İSTANBUL TİCARET ODASI TÜRKİYE'DE KONGRE TURİZMİNİ GELİŞTİRME İMKANLARI. HAZIRLAYAN Yrd.Doç.Dr. Kahraman Arslan

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI TÜRKİYE'DE KONGRE TURİZMİNİ GELİŞTİRME İMKANLARI HAZIRLAYAN Yrd.Doç.Dr. Kahraman Arslan YAYIN NO: İstanbul, 2008

3 Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarm ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN (Basılı) ISBN (Elektronik) İTO ÇAĞRI MERKEZİ Tel: (212) İTO yayınları için aynntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT Entegre Matbaacılık Anonim Şirketi Sanayi Caddesi No: Çobançeşme-Yenibosna / İSTANBUL Tel: (212) (pbx) Faks: (212)

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 1 GİRİŞ 3 BÖLÜM 1 KONGRE TURİZMİNİN TANIMI, KAPSAMI VE GELİŞİMİ 1. KONGRE VE KONGRE TURİZMİ TANIMI VE KAPSAMI Kongre Kavramı ve Tanımı Kongre ve Turizm İlişkisi Kongre Turizminin Özellikleri Kongre Turizminin Diğer Turizm Çeşitleri ile Etkileşimi Kongre Turizmi ve Tatil Turizmi Kongre Turizmi ve Kültür Turizmi Kongre Turizmi ve İş Turizmi Kongre Turizmi ve Fuar Turizmi Kongre Turizmi ve Teşvik Turizmi Kongre Turizminin Ekonomik ve Sosyal Etkileri DÜNYA'DA VE TÜRKİYE'DE KONGRE TURİZMİNİN GELİŞİMİ Kongre Turizminin Gelişmesini Sağlayan Unsurlar Uluslararası Kongre Pazarı ve Kongre Turizmi Dünya'da ve Türkiye'de Kongre Turizmi Avrupa'da Kongre Turizmi Amerika Kıtasında Kongre Turizmi Asya Pasifik ve Uzak Doğu'da Kongre Turizmi Türkiye'de Kongre Turizmi Uluslararası Kongre Turizminde Gözlenen Eğilimler 27

5 BÖLÜM 2 TÜRKİYE'NİN KONGRE TURİZMİ POTANSİYELİ 1. TURİZM ARZI VE TURİZM ARZINI OLUŞTURAN UNSURLAR Turizm Arzı ve Özellikleri Turizm Arzını Oluşturan Unsurlar Temel Kaynak ve Çekicilikler Geliştirilmiş Kaynaklar Destek Faktör ve Kaynakları Niteliksel Faktörler Ulusal Güç ve Zayıflıkların Değerlendirilmesi Türkiye Turizminin Güçlü Yanlan Türkiye Turizminin Zayıf Yanları Fırsat ve Tehditlerin Değerlendirilmesi Türkiye Turizmini Tehdit Eden Unsurlar Türkiye Turizmi İçin Fırsatlar BELLİ BAŞLI KONGRE DESTİNASYONLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ İstanbul'da Kongre Turizmi Arz Olanakları Antalya'da Kongre Turizmi Arz Olanakları İzmir'de Kongre Turizmi Arz Olanakları Ankara'da Kongre Turizmi Arz Olanakları Konya'da Kongre Turizmi Arz Olanakları Kapadokya'da Kongre Turizmi Arz Olanaklan 68 BÖLÜM 3 KONGRE TURİZMİNİN GELİŞTİRİLMESİNDE KONGRE VE ZİYARETÇİ BÜROLARININ ROLÜ VE ÖNEMİ 1. KONGRE VE ZİYARETÇİ BÜROLARININ KURULUŞU VE İŞLEYİŞİ 71

6 1.1. Kongre ve Ziyaretçi Bürolarının Kuruluşu ve Yapısal Özellikleri...? Kongre ve Ziyaretçi Bürolarının Finansman Kaynakları ve Harcama Kalemleri Kongre ve Zİ5^aretçi Bürolarının Paydaşları ile İlişkileri Güç Birliği Yaratılması Karşılıklı Taahhütlerin Yerine Getirilmesi Karşılıkh Güven Duygusunun Geliştirilmesi Taraflar Arasında Uyum Sağlanması KONGRE VE ZİYARETÇİ BÜROLARININ GÖREV VE SORUMLULUKLARI Kongre ve Ziyaretçi Bürolarının Destinasyon Yönetimindeki Görevleri Destinasyonlarda Kriz Yönetimi Destinasyonlarda Ziyaretçi Yönetimi Destinasyonlarda Kıyaslama Kongre ve Ziyaretçi Bürolarının Destinasyon Pazarlama Faaliyetleri Destinasyon Pazarlama Unsuru Olarak Konumlama Destinasyon Pazarlama Unsuru Olarak İmaj Oluşturulması Destinasyon Pazarlama Unsuru Olarak Marka Yaratılması Destinasyon Pazarlama Unsuru Olarak Etkinlikler Yapılması Kongre ve Ziyaretçi Bürolarının Destinasyon Tanıtım Faaliyetleri Destinasyon Tanıtım Aracı Olarak İnternet Ve Bilgi Teknolojilerinden Yararlanılması Destinasyon Tanıtım Aracı Olarak Reklam Ve Medya Destinasyon Tanıtım Aracı Olarak Sinema Filmleri Destinasyon Tanıtımında Turizm ElçilerindenYararlanılmas ; 103

