kullanımı önerilen bir uygulama olmaktan çıkmıştır. Yinede beton zemin kullanımının, çalışmalarda karşılaştırma grubu oluşturması ve 1

15 1. GİRİŞ Bedriye DEMİRCİ hayvancılık yönünde ileri olmayan ülkelerde kullanıldığı yer alan bir uygulama olduğu bilinmektedir. Durak zemini, ineklere bir yandan termal konfor sağlarken diğer yandan yumuşak bir zemin temin etmesi açısından önem arz etmektedir. Bunlara ilave diğer özellikler olarak, uzun süre kullanılabilmesi, ineklerin yatıp kalkma sırasında kaymasını engelleyecek özellik taşıması, iş gücü gereksinmesinin minimum olması ve bunların yanında son olarak zemine serilen malzemenin, ineklerin temiz ve sağlıklı olarak yaşamlarını sürdürmesine olanak vermesi gibi özellikler öne sürülmektedir (Natzke ve ark., 1982; Nilsson, 1992; Rodenburg ve ark., 1994). Birçok araştırıcı çeşitli altlık materyalini karşılaştırmış olup, bu konuda önemli görülen bulgular aşağıdaki gibi özetlenebilir; Cermak (199) ve Bölling (1994), beton durak tabanı üzerine, saman ve lastik mat serildiğinde, duraklardaki rahatlığın artması sonucu, yatma süresinin de arttığını bildirmektedirler. Bölling (1994), ayrıca, Mattress ler ile saman altlık materyalin yatma süresi üzerine etkisi konulu çalışma sonuçlarında, iki altlık materyal arasında yatma süresi bakımından istatistiki olarak önemli bir fark saptanamadığını bildirmektedirler. Weary ve Tucker (23), altlık materyal yüzeyinin lezyon oluşturacak pürüzlülüğe sahip olmasa bile, deri ile altlık materyali arasındaki temasın yine de lezyon oluşturabileceğini ve dize fazla yük binmesi nedeniyle sürtünmeden kaynaklanan bir tahriş söz konusu olacağını bildirmektedirler. Bu durumun yere temas eden bölgede bulunan derideki kan akımının azalması nedeniyle meydana geldiğini, bu nedenle de ineğin yattığı zaman, vücut yada temas ettiği bölgesinin şeklini alabilen altlık materyali kullanılması durumunda vücut yüzeyine olan basıncın daha geniş alana yayılması nedeni böyle bir problem ile karşılaşılmayacağının bildirmektedirler. Altlık materyali olarak kullanılan çeşitli materyalin: sığır gönencesini iyileştirdiği, ineklerin yatma süresini uzattığı, stresi azalttığı, süt verimini yükselttiği ve bunlara ek olarak ineklerin daha temiz ve daha az yara bereli olduklarının, durakların hijyeninin de daha iyi olmasına olanak verdiği bildirilmektedir (Rodenburg ve ark., 1994; Visser,1994). 2

16 1. GİRİŞ Bedriye DEMİRCİ Chaplin ve ark. (2), Mattress ler ve Mat lerin karşılaştırdıkları çalışmalarında, toplam kirlilik puanının Mattress ler üzerinde yatan ineklerde yüksek 7.5 iken Mat ler üzerinde yatan ineklerde ise 6.95 (P =.74) olarak saptandığını bildirmektedirler. Ancak, gruplar arasında, süt verimi-kompozisyonu; yem tüketimi; canlı ağırlık yada vücut kondisyon puanı, diz ve ayak yaralanmaları ile topallık olayları bakımından ise gruplar arasında istatistikti olarak bir fark bulunmadığını bildirmektedirler. Jensen ve ark. (1988), Mattress (Enkamat-K) kaplı beton ile saman kaplı betonu karşılaştırdıkları çalışmalarında, ineklerin derin sap serildiğinde bu yatma yerini daha çok tercih ettiklerini ve çok az altlık atıldığında ise Mattress kaplı durakları tercih ettiklerini bildirmektedirler. Herlin (1997), 15 mm kalınlığında lastik mat, 21 mm kalınlığında Konfor Mat ve beton zemini karşılaştırdığı çalışmasında, en çok tercih edilen altlık malzemesisin konfor mat olduğu daha sonra lastik matın tercih edildiği ve en son olarak da beton zeminin kullanıldığını bildirmektedirler. O Connell ve Meaney (1997), beton zemin üzeri talaş, beton zemin üzeri kağıt, Mattress (Enkamat-K) üzeri talaş, ve Mattress (Enkamat-K) üzeri kağıt altılık gruplarını karşılaştırdıkları çalışmalarında, ineklerin ençok Mattress (Enkamat-K) üzeri talaş kaplı durakları tercih ederlerken en az olarak beton zemin üzeri kağıt kaplı durakları tercih ettiklerini bildirmektedirler Tucker ve Weary (24), Mattress ler üzerine serilmesi gereken talaş miktarının belirlenmesi amaçlı yürüttükleri çalışmalarında, 7,5 kg talaş ile kaplı Mattress kullanıldığında ineklerin her 24 saatte 13,8 ±,53 saat, yeteri kadar talaş serildiğinde ise bu sürenin her 24 saatte 12,3 ±,53 saat olarak tespit edildiğini bildirmektedirler. Ayrıca, 7,5 kg talaş kaplı Mattress kullanıldığında ineklerin duraklarda, ön ayakları ile geçirdikleri sürenin daha kısa olduğunu bildirmektedirler. Ayrıca, Gebremedhin ve ark.(1985) durak zemini ne olursa olsun üzerine altlık olarak sap-saman serilmesi durumunda ineklerin doğal bir alışkanlık olarak bu alternatifi daima tercih ettiklerini bildirmektedirler. 3

17 1. GİRİŞ Bedriye DEMİRCİ İneklere Yatma Yerinde Sağlanması Gereken Gönencenin Temel Prensipleri, Tucker ve Weary (22), ineklere yatma yerinde sağlanması gereken gönence konulu denemelerin yürütülmesinde, en iyi tahmin (best guess) metodu yerine ineklere sor (ask cows) metodunun kullanılmasını önermektedirler. Visser (1994) in bildirdiğine göre, Albright ve Timmons (1984), altlık materyalinin karşılaştırılmasında sağlıklı sonuç alınabilmesi için en az 1 gözlem alınması gerektiğini bildirmektedir. Yatma yeri inek gönencesi temel prensipleri olarak ineklerin göstermiş olduğu yatma pozisyonları (Anderson 22); geniş, dar, kısa ve uzun dinlenme pozisyonları olarak tanımlanmıştır (Şekil 1.1) Şekil1.1. Sığırların Yatma Pozisyonları (Anderson, 22) İneklerin normal yatış pozisyonunu alabilmesinin sağlanması için gereken koşullar olarak ise aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi gerektiği bildirilmektedir. ; Ön ayaklarını ileriye(öne) uzatma imkanı olmalıdır. Her hangi bir yanına yatması durumunda, boyun ve kafası için her hangi bir engel olmayacak şekilde düzenlenmelidir. 4

18 1. GİRİŞ Bedriye DEMİRCİ İnekler yatma pozisyonunda iken, kafalarını yan tarafa çevirmeleri durumunda, durak ayırma materyalinin, kafalarına mani olmayacak şekilde düzenlenmelidir., Meme, kuyruk ve ayakları durak yeri içerisinde olacak şekilde uygulanmalıdır. Ayakta dururken, yatarken, omuzluk demiri, durakları birbirinden ayırma materyali veya duraktaki her hangi bir yapı, inekler üzerinde korku veya acı oluşturmayacak şekilde olmalıdır. Temiz, kuru ve yumuşak bir durakta, yatma yerinde özgürlükleri ve konforu olmalıdır. İneklerin Duraklarda Gösterdikleri Başlıca Davranış Özellikleri ve Durak Yeri Yeterliliğinin Saptanması Konusundaki Kriterler, İneklerin duraklarda gösterdikleri başlıca davranış özellikleri ve durak yeri yeterliliğinin saptanması konusundaki kriterler ana başlıklar halinde aşağıda verilmiştir. Hareket (locomotion), İneklerin duraklarda gösterdikleri başlıca davranış özellikleri ve durak yeri yeterliliğinin saptanması konusundaki kriterlerden birincisi hareket özelliği olup beş puanlı ölçek (skala) üzerinden değerlendirilir ancak yarımlı puanların verilmesi de mümkündür (Manson ve Leaver,1988: Chaplin ve ark, 2 den). Beş puanlı ölçek (skala) üzerinden hareket puanlamasında; yürürken, duruş anında, sırtı düz olan, ayakları dik olarak ve sağlam yere basan ineklerin normal kabul edilmekte ve bu ineklere 5 üzerinden 1 puan verilmektedir. Bu özellik bakımından 5 puan almış olan inekler, tam topal olup (bir ayağına kesinlikle basamaz), sırtları kavisli olup yattığı yerden kalkmakta zorluk çeker veya kalkamaz durumdadırlar (EK 2. locomotion(hareket) puanlama). Kirlilik, Bu özellik bakımından ineklerin vücudunun dört bölgesine bakılarak puanlama yapılmaktadır. Puanlamaya dahil edilen vücut bölgeleri; kaburgalar ile kalça arasındaki kısım(gövde), bacaklar, arkadan bakıldığında görünen kısım ve memedir. Bu özellik için üç puanlı ölçek (skala) üzerinden değerlendirilir ancak yarımlı puanların verilmesi de mümkündür. 5

19 1. GİRİŞ Bedriye DEMİRCİ Puanlama; 1 puan Mükemmel temiz; 2 puan Oldukça kirli; 3 puan Çok kirli; Dört bölgeye verilen puanların toplamı, toplam kirlilik puanını oluşturmaktadır (Bergsten ve Pettersson,1992: Chaplin ve ark., 2 den). Ayak Tabanı ve Diz lezyonları, Ayak tabanı ve diz lezyonları açısından beş puanlı ölçek (skala) üzerinden değerlendirme yapılmaktadır. Bu puanlamada ele alınan kriter ve bunun puan olarak karşılığı aşağıda verilmiştir(gustafson,1993: Chaplin ve ark., 2 den). puan hiç lezyon gözlenmeyen, 1 puan soyulmuş, rengi değişmiş bölgeler, 2 puan soyulmuş, kızarmış bölgeler, 3 puan içleri su toplamış veya sıyrılmış yaralar ve kabuklanmalar, 4 puan açık, enfeksiyon gelişmiş yaralanmalar 5 puan şişme ve/yada gelişme gösteren eklem rahatsızlıkları (dizde yada ayakta görülen ödemler gibi Ayak tabanı ve diz lezyonları açısından gözlemlere ilişkin değerlendirmelere inek davranışlarının kaydedilmesi esastır. Bu amaçla alınan kayıtlar, (1) Her ineğin, durak yerindeki pozisyonu (ayakta durması veya yatıyor olması) (2) Ayakta ise; kaç ayak ile durak yerine bastığı (sadece ön iki ayakla, dört ayakla) (3) İneğin ahır içindeki yeri (yemlik veya suluk önünde, geçit yolunda, durakta) (4) İneklerin gözlem sırasındaki faaliyetleri (yem yiyor, su içiyor, geviş getiriyor, hiçbir şey yapmıyor veya diğer) İnek gönencesi bakımından çok önemli olduğu bilinen yatma yerinde altlık kullanımı için uygun ve ucuz alternatif arayışı yönünde çalışmalar halen devam etmektedir. İlk zamanlar, oluklu tuğla (özellikle yanık tuğla olarak bilinir), takoz kullanımı gibi uygulamalar da yetiştiricilere tavsiye edilen alternatifler arasında yer almış ve kullanılmıştır. Ancak, bunların hiç biri bugün için gerekli olan sığır 6

20 1. GİRİŞ Bedriye DEMİRCİ gönencesini sağlayacak özellikte değildir. Bu nedenle son 1-15 yıldır birçok altlık materyali denemelere konu olmuştur. Bu altlık materyallerine ilişkin resim, imalat şekli ve diğer bazı özellikleri EK 1 de detaylı olarak verilmiştir. Mat olarak belirtilenlere Türkçe bir ad vermek gerekirse Paspas, Mattress lere ise Yatak(inek yatağı) demek uygun olabilir. Aralarındaki en önemli fark Mat lerin kompakt bir yapıda olması ve Mattress lerin ise içlerinin doldurulmuş rulo şeklinde ve içlerinde boşluklar bulunuyor olması olarak öne sürülebilir. Lastik Mat lar (Lastik paspas); Lastik mat lar ise EVA (ethyl-vinyl-acetate) dan yapılmıştır. Çok bilinen lastik mat lar, ticari adları ile Farmats, Cush Mat, Foamat, Mouflex, Kraiburg, Cow Comfort, Comfy Cushion, Animal Comfort Mat, örnek olarak verilebilir. Ülkemizde ise lastik mat lar Ankara-Ostim de Özdekan Kauçuk Sanayi tarafından üretilmektedir. Mattress ler (Yatak) Mattres ler (yatak) polipropilen kılıf kaplı, rulo halinde dikişli, içerisinde çeşitli yumuşak materyal doldurulmuş deniz yatağı benzeri yapıdaki Mattress lerdir. Ticari adları ile; Enkamat-K2, Pasture Mat, Pack Mat(Sand Mattress), Geotextile Mattress çok bilinenlere örnek olarak verilebilir. Ülkemizde ise Mattres imalatı halen yapılmamaktadır. Kum (ince kum, nehir kumu) ve Killi toprak kullanımı Yukarıda sayılan altlık materyallerine ek olarak doğal bazı maddelerin altlık olarak kullanımı konusunda da yönelimler söz konusudur. İnce ve kaba kum kullanımı yumuşak bir zemin olması ve sığır yattığı zaman vücut şeklini alması gibi özelliklerine ek olarak inorganik yapısı nedeniyle mikroorganizmalara karşı avantaj teşkil etmesi ve suyu alt tabakalar geçirmesi özelikleri ile kuruluğun temini gibi konularda avantaj teşkil etmektedir. Buna karşın drenajda ve gübre değerlendirmede gübreye karışması nedeniyle dezavantajları da söz konusudur. Ancak yinede tüm bu malzemeler ek olarak pek çok farklı malzemenin altlık malzeme olarak kullanımı yönünde de çalışmalar söz konusudur. Bu çalışmada, serbest duraklı ahırlarda sağmal inekler için kullanılan çeşitli yatma yeri materyalinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, 3 ayrı deneme 7

