KOBİ ler için İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Rehberi: MADEN SEKTÖRÜ

Transkript

1 KOBİ ler için İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Rehberi: MADEN SEKTÖRÜ

2 Bu rehber, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen İSGİP (Türkiye`de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi - TR /001) kapsamında hazırlanmıştır. Bu yayına sağladıkları destek, değerli yorum ve düzeltmeleri için, başta İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü ve aynı zamanda Kıdemli Program Yöneticisi Sayın Kasım ÖZER ile İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdür Yardımcısı Sayın İsmail GERİM olmak üzere, aşağıda yer alan Proje Koordinasyon Birimi üyeleri ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı personeline teşekkürlerimizi sunarız: Sayın İsmail Gültekin, Şube Müdürü Sayın N. Burcu Ünal, İSG Uzmanı Sayın Ali Rıza Ergun, İSG Uzmanı Sayın M. Furkan Kahraman, İSG Uzman Yrd. Sayın Fatma Nur Başayar, İSG Uzman Yrd. Sayın Nuri Vidinli, Tabip Sayın Emine Kaplan, Tabip Bu yayın Avrupa Birliği nin mali desteğiyle hazırlanmıştır. Yayının içeriğinden yalnız Danışman firma sorumlu olup hiçbir şekilde Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıtmamaktadır.

3 Önsöz Değerli KOBİ ler, Bu rehber, İSGİP (Türkiye de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi) kapsamında hazırlanmıştır. İş sağlığı ve güvenliğinin iyileştirilmesinde sistematik bir yaklaşım sergilemek için bir İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (İSG-YS) geliştirilmesi çok büyük önem arz etmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu istatistiklerine göre, maden sektöründe her yıl binlerce kaza ve yaralanma meydana gelmektedir. Bu durum Türkiye deki KOBİ lerde İSG ye verilmesi gereken önemi ve pratik, uygulanabilir bir İSG-YS geliştirmenin ne kadar önemli olduğuna dikkat çekmektedir. Bu rehber, bir İSG-YS nin nasıl kurulacağını on adımda göstermektedir. KOBİ ler, bu rehberdeki adımları ve talimatları izleyerek, kendi İSG-YS lerini geliştirebileceklerdir. İşyerlerinde kurulacak bu sistem ile de uluslararası standartlara ulaşabilmek için oldukça önemli bir adım atılmış olacaktır. Bakanlığımızın ülkemiz İSG seviyesini yükseltme çalışmalarını destekleyen bu rehbere katkı vermiş olan tüm yerli ve yabancı uzmanlara, değerli emek ve çalışmalarından dolayı teşekkür ederiz. Sağlıklı ve güvenli günlerde buluşmak dileğiyle T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü 3

4 Kısaltmalar Listesi: AB Avrupa Birliği AKM Aralıklı Kontrol Muayeneleri DF Düzeltici Faaliyet ILO Uluslararası Çalışma Örgütü İGM İşe Giriş Muayeneleri İSG İş Sağlığı ve Güvenliği İSGB İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi İSGİP Türkiye`de İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi İSG-YS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi İUM İyi Uygulama Merkezi KKD Kişisel Koruyucu Donanım KOBİ Küçük ve Orta Ölçekli İşletme MRH Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri OHSAS İş Sağlığı ve Güvenliği Değerlendirme Serisi OSGB Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi ÖF Önleyici Faaliyet RD Risk Değerlendirmesi SGK TSM Sosyal Güvenlik Kurumu Toplum Sağlığı Merkezi Şekiller Listesi: Adımda İSGİP İSG Yönetim Sistemi 2. Sağlık Gözetimi ve Tehlikeler/Riskler Arasındaki İlişki 3. Kazalara Yol Açan Nedenler 4. Denetim Süreci 5. İSG Yönetim Sisteminin Gözden Geçirilmesi 6. Eğitim Süreci Ekler Listesi: A. İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası (Örnek) B. Yasal Yükümlülüklere Uyumluluk Listesi C. Yıllık İSG Hedefleri ve Programı Formu D. Geri Bildirim Formu E. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu F. Eğitim Etkinliği Değerlendirme Formu G. Personel Eğitim Sicil Belgesi H. Eğitim Katılım Formu I. Acil Durum Eylem Planı J. İSGİP İSG Yönetim Sistemi Derecelendirme Formu K. Yıllık Değerlendirme Raporu 4