7 BÖLÜM 4 TÜRKİYE'DE KONGRE TURİZMİ SEKTÖRÜNÜN YAPISAL ÖZELLİKLERİ VE KONGRE VE ZİYARETÇİ BÜROLARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI 1. TÜRKİYE KONGRE TURİZMİ SEKTÖRÜNÜN YAPISAL ÖZELLİKLERİ Sektörde Parçalanmış Bir Yapı Mevcuttur İşbirliği ve Koordinasyon Eksikliği Vardır Tanıtım ve Pazarlama Çabaları Yetersizdir Paydaşlar Arasında İyi İlişkiler Kurulamamıştır TÜRKİYE'DEKİ KONGRE VE ZİYARETÇİ BÜROLARININ MEVCUT DURUMU İstanbul Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Antalya Kongre Bürosu İzmir Kongre ve Ziyaretçi Bürosu Tanıtım A.Ş Kurulması Öngörülen Kongre Büroları KONGRE VE ZİYARETÇİ BÜROLARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI Kongre ve Ziyaretçi Bürolarının Organizasyon Yapısının Güçlendirilmesi Görev ve Sorumlulukların Yeniden Tanımlanması 125 BÖLÜM 5 TÜRKİYE KONGRE BÜROSU KURULMASI 1. TÜRKİYE KONGRE BÜROSU KURULMASI İHTİYACINI ORTAYA ÇIKARAN SEBEPLER 131

8 1.1. Etkin Bir Yönetim Organizasyonunun Sağlanması Rekabet Yeteneği Oluşturulması Yeni Destinasyonlarm Geliştirilmesi İşbirliği Yoluyla Güç Oluşturulması TÜRKİYE KONGRE BÜROSU'NUN KURULUŞ VE İŞLEYİŞİ Organizasyon Yapısı ve Finansman Kaynakları Başlıca Görev ve Sorumlulukları Stratejik Üstünlükler Oluşturulması Tanıtım ve Pazarlamada Yeni Stratejilerin Geliştirilmesi Türkiye İmajının Güçlendirilmesi ve Marka Yaratılması SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 151 YARARLANILAN KAYNAKLAR 165

9

10 ÖNSÖZ Gelişen ekonomiler, uluslararası ticaret ve küreselleşme olgusu kongre ve toplantı sektörünün de büyümesini ve yaygınlaşmasını tetiklemiş olduğu tartışılamaz bir gerçektir. Aynı zamanda ulaşımın kolaylaşması ve ucuzlaması, kongre turizmini dünyanın en hızlı gelişen pazarlarından biri yapmıştır. Kongreler düzenlendikleri ülke ve şehirlere yaptıkları tanıtım katkısının yanında sağladıkları gelir açısından da ülke ekonomileri içinde son derece önemli bir yer tutmaktadır. Kongrelere gelir düzeyi yüksek hukukçu, doktor, bilim adamı, işadamı, yönetici gibi meslek gruplarının katılması ve bu kongre delegelerinin, turistlerden yaklaşık 3-^ kat fazla harcama yapmaları kongre turizmini dünya çapında son derece karlı bir sektör yapmaktadır. Diğer turizm türlerine göre göreceli olarak büyük gelir getirdiği bilinen kongre turizminin yaygınlaştırılmasının İstanbul başta olmak üzere ülkemiz için büyük yararlar sağlayacağı muhakkaktır. Bunun örneğini daha önce ülkemizde düzenlenmiş olan NATO, İslam Konferansı Örgütü, Habitat ve Formula 1 gibi uluslararası organizasyonlarda görmüştük. Ancak Türkiye'nin bu organizasyonları başarı ile tamamlamış olması Türkiye'ye olan güveni arttırmış olsa da başta İstanbul olmak üzere Türkiye'nin bu denli gelişen dünya kongre turizmi pazarından yeterince pay aldığını söylemek maalesef pek mümkün değildir. Dünyadaki gelişmiş ülkelerin kongre turizminden aldıkları paylar göz önünde bulundurulduğunda ülkemizde bu sektörün geliştirilmesi için çok daha fazla emek harcanması, bu alandaki çalışmaların daha bilinçli ve organize bir şekilde yürütülmesi gerektiği gerçeği ortaya çıkmıştır. Türkiye'nin bu alanda hala önemli eksikliklerinin bulunması uluslararası finans, iş etkinlikleri, kültür ve kongre merkezi olmayı hedefleyen ülkemiz için önemli bir engeldir. Bu gerçek doğrultusunda Odamız'ca bir çalışma başlatılmış olup, bu kapsamda ülkemizin kongre turizmindeki eksikliklerinin giderilmesi ve kongre turizmindeki payının arttırılması için neler yapılabileceğinin irdelendiği detaylı bir araştırma hazırlanmıştır. "Türkiye'de Kongre Turizmini Geliştirme İmkanları" isimli bu yayının üyelerimize ve tüm ilgililere faydalı olmasını diler, çalışmayı gerçekleştiren Yrd. Doç. Dr. Kahraman Arslan'a teşekkür ederim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