21 1. GİRİŞ Bedriye DEMİRCİ yürütülmüştür. 8 farklı altlık materyali(iki farklı paspas(mat), iki farklı yatak (Mattress), hızar talaşı, buğday sapı, kum, beton zemin) her biri 5 tekerrürlü olmak üzere denenmiştir. Biri tekerrürlü olmak üzere 3 farklı deneme yürütülmüştür. Birinci deneme, 4 altlık materyali 4 inek, iki tekerrürlü olarak yürütülmüş ve uygulanan altlık materyali tercihinin ortaya konulması amaçlanmıştır. İkinci denemede ise durak materyalinin yarısı kadar inekle denemeye devam edilmiş, üçüncü denemede ise 4 inek, 4 altlık materyali ve bu altlık materyallerin üzerlerine sap-saman serilerek tercihlerine bakılmıştır. Bunlara ilaveten, hareket, kirlilik, ayak ve diz lezyonları ve duraktaki pozisyonları, kullanım zamanları bakımından da kayıtlar alınmış ve değerlendirme yapılmıştır. 8

22 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tucker ve ark. (23), 12 baş Siyah Alaca ineğin durak kullanımı ve durak tercihleri üzerine yaptıkları çalışmalarında, üç serbest duraklı, derin altlıklı hızar talaşı, derin altlıklı kum ve 2-3 cm. hızar talaşı içeren farklı zemin materyallerini karşılaştırmışlardır. Hayvanlar her bir yüzey materyali değiştirildiğinde rastgele iki (Deneme 1) yada 3 gün (Deneme 2) kısıtlı olarak tutuldukları 2 farklı deneme olarak devam etmiştir. Bu kısıtlamalı evrelerin öncesi ve sonrasında, farklı zemin materyali tercihleri belirlenmiştir. Deneme1 de kullanılan 12 ineğin 1 unun kısıtlı dönemden den önce, 9 unun da kısıtlamalı dönemden sonra hızar talaşını tercih ettiklerini bildirmişlerdir. Kısıtlı dönemde hızar talaşı ile kum serili duraklar yatma zamanı ve yatma sayısı ortalamaları bakımından karşılaştırıldığında kum serili duraklarda bu ortalamaların önemli derecede düşük (P.5) olduğu bildirilmektedir. Yine aynı dönemde hızar talaşı ile Mattress altlıklar ayakta durma zamanları bakımından karşılaştırıldığında bu oranın Mattress altlık döşeli bölmelerde daha yüksek olduğu bildirilmiştir (P.5). Deneme 2 de ise kısıtlamalı evreden sonra ineklerin yarısının kumu yarısının da hızar talaşını tercih ettikleri bildirilmiştir. Denemenin kısıtlı döneminde, Mattress altlıklar kum yada hızar talaşı ile karşılaştırıldığında yatma zamanı ve yatma sayısı daha düşük ve ayakta kalma zamanı daha yüksek bulunmuştur (P.5). Chaplin ve ark. (2), 29 baş inek için etilen vinil asetat (EVA) Mat ve 29 baş inek içinde gevşek lastik kırpıntı üzeri polipropilen kılıf kaplı Mattress si altlık olarak kullandıkları çalışmalarında gruplar arasında, süt verimi, süt kompozisyonu, yem tüketimi, canlı ağırlık kaybı yada vücut kondisyon puanı, diz ve ayak yaralanmaları veya topallık konularında gruplar arası farkların istatistiki olarak önemli tespit edilmediğini bildirmektedirler. Ancak, altlık olarak Mattress kullanılan grubun (7.5 puan), Mat kullanılan gruba (6.95) göre toplam kirlilik puanının az da olsa yüksek olduğu (P=.74) ve daha kirli memelere sahip oldukları (Mattress kullanılanlarda 7.5 buna karşın Mat kullanılanlarda 6.52, P<.5). Bununla birlikte, barındırma periyodunun büyük bir kısmında, Mattress ler üzerindeki ineklerin yem yeme, geviş getirme ve yatma için uzun zaman harcadıkları ve yatma zamanlarının 9

23 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ çok büyük bir kısmını geviş getirerek geçirdikleri de belirlenen diğer bir sonuç olarak verilmektedir. Mattress ler üzerindeki inekler, Mat ler üzerinde olanlara göre (yatanlara ve duraklarda hiçbir şey yapmadan kısa zaman geçirenlere göre) daha az zaman geçirdiklerini ancak Mattress grubundaki ineklerin Mat grubu ineklere göre barındırma şekline daha çabuk adapte olduklarını da sonuçlarında vermektedirler. Yinede sonuç olarak, ne Mat ne de Mattress grubu ineklerin performans bakımından avantaj sağlamadıkları bildirilmiş olup, Mat ler üzerinde olan ineklerin daha az temiz oldukları ancak, davranış indis değerlerine göre Mattresses grubu inek gönence değerlerinin daha yüksek olduğu bildirilmektedir. Natzke ve ark. (1982), lastik yatak, halı şeklinde yatak, ve birde katlı yatak (Cow Cushion) kullanarak ineklerin tercihlerini inceledikleri çalışmalarında, lastik yatak tipine göre halı tipi ve katlı yatak tiplerinde daha çok yatarak zaman harcadıkları bildirilmiştir. İneklerin durakları seçmelerine izin verildiğinde ise daha çok katlı tip yatakları tercih ettikleri bildirilmektedir. İki deneme olarak yürütülen bu çalışmada, Deneme 2 de kauçuk lastik maddelerle kaplı 1 durağa 4 grup, ve ek olarak 1 inekten yararlanıldığı bildirilmektedir. Deneme 1 de olduğu gibi, inekler lastik yataklarla kaplı duraklarda daha az zaman geçirdikleri bildirilmektedir. İneklere bir seçenek sağlandığında katmanlı ve sertleştirilmiş paspası tercih ettikleri ve bu tercihteki farkın yüksek sıkıştırılmış katmandan ve sertleştirilmiş ürünlerden kaynaklanabileceği bildirilmektedir. Bir seçenek sağlandığında ineklerin tabakalı ve vulcanize olan altlıkları seçtikleri ve bu farkın tabakalanmış ve vulcanize edilmiş yataklarda daha fazla sıkıştırma yapılabiliyor olmasından kaynaklandığı bildirilmiştir. Manninen ve ark. (22), üç çeşit durak altlık materyali için ineklerin tercihlerini Deneme 1 de bir çift seçim prosedürü uygulayarak inceledikleri çalışmalarında, beton üzerine çok miktarda saman, üzeri ince samanla kaplı yumuşak lastik yatak ve samansız 2-3 mm kum materyali tercihleri üzerinde durduklarını ve her bir tip materyal için 5-6 durak ayrılarak yürütüldüğünü bildirmektedirler. İneklerin, üzeri ince samanla kaplı yumuşak lastik materyalde yattıkları süre kadar, beton üzerine çok miktarda saman serili yüzeylerde de yattıklarını bildirmişlerdir, fakat samansız 2-3 mm kum serili yüzeylerde daha kısa süre yattıklarını tespit 1

24 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ ettiklerini (P<,1) ve ineklerin, yazın ve kışın yumuşak lastik yatak (P<,5) ve samanı(p<,1) tercih ederken kum altlığı tercih etmedikleri bildirilmiştir. İyi kum(ince;,1-,6 mm lik) ve pürüzlü kum (2-3 mm lik) için ineklerin tercihlerini inceledikleri Deneme 2 de gruplar arası farkın önemli olmadığı ancak, sadece kum serili duraklar kullanıldığında çoğunlukla servis yolunda yatmayı tercih ettikleri bildirilmiştir. Yumuşak lastik yatakta yatma süreleri, inekler için bu altlık materyalinin daha konforlu olduğunu ve serbest ahırlarda kışın saman altlık kullanım miktarını azaltmak için bir alternatif olarak bildirilmiştir. Ancak, kum yatakların uzun dönemdeki etkileri, uygun yatak tipi olup olmadığına karar vermeden önce iyice araştırılmış olması gerektiğini de eklenen bir sonucu oluşturmaktadır Altlık Tercihleri: İneklerin Tercihlerini Belirlemede Davranışın Kullanımı Tucker ve Weary (21) bildirdiğine göre, Herlin (1997), altlık materyal olarak beton, 15 mm kalınlığında Lastik Mat, 21 mm kalınlığında Konfor Mat i karşılaştırdıkları çalışmalarında, 18 inek ve her bir inek için bir durak (18 durak) kullandıklarını ve her bir materyalden 6 tane yerleştirdiklerini bildirmektedirler. Bu çalışmada, yatma süresinin çoğunluğunu Lastik Mat ler ziyade daha çok Konfor Mat altlık üzerinde geçirdiklerini ve beton zemine nazaran Lastik Mat leri daha çok kullandıklarını bildirilmektedir. 11

25 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ Tucker ve Weary (21) bildirdiğine göre, Jensen ve ark. (1988), ineklerin kendi tercihlerine bırakıldıklarında daha yumuşak yerleri tercih ettiklerini bildirmektedirler. Hem özel bir marka Mattress(EnkaMat-K) altlık kaplı beton, hem de talaş kaplı betonu karşılaştırmış, üçerli grup halinde kullanılan 14 ineğin her birine 14 durak ve her bir çeşitten 7 tekerrür kullanılmıştır. İneklerin, duraklara taze (ve daha derin) sap serildiğinde beton zeminde daha çok zaman harcadıklarını, sap altlık en aza indirildiğinde EnkaMat-K lı durakları tercih ettiklerini belirlemişlerdir. Tucker ve Weary (21) bildirdiğine göre, O Connell ve Meaney (1997), dört çeşit altlık materyali kullandıkları çalışmalarında (1- beton zemin üzeri talaş, 2- beton zemin üzeri kağıt, 3- Mattress (EnkaMat-K) üzeri talaş, ve 4- Mattress (EnkaMat-K) üzeri kağıt) 64 inek ve her bir materyal için 16 durak kullanmışlardır. İneklerin Mattress üzeri talaş altlık serili duraklarda yatmayı tercih ettiklerini, ve beton zemin üzeri kağıt serili durakların kullanımının en düşük düzeyde olduğunu bildirmektedirler. Tucker ve Weary (21) bildirdiğine göre, Gebremedhin ve ark.(1985), daha çok altlıklı durakların inekler tarafından tercih edildiklerini ve ineklerin durak zemini her ne olursa olsun (beton, Mat yada halı) daha fazla altlık bulunduğunda duraklarda yatmaya daha çok eğilimli olduklarını bildirmektedirler. 12

26 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ 2.2. Durak Kullanımı: İnek Davranışı ile Yatak Konforunun Belirlenmesi Haley ve ark. (2), Mattress kullanılan geniş duraklı ahır(yüksek konfor) ile beton zeminli bağlı duraklı ahırı(düşük konfor) karşılaştırarak laktasyonda olan 8 Holstein ineğinin davranışını gözlemlemişler. Mattress kaplı geniş duraklarda ayrı ayrı barındırılan ineklerin beton yüzeyli bağlı duraklı ahırlarda barındırılan ineklerden 4.2 h d -1 daha uzun süre yattıklarını bildirmektedirler. İneklerin geniş duraklı ahırlarda daha sık ayağa kalktıklarını ve yattıklarını tanımlarken bağlı duraklı ahırdaki ineklerin daha uzun süre ayakta zaman harcadıklarını bildirmektedirler. Yem yeme zamanı ve yatarken ineklerin baş ve ayak pozisyonları, vücutlarında ki az değişikliklerin farksız olduğunu tanımlamışlardır. Tucker ve Weary (21) bildirdiğine göre, Muller and Botha (1997), derin altlıklı kum, kumla kaplı lastik parçaları ve tahta parçalarına içeren altlıkların tercihi üzerine yaptıkları çalışmalarında, yatakların üçüne de biraz saman eklemişler. İnekler, tahta parçaları ile kaplı durakları kullanmaları zorunlu kılındığında yatarak daha az zaman harcadıkları bildirilmektedir. Tucker ve Weary (21) bildirdiğine göre, Pajor ve ark. (2), üzerleri küçük saman parçaları ile örtülü iki altlık materyali beton ve Mattress altlık yüzey 13

27 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ materyallerinde inek davranışlarını karşılaştırmışlardır. Mattress altlıklı, bağlı duraklar üzerindeki ineklerin yatma süreleri ile beton zeminli duraklardaki ineklerin yatma süreleri karşılaştırıldığında, Mattress altlıklarda olan ineklerde yatma süresinin, ortalama olarak yarım ve bir saat daha uzun olduğunu tanımlamışlardır. Stefanowska ve ark. (22), 16 laktasyondaki Holstein-Friesian ineklerin tırtıklı ve ızgara zeminli bölmelerdeki ineklerin tercihlerini karşılaştırdıkları çalışmalarında, ineklerin tırtıklı zemine göre ızgara zeminli bölmede her gün 12 dakika daha fazla süre geçirdikleri, ve bu bölmede günlük bütün aktivitelerinde önemli ölçüde daha uzun performans gösterdiklerini bildirmektedirler. Beş ineğin ızgara zemini, 2 ineğin tırtıklı zemini ve 9 ineğin ise hiçbir zemini tercih etmediğini bildirmektedirler. Izgara zemin üzerindeki ineklerin yemlikte daha uzun süre yem yediklerini ve daha sık olarak su içtiklerini, tırtıklı zemin üzerindeki ineklerin ise daha sık olarak suluk önünde ayakta, paralel durarak su içtiklerini bildirmektedirler. Falconer ve ark. (2), iki deneme ile sağmal sürülerin üç farklı altlık Materyal (derin altlıklı talaş, derin altlıklı talaş, ve Geotextile Mattress) konusundaki tercihlerini inceledikleri Deneme 1 de, 12 gebe Holstein düvesi ile çalıştıklarını bildirmektedirler. Düveler, kum yada Mattress altlık için kısıtlandıklarında yatma ve ayakta durma arasındaki geçiş sayısı ve ortalama yatma zamanını önemli ölçüde (P<.5) düşük bulunduğunu bildirmişlerdir. Serbest geçiş döneminde ise 12 düveden 1 nun hızar talaşını tercih ettiğini bildirmektedirler. Deneme 2 de, ise 12 den fazla hayvan, derin altlıklı talaş, derin altlıklı kum ve 2-3 cm hızar talaşı kaplı Geotextile Mattress altlık materyal kullanımı bakımından karşılaştırılmışlardır. Deneme 1 ve Deneme 2 deki tercih testlerinde 12 inekten 8 inin talaşı seçtiğini bildirmişlerdir. Hayvanlar her bir altlık Materyaline kısıtlandıklarında, kum altlıklı duraklar için ortalama yatma zamanı duraklarda harcadıkları zaman, ve yatmaya geçişler önemli derecede (P=.2) düşük olmasına karşın diğer iki altlık materyali arasında bir fark olmadığını bildirmektedirler. Visser (1994), 6 inek, 5 çeşit altlık materyali (iyi kum, beton, işlenmemiş nehir kumu, üzeri yüksek kaliteli kanvasla kaplı işlenmemiş nehir kumu kombinasyonu, üzeri yüksek kaliteli kanvas kaplı mısır sapı) ve her bir altlık materyali için 12 durak kullanmış. İneklerin; % 6 kanvas ve nehir kumu, % 21 14

