Atık Yönetiminde Sıfır Atık Yaklaşımı ve Bu Anlayışa Küresel Bir Bakış

Transkript

1 Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 3 (1): 53-57, 2010 ISSN: , Atık Yönetiminde Sıfır Atık Yaklaşımı ve Bu Anlayışa Küresel Bir Bakış Kemal YAMAN 1* Emine OLHAN 2 1 Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu Meslek Yüksekokulu, Kastamonu, TÜRKİYE 2 Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Ankara, TÜRKİYE * Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : e-posta: kyaman@kastamonu.edu.tr Kabul Tarihi : Özet Bu çalışmada internet tabanlı kaynaklar taranarak katı atık yönetimi konusunda yeni bir yaklaşım olan sıfır atık konusunda Türkiye ve dünyadaki durum karşılaştırmalı olarak ortaya konulmuştur. Google arama motoru kullanılarak tarihinde yapılan araştırma sonucunda sıfır atık kavramını içeren 4770 Türkçe web sitesi bulunduğu anlaşılmıştır. Çevre ve Orman Bakanlığı, TBMM ve YÖK ün web sitelerinde sıfır atık konulu hiçbir belgeye rastlanmamıştır. Bunun yanında sıfır atık ismine sahip bir domain adresine ile de karşılaşılmamıştır. Dünya çapında İngilizce içeriğe sahip sitelerde zero waste kavramına sayfada yer verildiği anlaşılmıştır. Zero waste kavramını domain adı olarak kullanan toplam 14 adet site bulunmuştur. Bu çalışma ile Türkiye de de sıfır atık konusunun toplumsal bir hareket olarak başlatılması amaçlanmaktadır. Bunun nedenle isimli web sitesi hazırlanmış olup bu sitenin sıfır atık görüşünün yayılması için bir bilgi paylaşım ortamı olarak kullanılması arzu edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Sıfır atık, Katı atıklar, Atık yönetimi Zero Waste Approach in Waste Management and a Global Glance at this Understanding Abstract In this study, internet based sources have been browsed and the conditions in Turkey and the world concerning zero waste, a new approach in the scope of solid waste management, has been comparatively introduced. In consequence of a research made on by use of the search engine Google, it was ascertained that there were 4770 Turkish web pages containing the concept of zero waste. It was ascertained that any information about zero waste was not seen neither in the web pages of the Ministry of Environment and Forestry and TBMM (Grand National Assembly of Turkey) nor YÖK (Turkish Council of Higher Education). Moreover, any domain address under the name of zero waste was not seen. It was ascertained that the concept of zero waste was available in pages in the English websites throughout the world. Totally 14 websites using the concept of zero waste as a domain name were detected. By this study, it is aimed to start the subject of zero waste as a social movement in Turkey as well. Therefore, the domain address was registered and that website is desired to be used as a knowledge sharing platform with intent to enable the idea of zero waste to pervade. Keywords: Zero waste, Solid wastes, Waste management GİRİŞ Türkiye de kişi başı günlük katı atık miktarı 1,21 kg gün- 1 evsel ve 0,68 kg gün -1 endüstriyel olmak üzere toplam 1,89 kg gün -1 dür. 15 Avrupa Birliği (AB) ülkesinde ise sadece kentsel katı