11

12 GİRİŞ Turizm sektörü, dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen sektörlerin başında yer almaktadır. Ulaşım ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sonucu, dünyanın çeşitli bölgelerinde zaman zaman yaşanan ekonomik durgunluklara rağmen dünya turizm hareketleri önemli ölçüde artış göstermektedir. Turizm sektörü içinde ise, özellikle son yıllarda kongre turizminin ön plana çıktığı ve büyük ölçüde gelişme kaydettiği gözlenmektedir. Kongre turizminin önümüzdeki yıllarda çok daha hızlı bir ivme ile gelişeceği beklenmektedir. Bilgilenmek, bilgilendirmek, müzakere etmek ve tartışmak gibi amaçlarla yapılan toplantılara kongre, konferans ya da convention denilmektedir. Ancak kongre turizmi, kongre faaliyetlerinin yanı sıra kongre delegeleri ve eşlerinin boş zamanlarının değerlendirilmesi faaliyetlerini de kapsamakta ve bu noktada turizm, kongrenin bir türevi olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye'nin sahip olduğu temel kaynak ve çekiciliklere karşın kongre turizminden aldığı pay son derecede düşüktür. İstanbul dışında İzmir, Antalya ve Ankara gibi kısmen yeterli alt ve üst yapıya sahip kentler ise, dünya kongre pazarında henüz adından söz ettirememektedir. Diğer yandan kongre turizmi veya kongre paketi, lüks bir malın pazarlanması gibidir. Ayrıntı gibi görünen tüm unsurlar, ayrı ayrı ve bir bütün olarak çok büyük önem taşır. Bunlardan bir veya birkaçmdaki eksiklik, sistemin sağlıklı şekilde uygulanmasını engeller ve emekler boşa gidebilir. Ayrıca kongre delegelerinin bir kongre ülkesini ya da şehrini diğerlerine tercih etmesi, destinasyonlarm özellikleri ve kendilerine sunulacak imkanlar hakkında ayrıntılı bilgi ve olumlu imaj sahibi olmalarıyla mümkündür. Türkiye ve özellikle İstanbul, kongre turizmi alanında henüz fazla kullanılmamış bir destinasyon bölgesidir. Kongre turizmine katılacak potansiyel kişi ve gruplar için merak, heyecan ve ilgi duyularak gidilecek bir ülke olarak görülmektedir. Fiyat açısından da gelişmiş ülkelerle mukayese edildiğinde oldukça caziptir ve bu yönüyle de önemli bir avantaja sahiptir. Bu

13 nedenle başta İstanbul olmak üzere İzmir, Antalya, Bursa, Konya, Ankara, Mersin ve Kapadokya'da kongre ve ziyaretçi büroları kurulması ve bu kentlerin dünya kongre pazarlarına tanıtılması öngörülmüştür. Bu çalışmada öncelikle kongre ve kongre turizminin kapsamı ve özellikleri açıklanmış, kongre turizminin gelişimini etkileyen unsurlar üzerinde durulmuş ve Dünyada ve Türkiye'de kongre pazarının gelişimi irdelenmiştir. Türkiye'nin kongre turizmi olanaklarının ortaya konulması amacıyla kongre turizmi merkezlerinin taşıması gereken özelliklere değinilmiş, destinasyonların temel çekicilik unsurlarına bağlı olarak Türkiye'nin başlıca kongre şehirleri olan İstanbul, İzmir, Ankara, Antalya, Konya ve Kapadokya'nm turizm arzı yönünden değerlendirilmesi yapılmıştır. Kongre turizminin geliştirilmesinde ve destinasyonların tanıtım ve pazarlama çabalarında kongre ve ziyaretçi bürolarının önemi ve etkinliği dikkate alınarak çalışmanın üçüncü bölümünde kongre ve ziyaretçi bürolarının kuruluş ve işleyişine yer verilmiştir. Bu kapsamda kongre ve ziyaretçi bürolarının belli başlı görevleri, paydaşları ile ilişkileri, destinasyon yönetim ve pazarlama fonksiyonları üzerinde geniş ölçüde durulmuştur. Çalışmanın son bölümünde Türkiye kongre turizmi sektörünün yapısal özellikleri irdelenmiş ve gelinen noktada kongre ve ziyaretçi bürolarının durumu ve işleyişleri ortaya konulmuştur. Mevcut durumdaki yetersizlikler ve belirlenen darboğazlar çerçevesinde kongre turizmi ile ilgili stratejilerin belirlenmesi, tek elden uygulanması, sektördeki kuruluşlar arasında koordinasyon ve işbirliği sağlanarak rekabet gücümüzün artırılabilmesi, mevcut ve yeni kurulacak kongre ve ziyaretçi bürolarına işlerlik kazandırılabilmesi amacıyla Türkiye Kongre Bürosu kurulmasının sağlayacağı yararlar ve sakıncalar üzerinde durulmuştur. Ayrıca, kongre ve ziyaretçi bürolarının yeniden yapılandırılması ile ilgili ilke ve esaslarla ilgili öneriler geliştirilmiştir.