28 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ kanvas ve mısır sapı, % 1 nehir kumu, % 7 beton, % 2 iyi kum altlığı tercih ettiklerini bildirmektedir. Beton ve kum altlıklı durakları tercih eden ineklerde kirlilik puanının daha yüksek, kanvas kaplı altlık materyallerinin olduğu durakları seçen ineklerde ise daha düşük olduğunu bildirmektedir. Britten (1994), yapmış olduğu çalışmasında altlık materyal seçimi, bakteri populasyonu ve mastitis arasında bir ilişki olduğunu bildirmektedir. Organik altlık materyallerin örneğin; hızar talaşı yada katı gübreler modern sıvı gübre işleme tesislerinde iyi çalıştığını fakat genellikle daha yüksek bakteri populasyonuna sahip olduklarını bildirmektedir. İnorganik alternatif altlık materyallerin örneğin kum yada kalsiyum tozu daha az bakteri populasyonu içerdiğini fakat katı gübre işleme tarzı özelliklerine elverişsiz olduğunu bildirmektedirler. Sentetik yüzey materyalleri örneğin; inek yastığı, sağlam, ekonomik yataklık sistemleri söz konusu olduğunda büyük umutlar verdiğini ve bütün bunların mastitis kontrolü, süt kalitesi, süt üretimi ve çalışma maliyetini önemli derecede etkilediğini bildirmektedir. Gaworski ve ark. (23), 48 sağmal Holstein ineğin kullanıldığı, iki farklı şekilde dizayn edilmiş durakların (biri süt sığırı yetiştiriciliği standartlarının uygun gördüğü boyuttaki duraklar(11 cm genişlik, 112,5 cm neck rail, > 1 cm kum), diğeri ise 117,5 cm genişlikte, 125 cm neck rail, ve geotextile mattress üzerine 4-5 cm kum serili olan duraklar) karşılaştırıldığı çalışmalarında, ineklerin geniş olan duraklara geçişlerine izin verildiğinde duraklarda ayakta 4 ayakları ile durarak %7 daha fazla zaman geçirdiklerini fakat yatma zamanları bakımından iki durak arasında bir fark olmadığını bildirmişlerdir. Ayrıca, yemliklerin yatma yerlerine olan uzaklıklarına göre baktıklarında, yemliklere yakın olan yatma yerlerini daha fazla tercih ettiklerini bildirmişlerdir. En çok kullanılan durakların gübre ile bulaşması en fazla olan duraklar olduklarını belirtmişlerdir. Ayrıca, yanlarda yer alan durakların ortada yer alan duraklara nazaran %25 daha az kullanıldığını bildirmişlerdir ve bir ahır dizaynının diğerinden çok daha etkin olabileceğini ileri sürmüşlerdir. 15

29 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ 2.3. Davranışsız Parametreler: Altlık Materyaller Sağlığı, Verimliliği, Ve Yönetimi Nasıl Etkileyebilir Tucker ve Weary ( 24), sağmal ineklerin davranış ve tercihlerini etkileyen Mattress altlıklar üzerine ne kadar talaş serileceği konusunda yaptıkları çalışmalarında, 11 baş laktasyonda olmayan, birden fazla doğum yapmış inekler 3 serbest durakta ayrı ahırlarda barındırılmıştır. İneklerin yatarak geçirdikleri zaman ve yatma sıklığı sayısının yataklık miktarı ile önemli derecede arttığını ve inekler, 7,5 kg talaş ile kaplı Mattress altlıklar üzerinde her 24 saatte 1, ±,62 kez ve 13,8 ±,53 saat yatarlarken, yeteri kadar talaş olunca her 24 saatte 12,3 ±,53 saat yattıkları ve 8,5 ±,62 kez tercih ettiklerini tespit etmişlerdir. Buna ilaveten, ineklerin, daha fazla talaş serildiği zaman duraklarda sadece ön ayakları ile daha az zaman harcadıklarını bildirmişlerdir. Üç durağa da serbest olarak geçiş izni verildiğinde, 11 ineğin yatma ve ayakta durma zamanlarının çoğunluğunu 7,5 kg talaş serili Mattress altlıklar olan durakta geçirdikleri bildirmektedirler. Bu sonuçlara göre, daha fazla talaş serili Geotextile Mattress li durakların inek gönencesini iyileştirdiğini bildirmişlerdir. Fregonesi ve ark. (24), sağmal sığırların, dört gruplu 12 sağmal ineğin 1,85 cm lastik zeminli yada tırtıklı zeminde serbest duraklı barınaklarda davranış tepkilerini ölçmek üzere yürüttükleri çalışmalarında, lastik zemin yem yeme süresini etkilemezken beton zemin (%4,8e karşı %5,5) üzerinde yem yemeksizin ayakta durma zamanında önemsiz fakat fark edilebilir artış olduğu bildirilmektedir. Hayvanlar ahırda yemlik önü dışındaki serbest durakların sadece beton zemine geçmeleri ile elde eilden %9, ile karşılaştırıldığında, lastik yataklı zemine geçebildiklerinde ayakta geçirecekleri zamanın %11 ini harcadıkları saptanmıştır. Buna ilaveten; hayvanlar yemliğin önündeki lastiğe geçişlerinde (%52,5 v.s. 54,3) serbest duraklarda yatma zamanı önemsiz derecede kısa olmuştur. Yem yeme ve ahırda başka bir yerde ayakta durmak gibi davranışlar için harcanan zamanın değişken olduğunu bildirmişlerdir (Örneğin; yem yeme için harcanan zaman, 6 hafta üzerinden %23,1 den %17,4 e düşmüştür. 16

30 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bedriye DEMİRCİ Sonck ve ark. (1999), var olan ticari Mat lerin ve halıların farklı tipleri karşılaştırılarak sağmal ineklerin yataklık tercihleri inceledikleri çalışmanın 1. ayında bütün duraklar hızar talaşı ile kaplanmış ineklerin kendilerini buna ayarlamaları beklenmiş ve 3 inek, 88 durak üzerinde 11 çeşit farklı yüzey materyali incelenmiştir. Fazla sayıda altlık materyal kullanımının hayvanların tercihlerini belirlemede uygun metot olmadığını bildirmişlerdir. Rodenburg ve ark. (1994), Western Ontario da ki 18 ticari Holstein sürüsü, Geotextille Fabric ile kaplı lastik parçaları serili 6 serbest durak ve 12 Lastik Mat serili serbest duraklar karşılaştırdıkları çalışmalarında, sınırlı miktarda yataklık kullanıldığında, kırpıntı lastiklerle doldurulmuş Geotextile Mattress geleneksel Lastik Mat lerin kullanımına göre birkaç ineğin geçit yolunda yatması (% v.s. %1,1), daha temiz inekler ve daha az diz yaralanmaları (9,2 v.s. % 29) ile sonuçlandığını bildirmektedirler. McKnight ve ark. (22), araştırmasında dizlerde şişme, kıl kaybı, durak tipi kullanma özelliği, inek temizliği, durak temizliği ve yataklık kullanımını değerlendirdikleri çalışmalarında, yataklık olarak saman kullanılmış, diz durumu haftada bir olmak üzere 24 hafta, diğer parametreler günlük olmak üzere 2 gün süreyle ölçüldüğü ve Animal Comfort Mat kullanıldığı bildirilmektedir. Daha esnek, sıkışabilen bir yapıda olan Animal Comfort Mat lar 186 kpa 23 cm² taban için basit Lastik Mat lar 25 cm için 873 kpa gereksinme olduğu aktarılmaktadır. Yataklık kullanımı bu tip yatak için yaklaşık 1.25 kg/durak/gün veya geleneksel kullanımı %25 i kadardır. Bu çalışma sonucuna göre, yataklarda 6 ay süre içerisinde durak kullanımı tipi etkili olmadığı ve Animal Comfort Mat larda diz şişmeleri ve kıl kayıpları %13 daha az gözlenmiştir (1 kpaskal= kg/cm2 veya kg/m2). 17

31 3. MATERYAL VE METOD Bedriye DEMİRCİ 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Araştırma materyali; Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Araştırma Uygulama Çiftliği, Büyükbaş Hayvancılık Ünitesinde yetiştirilmekte olan Siyah Alacalar arasından seçilmiştir. Araştırma yeri; Araştırma, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliği Büyükbaş Hayvancılık Ünitesindeki yüksek süt verimli hayvanların bulunduğu, 44 durak bulunan bölmede yürütülmüştür. Bu bölmeye ve standart durak yerine ait plan EK 3 de verilmiştir. Araştırma konusu; sekiz farklı durak zemininin beşer tekerrürlü olarak 4 durakta inek tercihlerine dayanarak karşılaştırılmasıdır. Araştırmaya konu olan zemin materyalleri; İki farklı paspas(mat)(bu materyaller Türkiye de üretilen, birbirinden çok farklı olmayan fakat yüzey deseninde farklılık gösteren lastik Mat ler) İki farklı yatak(mattress)(bu araştırmada kullanılmak üzere kendi imalatımız olan iki farklı Mattress). İmalat özellikleri EK 4 de ayrıntılı olarak verilmiştir. Hızar talaşı(durak yerine 5 cm/gün hızar talaşı serilmesi) Buğday sapı(durak yerine 2.5 kg/inek/gün buğday sapı serilmesi) Kum(1-12 cm. derinliğinde ince kum kullanılmıştır. Bu amaçla beton zemin kenarları yükseltilerek içerisine kum doldurulmuştur.) Beton zemin, ahır içi kullanılmakta olan durak yerleri tabanı betondur. Bir deneme konusu veya kontrol olarak yer almıştır. Araştırma konularının (zemin materyalleri) duraklara dağıtılması rastgele yerleştirme kurallarına göre düzenlenmiştir. Her yataklık çeşidine ait tekerrürler yan yana bir arada tutulmuştur. 18

32 3. MATERYAL VE METOD Bedriye DEMİRCİ Alınan Gözlem Kayıtları Birçok gözlem sadece 2 inekte saptanarak analiz edilmiştir (hareket (duruş, yürüyüş ve topallık), kirlilik, ayak ve diz lezyonları, süt verimi). 1- Grup yem tüketimi 2- Bireysel Süt verimi 3- Denemedeki 4 ineğin Hareket (locomotion) 1-5 arasında puanlama yapılarak kayıtlar tutulmuş, değerlendirilme aşamasında sadece 2 ineğe ait puanlar dikkate alınmıştır. 4- Kirlilik derecesi, 1-3 arasında puanlanmıştır. 5- İneğin durak yerindeki pozisyonu (ayakta durması veya yatıyor olması) 6- İneğin ahır içindeki yeri (yemlik veya suluk önünde, geçit yolunda, durakta) 7- İneklerin gözlem sırasındaki faaliyetleri (yem yiyor, su içiyor, geviş getiriyor, hiçbir şey yapmıyor veya diğer) 8- Diz ve ayak rahatsızlıkları ve genel durumları (-5 arasında puanlama yapılarak değerlendirilmiştir) 9- Denemeleri takip eden 3 aylık dönemde de bazı konulara ait gözlemlere devam edilmiştir (14 günde bir olmak üzere; hareket (duruş, yürüyüş ve topallık), kirlilik, ayak ve diz lezyonları, süt verimi) Metod Uygulanan Denemeler Bu çalışma 3 farklı deneme olarak yürütülmüştür. Deneme 1: Farklı tip ve çeşit yataklık materyalinin inek davranışlarına göre tercihlerinin belirlenmesi denemesi. Bu deneme 8 farklı tip ve çeşitte yataklık materyali beşer tekerrürlü olmak üzere 4 durakta 4 inek ile yürütülmüştür. Deneme 1, iki defa tekrar edilmiş olup, iki uygulama arasındaki tek farklılık altlık olarak kullanılan deneme konularının 1. 19

33 3. MATERYAL VE METOD Bedriye DEMİRCİ denemenin tekrarında rastgele olarak duraklara tekrar dağıtılmış olmasıdır. Deneme 1 in birinci tekerrürü , Deneme 1 in ikinci tekerrürü tarihleri arasında yapılmıştır. Bu deneme ve tekerrüründe 4 altlık materyali ve 4 inek kullanılmasının nedeni, ineklerin bu durakları benimseyip benimsemedikleri, rahat edip etmedikleri, ve bu duraklara rahat girip giremediklerini araştırmak amacı ile yürütülmüştür. Aynı şekilde, Tucker ve Weary (21) bildirdiğine göre, Herlin (1997) de yapmış olduğu çalışmasında 3 faklı altlık materyalini (6 tekerrürlü olarak) 18 inek ve 18 durak kullanarak uyguladığını bildirmektedir. Deneme boyunca 4 sağmal inek, 8:-17: saatleri arasında, saatte bir olmak üzere bir hafta alıştırma, iki hafta gözlem şeklinde düzenlenmiştir. Visser (1994) bildirdiğine göre, Albright ve Timmons (1984), altlık materyalinin karşılaştırılmasında sağlıklı sonuç alınabilmesi için 1 gözlem gerektiğini bildirmektedirler. Bu denemede de haftada 5 gün ve günde 1 gözlem olmak üzere iki haftada toplam 1 gözlem yapılmıştır. Altlık materyalleri çeşitlerine ilişkin beşer tekerrürün hepsi Deneme 1 in 1.tekerrürü için bloklar halinde Şekil 3.1. de görüldüğü gibi yerleştirilmiştir. 7 1.tip yatak 1 2.tip paspas 8 Kum 4 Hızar talaşı 6 1.tip paspas 3 Geleneksel Beton zemin 5 2.tip yatak 2 Buğday Sapı Şekil 3.1. Deneme 1 in Birinci Tekerrüründe Altlık Yerleşim Şeması 2

34 3. MATERYAL VE METOD Bedriye DEMİRCİ 3 Kum 7 2.tip paspas 2 Hızar talaşı 8 1.tip paspas 5 2.tip yatak 1 Buğday Sapı 6 1.tip yatak 4 Geleneksel Beton zemin Şekil 3.2. Deneme 1 in İkinci Tekerrüründe Altlık Yerleşim Şeması Deneme 2: Deneme 1 de yer alan 4 inekten 2 si ayrılmış, deneme projesi uyarınca 2 inekle çalışma sürdürülmüştür. Deneme 1 de alınan gözlemler bu denemede de aynen alınmış olup ancak tek fark 4 durakta 2 inek bulundurularak ineklerin, yatma yeri tercihleri konusunda daha kesin tercih olanağı sağlanmıştır. Deneme tarihleri arasında, 4 gün alıştırma 1 gün sürekli gözlem olmak üzere toplam 14 gün (iki hafta) yürütülmüştür. Gözlemler 8:-17: saatleri arasında sürekli olarak, 15 dakikada bir olmak üzere günde 37 kez kayıt edilmiştir. 3 2.tip yatak 2 Buğday Sapı 4 Geleneksel Beton zemin 5 1.tip yatak 6 Kum 8 2.tip paspas 7 Hızar talaşı 1 1.tip paspas Şekil 3.3. Deneme 2 nin Altlık Yerleşim Şeması Deneme 3: Bu denemede bütün altlık materyallerin üzerine 5 cm buğday kesi (1-12 cm uzunluğunda buğday sapı) serilmesi halinde yinede durak tercihleri yapıp yapmadıklarının saptanması amacı ile yapılmıştır. 21