5 İÇİNDEKİLER Önsöz... 3 Giriş... 7 Adım 1: İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası ve Taahhüdü... 9 Adım 2: Sorumluluklar ve İSG Organizasyonu Adım 3: İş Sağlığı ve Güvenliği Faaliyetlerinin İşletme Faaliyetleriyle Bütünleştirilmesi Adım 4: Tehlikelerin Belirlenmesi, Risk Değerlendirmesi ve Kontrol Adım 5: Sağlık Gözetimi Adım 6: Performans İzleme Adım 7: Olay Bildirimi ve Soruşturması Adım 8: İyileştirme Faaliyetleri Adım 9: Eğitim ve İletişim Adım 10: Acil Durumlara Hazırlık Ek A - İş Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi Ek B - Yasal Yükümlülüklere Uyumluluk Listesi Ek C - Yıllık İSG Hedefler ve Programı Ek D - Geribildirim Formu Ek E - İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu Ek F - Eğitim Etkinliği Değerlendirme Formu Ek G - Personel Eğitim Sicil Formu Ek H - Personel Eğitim Katılım Formu Ek I Acil Durum Eylem Planı Ek J - İSGİP İSG Yönetim Sistemi Derecelendirme Formu Ek K - Yıllık Değerlendirme Raporu

6

7 Giriş İSGİP İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemine (İSG-YS) hoş geldiniz. Bu rehberin amacı İSGİP İSG- YS nin Türkiye`deki maden ocaklarında nasıl uygulanabileceğini açıklamaktır. İSGİP İSG-YS yerli ve yabancı uzmanlar tarafından geliştirilmiştir. Sistemin içindeki unsurlar dünya çapında en iyi uygulamalardan alınmıştır. Türkiye deki maden ocaklarında uygulanmasının gerçekçi bir hedef olduğuna ve İSG açısından (ayrıca işletmenin diğer faaliyetlerini de olumlu etkileyecektir) olumlu sonuçlar doğuracağına inanıyoruz. Bu sistem işletmenin her seviyesinde uygulanabilir, daha da geliştirilebilir ve üzerine eklemeler yapılabilir; ayrıca diğer İSG-YS ile tam uyumludur. Bir İSG-YS nin herhangi başka bir yönetim sisteminden pek bir farkı yoktur. Tek farkı, İSG nin ön plana çıkarılmasıdır. Çalışanlarınızın ve işletmenizin faaliyetlerinden etkilenebilecek diğer insanların sağlık ve güvenliğini sağlamanıza yardımcı olacak sistematik bir yapılacak işler listesidir. Türkiye deki emek piyasası değişmekte, becerikli insanları bulmak da işyerinde tutmak da gittikçe güçleşmektedir. İşte bu nedenle, bu değerli varlığın, işletmedeki çalışanların korunması büyük önem taşımaktadır. Aynı zamanda yasal ve ahlaki yükümlülüklerimiz nedeniyle de birbirimize göz kulak olmak durumundayız. Bu yükümlülükleri yerine getirmenin bir yolu da İSGİP İSG-YS`nin uygulanmasıyla olur. Bu plan işletmenizin tamamı içindir; ancak işletmenin belli bir bölümünde veya biriminde de uygulamak isteyebilirsiniz. Örneğin, ocaktan ayrı bir işleme tesisiniz vardır (coğrafi olarak veya idari açıdan) veya farklı bölümlerdeki tehlikeler ve bu tehlikelerin kontrolü için uygulamaya konmuş kontrol önlemleri arasında ciddi farklılık olabilir. Önemli olan sorumlulukların dağıtılması ve işletmenin ayrı ayrı ve ortak bölümlerinde kimlerin sorumlu olduğunun planda açıkça belirtilmesidir. İnsanları çalıştıkları birimin dışında bir birimde görevlendirmek de faydalıdır. Hem risk değerlendirmesi (RD) yaparken yeni bir göz olurlar hem de İSG-YS nin performansını işletmenin bir başka bölümünde denetlemiş olurlar. Nereden başlamalıyız? İSGİP İSG-YS`nin içinde 10 adım var. Fakat sistemin içinde devamlı gözden geçirme ve iyileştirme gerekliliği olduğu için herhangi bir noktadan başlamak mümkündür. Bir yerden süreci başlatmak daha önemlidir. Daha sonra gözden geçirilir ve güncellenir. Sistem geliştikçe ve ayrıntılı bir hale geldikçe daha da kolaylaşır. Halihazırda yapılan uygulamalar sisteme dâhil edilebilir; örneğin genel RD leri işletmenize uygun hale gelecek şekilde düzeltilebilir. Her işletmenin uyması gereken yasal yükümlülükler vardır. Bu yükümlülükler işletmenin ölçeğine göre değişse de aşağıdakilerin mutlaka yapılması gerekir: Sağlık gözetimleri (bir İşyeri Hekiminin desteği ile), Çalışan temsilcilerinin katıldığı bir İSG Kurulunun oluşturulması, İş güvenliği uzmanının istihdamı (işletme içinde istihdam ederek veya dışarıdan hizmet alımı ile), Acil durumlar için plan ve hazırlık, 7