14 BÖLÜM 1 KONGRE TURIZMININ TANıMı, KAPSAMı VE GELlŞİMt l.kongre VE KONGRE TURİZMİ TANIMI VE KAPSAMI 1.1. KONGRE KAVRAMı VE TANıMı Tarih boyunca çeşitli konularda bilgilenmek, öğrenmek, tartışmak, eleştirmek, karara varmak, haberdar olmak gibi amaçlarla yapılan toplantılar kategorize edilmiş ve kongre ile eşdeğer anlamlı olmak üzere konferans, seminer, sempozyum, panel, meeting gibi isimlerle sınıflandırılmışlardır. Günümüzde de yine aynı amaçlarla insanlar bir araya gelmekte ve bu toplantılar iletişim, bilgi alışverişi, karar verme ve bilgilendirme aracı olarak daha kapsamlı ve daha iyi organize edilmiş biçimde ortaya çıkmaktadır. Teknik açıdan bakıldığında farklı isimlerle anılan toplantıların aralarındaki küçük farklarla birbirlerinden ayrıldıkları görülmektedir. Ancak, hangi isimle ve hangi amaçla yapılırsa yapılsın, insanların toplanma ihtiyaçları ile yer değiştirmelerine sebep olarak, turizmin bir dalı haline gelmeleri ortak noktalarıdır (Aymankuy, 2003:6). En genel tanımıyla kongre, ulusal veya uluslararası seviyede en az 300 kişinin katılımıyla gerçekleşen ve bilgi alışverişinin amaçlandığı toplantılardır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere kongre geçici bir toplantıdır ve belirli bir program çerçevesinde, uzmanlık gerektiren bilimsel alanlarda veya mesleki konularda bilgi alışverişini amaçlayan ve genellikle toplanılan yerin dışından gelen kişilerin katılımı ile gerçekleştirilmektedir (Ekinci, 1989; 21). Tanımdan da anlaşılacağı gibi kongre, gerçekleştirilen faaliyetler açısından turizmden farklı bir olaydır. Kongre turizminde belirli bir konuda toplantı yapılmaktadır, amaç bilgi alışverişidir, zaman kısıtlanmıştır ve kesin bir program çerçevesinde kongre yapılmaktadır. Kongreye katılmak üzere

15 dışarıdan gelen kongre delegesi konaklama, yeme-içme, alışveriş, eğlence gibi ihtiyaçlarını konaklama işletmelerinde veya bulunduğu şehirlerde (destinasyonda) gerçekleştirdiği için aynı zamanda turist konumundadır. Kısaca kongre turizmi ikili bir turizm türüdür. Turizm olayı kongrelerin tamamlayıcısı durumundadır (Erdoğan, 2006:2). Kongreler amaç, düzenlendiği yer, katılımcı sayısı ve düzenleme sıklığına göre çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Yapıldığı yer açısından ulusal ve uluslararası kongreler şeklinde bir ayrıma gidildiği görülmektedir. Ulusal kongrelerde, kongreye katılan delegelerin büyük çoğunluğu kongrenin yapıldığı ülkenin vatandaşlarıdır. Genellikle kısa süreli olarak yapılırlar ve uluslararası kongrelere göre daha az zahmetli ve masraflıdırlar. Ulusal kongreler çoğunlukla bir veya üç gün sürmektedir. Ulusal kongre delegeleri, daha çok orta sınıf düzeyindeki (2-3-4 yıldızlı) otellerde konaklamayı tercih ederler (Aymankuy, 2003:10). Uluslararası kongreler, ulusal kongrelere göre daha karmaşık bir yapıya sahiptir ve en az üç ulusa ait temsilcilerin katıldığı toplantılar uluslararası kongre olarak kabul edilmektedir. Ulusal kongrelere göre daha uzun süreyi (4-7 gün) kapsamaktadır ve kongre düzenleyicileri, kongre amacıyla farklı bir bölgeye gelen delegelere ve refakatçilerine özel programlar düzenleyerek kalış sürelerini uzatmaya çalışmaktadırlar. Genellikle kongrenin resmi başlangıcından önce veya sonra delegeler için kongre katılım ücretine dahil veya ekstra bir ücret karşılığında kongrenin düzenlendiği yer veya yakın çevresine geziler düzenlenmektedir. Böylece kongrelerden beklenen kazançların artırılması amaçlanmaktadır. 1.2 KONGRE VE TURIZM ILIŞKISI İnsanların çeşitli amaçlarla bir araya gelerek bilgi alışverişinde bulunmak üzere değişik adlar altında toplantılar düzenlemeleri ve bu toplantıları genellikle içinde yaşadıkları toplumdan ve yerleşim alanından farklı bir yerde yapmak istemeleri, turizmde yeni bir boyutun ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Özellikle son yıllarda artan sayıda gerçekleşen kongre programlarında,