35 3. MATERYAL VE METOD Bedriye DEMİRCİ Deneme tarihleri arasında bir hafta alıştırma, iki hafta gözlem şeklinde düzenlenmiştir. Deneme boyunca 4 sağmal inek, 8:-17: saatleri arasında, saatte bir olmak üzere günde 1 kez gözlenmiştir. Haftada 5 gün ve günde 1 gözlemde iki haftada toplam 1 gözlem alınmıştır. 2 Geleneksel Beton zemin 8 2.tip paspas 6 2.tip yatak 4 Buğday Sapı 7 Hızar talaşı 1 1.tip yatak 3 Kum 5 1.tip paspas Şekil 3.4. Deneme 3 ün Altlık Yerleşim Şeması Genel gözlem; deneme süresince ve denemeler sonrasında, deneme yapılan bölme ile bitişiğindeki bölmede genel gözlem adı altında 14 günde bir Cuma günleri inekler topallık, hareket, kirlilik, ayak ve diz lezyonları ve rahatsızlıkları bakımından değerlendirilmiştir. Bu çalışma birinci denemenin başlangıcından itibaren 24 hafta sürmüştür, böylece 2 haftada bir olmak üzere toplam 12 gözlemde ilgili konular kaydedilmiştir. Bütün denemelere ait, 1.denemenin 1.tekerrüründe 4, aynı denemenin 2.tekerrüründe 4, 2.denemede 74 ve 3.denemede 4 olmak üzere toplam 194 veri toplanmış ve değerlendirilmiştir. Deneme materyalleri bütün denemelerden sonra olduğu yerde bırakılmış, 3.deneme sonrasını takip eden 3 ay boyunca hareket(duruş, yürüyüş ve topallık), kirlilik, ayak ve diz lezyonları, süt verimine ilişkin gözlemler alınmıştır. 22

36 3. MATERYAL VE METOD Bedriye DEMİRCİ Denemede Ele Alınan Konulara Ait Değerlendirme Kriterleri ve Uygulama Metodları Yem tüketimi, denemelerin yürütüldüğü bölmedeki ineklerin, grup halindeki yem tüketimleri ile bireysel olarak otomatik yemlikteki yem tüketimleri 3 denemenin ( ) yapıldığı süre içerisinde haftada 5 gün gözlem günlerinde olmak üzere kaydedilmiştir(yemleme günde 3 kez yapılmıştır). Süt verimi, ineklerin deneme öncesi 2 aylık, deneme süresi ve deneme sonrası 2 aylık dönemde bireysel süt verimleri otomatik olarak yazıldığı bilgisayardan işlenmek üzere alınmıştır. Denemenin yürütüldüğü 1. bölme ile bitişiğindeki 2. bölmede yer alan ineklerin günlük süt verimleri alınmıştır(inekler, deneme1 in 1. ve 2.tekerrüründe saat 5:oo-17:oo :oo saatlerinde olmak üzere günde 3 sağıma alınırken, deneme 2 ve 3 de 5:3-16:3 saatlerinde günde 2 kez sağıma alınmışlardır.) Hareket (locomotion), İneklerin ayak rahatsızlıklarını tanımlamada Sprecher ve ark. (1997) nin bildirdiği, hareket (duruş-yürüyüş-topallık) puanlama sistemi kullanılmıştır. Bu puanlamaya ilişkin bir özet Çizelge 3.1 de, daha detaylı bilgi ise EK 2 de verilmiştir. Çizelge 3.1. Hareket Puanlamasına Ait Tanımlama Hareket Klinik tanımlama Tanımlama puanlaması 1 puan Normal Sırt düz ayaklar dik ve sağlam yere basar. 2 puan Hafif Topal Duruş sırasında sırt düz, yürürken sırtta kavis oluşmakta. Dışkı hafif anormal. 3 puan Orta Derecede Sırt yürürken ve dururken kavis yapar. Bir Topal veya birkaç ayakta kısa adımlar gözlenir. 4 puan Topal Sırt yürürken dururken kavis yapar. Bir veya birden fazla ayakta topallık görülür, vücut ağırlığını azda olsa diğer ayaklar taşır. 5 puan Aşırı Topal Sırt kavisli, bir ayağına kesinlikle basmaz, yatma pozisyonundan kalkmakta zorluk çeker veya kalkamaz. 23

37 3. MATERYAL VE METOD Bedriye DEMİRCİ Kirlilik derecesi; İneklerin vücudunun dört bölgesinde puanlama yapılmıştır. Bu dört vücut bölgesi; kaburgalar ile kalça arasındaki kısım(gövde), bacaklar, arkadan bakıldığında görünen kısım ve memedir. Çizelge 3.2. Kirlilik Derecesine ait Tanımlama Puan Özellikler 1 Mükemmel temiz 2 Oldukça kirli 3 Çok kirli Chaplin ve ark.,(2) bildirdiğine göre, Bergsten ve Pettersson (1992) tarafından uygulanmış olan puanlama sistemi kullanılmıştır. Dört bölgeye verilen puanların toplamı toplam kirlilik puanını oluşturmaktadır. Ayak tabanı ve diz lezyonları, Chaplin ve ark., (2) bildirdiğine göre, Gustafson,(1993) tarafından uygulanmış olan puanlama sistemine göre yapılmıştır. Bu puanlama metodu Çizelge 3.3 de verilmiştir. Çizelge 3.3. Ayak Tabanı ve Diz Lezyonları Puanlamasına Ait Tanımlama Puan Özellikler Hiç lezyon gözlenmeyen 1 Soyulmuş, solmuş alanlar 2 Soyulmuş, kızarmış bölgeler 3 Yaralanmalar ve kabuk bağlamalar 4 Açık enfeksiyonlar 5 Şişme ve/veya eklem rahatsızlıkları (örneğin; dizde yada ayakta görülen ödemler) İneğin durak yerindeki pozisyonu, ayakta durması veya yatıyor olması, ayakta ise; durak üzerine kaç ayağı ile bastığı (sadece ön iki ayakla, dört ayakla). İneğin ahır içindeki yeri; yemlik veya suluk önünde, geçit yolunda, durakta. İneklerin gözlem sırasındaki faaliyetleri yem yiyor, su içiyor, geviş getiriyor, hiçbir şey yapmıyor veya diğer. Durak yeri yararlılığı konusunda ele alınan kriterlerin aralarındaki korelasyonun değerlendirilmesinde MINI-TAB for Windows ile, denemelerde günün belirli saatlerinde ineklerin davranış tercihleri bakımından saatler arasında bir fark 24

38 3. MATERYAL VE METOD Bedriye DEMİRCİ olup olmadığını değerlendirmek içinde istatistik analizler SPSS 1. programı ile yapılmıştır Bütün Denemelerde Ortak Uygulanan İşlemler Yataklık olarak serilen buğday sapı, hızar talaşı ve kum her gün ineklerin sağıma gittikleri sırada gözden geçirilerek eksik yerler tamamlanmıştır. McFarland ve Gamroth,1994 bildirdiğine uygun olarak Kum her 3 haftada bir olmak üzere değiştirilmiştir. 25

39 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. Deneme 1 in 1.tekerrüründe İneklerin Ahır İçinde ve Gezinti Alanında Bulunmalarına Göre Alınan Gözlemlerin Değerlendirilmesi On gün süre ile 4 ineğe ait günde 1 gözlemden toplam olarak 4 gözlem yapılmıştır. Bu, 4 gözlemin %84 ünde ineklerin ahır dışında olduğu geriye kalan %16 sının ise ahır içinde bulunduğu saptanmıştır. Bu gözlemler 8:-17: saatleri arasında alınmış olup, bu saatler dışında bir gözlem alınmamıştır. Gözlemlere ilişkin veriler Grafik 4.1. de verilmiştir. Grafik 4.1. in solunda yer alan kısımda ahır içi ve dışı tercihleri, sağında ise ahır içinde bulunanların yer tercihleri görülmektedir. Ahır içinde bulundukları süre içinde alınan gözlemlerden en fazla geçit yolunda bulundukları, muamelelerden ise en fazla 2.tip yatak tercih edildiği görülmektedir. Ancak, daha sonrada açıklanacağı üzere aslında bu altlık materyal tercih edilmemiş ahırın belirli bir bölgesinde bulunan altlık materyali tercih edilmiştir. Bu konuya daha ileride ayrıntılı bir biçimde değinilecektir. % oranları ahır içi 84 ahır dışı % hızar talaşı 1 buğday sapı 2 kum beton 1. tip yatak 2. tip yatak 1.tip paspas 2.tip paspas geçit yolu 4 tercih yerleri ahır içi tercih yerleri Grafik 4.1. D1, 1.tek. de İneklerin Ahır İçinde veya Ahır Dışında Bulunmalarına Göre Değerlendirilmesi 26

40 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ % gezinti alanı yemlik 3 suluk ahır dışı tercih yerleri % ayakta 8 yatıyor gezinti alanında bulunma pozisyonları Grafik 4.2. D1, 1.tek. de İneklerin Ahır Dışında Bulundukları Yerlere Göre Gözlem Oranları Grafik 4.1. de ahır içinde ve dışında olan ineklerin gözlem oranları verilmiş olup Grafik 4.2. de ise dışarıda olduğu gözlenen ineklerin gözlem anındaki durumları oransal olarak verilmiştir. Dışarıda olduğu gözlenen %84 ineğin(grafik 4.2. incelendiğinde) en yüksek değer olarak %46 sının yemlik başında bulunduğu gözlemlenmiştir. Birinci denemenin 1.tekerrüründe yapılan gözlemlerin %84 ünün ahır dışında bulunması her ne kadar yüksek gibi görünse de bu orandan yemlik başı ve suluk başı pozisyonları çıkartıldığında %16 sının ahır içinde %35 inin ise ahır dışında oldukları gözlemlenmiştir. Bu denemede gündüz saatleri gözlem alınması nedeni ile buraya kadar açıklananların(hayvanların daha önceki alışkanlıkları da göz önüne alındığında) normal bir oran olarak kabul edilebilir. Buna ilaveten, ineklerin kesif yem gereksinimleri otomatik yemleme makineleri ile yapılmaktadır. Bireysel olarak otomatik yemliklerde yemlendikleri ve günlük tüketmesi gereken yem miktarının 3 ayrı kısma bölünerek verilmesi, sabah ve akşam yemlemelerinin gözlemlerin yapıldığı saatler içerisinde olması göz önüne alındığında ahır dışında olarak verilen oranın normal kabul edilmesi ve yorumlanması belirtilebilir. 27

41 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ 4.2. Deneme 1 in 2.tekerrüründe İneklerin Ahır İçinde ve Gezinti Alanında Bulunmalarına Göre Alınan Gözlemlerin Değerlendirilmesi On gün süre ile 4 ineğe ait günde 1 gözlemden toplam olarak 4 gözlem yapılmıştır. Bu, 4 gözlemin %82 sinde ineklerin ahır dışında olduğu geriye kalan %18 sinin ise ahır içinde bulunduğu saptanmıştır. Bu gözlemler 8:-17: saatleri arasında alınmış olup, bu saatler dışında bir gözlem alınmamıştır. Gözlemlere ilişkin veriler Grafik 4.3. de verilmiştir. Grafik 4.3. ün solunda yer alan kısımda ahır içi ve dışı tercihleri, sağında ise ahır içinde bulunanların yer tercihleri görülmektedir. Ahır içinde bulundukları süre içinde alınan gözlemlerden en fazla buğday sapı serili durakların tercih edildiği görülmektedir. Ancak, daha sonrada açıklanacağı üzere aslında bu altlık materyal tercih edilmemiş ahırın belirli bir bölgesinde bulunan altlık materyali tercih edilmiştir. Bu konuya daha ileride ayrıntılı bir biçimde değinilecektir. % oranları ahır içi 82 ahır dışı tercih yerleri % hızar talaşı 3 buğday sapı 4 kum beton 1. tip yatak 2. tip yatak 1.tip paspas ahır içi tercih yerleri 2.tip paspas geçit yolu 3 Grafik 4.3. D1, 2.tek. de İneklerin Ahır İçinde veya Ahır Dışında Bulunmalarına Göre Değerlendirilmesi 28

42 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ % gezinti alanı 43 yemlik 3 suluk ahır dışı tercih yerleri % ayakta 9 yatıyor gezinti alanında bulunma pozisyonları Grafik 4.4. D1, 2.tek. de İneklerin Ahır Dışında Bulundukları Yerlere Göre Gözlem Oranları Grafik 4.3. de ahır içinde ve dışında olan ineklerin gözlem oranları verilmiş olup Grafik 4.4. de ise dışarıda olduğu gözlenen ineklerin gözlem anındaki durumları oransal olarak verilmiştir. Dışarıda olduğu gözlenen %82 ineğin(grafik 4.4. incelendiğinde) en yüksek değer olarak %43 ünün yemlik başında bulunduğu gözlemlenmiştir. Birinci denemenin 2.tekerrüründe yapılan gözlemlerin %82 sinin ahır dışında bulunması her ne kadar yüksek gibi görünse de bu orandan yemlik başı ve suluk başı pozisyonları çıkartıldığında %18 sinin ahır içinde %36 sının ise ahır dışında oldukları gözlemlenmiştir. Bu denemede gündüz saatleri gözlem alınması nedeni ile buraya kadar açıklananların(hayvanların daha önceki alışkanlıkları da göz önüne alındığında) normal bir oran olarak kabul edilebilir. Buna ilaveten, ineklerin kesif yem gereksinimleri otomatik yemleme makineleri ile yapılmaktadır. Bireysel olarak otomatik yemliklerde yemlendikleri ve günlük tüketmesi gereken yem miktarının 3 ayrı kısma bölünerek verilmesi, sabah ve akşam yemlemelerinin gözlemlerin yapıldığı saatler içerisinde olması göz önüne alındığında ahır dışında olarak verilen oranın normal kabul edilmesi ve yorumlanması belirtilebilir. 29