atık miktarı günde 1,39 kg, ABD de 2,09 kg, dünya ortalaması ise 0,838 kg düzeyindedir [1,2]. Bu nedenle, evsel ve endüstriyel katık atıkların sürdürülebilir çevre politikası çerçevesinde yönetimi gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Dünya Bankası tahminlerine göre belediyeler toplam bütçelerinin % kadarını katı atıkların yönetimi için harcamaktadırlar. Katı atıkların yönetim maliyetlerini kısmen azaltmanın alternatifi olarak kaynağında atık miktarlarını azaltma, geri dönüştürebilir atıkları toplama ya da son kullanıcıların atık üretim miktarlarını azaltmaya yönelik önlemler alınması gösterilmektedir. Ancak, bu seçenekler de özellikle belediye ve üretici firmaların bütçelerine belirli ölçüde ilave yük getirmektedir. Bunun neticesi olarak son yılarda dünyada sıfır atık yaklaşımı benimsenmiş olup bu anlayışın yaygınlaşması için özellikle sivil örgütler çaba göstermektedirler. Türkiye de ise sıfır atık konusunu doğrudan konu alan herhangi bir web sitesi ve gönüllü bir organizasyon bulunmamaktadır. Bu çalışma ile Türkiye de ilk defa sıfır atık konusunda bilgi paylaşım ortamı olarak kullanılmak üzere www. sifiratik.org isimli web sitesi tasarlanmış ve sıfır atık hareketinin Türkiye de başlatılması için sivil toplum örgütlerinin desteğinin alınması hedeflenmiştir. Sıfır atık anlayışının öncüleri olarak George Washington Carver ve Henry Ford kabul edilebilir. Carver 1893 yılında lisans öğrencisi iken yayımladığı bir makalede, doğada hiçbir atık materyalin olmadığını belirtmiş ve ağaç yapraklarından çiftlik gübresine kadar birçok atığın nasıl tekrar hammadde olarak kullanılabileceğini açıklayan sunumlar yapmış, atıkları

2 54 K. Yaman ve E. Olhan / Bibad, 3 (1): 53-57, 2010 kılık değiştirmiş bir başka kaynak olarak tanımlamıştır. Henry Ford ise 1930 larda ürettikleri otomobillerin korna düğmesi, vites kolu gibi bazı parçalarında soya fasulyesi küspesi kullanmayı başarmıştır. Ayrıca atık şişeleri toplatıp yeniden kullanma yollarını araştırmış, muhtelif atıkların değerlendirilmesiyle yılda ortalama 20 milyon dolar tasarruf edecek düzeye gelmiştir [3]. Sonraki yıllarda ise sıfır atık konusunda Japonya nın önemli adımlar attığı gözlenmiştir. Japon sanayinde başarılı olarak uygulanan Toplam Kalite Yönetimi (TQM) hareketinden sonra sıfır atık kavramı öne çıkmaya başlamıştır. Toshiba, Honda, Toyota gibi firmalar sıfır atık hedefini benimsemiş ve %98 e varan oranlarda bunu başarmış durumdadırlar. Sıfır atık kavramının belediyelere transferi ise 1996 yılında Canberra-Yeni Zelanda nın 2010 yılını hedef alarak sıfır atık stratejisini benimsemesi ile gerçekleşmiştir [4]. Sıfır Atık yaklaşımı enerji, hammaddeler ve insan kaynaklarında %100 etkin kullanım, sıfır katı atık, sıfır zararlı atık, sıfır emisyon, üretim ve yönetim faaliyetlerinde sıfır atık, ürün yaşam döngüsünde sıfır atık sağlanmasını hedef alır [5]. Mançuhan a [6] göre sıfır atık yaklaşımının amacı her türlü ürünün tasarım aşamasından başlayarak tekrar kullanılabilirliğinin bir ilke olarak benimsenmesidir. Başka bir anlayışa göre sıfır atık anlayışı ürün tasarımından paketlemeye kadar tekrar kullanım ve