8 Eğitimler, Bütün işler için RD nin yapılması. Bu nedenle, bu başlıklar güzel bir başlangıç olabilirler. Sisteminizi geliştirdikçe pek çok konu başlığının birbiriyle örtüştüğünü ve etkileşim halinde olduğunu fark edeceksiniz. Örneğin, tehlikelerin pek çoğunun kontrolü ve risklerinin azaltılması için uygulayabileceğiniz öncelikli önlem, operatörlerin ilgili işi yapacak ehliyetinin olmasını sağlamaktır bunun için de eğitim gerekir. İSG-YS bir ekip çalışması gerektirir. Sistemi destekleyip sisteme kaynak ayırma (finansman ve zaman) taahhüdünde bulunması zorunlu olan işletme sahiplerinden ve üst düzey yöneticilerden, güvenli çalışma sistemleri geliştirip kayıt tutarak sistemi işler hale getirmekle sorumlu orta düzey yöneticilere; tehlikelerin belirlenmesi ve risklerin kontrol altına alınmasında katkıları çok değerli olan çalışanlara kadar işletmedeki herkesin bir rolü vardır. Sistem ancak herkes onu işler hale getirmek isterse etkili olur. Başkasının en yüksek standardı sizin en düşük standardınız olmalıdır Bu rehber, Avrupa Birliği (AB) kılavuz ilkeleri ve iyi uygulamaları göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Her bölümün sonuna ilgili OHSAS gerekliliklerinin kısa bir özeti eklenmiştir. Bu özet bilgilerle OHSAS 18001`in uygulanması gerektiği ifade edilmemektedir. Halihazırda sertifikası almış veya almak isteyen işletmelere, İSGİP İSG-YS`nin OHSAS standardı ile uyumlu olduğu teminatını vermek amaçlanmıştır. OHSAS gerekliliklerine yapılan atıfların özet şeklinde olduğunu vurgulamakta fayda vardır. OHSAS yolunda ilerlemek istiyorsanız standardın tamamı üzerinde çalışmanız gerekir. 10 Adımdan oluşan İSGİP İSG-YS, Şekil 1 de gösterilmiştir. İSG Kapsamında Üst Yönetimin Sorumlulukları 1. İSG Politikası ve Taahhüdü 2. İSG Organizasyonu ve Sorumluluklar 3. İSG nin işletme faaliyetleriyle bütünleştirilmesi İşletme Faaliyetleri Üretim Satınalma Lojistik Bakım İdare İSG İşlevleri 4. Tehlikelerin Belirlenmesi, Risk Değerlendirmesi ve Kontrolu 5. Sağlık Gözetimi 6. Performans İzleme 7. Olayların Raporlanması ve Soruşturulması 8. Sürekli İyileştirme 9. Eğitim ve İletişim 10. Acil Durumlara Hazırlık İSG Organizasyonu İSG Kurulu Çalışanların İSG Temsilcileri (iyi uygulama örneği) İSG Profesyonelleri İSG Hizmetleri Şekil Adımda İSGİP İSG Yönetim Sistemi. Şeklin ortasındaki kısımda İSG-YS işlevlerine (10 adım) vurgu yapılırken her iki taraftaki organizasyon kutucukları farklı organizasyon birimlerini temsil etmektedir. İşletme Faaliyetleri kapsamında ise hem işlevler hem de işletme sahibi ve yöneticiler, genel müdürler, departman müdürleri ve amirler gibi kişiler İSG-YS sorumlulukları çerçevesinde bulunmaktadır. İSG Organizasyonu kapsamında ise, mevzuat gereği yürütülmesi gereken İSG ile ilgili faaliyetlerden sorumlu işletme içinde yer alan veya dışarıdan temin edilen birimler ve profesyoneller ile hizmetler yer almaktadır. İSG organizasyonunun yapısı mevzuatta belirlenmiştir. 8