43 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ 4.3. Deneme 2 de İneklerin Ahır İçinde ve Gezinti Alanında Bulunmalarına Göre Alınan Gözlemlerin Değerlendirilmesi On gün süre ile 2 ineğe ait günde 37 gözlemden toplam olarak 74 gözlem yapılmıştır. Bu, 74 gözlemin %75 inde ineklerin ahır dışında olduğu geriye kalan %25 inin ise ahır içinde bulunduğu saptanmıştır. Bu gözlemler 8:-17: saatleri arasında alınmış olup, bu saatler dışında bir gözlem alınmamıştır. Gözlemlere ilişkin veriler Grafik 4.5. de verilmiştir. Grafik 4.5. in solunda yer alan kısımda ahır içi ve dışı tercihleri, sağında ise ahır içinde bulunanların yer tercihleri görülmektedir. Ahır içinde bulundukları süre içinde alınan gözlemlerden en fazla geçit yolunda bulundukları, muamelelerden ise en fazla 1.tip paspasın tercih edildiği görülmektedir. Ancak, daha sonrada açıklanacağı üzere aslında bu altlık materyal tercih edilmemiş ahırın belirli bir bölgesinde bulunan altlık materyali tercih edilmiştir. Bu konuya daha ileride ayrıntılı bir biçimde değinilecektir. % oranları ahır içi ahır dışı tercih yerleri % hızar talaşı 1 buğday sapı kum beton tip yatak 2. tip yatak 1.tip paspas ahır içi tercih yerleri 6 2.tip paspas geçit yolu 15 Grafik 4.5. D2 de İneklerin Ahır İçinde veya Ahır Dışında Bulunmalarına Göre Değerlendirilmesi 3

44 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ % % gezinti alanı yemlik suluk ahır dışı tercih yerleri 5 ayakta yatıyor gezinti alanında bulunma pozisyonları Grafik 4.6. D2 de İneklerin Ahır Dışında Bulundukları Yerlere Göre Gözlem Oranları Grafik 4.5. de ahır içinde ve dışında olan ineklerin gözlem oranları verilmiş olup Grafik 4.6. de ise dışarıda olduğu gözlenen ineklerin gözlem anındaki durumları oransal olarak verilmiştir. Dışarıda olduğu gözlenen %82 ineğin(grafik 4.6. incelendiğinde) en yüksek değer olarak %46 sının gezinti alanında bulunduğu gözlemlenmiştir. Deneme 2 de yapılan gözlemlerin %75 inin ahır dışında bulunması her ne kadar yüksek gibi görünse de bu orandan yemlik başı ve suluk başı pozisyonları çıkartıldığında %25 inin ahır içinde %46 sının ise ahır dışında oldukları gözlemlenmiştir. Bu denemede gündüz saatleri gözlem alınması nedeni ile buraya kadar açıklananların(hayvanların daha önceki alışkanlıkları da göz önüne alındığında) normal bir oran olarak kabul edilebilir. Buna ilaveten, ineklerin kesif yem gereksinimleri otomatik yemleme makineleri ile yapılmaktadır. Bireysel olarak otomatik yemliklerde yemlendikleri ve günlük tüketmesi gereken yem miktarının 3 ayrı kısma bölünerek verilmesi, sabah ve akşam yemlemelerinin gözlemlerin yapıldığı saatler içerisinde olması göz önüne alındığında ahır dışında olarak verilen oranın normal kabul edilmesi ve yorumlanması belirtilebilir. 31

45 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ 4.4. Deneme 3 de İneklerin Ahır İçinde ve Gezinti Alanında Bulunmalarına Göre Alınan Gözlemlerin Değerlendirilmesi On gün süre ile 4 ineğe ait günde 1 gözlemden toplam olarak 4 gözlem yapılmıştır. Bu, 4 gözlemin %85 inde ineklerin ahır dışında olduğu geriye kalan %15 inin ise ahır içinde bulunduğu saptanmıştır. Bu gözlemler 8:-17: saatleri arasında alınmış olup, bu saatler dışında bir gözlem alınmamıştır. Gözlemlere ilişkin veriler Grafik 4.7. de verilmiştir. Grafik 4.7. in solunda yer alan kısımda ahır içi ve dışı tercihleri, sağında ise ahır içinde bulunanların yer tercihleri görülmektedir. Ahır içinde bulundukları süre içinde alınan gözlemlerden en fazla geçit yolunda bulundukları, muamelelerden ise en fazla 1.tip yatak tercih edildiği görülmektedir. Ancak, daha sonrada açıklanacağı üzere aslında bu altlık materyal tercih edilmemiş ahırın belirli bir bölgesinde bulunan altlık materyali tercih edilmiştir. Bu konuya daha ileride ayrıntılı bir biçimde değinilecektir. % oranları ahır içi ahır dışı tercih yerleri % hızar talaşı 1 buğday sapı kum beton 1. tip yatak 2. tip yatak 1.tip paspas ahır içi tercih yerleri 2.tip paspas geçit yolu 6 Grafik 4.7. D3 de İneklerin Ahır İçinde veya Ahır Dışında Bulunmalarına Göre Değerlendirilmesi 32

46 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ % gezinti alanı 33 yemlik 4 suluk ahır dışı tercih yerleri % ayakta 16 yatıyor gezinti alanında bulunma pozisyonları Grafik 4.8. D3 de İneklerin Ahır Dışında Bulundukları Yerlere Göre Gözlem Oranları Grafik 4.7. de ahır içinde ve dışında olan ineklerin gözlem oranları verilmiş olup Grafik 4.8. de ise dışarıda olduğu gözlenen ineklerin gözlem anındaki durumları oransal olarak verilmiştir. Dışarıda olduğu gözlenen %85 ineğin(grafik 4.8. incelendiğinde) en yüksek değer olarak %46 sının gezinti alanında bulunduğu gözlemlenmiştir. Deneme 3 de yapılan gözlemlerin %85 inin ahır dışında bulunması her ne kadar yüksek gibi görünse de bu orandan yemlik başı ve suluk başı pozisyonları çıkartıldığında %15 inin ahır içinde %47 sinin ise ahır dışında oldukları gözlemlenmiştir. Bu denemede gündüz saatleri gözlem alınması nedeni ile buraya kadar açıklananların(hayvanların daha önceki alışkanlıkları da göz önüne alındığında) normal bir oran olarak kabul edilebilir. Buna ilaveten, ineklerin kesif yem gereksinimleri otomatik yemleme makineleri ile yapılmaktadır. Bireysel olarak otomatik yemliklerde yemlendikleri ve günlük tüketmesi gereken yem miktarının 3 ayrı kısma bölünerek verilmesi, sabah ve akşam yemlemelerinin gözlemlerin yapıldığı saatler içerisinde olması göz önüne alındığında ahır dışında olarak verilen oranın normal kabul edilmesi ve yorumlanması belirtilebilir. Şekil 4.1. de yer alan altlık yerleşim şemasına bakıldığında ineklerin altlık materyalden ziyade, ahırın belli bir kısmını tercih ettikleri gözlenmiştir(tercih sıralamaları sayılarla belirtilmiştir). Her ne kadar burada altlık tercihleri belirlenmiş 33

47 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ ise de Şekil 4.1. de görüldüğü gibi(ilk tercihler mavi, son tercihler pembe renk ile ifade edilmiştir) ahırda belirli bölgede yattıkları, bu bölgenin ise ahırın en fazla esinti alan yeri olduğu gözlemlenmiştir. Bu durumda inekler altlık materyalinden ziyade, esinti olan yeri seçmişlerdir. Birinci denemenin birinci tekerrürü tarihinde başlamıştır. Göreceli olarak daha az esinti alan yer birinci derecede tercih edilirken daha sonra diğer bütün denemelerde en fazla tercih edilen yer, bu ilk deneme sırasında 3. sırada yer alan kısımdır. İkinci ve üçüncü tercihlere bakıldığında birinci tercih edilen yerin devamı olan ve ahırın en fazla esinti alan tarafa bakan kısmın tercih edildiği anlaşılmaktadır. Bu tercihler de göz önüne alındığında inekler yataklık materyalinin cinsinden ziyade ahırın esinti alan kısmını tercih ettikleri savı kesinlik kazanmaktadır. Gözlemlerin değerlendirilmesi sırasında ahırın yatma yerlerinin düzensiz ve istenen ölçülerde olmayışı kanaati hasıl olmuştur. Şekil 4.1. Denemelerdeki Altlık Yerleşim Deseni ve İneklerin Tercih Durumları 4.5. Ahır İçinde Bulunan İneklerin Duruş Pozisyonu İnekler durak kullanımı açısından 3 farklı değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu değerlendirmeler durakta 2 ayak ile ayakta durma, durakta dört ayak ile ayakta durma ve durakta yatıyor olma şeklindedir. İki ayak ile durakta durma pozisyonunun durak boyutunun yetersiz olmasından kaynaklandığı Tucker ve ark.,(24) 34

48 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ bildirilmişlerdir. Durakta iken yatmayıp ayakta durma pozisyonuda aynı anlamda kabul edilebilir. İneklerin durak ve durak dışı geçit yolunu kullanma durumu Grafik 4.1. de verilmiştir. Grafik 4.1. de ayrıca ahır içinde durak tercihleri açıklanmış olmakla birlikte ineklerin bu tercihleri belirtilen duraklarda(altlık materyalinde) yatar durumda olduğunu ifade etmemektedir. % oranları duraklarda 23 geçit yolunda % oranları duraklarda 19 geçit yolunda ahır içi tercih yerleri ahır içi tercih yerleri % oranları % oranları duraklarda geçit yolunda duraklarda geçit yolunda ahır içi tercih yerleri ahır içi tercih yerleri Grafik 4.9. İneklerin Ahır İçinde Bulunma Yerleri Grafik 4.9. da ahır içinde bulunduğu gözlenen ineklerden birinci denemenin 1. ve 2.tekerrüründe ve 3.denemede 4 yatma yeri ve 4 inek bulundurulmuştur. Ancak, bazı inekler geçit yolunda bulunmayı(yatar veya ayakta) tercih etmişlerdir. Geçit yolu kapasitesinin dışında kalan inekler ise belki birazda mecburiyetten 35

49 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ duraklara yönelmişlerdir. İkinci denemede, aynı yerde inek sayısının yarıya indirilmiş olması sonucu ve ineklerin geçit yolunda bulunmayı tercih etmeleri sebebi ile geçit yolunda daha fazla sayı ve oranda inek olduğu gözlenmiştir. Bu durumun yine aynı şekilde yatma yerinin tercih edilmemesinin bir sonucu olduğu söylenebilir. Geçit yolunda bulunma veya yatma tercihleri, durakların tercih edilmemesi ancak, durakların ineklere uygun olmadığının bir sonucu olarak kabul edilmiştir. Daha önce Şekil 4.1. de açıklandığı üzere ve daha sonraki şekillerde de açıklandığı gibi durak yerleri mutlaka tekrardan dizayn edilmelidir. % oranları ayakta yatıyor ahır içinde olanların pozisyonları % oranları ayakta yatıyor ahır içinde olanların pozisyonları % oranları ayakta 33 yatıyor % oranları ayakta 48 yatıyor ahır içinde olanların pozisyonları ahır içinde olanların pozisyonları Grafik 4.1. İneklerin Ahır İçinde Bulunma Pozisyonları Grafik 4.1. da bütün denemelerde ineklerin ahır içerisinde çoğunlukla ayakta oldukları görülmektedir. Fazla yorum yapmaya gerek olmayıp bu bilgiden de yatma yeri veya durak problemi boyutlarının çok ciddi ölçülerde olduğu açıkça görülmektedir. 36

50 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ % oranları ayakta yatıyor ahır içi duraktaki pozisyonları % oranları ayak 4 ayak ahır içi durakta ayakta durma pozisyonları % oranları ayakta 4 yatıyor % oranları ayak 4 ayak ahır içi duraktaki pozisyonları ahır içi durakta ayakta durma pozisyonları % oranları ayakta yatıyor ahır içi duraktaki pozisyonları % oranları ayak 4 ayak ahır içi durakta ayakta durma pozisyonları % oranları ayakta 52 yatıyor % oranları ayak 4 ayak ahır içi duraktaki pozisyonları ahır içi durakta ayakta durma pozisyonları Grafik İneklerin Ahır İçi Durakta Bulunma Pozisyonları 37

51 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Grafik e bakıldığında, üçüncü deneme hariç diğer bütün denemelerde ineklerin duraklarda ayakta durdukları görülmektedir. Deneme 3 için her hangi bir neden bulunamamakla birlikte oranların birbirine yakın olması ineklerin yatma yeri(durak) problemi olmadığını ifade etmeyecektir. Ayrıca bütün denemelerde ineklerin çoğunluğunun duraklarda iki ayak ile ayakta durdukları görülmektedir(iki ayak ile ayakta durma ile ilgili resimler Ek 5 te verilmiştir). Bu tercihlere göre, ahırın durak yerlerinin istenen ölçülerde olmadığı tekrar ifade edilebilir. % oranları ayakta 12 yatıyor % oranları ayakta 29 yatıyor ahır içi geçit yolunda olanların pozisyonları ahır içi geçit yolunda olanların pozisyonları 133 ayakta + 18 yatıyor = ayakta + 38 yatıyor=133 % oranları ayakta 39 yatıyor ahır içi geçit yolunda olanların pozisyonları % oranları ayakta 42 yatıyor ahır içi geçit yolunda olanların pozisyonları 358 ayakta yatıyor = ayakta + 19 yatıyor=259 4 gözleme uyarlanmış. Grafik İneklerin Ahır İçi Geçit Yolunda Bulunma Pozisyonları 38

52 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Grafik 4.12 ye bakıldığında geçit yolunda yatan ineklerde artma olduğu ancak sayısal olarak ikinci denemede diğer denemelerin aksine 4 yerine 2 inek olması nedeni ile geçit yerinde daha fazla yatma olanağı ortaya çıkmış ve gözlem sayısındaki artıştan dolayı yatan inek sayısı yaklaşık 4 katı artmış görünmektedir. Ancak, ikinci denemede diğer üç denemeden farklı olarak 74(diğerlerinde 4)gözlem yapılmıştır. Gözlem sayısına göre yapılan düzeltme sonrası ancak 2 katı artış olduğu görülmüştür. İkinci denemenin sonuçları diğer denemelerle karşılaştırıldığında ineklerin geçit yerinde yatma olanakları arttıkça yatan sayısı da artmakta olduğu yönündedir. Çizelge 4.1. Ahır İçinde Olanların Denemelere Göre Dağılımı ve Yatan/Ayakta Oranı ahır içi geçit yolu durakta ahır içi geçit yolu durakta ahır içi Denemeler toplam ayakta yatan ayakta yatan ayakta yatan yatan/ayakta yatan/ayakta yatan/ayakta D11.tek ,21,14,23 D12tek ,6,4,66 D ,49,64,3 D ,91,73 1,6 Çizelge 4.1. e göre durakta yatanların ayakta olanlara oranı 2. deneme hariç giderek artmaktadır. Aynı durum ahır içinde ve geçit yolunda olanlar içinde geçerlidir. İkinci denemede ise tamamen farklı sonuçlar alınmıştır, bunun nedeni ise bu denemede 4 yerine 2 inek bulunmasıdır. Bu durumda durakta yatanlar azalmakta geçit yolunda yatanlar artmaktadır. Durak sayısının yarısı kadar inek bulunduğunda inekler geçit yolunda yatmayı tercih ettiklerinden durakta ayakta duranlar artmakta, yatanlar azalmaktadır. İneklerin durak yerini tercih etmediklerini geçit yolunu tercih ettiklerini, ancak deneme ilerledikçe geçit yolunda yatanların oranında giderek artma görülmektedir. 39