16 toplantıların yanı sıraboş zamanların daplanlanarak alışveriş, eğlence, turlar vs. gibi çeşitli faaliyetlerin gerçekleştirildiği görülmektedir. Kongre programları içinde giderek önem kazanan bu tür faaliyetler, iş turizminin önemli bir parçası haline gelmiş ve "kongre turizmi" olarak adlandırılmıştır. Bir başka tanıma göre kongre turizmi, insanların ortak konular hakkında görüşmelerde bulunmak için oturdukları yerlerin dışına organize biçimde seyahat etmeleri, gerektiğinde geçici konaklamalar yapacak şekilde bir yerde toplanmaları, bunun yanı sıra çevreyi görmek, öğrenmek, eğlenmek, dinlenmek gibi eğilimlerini tatmin etme olayıdır (Dallı, 1996:15). Bu olayın genişliği ve bütünlüğü, farklı faaliyet alanlarından işletmelerin kongre turizmi içinde yer almasına yol açmıştır. Böylece başlı başına bir sektör haline gelen kongre turizmi kapsamında yaratılan ürün-hizmet çeşitliliği ve katılımcıların ihtiyaçlarının çok boyutlu olarak karşılanabilmesi, kongre turizminin diğer turizm dalları içerisinde artan bir öneme sahip olmasına sebep olmuştur (Oktay, 1997:50). Diğer yandan kongre turizmi yalnızca kongre amaçlı seyahatlerden oluşmamaktadır. Seminer, sempozyum, workshop vb. toplantı türleri de kongre turizmi kapsamı içerisindedir. Bu nedenle hemen hemen tüm ülkeler tarafından geliştirilmeye çalışılan yeni bir turistik üründür. Ayrıca, turizm sezonunun uzatılması, tesislerin doluluk oranlarının artırılarak daha verimli hale getirilmesi ve kongre turistinin normal turiste oranla daha fazla harcama yapması gibi ekonomik faktörler nedeniyle en fazla teşvik edilen turizm türlerinden biri haline gelmiştir (Aymankuy, 2003:7). 1.3.KONGRE TURIZMININ ÖZELLIKLERI Kongre turizmi, çok yönlü bir turizm türüdür ve klasik turizmden önemli birkaç noktada ayrılmaktadır. Kongre turizminin yoğunlaştığı yerler, diğer bir ifade ile kongre merkezleri çoğunlukla gelişmiş şehir merkezleri ya da yakın bölgelerdir. Klasik turizm olayında olduğu gibi belirli zamanlarda yoğunlaşmalar pek görülmez.

17 Kongre turizminde asıl amaç kongredir ve kongrenin bir türevi olarak turizm olayı ortaya çıkmaktadır. Bir kongre programında yalnızca toplantılar yer almamakta, toplantı haricinde serbest zamanlar da planlanarak eğlence, alışveriş, gezi vb. aktiviteler düzenlenmektedir. Bu nedenle, kongre turizmi diğer turizm türlerinden farklı özelliklere sahiptir (Aymankuy, 2003:7). Kongre turizminin dikkat çeken özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Kongreler yılın belli dönemlerinde yoğunluk göstermekte ve özellikle sezon dışı dönemlerde yapıldıkları için otellerin doluluk oranlarını olumlu yönde etkileme potansiyeline sahiptir. - Kongre turizmi ve kongre otelciliği, teknik donanım ve diğer unsurlar açısından güçlü bir altyapıya ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle kongrelere yönelik düzenleme ve faaliyetlerin, konusunda uzman olan işletmeler aracılığıyla gerçekleştirilmesi gerekmektedir. - Kongrelerin yapılabilmesi için gerekli olan toplantı binaları ve kongre merkezleri gibi sabit yatırımlar yüksek maliyetli olup, genellikle devlet veya yerel idarelerce gerçekleştirilmektedir. Kongre turizmi, genel turizm sezonunun dışmdaki dönemlerde düzenlendiği ve turizmin çok çeşitli hizmetlerini kapsadığı için turizmin en fazla gelir sağlayan türü olarak dikkat çekmektedir. Kongre turistlerinin harcamaları diğer turistlerin harcamalarından birkaç kat fazladır. - Kongre turizmi, simültane tercüme, özel programlar, davetiye hazırlama ve dağıtımı, çeşitli transferler, otel rezervasyonları, medya ve delegelerin bir araya getirilmesi, kongre binası ve merkezinin organize edilmesi, refakatçi ve eşler için tur paketlerinin hazırlanması gibi detaylı ve profesyonel beceri gerektiren hazırlıkları gerektirmektedir. - Uluslararası kongre düzenlemek, bir ülke için önemli bir tanıtım aracı olarak kabul edilmektedir.