9 Adım 1: İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası ve Taahhüdü Yazılı İSG Politikası ; bir işletmenin, açık hedefler belirleyerek işyerinde önleme kültürünü yerleştirmek, İSG hedeflerini işletmenin her alanıyla bütünleştirmek ve bu konuya yeterli kaynak ayırmak suretiyle İSG yönetimini iyileştirmek adına verdiği sözdür. İşletme bu adımdan sonra politika bağlamında aşağıda örnekleri verilmiş diğer önemli sözleri de teyit etmek isteyebilir: İş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemek için güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları sağlamak, İlgili yasal yükümlülükleri yerine getirme taahhüdü, Çalışanlara uygun eğitim vermek, İSG-YS`nin gelişiminde işletme çalışanlarına danışmak ve sürece katılımlarını sağlamak, Sürekli iyileştirme için çalışmak, Hedef belirlemek ve belirlenen hedefleri gözden geçirmek, İSG konularını ilgili herkesle paylaşmak, böylece insanlara yükümlülüklerini bildirmek, Düzenli gözden geçirme çalışmalarını belirlemek. Oluşturulan politikada, işletmede İSG konusunda genel ve nihai sorumluluğun kimde olduğu (bu kişi normalde işletme sahibi, Genel Müdür, Yönetici Müdür veya benzer mevkideki çalışandır) ve politikanın günlük uygulamalarda hayata geçirilmesinden kimin sorumlu olduğu (bu kişinin kim olacağı da işletmenin yapısına bağlı olarak değişir, ancak genellikle en üst düzey yöneticidir) belirlenmiş olmalıdır. Bu kişinin politikayı imzalayarak taahhütte bulunması gerekir. Politikada aynı zamanda İSG çalışan temsilcisine de yer verilebilir. İSG Politikası işletmenin faaliyetlerinden etkilenebilecek herkesin erişimine açık olmalıdır Çalışanlar, yükleniciler, ziyaretçiler ve halk. İSG ile ilgili taahhütlerin yanı sıra, politikada işle ilgili bütün kaza, yaralanma ve sağlık sorunlarının ortadan kaldırılması, önlenmesi veya asgari düzeye indirilmesi gibi İSG hedefleri veya amaçları da yer alabilir. İSG Politikası ile İSG hakkındaki taahhütleri başlıkları ile verir. İSG Politikası; politika gerekliliklerini ve içindeki taahhütlerin uygulanması hakkındaki sorumlulukların ve bunların nasıl uygulanacağının ve kimin uygulamadan sorumlu olacağının ayrıntılı olarak ele alındığı bir İSG Planı (bkz. adım 3) ile hayata geçirilir. Örneğin: Tesis ve makinelerle, çalışma sistemleriyle, tehlikeli maddelerin depolanması ve kullanılmasıyla, çalışma koşullarının güvenli ve sağlıklı hale getirilmesi, Çalışanlara uygun eğitimlerin aldırılması, İSG-YS nin geliştirilmesinde çalışanlara danışılması ve sürece onların da dâhil edilmesi, Politikanın uygulamaya geçirilmesi sürecine profesyonel danışmanların katılması. 9

10 İSG Politikasında çalışanlara da aşağıdakiler gibi önemli idari konular hatırlatılabilir: İşyerindeki acil durum prosedürleri ve bunlar hakkında ayrıntılı rehberlere nasıl ulaşılacağı, İlkyardım düzenlemeleri, İş sağlığı hizmetleri, Kaza ve hastalık bildirim düzenlemeleri, İSG- YS`nin konumu. Etkin bir İSG yönetimi işyerindeki herkesin taahhüdüyle gerçekleştirilebilir. İnsanlar İSG ile ilgili sorumluluklarının ve kendilerinden neler beklendiğinin bilincinde olmalıdır. Yerine getiremeyeceğiniz şeyleri taahhüt etmeyin. Hazırladığınız politika herkesin erişimine açıktır. Verdiğiniz sözleri tutamamaktansa en başta hazırlamış olduğunuz İSG Politikasını gözden geçirip genişletmeniz daha iyi olur. Ayrıntılı bilgilere, İSG Politika belgesinde değil planlarınızda ve iş tanımlarında yer verin; örneğin İSG kurulu toplantılarının düzenli olarak yapılacağını ifade etmek uygun olur. Tam olarak hangi sıklıkta yapılacağı iş güvenliği planında belirlenebilir. Bir süre sonra örneğin maden ocağı ve işleme tesisi için farklı aralıklarla toplantı yapılması gerektiğini anlayabilirsiniz. İşletmenin taahhüdü bir İSG politikası ile gösterilmelidir. Bütün işverenlerin yazılı bir İSG Politika Belgesi hazırlamaları tavsiye edilir. OHSAS 18001:2007 Eğer OHSAS sertifikasına sahipseniz, İSG politikası ile ilgili gereksinimlere aşinasınız demektir; fakat henüz sertifika almadıysanız ve alabilmek için çalışmalar yapıyorsanız veya gelecekte bu sertifikayı almak isteyebileceğinizi düşünüyorsanız, o zaman politikanızı şekillendirirken OHSAS gereksinimlerini de göz önünde bulundurmanız önemlidir. İSG-YS özet olarak şu özelliklere sahip olmalıdır: Risklerinizin doğasına ve ölçeğine uygun olmalıdır, Kaza ve meslek hastalıklarının önlenmesi ve sürekli iyileştirme yönünde taahhüt içermelidir, Uygulanabilir yasal yükümlülüklerle uyum içinde olunacağını taahhüt etmelidir, Hedeflerin belirlenmesi ve gözden geçirilmesi için bir çerçeve sunmalıdır, Belgeye dökülmeli, uygulanmalı ve sürdürülmelidir, Bilmesi gereken herkese iletilmeli, böylece bu kişiler yükümlülüklerinin farkında olmalıdır, İlgili taraflar için erişilebilir olmalı ve periyodik aralıklarla gözden geçirilmelidir. Örnek bir İSG Politikası için bu rehberin Ek-A`sına bakınız. Akılda tutulması gerekenler: İşletme sahibi/üst düzey yönetici İSG hakkındaki yasal yükümlülüklerinin bilincinde olmalıdır. İşletme sahibi/üst düzey yönetici işletmedeki İSG konularını ele alma taahhüdünde bulunmalı, çalışanlarla birlikte geliştirilmiş olan bir İSG Politikası nın altına imzasını atmalıdır. İşyerindeki herkes İSG mevzuatının getirdiği sorumluluklarının farkında olmalıdır. İSG politikası işverenlerin, yüklenicilerin ve halkın erişimine açık olmalıdır. İşyerindeki herkesin sağlık ve güvenliği düşünülmelidir. İSG politikasının gözden geçirilmesi için oluşturulmuş bir plan bulunmalı; plan dâhilinde gerekli hallerde iç ve dış denetimlere de yer verilmelidir. 10