53 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ %oranları hızar talaşı 6 buğday sapı kum 2 beton 11 1.tip yatak 3 2.tip yatak 1.tip paspas 2.tip paspas geçit yolu tercih yerleri % oranları hızar talaşı 42 buğday sapı 14 kum 3 beton zemin tip yatak 2.tip yatak tip paspas 2.tip paspas geçit yolu tercih yerleri % oranları hızar talaşı buğday sapı kum 18 beton zemin 24 1.tip yatak 1 2.tip yatak 43 1.tip paspas 3 2.tip paspas geçit yolu tercih yerleri 4 35 % oranları hızar talaşı 14 buğday sapı 5 4 kum beton zemin 1.tip yatak 12 2.tip yatak 21 1.tip paspas 2 2.tip paspas geçit yolu tercih yerleri Grafik İneklerin Ahır İçinde 2 ayak ile Ayakta Durma Pozisyonlarına Göre Tercihleri 4

54 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ hızar talaşı buğday sapı kum beton 1.tip yatak 2.tip yatak 1.tip paspas 2.tip paspas geçit yolu % oranları tercih yerleri % oranları hızar talaşı 22 buğday sapı 7 kum 2 beton zemin 5 1.tip yatak 9 2.tip yatak 1.tip paspas 2.tip paspas 4 geçit yolu tercih yerleri % oranları hızar talaşı buğday sapı kum beton zemin 1.tip yatak 2.tip yatak 9 1.tip paspas 1 2.tip paspas 85 geçit yolu tercih yerleri % oaranları hızar talaşı buğday sapı kum beton zemin 14 1.tip yatak tercih yerleri tip yatak 1.tip paspas 2.tip paspas 71 geçit yolu Grafik İneklerin Ahır İçinde 4 Ayak İle Ayakta Durma Pozisyonlarına Göre Tercihleri 41

55 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ % oranları hızar talaşı 11 buğday sapı 2 13 kum beton 1.tip yatak 38 2.tip yatak 12 1.tip paspas 1 2.tip paspas 16 geçit yolu tercih yerleri 4 38 % oranları hızar talaşı buğday sapı 27 kum 1 1 beton zemin 1.tip yatak 2.tip yatak 1.tip paspas 2.tip paspas 14 geçit yolu tercih yerleri 8 71 % oranları hızar talaşı buğday sapı kum beton zemin 1.tip yatak 2.tip yatak 26 1.tip paspas 2.tip paspas geçit yolu tercih yerleri % oranları hızar talaşı 1 1 buğday sapı kum beton zemin 1.tip yatak 14 2.tip yatak 3 1.tip paspas 2.tip paspas geçit yolu tercih yerleri Grafik İneklerin Ahır İçi Yatıyor Olma Durumuna Göre Tercihleri 42

56 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Grafik 4.13., 4.14., ve de de görüldüğü gibi, ineklerin 2 ve 4 ayakla durakta ayakta durma ve durakta yatıyor olma durumuna göre tercihlerine bakıldığında altlık materyalin cinsinden ziyade ahırın belirli bir yönünü tercih ettikleri ve ayrıca geçit yolunu kullandıkları görülmektedir Denemelerde Günün Değişik Saatlerine Göre İneklerin Davranış Tercihleri Birinci denemenin 1. tekerrüründe 1 ayrı saatte yapılan gözlemde ineklerin ahır içinde olanların %83 ü saat 1: ile 14: saatleri arasında ve geri kalan %17 si ise diğer saatlerde ahır içinde oldukları saptanmıştır. Yapılan analiz(spss 1.) sonuçlarına göre;(ahır içi durumlarına bakıldığında) ineklerin en çok saat 13: de, en az ise 8:-1:, 16: ve 17: saatleri arasında ahır içinde yer aldıkları saptanmıştır. Saatler arasındaki fark önemli bulunmuştur(p<.5) (Çizelge 4.2.). Her ne kadar, istatistik analizlerde duraklar arasında tercih farklılığı saptanmışsa da daha önce açıklandığı üzere bu tercih, altlık materyali tercihi olmayıp bu materyalin tesadüfi dağıtma sonucu ahırın belirli bir bölgesinde oluşu, ineklerinde bu bölgeyi tercih etmesinden kaynaklandığı ve bu bölgenin de esinti alan yer olduğu, diğer denemelerde de altlık materyali ne olursa olsun bu yerin tercih edildiği daha öncede bildirilmiştir. Çizelge 4.2. D1,1.tek. de Günün Belirli Saatlerinde İneklerin Davranış Tercihleri Aktivite/Saatler 8: cd 9: d 1: bc 11: ab 12: ab 13: a 14: bc 15: cd 16: d 17: d Geçit yolu a tip yatak a tip paspas ab tip paspas ab Buğday sapı ab Beton bc tip yatak bc Hızar talaşı bc Kum c Ahır Dışı Yemlik Suluk NOT: Çizelgede yer alan saatlerin üzerindeki farklı harfler istatistik açıdan farklı grupları oluşturduğunu göstermektedir. Denemede yer alan aktivite tercihi bakımından farklı harfler farklı grupları göstermektedir. 43

57 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Birinci denemenin 2. tekerrüründe 1 ayrı saatte yapılan gözlemde ineklerin ahır içinde olanların %7 i saat 1: ile 13: saatleri arasında ve geri kalan %3 u ise diğer saatlerde ahır içinde saptanmıştır Ayrıca yapılan analiz sonuçlarına göre;(ahır içi durumlarına bakıldığında) ineklerin en çok saat 11: de, en az ise 16:-17: saatlerinde ahır içinde yer aldıkları ve saatler arasındaki fark önemli bulunmuştur(p<.5) (Çizelge 4.3.). Çizelge 4.3. D1,2.tek. de Günün Belirli Saatlerinde İneklerin Davranış Tercihleri Aktivite/Saatler 8: cd 9: cd 1: ab 11: a 12: ab 13: abc 14: bcd 15: bcd 16: d 17: d Buğday sapı a tip yatak a Geçit yolu a Kum a Hızar talaşı a tip yatak b Beton b tip paspas b tip paspas b 1 1 Ahır Dışı Yemlik Suluk Deneme 2 de günde her 15 dakikada bir alınan(37 gözlem7gün) sürekli olarak yapılan gözlemde ineklerin ahır içinde olanların %62 si saat 11:3 ile 15: saatleri arasında ve geri kalan %38 i ise diğer saatlerde ahır içinde olduğu saptanmıştır. 44

58 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Çizelge 4.4. D2 de Günün Belirli Saatlerinde İneklerin Davranış Tercihleri Beton c Sap c 2.tip Kum c Talaş c 2.tip saat/ g.yolu a 1.tip 1.tip Ahır yemlik suluk aktivite paspas b yatak c paspas c yatak c dışı 8: a :15 a :3 a :45 a : a :15 a :3 a :45 a : a :15 a :3 a :45 a : a :15 a :3 a :45 a : a :15 a :3 a :45 a : a :15 a :3 a :45 a : a :15 a :3 a :45 a : a :15 a :3 a :45 a : a 16:15 a :3 a :45 a : a Deneme 3 de gün içinde(gündüz saatlerinde) ahır içinde bulunan ineklerin %85 i saat 1: ile 15: saatleri arasında ve geri kalan %15 i ise diğer saatlerde ahır içinde oldukları saptanmıştır. 45

59 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Çizelge 4.5. D3 de Günün Belirli Saatlerinde İneklerin Davranış Tercihleri Aktivite 8: ab 9: ab 1: b 11: ab 12: a 13: ab 14: ab 15: ab 16: ab 17: b Geçit yolu a tip yatak b tip yatak c tip paspas c Hızar talaşı c Buğday sapı c Kum c Beton c tip paspas c Ahır Dışı Yemlik Suluk Durak Yeri Yararlılığı Konusunda Ele Alınan Kriterlerin Değerlendirilmesi Ayak ve Diz Lezyonları Bölme 1 de, belirli günlerde yapılan ayak ve diz lezyonlarına ait puanlama değerlerinin ortalamasında başlangıçta yüksek değerler gözlemlenirken bu gözlemlerde yaz aylarına rastlayan zamanlarda (Temmuz-Ağustos aylarında) yaklaşık aynı değerleri göstermektedir, Eylül ayından itibaren bariz düşme görülmektedir (Grafik 4.16.). 1. derecede doğrusal tahminde belirleme katsayısı R 2 =,8314, 2.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,873, en iyi kabul edilebilir uyumu 3. derecede denklem ile ve R 2 =,949 vermektedir. Bu durumda Ayak ve diz lezyonları başlangıçta yüksek oranda düşme göstermekte bir süre sonra düşme azalmakla birlikte zaman ilerledikçe hızlı bir azalma görülmektedir. Muhtemelen birinci bölmedeki bu (Grafik ye de bakıldığında) hızlı düşüşün mevsimsel değişikliğe bağlı olarak gerçeklendiği söylenebilir. 46

60 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ 1,6 1,4 y = -,26x 3 +,457x 2 -,2819x + 1,871 R 2 =,949 ortalamalar 1,2 1,,8,6, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 1 Ayak ve Diz Lezyonları Puanlaması Ortalamaları Bölme 2 de, belirli günlerde yapılan ayak ve diz lezyonlarına ait puanlama değerlerinin ortalaması Mayıs-Haziran ayları değerleri iniş-çıkışlı gözlemlenirken, Temmuz ayından itibaren bariz yükselme ve Ağustos ayı sonundan itibaren de bir düşme görülmektedir (Grafik 4.17.). 4. derecede doğrusal tahminde belirleme katsayısı R 2 =,7895, 5.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,8637, en iyi kabul edilebilir uyumu 6. derecede denklem ile ve R 2 =,8729 vermektedir. 2,2 y = 3E-5x 6 -,9x 5 +,11x 4 -,45x 3 +,649x 2 +,658x + 1,6618 R 2 =,8729 2,1 ortalamalar 2, 1,9 1,8 1,7 1,6 1, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 2 Ayak ve Diz Lezyonları Puanlaması Ortalamaları 47

61 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Kirlilik Bölme 1 de, belirli günlerde yapılan kirlilik puanlamasına ait değerlerin ortalamasında başlangıçta yüksek değerler gözlemlenirken bu gözlemlerde yaz aylarına rastlayan zamanlarda (Temmuz-Ağustos aylarında) düşme, Eylül ayından itibaren bariz yükselme görülmektedir (Grafik 4.18.). 4. derecede doğrusal tahminde belirleme katsayısı R 2 =,7591, 5.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,7769, en iyi kabul edilebilir uyumu 6. derecede denklem ile ve R 2 =,814 vermektedir. 2,25 y = -5E-5x 6 +,22x 5 -,35x 4 +,2661x 3-1,75x 2 + 1,6884x + 1,1986 R 2 =,814 ortalamalar 2, 1,75 1,5 1, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 1 Kirlilik Puanlaması Ortalamaları Bölme 2 de, belirli günlerde yapılan kirlilik puanlamasına ait değerlerin ortalamasında Haziran ayı ortasından Temmuz ayı sonuna kadar fazla bir değişim gözlenmezken, Eylül ayından itibaren bariz yükselme görülmektedir (Grafik 4.19.). 4. derecede doğrusal tahminde belirleme katsayısı R 2 =,8981, 5.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,9295, en iyi kabul edilebilir uyumu 6. derecede denklem ile ve R 2 =,9618 vermektedir. 48

62 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ ortalamalar 2,4 2,3 2,2 2,1 2, 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 y = 5E-5x 6 -,19x 5 +,27x 4 -,1971x 3 +,7447x 2-1,321x + 2,4688 R 2 =, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 2 Kirlilik Puanlaması Ortalamaları Topallık Bölme 1 de, belirli günlerde yapılan topallık puanlamasına ait değerlerin ortalamasında giderek bir azalma görülmektedir (Grafik 4.2.). 1. derecede doğrusal tahminde belirleme katsayısı R 2 =,923, 2.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,9569, en iyi kabul edilebilir uyumu 3. derecede denklem ile ve R 2 =,9742 vermektedir. 3, y = -,2x 3 +,291x 2 -,289x + 3,957 R 2 =,9742 2,5 ortalamalar 2, 1,5 1, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik 4.2. Bölme 1 Topallık Puanlaması Ortalamaları Bölme 2 de Mayıs ayından Temmuz ayı sonuna kadar yapılan topallık puanlamasına ait değerlerin ortalamasında fazla bir değişim gözlenmezken Ağustos ortasındaki değerlendirmede yükselme ve Eylül ayı sonundan itibaren de düşme 49

63 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ gözlenmiştir (Grafik 4.21.). 4. derecede eğim çizgisi verildiğinde belirleme katsayısı R 2 =,8683, 5.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,885, en iyi kabul edilebilir uyumu 6. derecede denklem ile ve R 2 =,942 vermektedir. 2,5 y = 8E-5x 6 -,32x 5 +,45x 4 -,366x 3 + 1,347x 2-1,5931x + 2,9676 R 2 =,942 2,25 ortalamalar 2, 1,75 1, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 2 Topallık Puanlaması Ortalamaları Duruş Bölme 1 de, belirli günlerde yapılan duruş puanlamasına ait değerlerin ortalamasında giderek bir azalma görülmektedir (Grafik 4.22.). 3.derecede eğim çizgisi verildiğinde belirleme katsayısı R 2 =,9579, 4.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,9613, en iyi kabul edilebilir uyumu 5.derecede denklem ile ve R 2 =,983 vermektedir. 3, 2,5 y =,3x 5 -,11x 4 +,1128x 3 -,548x 2 +,9484x + 2,2569 R 2 =,983 ortalamalar 2, 1,5 1,, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 1 Duruş Puanlaması Ortalamaları 5

64 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Bölme 2 de Mayıs ayından Temmuz ayı sonuna kadar yapılan duruş puanlamasına ait değerlerin ortalamasında fazla bir değişim gözlenmezken Ağustos ortasındaki değerlendirmede yükselme ve Eylül ayı sonundan itibaren de düşme gözlenmiştir (Grafik 4.23.). 4. derecede eğim çizgisi verildiğinde belirleme katsayısı R 2 =,7946, 5.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,8211, en iyi kabul edilebilir uyumu 6. derecede denklem ile ve R 2 =,9122 vermektedir. 2, 1,8 y = 4E-5x 6 -,16x 5 +,233x 4 -,164x 3 +,5451x 2 -,8451x + 1,917 R 2 =,9122 ortalamalar 1,6 1,4 1,2 1, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 2 Duruş Puanlaması Ortalamaları Yürüyüş Bölme 1 de, belirli günlerde yapılan yürüyüş puanlamasına ait değerlerin ortalamasında giderek bir azalma görülmektedir (Grafik 4.24.). 4. derecede eğim çizgisi verildiğinde belirleme katsayısı R 2 =,9747, 5.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,9862, en iyi kabul edilebilir uyumu 6. derecede denklem ile ve R 2 =,9871 vermektedir. 51