18 - Kongre turizminde başarı sağlamak için sadece ilgili kuruluşların değil, toplumun tamamının destek vermesi ve değişik kesimler arasında etkin bir işbirliği olması gerekmektedir. - Kongre turizminde başarılı olabilmek için ulaşım, altyapı, konaklama, kongre salonu ve imkanları, personel, güvenlik, yan hizmetler, çevre ve kültürel zenginlikler konularında belirli bir kalite ve kapasitede olmak gerekmektedir. 1.4.KONGRE TURIZMININ DIĞER TURIZM ÇEŞITLEıÜ ILE ETKILEŞIMI KONGRE TURİZMİ VE TATİL TURİZMİ Kongre turizmi çok yönlü bir turizm çeşididir. Toplantılar turizmin asıl amacını oluştursa da bir kongre programı yalnızca toplantılardan oluşmaz. Toplantılar dışında serbest zamanlarda eğlence, alışveriş, gezi gibi faaliyetler düzenlenmektedir. Ayrıca kongre delegeleri gittikleri şehirlerde kongreler bittikten sonra da kalış sürelerini uzatarak turistik faaliyetlerine devam edebilirler. Hem ulusal hem de uluslararası kongreler, toplumsal, kültürel ve sosyoekonomik yaşamı etkileyerek, turizmin mevsimini uzatırlar. Kongre turizminin bölgede etkili ve verimli olabilmesi için diğer turizm çeşitleri ile uyum halinde olması gerekmektedir (Aymankuy, 2003:8). Bu açıdan bakıldığında kongre turizminin, tatil turizmini engellemesi ya da gelişimini yavaşlatması söz konusu değildir. Çünkü kongre ve tatil amaçlı turizm türleri için bir zaman (sezon) ayrılığı söz konusudur. Uluslararası kuruluşlar toplantı zamanı olarak genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarını tercih etmektedirler. Toplantıların yaklaşık %15'i Eylül ayında düzenlenmektedir (Dallı, 1996:94). Oysa tatil amaçlı seyahatler çoğunlukla bu mevsimler dışında gerçekleşmektedir.

19 1.4.2 KONGRE TURİZMİ VE KÜLTÜR TURİZMİ Kongre turizmi ile kültür turizmi arasmda yakm ilişki ve etkileşim söz konusudur. Çünkü kongre her şeyden önce kültürel bir olaydır. Kongre turizmine katılan delegelerin asıl amaçları kültürel turizmden farklılık gösterse de gittikleri destinasyonlarda var olan kültürel değerlere büyük ilgi gösterdikleri, diğer bir ifadeyle kayıtsız kalmadıkları görülmektedir. Esasen kültürel değerler, bir bölgede turizmin ortaya çıkmasına neden olan önemli etkenlerden biridir ve zengin kültürel değerlere sahip destinasyonlar kongre organizasyonu için cazip yerlerdir. Kongre delegelerinin iyi eğitimli, kültüre ve sanata meraklı, öğrenmeye açık insanlar olmalarından dolayı, kültürel bakımdan zengin merkezlerde kongre turizmi daha kolay geliştirilebilmektedir (Aymankuy, 2003:9) KONGRE TURİZMİ VE İŞ TURİZMİ Kongre turizminin yakm etkileşim içinde olduğu bir diğer turizm türü ekonomik turizm ya da iş turizmidir. Ekonomik turizm, uluslararası kongreler, mesleki konferanslar ve kongreleri, iş toplantılarını, incentive (teşvik) turizmi, eğitim, fuar ve sergi ziyaretlerini kapsamaktadır. Dolayısıyla kongre turizmi, ekonomik turizmin bir alt türüdür ve ülkelere büyük ölçüde döviz girdisi sağlayan bu iki turizm türü arasında doğru orantılı bir uyum söz konusudur. İş turizmi ise, "bir şirkette ya da işletmede, yöneticiler (yetkililer) için tamamen iş ile ilgili seyahatler veya bir seyahat acentesi tarafından düzenlenen özellikle iş amaçlı, iş grupları seyahatleri" olarak ifade edilmektedir (Chester, 1992:72). Mesleki sebeplerle yapılan seyahatlerin tümü iş seyahati olarak değerlendirilmektedir. Kişilerin meslekleri ile ilgili bilgi alışverişinde bulunmak amacıyla kongre, konferans gibi faaliyetlere katılmaları dolayısıyla kongre ve iş turizmi ayrımı yapmak oldukça güçleşmektedir. Bu nedenle uluslararası istatistiklerde ve raporlarda kongre turizmi ve iş turizmi ile ilgili