11 Adım 2: Sorumluluklar ve İSG Organizasyonu İşletmedeki yöneticilerin ve nezaretçilerin sorumlulukları İSG Politikası, İSG ile ilgili sorumlulukları genel hatlarıyla verir. Sorumluluklar, yasalar ile işletme politikasına dayalı olarak belirlenir. Halihazırda işletmede bir yönetim yapılanması varsa, İSG- YS nin uygulanması; herkese görev ve sorumluluklarını bildirmek; bütün önemli görevleri yetkililere dağıtıp işletmenin günlük planlama ve karar alma süreçleriyle bütünleştirmek suretiyle İSG gerekliliklerinin mevcut yapılanmayla birleştirilmesinden ibarettir. Bu sorumluluklar her yöneticinin ve nezaretçinin iş tanımında yazılı olmalıdır. Kişilerin sorumluluk sınırları da (örneğin belirli bölgeler veya saatler), sorumluların yokluğunda yerlerine bakacak kişilerin isimleri ile birlikte yazılı olarak ifade edilmelidir. İSG`deki önemli görevlere örnekler: Üretimin ve işlerin güvenli ve sağlık riski yaratmayacak şekilde planlamak, Anket düzenlemek ve plan yapmak, Teftişler yapmak ve eğilimlerin belirlenebilmesi için yapılan teftişlerin kaydını tutmak (örneğin gaz ve havalandırma ölçüm sonuçları), Yüksek İSG standartlarında ve uygun belgeli (örn. Malzeme Güvenlik Bilgi Formları) malzeme, makine ve araç-gereçleri satın almak, Çalışanlara doğru ve güvenli çalışma yöntemleri konusunda eğitim aldırmak, Günlük üretim faaliyetlerinin güvenli ve sağlıklı yürütülmesi için nezaretçilik yapmak, Tesis, makine ve araç-gereçleri güvenli koşullarda tutmak amacıyla bakım ve onarımını yapmak, bakım çalışmalarını da kayıt altına almak, İş kazalarının (ramak kalalar da dâhil) listesi ile iş kazaları hakkında rapor tutmak, Çalışanların sağlık gözetiminin yapmak ve sağlık gözetimi kayıtlarını tutmak (başta işe giriş ve aralıklı kontrol muayeneleri (AKM) vb.), Yasal bildirimi zorunlu olan iş kazaları, meslek hastalıkları ve diğer hastalıkların ilgili yerlere bildirimini yapmak. İşverenler işyerinde İSG önlemlerini sadece almak değil, bunlara uyulup uyulmadığını denetlemek, çalışanları karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli İSG eğitimini vermek zorundadırlar. Çalışanların sorumlulukları Çalışanlar ve temsilcileri, sağlıklı bir çalışma ortamının oluşması için bu konuda hazırlanan talimat ve prosedürlere uymak, İSGB nin çalışmalarını desteklemek, sağlık muayeneleri, bilgilendirme ve eğitim programlarına katılmak ve gerektiğinde işbirliği yapmakla yükümlüdürler. Çalışanlar ve temsilcileri, 11