geri dönüşümün anlayışının zihinlere yerleşmesidir [7]. Sıfır atık anlayışının doğuşuna neden olan faktör doğada tamamen bir geri dönüşüm sisteminin varlığı ve atığın olmamasıdır. Bu nedenle Şekil 1 de görüldüğü gibi insanoğlu da doğada bir benzeri olan bu döngüyü kendi oluşturduğu üretim döngüsü için de gerçekleştirebilir. Bunu sağlamak için doğal döngüde olduğu gibi, bir üretim faaliyetinin atığı başka bir üretim faaliyetinin kaynağı olmalıdır ya da bunu sağlayacak yeni endüstri kolları oluşturulmalıdır [5] yılı verilerine göre Türkiye de yerel yönetim ve diğer kamu-özel kuruluşların katı atık miktarları Şekil 2 de gösterilmiştir. Buna göre, Belediye katı atıkları 25,28, endüstriyel katı atıklar 17,49 milyon tondur. Atık su miktarları ise belediyelerde 3.367, endüstriyel kuruluşlarda 354 milyon m 3 olmuştur. Tüm atıkların yönetimi için 2006 yılında 4,7 milyar TL yıl -1 harcanmış olup 1 ton ya da 1 m3 atık yönetiminin maliyeti ortalama TL olmuştur. Bu giderlerin içinde diğer hizmetlerden ayrılamayan yönetim giderleri dahil edilmemiştir [1]. Bu nedenle, atıkların sıfıra indirilmesi atık yönetimi için harcanan miktarlarında sıfıra inmesini sağlayacağından devlet harcama kalemlerinde önemli bir tasarruf sağlanmasına yol açacaktır. Şekil 1. Doğanın ve toplumların ideal döngüsü ( Şekil 2. Türkiye de katı ve sıvı atık miktarları

3 K. Yaman ve E. Olhan / Bibad, 3 (1): 53-57, MATERYAL VE YÖNTEM Bu araştırmanın materyalini internet tabanlı veriler ile sıfır atık konusunda yapılmış yerli ve yabancı literatür oluşturmaktadır. Sıfır atık konusunda internet araştırması yapılırken google arama motoru kullanılarak hatalı sonuç elde etmemek için sıfır atık ve zero waste kavramları çift tırnak kullanılarak sorgulanmıştır. Ayrıca bu konuda daha sağlıklı bilgi elde edebilmek için google arama motorunun ayrıntılı arama bölümü kullanılarak uzantısı doc, pdf ve ppt olan dosyalarda ayrıca taranmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMA Google arama motoru kullanılarak yapılan araştırma sonucunda sıfır atık kavramını içeren 4770 Türkçe web sayfasının bulunduğu ve bunların %40 ının iki ayrı habere ait olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca 88 adet pdf, 6 adet ppt ve 14 adet doc formatında belgeye erişilmiş olup, Çevre ve Orman Bakanlığı ve TBMM sitelerinde ve YÖK ün tez arama sayfasında sıfır atık konulu hiçbir çalışma ve yayına rastlanılmamıştır. Bunun yanında sıfır atık ve benzeri isme sahip bir web sitesi bulunamamıştır (Şekil 3) tarihinde Zero waste kavramı kullanılarak yapılan google arama motoru sorgusunda ise web sayfası, pdf, 5650 adet doc+docx ve 1050 adet ppt uzantılı doküman olduğu gözlenmiştir (Şekil 4). Şekil 3. Türkiye de sıfır atık konulu internet kaynakları ( ) Şekil 4. Dünyada zero waste konulu internet kaynakları ( ) Yapılan internet aramaları sonucunda Türkiye de sıfır atık ismini doğrudan kullanan herhangi bir web sitesine rastlanmamıştır. Dünya da ise zero waste kavramını doğrudan site adında bulunduran 14 site bulunmuştur. Bunların 8 i ABD de, 2 si Avustralya da, diğerleri ise Yeni Zelanda, İngiltere, Kanada ve Hindistan dadır. Sıfır