20 veri ve bilgiler bazen ayrı, bazen de birlikte düzenlenmektedir. Günümüzde fuar ve sergi ziyaretleri, eğitim seyahatleri, seminerler, incentive (teşvik) seyahatleri, mesleki konferanslar ve uluslararası kongreler iş turizmi olarak kabul edilmektedir KONGRE TURİZMİ VE FUAR TURİZMİ Fuar ve sergiler, bir kuruluşu veya ürünü tanıtmak, güven sağlamak, alıcıya bilgi vermek, bir dönemi tanıtan envanter sunmak gibi amaçlarla düzenlenen iletişim araçlarıdır (Pımar ve Aksakal, 2004:42). Uluslararası turizm endüstrisinde toplantı turizmi kapsamında ele alman fuar turizminde birçok ürün ya da hizmet bir araya gelmekte, sergilenmekte ve konu ile ilgili profesyonel kuruluşlar, tanıtım ve bilgilendirme amaçlı organizasyonlar düzenlemektedirler. Fuar turizmi, toplantı turizmi ile birlikte hızla gelişen turizm türlerinden biridir. Herkesin kendi alanındaki yeni gelişmeleri takip etmek için katıldığı ulusal ve uluslararası fuarlar, turizm endüstrisinde önemli pazar oluşturmaktadır (Çizel, 2002:17). Fuarların zaman bakımından uzun sürmesi ise bölgedeki konaklama işletmelerinin sezon dışındaki doluluk oranlarını artırmaktadır KONGRE TURİZMİ VE TEŞVİK TURİZMİ Teşvik turizmi, şirketlerin ana amaçlarmdaki ilerlemeyi sağlamak, çalışanların verimini artırmak için yapılan küresel bir iş yönetimi unsurudur. Ticari işletmelerin ürünlerini müşterilerine tanıtma ve satma isteği, teşvik turizminin uluslararası turizm pazarında söz sahibi olmasına ve pazardan büyük pay almasına neden olmuştur (Turplan, 1993:105). Teşvik (incentive) seyahatlerinin en önemli özelliği, bu seyahate katılanların tüm masraflarının seyahati düzenleyen şirket tarafından ödenmesi ve programın kusursuz olarak hazırlanması ve uygulanmasıdır. Bu nedenle incentive seyahatlerin kapsamı, bu seyahati düzenleyen şirketin bütçesine bağlıdır.

21 Incentive seyahatler için bütçeden ayrılan pay ne kadar fazla ise, düzenlenen seyahatler ve yapılan programlar o denli ayrıntılı ve lüks olmaktadır (Astroff ve Abbey, 1998:178). 1.5.KONGRE TURIZMININ EKONOMIK VE SOSYAL ETKILERI Kongre turizmi ile diğer turizm türlerinin karşılıklı ilişkilerine turizm ekonomisi açısından bakıldığında, kongre turizminin diğer turizm türlerini tamamlayıcı olduğu, tesislerin daha verimli kullanılmasını ve turizm sezonunun uzatılmasını sağlayıcı olumlu etkileri beraberinde getirdiği anlaşılmaktadır. Kongre turizminin esas amacı, ekonomik nedenlere dayanmaktadır. Kongre turizmi ülkedeki turizm olayını çeşitlendirerek bütün bir yıla yayma amacının dışında, ülke turizmine ve ekonomisine fayda sağlamaktadır. Turizm ve ekonomi literatürlerinde kongre turizmi ile ilgili istatistik ve ekonomik verilerin çok sınırlı olması, kongre turizminin yarattığı ekonomik etkilerin ölçülmesini güçleştirmektedir. Yapılan tahminlere göre kongre faaliyetlerine katılan delegelerin harcamaları, normal turistlerin harcamalarına göre yaklaşık 2-3 kat daha fazla olmaktadır. Kaldı ki delege harcamaları, yalnızca kongre paketinde yer alan konaklama, ulaşım, yeme-içme ve kongre organizasyonu kayıt bedelleriyle kalmamaktadır. Kongre delegelerinin gelir düzeyleri genellikle yüksek ve masrafları kuruluşlarca karşılandığından, harcama eğilimleri de yüksek olmaktadır. Bu tip ziyaretçilerin yaklaşık dörtte biri eşleri ile seyahat etmekte ve kongre turlarına katılmaktadırlar (Dallı, 1996:1). Kongrelerin yol açtığı ekonomik etkilerin tespitinde sözkonusu olan harcamalardan ilki, kongreye katılma ve kongreyi düzenleme harcamaları, diğeri ise, kongre sırasında ve sonrasında katılımcıların yaptıkları harcamalardır (Bradley, 1994:23).