12 işyerinde sağlık gözetiminin yerine getirilmesine ilişkin organizasyonlarda karar verme sürecinde yer alırlar, öncelikle sağlık gözetiminde yürütülecek hizmetlerin amaç ve yöntemleri konusunda, daha sonra da sağlık gözetimi sonucunda elde edilen verilerin kullanılması ile ilgili bilgilendirilirler. Sağlık muayenelerinin sonuçlarıyla ilgili olarak hatalı veya hataya yol açabilecek bilgiye itiraz hakkına sahiptir. Yaptıkları işin olası tehlikelerini belirlemelerini ve farketmelerini sağlamak, bu tehlikelerden kaçınmak amacıyla doğru ve güvenli çalışma yöntemlerini öğrenmeleri için çalışanlara eğitim aldırmak gerekir. Çalışanlar, kendi sağlık ve güvenliklerini sağlamak durumunda olmakla birlikte iş arkadaşlarının da sağlık ve güvenliklerini temin etmek durumundadırlar. Örneğin aşağıdaki davranışlar ile: Güvenli çalışarak, Talimatlara uyarak, Ramak kala olayları ve kazaları nezaretçilerine bildirerek, Tehlikeleri nezaretçilerine bildirerek, Mümkün ise, tehlikeleri ortadan kaldırarak, Hastalık belirtileri ortaya çıktığında işyeri hekimine veya sağlık gözetiminden sorumlu kişiyi bilgilendirerek gerekli teşhis ve tedavinin yapılmasını sağlayarak. Çalışanlar kendilerine verilen kişisel koruyucu donanımları (KKD) aldıkları eğitime ve talimata uygun olarak kullanmakla yükümlüdür. Çalışanlara verilen KKD`ler her zaman etkili şekilde çalışır durumda olmalı, temizlik ve bakımı her kullanımdan sonra yapılmalı ve gerektiğinde yenileri ile değiştirilmelidir. Başta işveren olmak üzere, işveren vekillerinin, üst düzey yöneticilerinin, teknik müdürlerin, mühendislerin, teknisyenin, posta başlarının ve özellikle iş güvenliği uzmanı ile işyeri hekiminin hatta ziyaretçilerin çalışma ortamına girerken, ortamın gerektirdiği koruyucu donanımları kullanması örnek olma bakımından önemlidir. KKD yi kullanacak olan çalışanların bu konuda görüşleri alınmalı ve KKD seçimi aşamasında katılımları sağlanmalıdır. Birkaç farklı örnek arasından seçim yapan ya da seçilmesine yardımcı olan çalışan, sonraki aşamada da KKD sini düzenli kullanacaktır. İSG organizasyonu 1 Yöneticiler ve diğer amirler işyerindeki İSG den sorumludur. İşletmeler kendi bünyesinde ya da dışarıdan hizmet almak yoluyla, yönetim ve üretim organizasyonuna yardımcı olmak amacı ile bir İSG organizasyonu oluşturmalıdır (İSG hizmetleri işyeri içinde kurulmuş olan İSGB veya işyeri dışındaki OSGB veya TSM tarafından da verilebilir). Bu İSG organizasyonu, işyerini sağlıklı ve güvenli bir ortam haline getirerek çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek amacıyla, işyeri içinde kurulmuş olan (İSGB) veya işyeri dışındaki bir kuruluş tarafından (OSGB) sağlanan tıbbi ve teknik hizmetler bütünüdür. İşletmedeki İSG organizasyonu aşağıdaki şekilde olabilir: İSG Kurulu 2, İSG çalışan temsilcileri, İSG profesyonelleri, İş sağlığı ve güvenliği hizmeti veren birimler (İSGB, TSM, OSGB vb.). İSG profesyonelleri, görevlerini yerine getirirken tam profesyonel bağımsızlığa sahip olması gereken uzmanlardır. Görevleri için gerekli olan yeterliliği edinip sürdürmeli ve işlerini doğru uygulamayla ve profesyonel etik kurallara uygun biçimde yürütmelerini sağlayacak koşulları talep etmelidirler. Sağlık ekibi, yürütülecek her türlü sağlık gözetimi faaliyetleri ile ilgili olarak çalışanları bilgilendirmek ve rızasını almak zorundadır. İSG organizasyonu çalışma bulgularını periyodik olarak istatistiksel teknikler kullanarak değerlendirmeli, yorumlamalı ve üst yönetime raporlamalıdır. 1 İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, R.G: 27 Kasım İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu, mevzuattaki değişikliklerin görüşülüp işletmenin gözden geçirilmesi için faydalı bir forumdur. 12