65 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ ortalamalar 3, 2,8 2,6 2,4 2,2 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1, y = 2E-5x 6 -,7x 5 +,66x 4 -,181x 3 -,491x 2 +,1884x + 2,6965 R 2 =, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 1 Yürüyüş Puanlaması Ortalamaları Bölme 2 de Mayıs ayından Temmuz ayı sonuna kadar yapılan yürüyüş puanlamasına ait değerlerin ortalamasında dalgalanmalar gözlenirken Ağustos ortasındaki değerlendirmede yükselme ve Eylül ayı sonundan itibaren de düşme gözlenmiştir (Grafik 4.25.). 4. derecede eğim çizgisi verildiğinde belirleme katsayısı R 2 =,798, 5.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,851, en iyi kabul edilebilir uyumu 6. derecede denklem ile ve R 2 =,9412 vermektedir. 2,5 y = 8E-5x 6 -,29x 5 +,44x 4 -,2629x 3 +,8152x 2-1,798x + 2,6282 R 2 =,9412 2,3 ortalamalar 2,1 1,9 1,7 1, yılı aylara göre gözlem tarihleri Grafik Bölme 2 Yürüyüş Puanlaması Ortalamaları 52

66 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ Süt Verimi Bölme 1 de, Nisan ayında süt verim ortalamaları yüksek ve laktasyonun normal seyri gereği yavaş yavaş bir düşme gözlenmektedir (Grafik 4.26.). 3. derecede eğim çizgisi verildiğinde belirleme katsayısı R 2 =, 4.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,9684, en iyi kabul edilebilir uyumu 5. derecede denklem ile ve R 2 =,9981 vermektedir. ortalamaları y = -1,692x ,159x 4-276,12x ,59x ,3x + 173,1 R 2 =,9981 nisan mayıs haziran temmuz ağustos eylül ekim kasım 24 yılı aylık süt verimleri Grafik Bölme 1 Aylık Süt Verim Ortalamaları Bölme 2 de Nisan ayında süt verim ortalamaları yüksek fakat laktasyonun normal seyri gereği yavaş yavaş bir düşme olması gerekirken ani bir düşüş gözlenmiştir (Grafik 4.27.). 3. derecede eğim çizgisi verildiğinde belirleme katsayısı R 2 =,9379, 4.derecede eğim çizgisi verildiğinde R 2 =,9656, en iyi kabul edilebilir uyumu 5. derecede denklem ile ve R 2 =,9919 vermektedir. 53

67 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ 55, 5, y = -,685x ,311x 4-16,46x ,86x 2-516,64x + 754,48 R 2 =,9919 ortalamalar 45, 4, 35, 3, 25, 2, nisan mayıs haziran temmuz ağustos eylül ekim kasım 24 yılı aylık süt verim ortalamaları Grafik Bölme 2 Aylık Süt Verim Ortalamaları 4.8. Durak Yeri Yararlılığı Konusunda Ele Alınan Kriterlerin İstatistik Açıdan Değerlendirilmesi Bölme 1 de yapılan değerlendirmelerde ele alınan kriterler bakımından aylar ile kirlilik, topallık, ayak ve diz lezyonları, duruş, yürüyüş ve süt verimi bakımından negatif bir korelasyon, inekler ile kirlilik arasında negatif bir korelasyon gözlenirken topallık,ayak ve diz lezyonları ve yürüyüş arasında pozitif bir korelasyon, kirlilik ile topallık, ayak ve diz lezyonları, duruş ve yürüyüş arasında pozitif bir korelasyon, topallık ile ayak ve diz lezyonları, duruş ve yürüyüş arasında pozitif bir korelasyon, ayak ve diz lezyonları ile duruş ve yürüyüş arasında pozitif bir korelasyon, duruş ile yürüyüş arasında ise pozitif bir korelasyon bulunmuştur. Çizelge 4.6. da yer alan işaretli değerler istatistik açıdan önemli korelasyonları göstermektedir. Çizelge 4.6. Bölme 1 İçin Ele Alınan Kriterlerin Korelasyonu aylar İnekler kirlilik topallık Ayak+diz duruş yürüyüş kirlilik -,16** -,226* - topallık -,342**.312**.58** - Ayak+diz -.333**.252*.53**.888** - duruş -.364** **.95**.83** - yürüyüş -.33**.316**.58**.996**.871**.952** - süt -.748** ** P<,1 * P<,5 54

68 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ 4.9. Tartışma Bu çalışmada ele alınan 8 farklı durak zemin materyali uygulaması sonucunda elde edilen sonuçlara ilişkin değerlendirmeler aşağıda verilmiştir. Yapılan gözlemler sadece 8:-17: arası olan gündüz saatlerini kapsaması sonucu gece saatlerinde yatma yeri tercihleri konusunda bir bilgi edilememiştir. Gündüz yapılan gözlemlerde ineklerin sağım, yem yeme su içme ve otomatik yemlikler aktivitelerinde bulunması nedeniyle ahır içerisinde geçirilen zaman ahır dışında geçirilen zamandan daha az bulunmuştur. Yatma yeri altlık materyali tercihleri bakımından her hangi bir altlık materyalinin tercih edildiğine dair bir bulgu elde edilememiştir. Ancak, ineklerin ahır içerisinde belirli bir bölgeyi özellikle seçtikleri altlık materyali ne olursa olsun bu bölgede olan durakları tercih ettikleri açıkça anlaşılmıştır. Bunun başlıca nedeni olarak durak altlık materyalinden ziyade esinti alan, havadar bir kısmı tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Edinilen ve gözlemler sonucu olarak ortaya çıkan husus, durakların boyutlandırılmasının mevcut ineklere uygun olmadığı dolayısı ile bu yerlerde yatmak istememeleri sonucu acilen durakların standarda uygun hale getirilmesi gereği sonucuna varılmıştır. İneklerin sayısına eşit durak bulunduğu durumda ve inek sayısının iki katı durak bulunduğu denemeler karşılaştırıldığında ineklerin durak yerlerinden daha çok durak arası geçit yolunda yatma eğilimi göstermeleri, yatma yeri inek sayısının yarıya indirilerek yapıldığı ikinci denemede daha az inek sayısı olması nedeniyle geçit yolunda yatma oranı artmış duraklardan daha çok geçit yerinde bulunma durumunu içeren gözlem sayısı artmıştır. Bu bulguların ışığında ineklerin durakları tercih etmemesi tekrar kanıtlanmış ve durakta bulunan ineklerin 2 veya 4 ayak üzerinde durmaları konusunu içeren analizler incelendiğinde durak yerlerinin modernize edilmesi bu karşılaştırmada da ortaya çıkmıştır. Tucker ve ark.,24, hem durak uzunluğu hem de genişliğinin her ikisinin de durakta iki ayakla durma zamanına etkili olduğunu bildirmişlerdir. Gözlemlerden elde edilen sonuçlara ve Sonck ve ark., 1999 bildirdiğine göre, sekiz farklı altlık materyali kullanılması, her birinden beşer tekerrür yapılması ve 55

69 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ alınan gözlem sayısı incelendiğinde, gözlem sayılarının yeterli olduğu ve belirli bir sonuç verdiği söylenebilirse de, denemede uygulanan altlık materyal sayısının fazla olduğu daha az altlık materyal tipi ile daha fazla tekerrür uygulayarak yapılmasının muhtemelen daha iyi sonuç elde edilebileceği kanaatine varılmış olup bu hususta somut kanıt elde edilememiştir. Denemenin yürütüldüğü bölmede ve mücavir bölmede ayak ve diz lezyonları, vücut kirliliği ve harekete ilişkin gözlemler sonucunda altlık materyali kullanılmasının diğer bölme ile kıyaslandığında ele alınan ve yukarıda belirtilen konularda belirli bir iyileşme gözlenmiştir. Mücavir alanda ise bunun tersi olarak giderek kötüleşmiş ancak yaz aylarına doğru her iki bölmede de gözlenen hızlı bir iyileşmenin yanında mevsime bağlı oluşan kuru ortam muhtemelen buna katkıda bulunmuştur. Bu görülen iyileşmede bile denemedeki ineklerde yapılan gözlemler diğer bölmeye nazaran daha olumlu ve yüksek iyileşme göstermiştir. Çizelge 4.6. da ele alınan karakterlerin birbirlerine göstermiş olduğu korelasyon incelendiğinde P<.1 seviyesinde negatif bir korelasyon olması yukarda anlatılanları doğrulamaktadır. Ele alınan karakterler arası korelasyonlar incelendiğinde(çizelge 4.6.) ve beklendiği üzere inekler arası çok az ve süt ile ilişkisi de sadece aylara bağlı olarak negatif yüksek bir korelasyonun varlığı yukarda ki paragraflarda belirtilenleri teyit eder durumdadır. Yürüyüş ve topallık arasında %99.6 gibi bir korelasyona rastlanması denemenin yürütülmesinin usulünce yapıldığını ortaya koyan bir sonuçtur. Yaz aylarında görülen sıcaklık stresi yem alımını düşürerek süt verimini olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun için alınacak önlemler hayvan konforu, gönencesi veya refahı şeklinde belirtilmektedir. Bu başlıklar altında sağlanan ve refaha ilişkin konular aşağıdaki şekilde sıralanmıştır; a- Hayvan ergonomisine ve hareket tarzına uygun, hayvanın ürkütmeyen, acı ve rahatsızlık vermeyen durak dizaynı b- Ahır içi stres yaratıcı ortamların ortadan kaldırılması(durakların dar olması, suluk ve yemlik uzunluğunun yetersiz olması gibi durumlar) 56

70 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Bedriye DEMİRCİ c- Fiziksel koşulların mümkün olduğunca iyileştirilmesi, evaporatif soğutma, açık ahır veya kenarları perdeli olup açılabilen ahırlar gibi önlemler bütün bu çalışmaların hayvan için üç amacı olacaktır; 1- ineğin ısı yüklenmesini azaltmak, 2- ısı üretimini azaltmak, 3- metabolizma sonucu ortaya çıkacak ısı kaybını kolaylaştırmak. Hayvan refahı olarak, süt ineklerinde sıcaklık stresini azaltma yöntemleri EK 6 da kısaca belirtilmiştir. 57

71 5.SONUÇ VE ÖNERİLER Bedriye DEMİRCİ 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Birinci denemenin 1.tekerrüründe en çok 2.tip yatak (Grafik 4.1 de), bu denemenin tekerrüründe ise buğday sapı kullanılan durak yerlerini (Grafik 4.3. de), 2.denemede ise 1.tip paspas (Grafik 4.5. de) ve 3.denemede ise 1.tip yatak (Grafik 4.7. de) tercih edilmiştir. Ancak, bu tercihler altlık materyalinin rastgele yerleştirilmesi ile hangi tercih edilen materyalin nerede yer aldığı (Şekil 4.1 de) karşılaştırıldığında ortaya çıkan sonuç, bu denemelerde herhangi bir tercih sebebi olmadığı, ineklerin deneme bölmesi içerisinde açık alana bakan kısmında (güneye bakan) altlık materyaline bakmaksızın tercih ettikleri gözlemlenmiştir. Burada esintinin ahırın diğer kısımlarına göre daha fazla olması nedeni ile altlık materyalinden ziyade esintinin değer kazandığı intibası uyanmıştır. Yataklık materyali tercih davranışı konusunda ortaya çıkan sonuç ve bölgedeki gözlemler çok uygun olmadığı sürece inekler gece ve gündüz ahır dışında yatmayı tercih etmektedirler. Ancak, yine saatler açısından hangi saatlerde nerede bulundukları konusu tetkik edildiğinde, gündüz saat 1: dan saat 17: e kadar ortam sıcaklığı ve güneşten gelen radyasyona karşı ahır içerisinde ve gölgede yatma oranı belirli bir şekilde tercih edilen davranış paterni olarak gözükmektedir. Ayrıca, bunun nedenleri arasında durak yeri tip ve boyutlandırılmasının inekler için uygun standartta olmaması, açık alanda daha fazla esinti alınması ve ahır yönetimi tarafından dış alana altlık sap serilerek buralara alıştırılmış olmaları ileri sürülebilir. Bu durumda durak dizaynı ele alınarak acele iyileştirmeye gidilmesi gerçeği ortaya çıkmıştır. Yine ahırın yeterince hava alabilmesi için ahır içerisinde fan çalıştırılması hayvanların buraya tercih nedeni olacaktır. Altlık materyali olarak da kum kullanılması en ideal çözüm olacaktır. Çünkü hem temini kolay, mikrop barındırmayan ve sıcak bölgelerde ineklerin en fazla tercih ettikleri altlık materyali olarak öne çıkmıştır. Ayrıca, diğer bütün materyallerden daha ucuz olup, sadece diğerlerine nazaran iş gücü biraz daha yüksektir. Diğer yetiştiricilerin bunu tercih etmemelerinin iki nedeni bulunmaktadır; 1- gübre amenajman aletlerini yıpratması, 2- gübre kanalının tıkanmasına neden olması. 58

72 5.SONUÇ VE ÖNERİLER Bedriye DEMİRCİ Mevcut durakların ölçümlendirilmesi şematik olarak ve de olması gereken modern bir durak yerinin boyutlandırılması ise EK 3 de verilmiştir. Çiftlik yönetiminin bu konuya eğilmesi ve bu durak düzenlemesini ele alması gerekmektedir. Durakların tamamen kaldırılıp zeminin doğal altlık materyallerle kaplanması ve dinlenme alanının üzerine gölgelik temin edilmesinin yeterli olacağı kanaati hasıl olmuştur. Daha doğru sonuçlar alınabilmesi için daha sık gözlem yapılmalıdır. Seyrek gözlem yapılırsa gözlemlerle veriler arasında korelasyonun azaldığını ve varyasyon arttığını, ayrıca sürekli bant kaydı yapılmasının fazla yararlı olmadığını, gözlem adedinin sıklaştırılması ve ele alınan konu bazında ne kadar gözlem yapılması gerektiği belirlenmelidir (Fregonesi ve ark.,22.). Burada belirtildiği gibi daha doğru sonuçlar alınabilmesi için yaptığımız çalışmada, günlük yapılan gözlem sayısı 1 yerine 2. denemede 37 gözleme çıkarılmıştır. Yapmış olduğumuz çalışmalarda bulduğumuz sonuçlara göre, duraklarda 2 ayak ile ayakta durma oranları(yapılan gözlem saatleri içerisinde) birinci denemenin 1.tekerrüründe %7, denemenin ikinci tekerrüründe %5, 2.denemede %6 ve 3.denemede %3 bulunmuştur bu sonuçlarda Fregonesi ve ark., (22) nın (%6 sının duraklarda 2 ayakları ile ayakta durdukları) yaptıkları çalışma ile benzerlik göstermektedir. Araştırma, deneme ahırının 1.bölmesinde yürütülmüş olup, 2.bölmesinde bulunan ineklere ait bazı kayıtlarda tutulmuştur. Bunlarda örneğin kirlilik, ayak ve diz lezyonları, topallık puanlamaları bakımından farklılık olduğu gözlemlenmektedir. Ele alınan bu konular bakımından altlık kullanılmasının her ne kadar dış alanda yatmış olmayı tercih etmelerine rağmen yinede bir farklılık oluşturduğu gözlemlenmektedir. Bölme 1 de yapılan değerlendirmelerde aylar ile ele alınan diğer kriterler (kirlilik, topallık, ayak ve diz lezyonları, duruş, yürüyüş, ve süt verimi) arasında negatif bir korelasyon olduğu bulunmuştur. Aylarla diğer karakter arasında negatif korelasyon olması aylar değiştikçe giderek farklılık oluştuğunu ifade etmektedir. Bu konudaki puanlamalara bakılarak aylara göre giderek bir iyileşmenin gözlendiği ve 59