atık konusu bir hedef olarak benimsemiş sivil toplum örgütleri ve kurumlarda her geçen artmaktadır yılı verilerine göre sıfır atık konusunda faaliyet gösteren ABD de 37, Kanada da 15, Yeni Zelanda ve Avustralya da 6, İngiltere de 2, Güney Amerika da ise 2 adet örgüt faaliyette bulunmaktadır [5]. Türkiye deki uygulama örnekleri Türkiye de sıfır atık uygulaması konusunda entegre bir yaklaşıma henüz rastlanılmamaktadır. Ancak bazı özel kuruluşlar ve belediyeler genellikle katı atıklar açısından sıfır atığın gerçekleştiği sistemleri kurma eğilimindedirler. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı sadece katı atıklar açısından 2023 e kadar kademeli olarak hiç atık çıkarmadan tüm çöpleri ayrıştırarak sistemin kurulacağını hedef olarak benimsemiş bulunmaktadır. İstanbul da faaliyette bulunan Kiplas isimli bir kimya sanayi kuruluşu plazma teknolojisi kullanılarak sıfır atık hedefine ulaştıklarını iddia etmektedir. Plazma yönteminin, klasik yakma yönteminden farklı olarak atıkların yakılması işlemi sonucunda sadece yeniden kullanılabilir cam curufu ve elektrik enerjisi ürettiğini bildirmektedirler [8] Bu uygulamanın sadece yakma

4 56 K. Yaman ve E. Olhan / Bibad, 3 (1): 53-57, 2010 işlemine ait bir sıfır atık işlemi olduğu görülmektedir. Kordsa Global Endüstriyel İplik ve Kord Bezi Sanayi 1 Ocak-30 Haziran faaliyet raporunda sıfır atık ve sıfır emisyon hedefini benimsediğini açıklamıştır [9] Türk Telekom katı atıkların kaynağında ayrı toplanmasından geri kazanım ve bertaraf işlemlerine kadar tüm süreçleri içeren Sıfır atık Projesi ni hayata geçirmiştir [10]. Bu proje her ne kadar sıfır atık projesi olarak adlandırılsa bile sadece katı atıklar için düşünülmüştür. Dünyadaki uygulama örnekleri Kamikatsu-Japonya: Japonya nın güney-batı bölgesinde Shikoku adasında 2003 yılında kurulmuş olup 2020 yılına kadar sıfır atık hedefine ulaşmayı amaçlayan 2000 nüfuslu bir yerleşim merkezidir. Bu yerleşim merkezinde oturanlar evsel atıkları geri dönüşüm merkezine götürmeden önce 34 ayrı kategoriye ayırmak zorundadırlar [11]. Caofeidan, Tangshan,Hebei-Çin: Caofeidan, Çin in Hebei eyaletinin Tangshan şehrinin kıyı bölgesinde yeni kurulan bir sanayi bölgesidir. Bu bölgede, fabrikalardan çıkan atık sular %97,5 oranında değerlendirilecek, atık gazlardan elektrik üretilecek, katı atıklar inşaat malzemelerinde kullanılacak, deniz suyunun arıtılmasından arta kalan tuzdan tuz üretilerek sıfır atık hedefi gerçekleştirilmiş olacak [12]. Dongstan- Çin: İnşaatı 2010 yılında tamamlanacak olan Dongtan şehrinde sera etkisinin sıfır düzeyinde olacağı, kendine yeterli su ve enerji sistemlerinin bulunacağı bir şehir olacaktır. Şehir 3 ayrı kasabadan oluşacaktır. İlk etabı 2010 da tamamlanacak olup yaklaşık 5000 kişi yerleşecektir yılına kadar 500 bin kişilik bir yerleşim yeri olması hedeflenmektedir. Çin in yeşil kenti olması planlanan bu kentte tarımsal sulama yağmur sularıyla yapılacak, evsel atıklar yakıt olarak kullanılacak, binaların çatıları çimle kaplanacak, şehirdeki araçlarda benzin-mazot kullanılmayacaktır. Tüketilen meyve ve sebzeler şehirde organik olarak üretilecek, şehir