13 Yasal ve diğer yükümlülüklerin belirlenmesi Her seviyedeki yönetici ve nezaretçinin yasal yükümlülüklerini bilmesi sağlanmalıdır. Yasal yükümlülükler arasında İSG ile ilgili hükümleri ve mesai saatleri, endüstriyel ilişkiler gibi daha genel yasal yükümlülükler de yer alır. Geçerli mevzuatın bir listesini tutmak yardımcı olacaktır. İş tanımlarında özel sorumluluklar ayrıntılı bir şekilde açıklanmalı, daha genel konular herkese duyurulan işletme politikasında belgelenmelidir. Temel mevzuat bilgileri ile mevzuattaki değişikliklerin nasıl takip edilebileceğine dair kılavuz bu rehberin bilgi seti eklerinde verilmiştir. Aynı zamanda, Ek-B`de mevzuat ile uyumluluğu izlemek için kullanılabilecek bir kayıt formu da bulunmaktadır. İşletme, bir işveren örgütüne üyeyse veya toplu sözleşme veya benzeri taahhütlerde bulunduysa veyahut İSG ile ilgili imzalamış olduğu sözleşme veya anlaşmalar nedeniyle sorumlulukları varsa, bu sorumlulukların da aynı şekilde belgelenerek gözden geçirilmesi gerekir. OHSAS 18001:2007 Üzerinizdeki yasal yükümlülüklerin bilincinde olduğunuzdan emin olmanız ve İSG-YS yi yapılandırırken bunları dikkate almanız OHSAS in temel gereksinimleridir (bölüm 4.3.2). İletişim, Katılım ve İstişare Etkili iletişim (konuşma ve dinleme) başarılı İSG sistemleri için hayati önem taşır. Çalışanların, nezaretçilerin, yöneticilerin, uzmanların, yüklenicilerin ve tedarikçilerin İSG planının hedeflerini anlamaları ve onaylamaları gerekmektedir. İşletmenin İSG politikası, işe özgü potansiyel tehlikeler ile tehlikeleri ortadan kaldırmak ve kontrol altına almak için gerekli prosedür ve yöntemler, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının engellenebilmesi için çalışanlara açık bir şekilde anlatılmalıdır. Mümkün olduğunca farklı iletişim yollarını kullanmak ve verilen mesajları tekrarlamakta fayda vardır. Örneğin; Duyuru panolarından bilgi vererek, Haber bültenleri vasıtasıyla, Yüz yüze yapılan bilgilendirmelerle, İSG toplantıları (alet çantası toplantıları) ve grup bilgilendirme oturumları, Eğitim. Etkili iletişim hiçbir zaman tek taraflı olmaz. Çalışanların da iletişime dâhil edilmelerindeki amaçlardan biri, çalışanların deneyim ve bilgilerinden ve işyeri ile işyerindeki prosesleri bilmelerinden faydalanarak işyerindeki İSG ni iyileştirmektir. Çalışanların İSG programına dâhil edilmeleri, işletmenin İSG hedeflerine ulaşılması konusunda kararlılığı teşvik edebilir. Örneğin, KDD alımlarında çalışanların da katılımı sağlanmalıdır. Onlarla birlikte farklı KKD örnekleri arasından seçim yapılabilir. Çalışanın tercihe katılması, KKD`yi daha düzenli kullanmasına da katkıda bulunacaktır. Böylece, KKD`lerin şartname hazırlama aşamasından deneme, kullanma ve uyum aşamalarına kadar izlenmiş olacaktır. Çalışanlarınıza danışmanız gereken bir dizi konu vardır. Örnekleri aşağıda sıralanmıştır: İSG politikası, İşyerindeki tehlikeler ve RD ler, İSG hakkındaki özel prosedür ve sorumluluklar, İşi ve İSG yi etkileyen değişiklikler, Bir İSG Kurulunun oluşturulması (Komite). 13

14 Akılda tutulması gerekenler: İSG ile ilgili sorumluluklar, her yönetici ve nezaretçinin iş tanımlarında yazılı olmalıdır. Her yönetici ve nezaretçi İSG konusundaki taahhüdünü göstermelidir. Bütün çalışanlar yaptıkları işin potansiyel tehlikelerini bilecek şekilde eğitim almalı, güvenli çalışma prosedürlerini kullanmalıdır. Yasal açıdan gereken İSG çalışmaları ve hizmetleri verilmeli ve bu hizmetler işyerinden sorumlu yöneticilere etkili bir şekilde yardımcı olmalıdır. İlgili yasal yükümlülüklerin listesi bulunmalı; yasal gerekliliklere uyum değerlendirilmeli ve ihtiyaç halinde bunların nasıl güncelleneceğine dair bir plan olmalıdır. Çalışanlar, yükleniciler, tedarikçiler, resmi makamlar ve diğer ilgili taraflarla etkili iletişim yollarının neler olduğu belirlenmelidir. İSG faaliyetlerinin organizasyonunda ve faaliyetler ile ilgili iletişimde hangi yollara başvurulacağını gözden geçirmek üzere bir plan hazırlanmalı, bu plan dâhilinde ihtiyaç duyulduğunda iç ve dış denetimler de yapılmalıdır. 14