73 5.SONUÇ VE ÖNERİLER Bedriye DEMİRCİ bu konuda altlık materyallerinin etkisi olduğu ve duraklar daha fazla kullanılmış olsa bu etkinin daha da fazla olacağı kanısına varılmıştır. Hangi yataklık materyali kullanılırsa kullanılsın, onun nasıl kullanılacağı konusunda yapılmış çalışmalardan elde edilen bilgiler ışığında kullanım kurallarına uyulması ile istenmeyen durumların gerçekleşmesi önlenecektir ve materyallerden sağlanacak yarar artırılmış olacaktır. 6

74 KAYNAKLAR ADAMS, R.S., Pennsylvania State University, June Taken from National Dairy Database. ANDERSON, N., 22. Cozying up to cow comfort. Veterinary Science, Ontario Ministry of Agriculture and Food Wellington Place. Midwest Dairy Herd Health Conference Proceedings. BOLLING, D., Cubicle design and lameness. Holstein Friesian Journal 76, 219. BRITTEN A.M., Dairy Free Stall Bedding Systems and Udder Health. Dairy Systems for the 21st Century Proceedings of the third International Dairy Housing Conference 2-5 February 1994 Orlando, Florida. P: CERMAK, J., 199. Some housing and management considerations relevant to dairy cow welfare and stress-related lameness. Proceedings of the VIth International Symposium on Disorders of the Ruminant Digit, Liverpool, July 199, in British Cattle Veterinary Association, Proceedings for , CHAPLIN S. J., TIERNEY G., STOCKWELL C., LOGUE D. N., KELLY M., 2. An evaluation of mattresses and mats in two dairy units. Applied Animal Behaviour Science 66: FALCONER, D.M., FRASER, D., MATIAS, J.M., TUCKER, C.B., and WEARY, D.M., 2. Bedding material preference of dairy cattle. J. Anim. Sci. Vol. 78, Suppl. 1/J. Dairy Sci. Vol. 83, Suppl. 1/2. FREGONESI, J.A., FLOWER, F., WITTIE, T., TUCKER, C.B., and WEARY, D.M., 22. Rubber flooring affects behaviour of dairy cows, especially animals with hoof injuries. J. Dairy Sci. 85 (suppl. 1):28. 61

75 FREGONESI, J.A., TUCKER, C.B., WEARY, D.M., FLOWER F.C., and VITTIE T., 24. Effect of Rubber Flooring in Front of the Feed Bunk on the Time Budgets of Dairy Cattle. American Dairy Science Association, J. Dairy Sci. 87: GAWORSKI, M.A., TUCKER, C.B., WEARY, D.M. and SWIFT, M.L., 23. Effects of Stall design on Dairy Cattle Behaviour. American Society for Agricultural Engineers in the Proceedings of the 5 th International Dairy Housing Conference in Fort Worth, Texas. Pages GEBREMEDHIN, K. G., CRAMER, C. O., LARSEN, H. J Preference of dairy cattle for stall options in free stall housing. Transactions of the ASAE 28: HALEY, D.B., RUSHEN, J., and DE PASSILLÉ, A. M., 2. Behavioural indicators of cow comfort: activity and resting behaviour of dairy cows in two types of housing. Can. J. Anim.Sci. 8: HERLIN, A.H., Comparison of lying area surfaces for dairy cows by preference, hygiene, and lying down behaviour. Swedish J. Agric. Res. 27: JENSEN, P., RECÉN, B., EKESBO, I Preference of loose housed dairy cows for two different cubicle floor coverings. Swedish Journal of Agricultural Research 18: MANNINEN, E., DE PASSILLÉ A.M., RUSHEN J., NORRING M., SALONIEMI H., 22. Preferences of dairy cows kept in unheated buildings for different kind of cubicle flooring. Applied Animal Behaviour Science 75: MCFARLAND, D.F., 23. Nutritional Interactions Related to Dairy Shelter Design & Management. Advances in Dairy Technology (23) Volume 15, page

76 MCFARLAND, D.F., GAMROTH, M.J., Freestall designs with cow comfort in mind. Dairy Systems for the 21st Century Proceedings of the third International Dairy Housing Conference 2-5 February 1994 Orlando, Florida. P: McKNIGHT, D., MORGAN, J., and SHARPE, P., 22. Animal Comfort Mats for Tie-Stall Dairy Barns. NATZKE,R.P., BRAY, D.R., and EVERETT R.W., Cow Preference for Free Stall Surface Material. J. Dairy Sci 65: NILSSON, C., Walking and lying surfaces in livestock houses. In: Phillips, C., Piggins, D. Eds., Ch. 6 in Farm Animals and the Environment CAB International, Oxfordshire, pp O'CONNELL, J. M., MEANEY, W. J Comparison of shredded newspaper and sawdust as bedding for dairy cows: behavioural, clinical and economic parameters. Irish Veterinary Journal 5: RODENBURG, J., HOUSE, H.K., ANDERSON, N.G., Free stall base and bedding materials: Effect on cow comfort. Dairy Systems for the 21st Century Proceedings of the third International Dairy Housing Conference 2-5 February 1994 Orlando, Florida. P: SONCK, B., DAELEMANS, J., and LANGENAKENS, J., Preference test for free stall surface material for dairy cows. Paper No ASAE Ann. Intl. Mtg., Toronto, Ontario Canada. SPRECHER, D.J., HOSTETLER, D.E. AND KANEENE, J.B. (1997) A lameness scoring system that uses posture and gait to predict dairy cattle reproductive performance. Theriogenology 47, STEFANOWSKA, J., SWIERSTRA, J., VAN DEN BERG, V., and METZ, J.H.M., 22. Do Cows Prefer a Barn Compartment with a Grooved or Slootted Flor? American Dairy Science Association, J. Dairy Sci. 85: STOWELL, R., 2. Manure and Effluent Management. Dairy Freestall Housing and Equipment Chapter 8. Page MWPS Seventh Edition. 63

77 TUCKER, C.B., and WEARY, D.M., 21. Stall design: enchancing cow comfort. Pages in J. Kennelly Advances in Dairy Technology, Volume 13: Proceedings of the 21 Western Canadian Dairy Seminar, University of Alberta,Edmonton. _design_tucker.pdf TUCKER, C.B., and WEARY, D.M., 22. Measuring Cow Comfort. UBC Dairy Education & Research Centre, Research Reports, Vol.2, no5. July,22. TUCKER, C.B., and WEARY, D.M., 24. Bedding on Geotextile Mattresses: How Much is Needed to Improve Cow Comfort? American Dairy Science Association, J. Dairy Sci. 87: TUCKER, C.B.,WEARY, D.M., and FRASER D., 23. Effects of Three Types of Free-Stall Surfaces on Preferences and Stall Usage by Dairy Cows. J. Dairy Sci.86: TUCKER, C.B.,WEARY, D.M., and FRASER D., 24. Free-Stall Dimensions: Effects on Preference and Stall Usage. American Dairy Science Association, J. Dairy Sci. 87: WEARY, D.M., and TUCKER, C. B., 23. The Science of Cow Comfort. Proceedings of The Joint Meeting of The Ontario Agri Business Association and The Ontario Association of Bovine Practitioners, Guelph, Ont., April,23. VISSER, R.Q., A Comparison of Bedding Material for Dairy Cows. Dairy Systems for the 21st Century Proceedings of the third International Dairy Housing Conference 2-5 February 1994 Orlando, Florida. P:

78 ÖZGEÇMİŞ 1976 yılında Adana da doğdum. İlk ve orta öğrenimimi Adana da tamamladım yılında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünü kazanıp, 2 yılında mezun oldum. 21 yılında Yüksek Lisans öğrenimime başladım. 65

79 EKLER EK 1: ÇEŞİTLİ TİP YATAKLIK MATERYALLERİNE AİT RESİMLER 1- Pasture mat Pasture mat şekilde görüldüğü gibi polipropilen ve naylon materyalle kaplı, 5 cm çapında rulo halinde dikişli ve içleri lastik kırpıntılarla ve hatta öğütülmüş lastik de konulmuştur. 2- Pack mat (sand mattress) : 66

80 Bir mat veya matress in son derece esnek ve darbe emici olup, bakteri çoğalmasına olanak tanıyacak nem absorbe edici olmamalıdır. Pack Mat (sand matress) (kum matress i) çok hücreli matress olup içerisi lastikle doldurulmuş üzerine kılıf geçirilmiş dayanıklı bir maddedir. 2 cm lik kum sermek yerine 2.5 cm kum ve üzerine pack mat in konulmasının yeterli olacağı ifade edilmektedir. Dolayısıyla kum kullanımını %8 azalttığı ifade edilmektedir. 3- Enkamat-K2 4- Cush Mat: Cush Mat lastik yastık olduğu ifade edilmektedir vulkanize lastik kullanılmıştır. Bu nedenle ekonomik yumuşak ve dayanıklı olduğu ifade edilmektedir. 5- Comfy Cushion 67

81 6- Cow Comfort: Poliüretan köpükten yapılmıştır. Kalınlığı 2-3 mm. 7- Kraiburg: Köpüklü lastikler yerleştirilmiş(25-3 mm.) geleneksel lastik mat. Kalınlığı 18 mm. 8- Mouflex: Naylon materyalle kaplı, 16 cm çapında rulo halinde dikişli ve içleri lastik kırpıntılarla doldurulmuştur. 9- Farmats: Lastik yastık olduğu ifade edilen vulkanize lastik kullanılmıştır. 1- Foamat: Mat üzerine kılıf geçirilmiştir. 68

82 EK 2: HAREKET(LOCOMOTION) PUANLAMASI Puan 1: Klinik tanımlama: Normal Tanımlama: Sırt düz ayaklar dik ve sağlam yere basar. Puan 2: Klinik tanımlama: Hafifçe topal Tanımlama: Duruş sırasında sırt düz yürürken kavis yapmakta. Dışkı hafif anormal. Puan 3: Klinik tanımlama: Orta derecede topal Tanımlama: Sırt yürürken ve dururken kavis yapar. Bir veya birkaç ayakta kısa adımlar gözlenir. 69

83 Puan 4: Klinik tanımlama: Topal Tanımlama: Sırt yürürken dururken kavis yapar. Bir veya birden fazla ayakta görülür, vücut ağırlığını azda olsa diğer ayaklar taşır. Puan 5: Klinik tanımlama: Aşırı topal Tanımlama: Sırt kavisli, bir ayağına kesinlikle basmaz, yatma pozisyonundan kalkmakta zorluk çeker veya kalkamaz. 7

84 EK 3: AHIR PLANI ve STANDART DURAK BOYUTU 4. BÖLME Gezine alanı : 273 m2 Dinlenme alanı : 112 m2 5. BÖLME Gezine alanı : 414 m2 Dinlenme alanı : 112 m2 SAĞIM SÜT DİNLENDİRME OD. SOĞUK HAVA DEP. WC duş 3. BÖLME Gezine alanı : 885 m2 Dinlenme alanı : 38 m2 fan DURAKLAR DURAKLAR DURAKLAR OTOMATİK YEMLİK DURAKLAR SİLO 1 yemlik suluk BÖLME Gezine alanı : 542 m2 Dinlenme alanı : 154 m2 2. BÖLME Gezine alanı : 885 m2 Dinlenme alanı : 56 m2 BUZAĞI KULÜBESİ Ö:1/25 SAĞMAL İNEK BÖLMELERİ ÖLÇEK : 1/1 Not: Deneme 1. bölmede yürütülmüştür. 71

85 EK 3 ün devamı; 635 kg Ağırlığındaki Ergin Bir Holstein İneği İçin Standart Serbest Durak Boyutları (MCFARLAND, D.F., 23.) 72

86 EK 3 ün devamı; 1.Bölmeye ait durak planı ve boyutları Durak eni = 18 cm Durak boyu = 18 cm 73

87 EK 4: DENEMEDE KULLANILAN YATAKLIK MATERYALLERİNE AİT BİLGİLER Kullanılan 1.tip yatak (kırmızı renk olan) (mattres1): 184 cm uzunluğunda, 132 cm eninde, çadır brandası, 15 cm aralıklarla boylamasına dikilip, 8 adet rulo yapılmıştır. Ruloların içine dolgu materyali olarak sünger kırpıntısı ve lastik kırpıntısı yerleştirilmiştir. Kaplama materyali olarak da ayakkabı imalatçılarının kullanmış olduğu Fiyapa kaplı dokuma kumaş kullanılmıştır. Yatak 7 cm kalınlığındadır. (Fiyapa nın ana malzemesinin EVA olduğunu bildirmektedirler). Kullanılan 2.tip yatak (mavi renk olan) (mattress2): 178 cm uzunluğunda, 122 cm eninde, çadır brandası, 15 cm aralıklarla boylamasına dikilip, 8 adet rulo yapılmıştır. Ruloların içine dolgu materyali olarak sünger kırpıntısı ve lastik kırpıntısı yerleştirilmiştir. Kaplama materyali olarak da Çadır imalatçılarının kullandığı polipropilen plastik çadır malzemesi kullanılmıştır. Yatak 7 cm kalınlığındadır. 74

88 Türkiye de Satılan Hayvan Yatakları (2 ayrı firmadan iki farklı fakat birbirine çok benzeyen lastik mat ler kullanılmıştır) 1- Özdekan kauçuk 11 cm eni 178 cm boyu 2,5 cm yükseklik 2- Alfa laval 11 cm eni 178 cm boyu 2,5 cm yükseklik 75

89 EK 5: DURAKTAKİ POZİSYONLARINA GÖRE İNEK RESİMLERİ 76