22 Kongreler üç tür harcamaya yol açmaktadır. Bunlar; a) Katılımcıların harcamaları b) Demek, birlik ya da kuruluş harcamaları c) Ticari fuar katılımcılarının harcamalarıdır. Yapılan araştırmalar kongre organizasyonu içerisindeki harcamalarda en fazla payın katılımcılara ait olduğunu göstermektedir. Katılımcı harcamaları içerisinde en büyük payı, yaklaşık %50'sinden fazlası otel (konaklama) harcamaları oluşturmaktadır, ikinci sırada restoran ve üçüncü sırada perakendeci mağazalarda (alış-veriş için) yapılan harcamalar yer almaktadır. Bu gelirler, seyahat acentelerine ve otellere kâr sağlamakla birlikte kongre düzenlenen şehre doğrudan gelir girmesine sebep olmaktadır (Davidson ve Cope, 2003:14). Turizm sektörü, emek yoğun üretim tekniğinin hâkim olduğu bir sektördür. Kongre organizasyonu için ülkeye ve şehre gelen delegelerin konaklama, yemeiçme, seyahat, eğlence ve toplantı sırasındaki ihtiyaçlarının karşılanması için çeşitli faaliyetlerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu durum, çok sayıda insanın istihdamına yol açmaktadır. Ayrıca kongre turizminin mevsim uzatıcı özelliği sayesinde turizm mevsimi dışında işgücüne talep azalmamakta, devamlılık göstermektedir. Kongre turizmi sadece ekonomik açıdan önem taşımamaktadır. Diğer turizm çeşitlerinde olduğu gibi kongre turizminin de odak noktası insandır. Delegeler bir taraftan gittikleri bölgelerdeki yerel halktan, sosyal ve kültürel yapıdan (çevreden) etkilenmekte, öte yandan gittikleri ülke ve bölgeleri sosyal ve kültürel açıdan etkilemektedirler (Aydın, 1997:19). Kültürel değişimler genellikle toplum tarafından benimsendiğinde olumlu, benimsenmediğinde ise olumsuz olarak algılanmaktadır. Turizmin sosyokültürel çevre üzerine olumlu etkileri; tarihi ve kültürel mirasın korunması, toplumsal yapıda olumlu değişiklikler, yerli halk için rekreasyon ve eğlence olanaklarının yaratılması şeklinde özetlenmektedir. Olumsuz etkileri ise sosyo-kültürel değerlerin istenilmeyen yönde değişmesi, kültürel kimliğin

23 kaybolması, insan davranışlarında aşırı ticarileşme, yöresel dil üzerindeki etki ve kötü alışkanlıklar olarak ortaya çıkmaktadır (İçöz, Var ve İlhan, 2002:37). Kongre turizminin diğer önemli bir etkisi, bölgedeki altyapı ve üstyapının gelişmesini sağlamasıdır. Belirli bir bölgede ya da çevrede yapılan kongreler, kongre merkezleri ve kongre salonlarının yanı sıra tiyatrolar, sinemalar, alışveriş merkezleri açılmasına katkıda bulunur. Kongre turizminin geliştiği bölgelerde diğer bölgelerde görülen alt ve üst yapı, trafik ve diğer alanlardaki olumsuzluklar görülmemektedir veya minimize edilmişlerdir. Kongre şehri ve ülke hakkında olumlu imaj yaratılmasına da önemli ölçüde katkı sağlayan kongre turizmi, iyi bir tanıtım aracı olarak tüm turizm sektörünü olumlu yönde etkilemektedir. Kongre turizmi sayesinde kongreye katılan delegeler bölgenin veya kentin turistik olanaklarını ve diğer turizm çeşitlerini tanıma olanağı bulmaktadır (Baytok, 1998:66). Diğer yandan kongre konularının pek çoğunun, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yakından takibi amaçlı toplantılar olduğu görülmektedir. Bu tür toplantılara, tebliğ sunmak ve izlemek üzere dünyanın dört bir yanından konularında uzmanlaşmış ve çalışmaları ile tüm dünyanın kabulünü ve takdirini kazanmış bilim adamları katılmaktadır (Dallı, 1996:95). Bunlarla bilgi alışverişinde bulunmak, bilimsel gelişmelere en kısa yoldan ulaşılmasını sağlamaktadır. 2. DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE KONGRE TURİZMİNİN GELİŞİMİ 2.1.KONGRE TURIZMININ GELIŞMESINI SAĞLAYAN UNSURLAR Kongre pazarı, turizm pazarının bir bölümüdür. Kongre pazarı, kongre düzenleme isteği ve maddi gücü bulunan uluslararası organizasyonlar (resmi ve özel), çok uluslu şirketler, ulusal ve bölgesel birlikler ve kuruluşlar, ulusal ve bölgesel şirketler ile bu birlik ve kuruluşların istekleri doğrultusunda kongre