15 Adım 3: İSG Faaliyetlerinin İşletme Faaliyetleriyle Bütünleştirilmesi Temel İSG faaliyetleri Yasalar ve iyi yönetim uygulamaları gereği yürütülmesi gereken bir dizi İSG faaliyeti vardır. Ana faaliyetlerin listesi aşağıdaki gibidir: İşyeri RD (Adım 4), Sağlık gözetimi (Adım 5), Performans izleme (Adım 6), Olay bildirimi & soruşturması (Adım 7), İyileştirme faaliyetleri (Adım 8), Eğitim & iletişim (Adım 9), Acil durumlara hazırlık çalışmaları (Adım 10). Bu faaliyetler genellikle işletmenin yöneticileri ile çalışanlar arasındaki işbirliği çerçevesinde yürütülür. Periyodik olarak ve herhangi bir değişikliği takiben gözden geçirilmelidir. Bu faaliyetler rehberin 4. ila 10. Adımları arasında daha ayrıntılı biçimde anlatılmıştır. Yıllık planlar ve hedefler İşyerinde etkili İSG çalışmaları yapabilmek için yıllık planlara ihtiyaç vardır. Bu planların yıllık işletme planları ile bütünleşmiş olması gerekir. Planda, temel İSG faaliyetlerinin nasıl ve ne zaman yürütüleceği, her bir faaliyetin sorumlu kişileri ile her bir faaliyetin hedefleri ayrıntılı bir şekilde açıklanır. Denetim ve gözden geçirme çalışmaları yıllık olarak planlanmalıdır. Yıllık planlar en iyi şekilde, ilk RD den sonra kontrol önlemleri belirlendiğinde tamamlanır. Yıllık İSG çalışma planları, işyerinin sağlık ve güvenlik sorunları öncelenerek, takvimlenmeli, yapılabilirlik sırasıyla, ilgili tarafların katılımıyla hazırlanmalı, taraflara duyurulmalı, uygulanmalı ve yönetim tarafından izlenmelidir. Yapılan tüm çalışmalar yıl sonunda raporlanmalı, planlanan hedeflerin gerçekleşme oranları, aksaklıkların nedenleri, yeni hedefler ve yöntemlerini içeren ve bir sonraki yılın raporuna dayanak teşkil edecek olan yıllık değerlendirme raporu hazırlanmalıdır (Ek-K). Yıllık değerlendirme raporunun bir örneğinin Bakanlığa gönderilmesi zorunluluğu unutulmamalıdır. İSG`nin temelinde olan ve plana dâhil edilebilecek pek çok işletme faaliyeti vardır. Örneğin, lastik tekerlekli kepçe ve diğer araçlar gibi ekipman ve makinelerin planlı bakımları, yangın söndürücülerin servise gönderilmesi vb. Yeni bir makine alınması eğitim düzenlenmesi ihtiyacını doğurabilir. 15

16 Hedeflerin somut ve ölçülebilir olması gerekir. Hedefler, yapılan faaliyetlere bağlı olarak belirlenebilir. Aşağıda örnekleri verilen hedefler proaktif göstergeler de denir: RD lerin sayısı, Her bir çalışan için eğitim günü sayısı, Teftiş / gözlem turlarının sayısı, Sağlık gözetimlerinin sayısı. Hedefler sonuçlara bağlı olarak da belirlenebilir. Aşağıda örnekleri verilen hedefler reaktif göstergeler olarak da adlandırılır: Bildirimi yapılan iş kazası ve meslek hastalığı sayısı, Bildirimi yapılan ramak kala olay veya tehlikeli durum sayısı, İşgücü ve işgünü kaybına neden olan hastalıkların türü ve sayısı, Elmeri veya Madencilik İSG Yönetimi değerlendirmesi (bkz. KOBİ ler için İSG Yönetim Rehberi: RD, İSG Performans İzleme ve Sağlık Tehlikeleri Maden Sektörü: Mermer ile KOBİ ler için İSG Yönetim Rehberi: RD, İSG Performans İzleme ve Sağlık Tehlikeleri Maden Sektörü: Kömür) gibi standart izleme yöntemleri ile hesaplanan iş güvenliği endeksi, İyileştirilen (tehlikelere karşı) kontrol önlemlerinin sayısı, İş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle oluşan kayıp iş günü sayısı. İSG ekibinin tamamı (İSGB, OSGB veya TSM), işyerinin çalışma koşulları, ortam analizleri, tehlike ve riskleri, kontrol tedbirleri konularında her türlü çalışmaya katılmış ve iş sağlığı açısından da iyi uygulama model ve önerilerini geliştirmiş olarak, bir sonraki yılın planlanması çalışmalarına katılmalı, kısa, orta ve uzun vadeli İSG hedeflerinin yıllık planda yer almasını sağlamalıdır. İşyeri hekimi ve İSG uzmanı çalışma ortamı gözetimi kapsamında işyerinde meydana gelen iş kazası ve ramak kala lar, meslek hastalığı veya işle ilgili hastalıkların tekrarlanmaması için inceleme, araştırma ve düzeltici faaliyet (DF) planlarını yıllık plana dâhil ettirmeli ve uygulamaları takip etmelidir. Bu işler yapılırken İSG Kurulundan olabildiğince destek alınmalı, özellikle çalışanların katılımı sağlanmalıdır. Yıllık Çalışma Planı hazırlanırken eğitim konularını da içermesine özen göstermelidir. İSG organizasyonu, işyerinde yeni bir bölüm veya sistem kurulacağı, yeni bir kimyasal kullanılacağı, kapasite artırılacağı ya da yeni makine, tezgâh ve cihaz alınacağı durumlarda inceleme ve araştırma yaparak sağlık ve güvenlik yönünden uygun seçim yapılması için işverene önerilerde bulunmalıdır. Koruyucu donanımların satın alımı ve kullanımı ile ilgili olarak da önerilerde bulunmalıdır. Bu önerileri geliştirirken çalışanların da katılımını sağlamalı, onlarla birlikte farklı KKD örnekleri arasından seçmelidir. Yıllık İSG Hedefleri ve Programı Formu Ek-C`de mevcuttur. 16