atıklarının %90 ı geri dönüşüm yoluyla kazanılacak ve sıfır atık kenti olma hedefine yaklaşılmış olunacaktır [13]. Masder City- Abu Dhabi: Bu proje Abu Dhabi nin Future Energy Şirketi tarafından 2006 yılında başlatılmış bir sıfır atık ve sıfır karbon üretimi olan yerleşim merkezi projesi olup 22 milyar $ lık bütçesi bulunmaktadır ve inşaatının 8 yıl süreceği tahmin edilmektedir. Şehrin kapladığı alan 6 km2 olup yaklaşık yaşayanı, 1500 iş merkezi, çevre dostu üretim yapan fabrikaları, bir üniversitesi, bir teknoloji enstitüsü bulunacaktır. Ulaşım için otomobil yerine güneş piliyle çalışan kişisel ulaşım araçları kullanılacaktır. Atık suların %80 geri dönüşümlü olacak ve olabildiği kadar yeniden kullanılma olanakları araştırılacaktır [14]. Kalundborg-Danimarka: Dünyanın en tanınmış ekolojik endüstri bölgesi örneklerinden biridir. Bölgede enerji santralleri, rafineriler, alçı panel üretim tesisleri, çimento fabrikası ve balık çiftlikleri bulunmakta ve bu tesislerden herhangi birinin atığı diğer tesisler için düşük maliyetli hammadde kaynağı olarak kullanılmaktadır. Örneğin, petrol rafinerisinden çıkan arıtılmış su enerji istasyonunda soğutma suyu olarak, enerji istasyonundan açığa çıkan ısı civardaki konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca, enerji istasyonundan açığa çıkan yıllık ton uçucu kül çimento üretiminde ve yol yapımında kullanılmaktadır. Proje 1972 de başlamış olup 1994 de tamamlanmış, atıkların yeniden kullanımıyla yılda ortalama 10 Milyon $ tasarruf edilmiştir. [15]. Kovalam Kerala-Hindistan: Kovalam da kurulmuş olan sıfır atık merkezi, Kovalam sıfır atık projesinin ürün tasarımı ve geliştirilmesi ve atıkların yeniden kullanım bilincinin geliştirilmesini amaçlayan eğitim merkezi durumundadır. Bu proje, Greenpeace ve benzeri uluslar arası kuruluşlar ile bölgedeki otel ve restoranlar birliği tarafından da desteklenmektedir [16] Sıfır atık konusunda önemli uygulamalar başlatan diğer ülkeler ise ABD, İngiltere, Kanada, Yeni Zelanda ve İtalya (Caparoni şehri) dır. Kurumsal Uygulamalar Renault yetkililerinin Paris te tanıttığı Renault Eco 2 isimli proje ile Renault 2015 yılına kadar bütün atıklarını sıfırlatacağını açıklamıştır. Şimdilik sadece 3 fabrikada gerçekleşen bu uygulama 2015 yılında dünyadaki tüm fabrikalarında tamamlanmış olacaktır. Eco 2 imzalı otomobiller tamamen geri dönüşümlü maddelerden üretilecek, karbon emisyonu 140 gramdan düşük ve kullanılan plastiklerin en az %5 i geri dönüşümlü olacak, ayrıca ekonomik ömrünü tamamlayan otomobiller %95 oranında yeniden değerlendirilebilecek şekilde üretilecektir [17]. Ayrıca Fetzer, Epson HP, Xerox ve Toyoto gibi şirketler de kurumsal olarak sıfır atık uygulamalarını başlatan diğer uluslar arası kuruluşlar arasında yer almaktadır. SONUÇ Bilindiği üzere kentleşme ve çevre sorunlarının temel kaynağı katı, sıvı ve gaz atıklardır. Olası çevre felaketini önlemenin tek çaresi en kısa zamanda bu atıklarım en aza indirilmesi, hatta sıfırlanmasıdır. Bu nedenle sıfır atık hareketinin tüm ülkeler, yerel yönetimler, sanayi kuruluşları ve eğitim kurumlarınca benimsenip uygulamaya dönük adımların atılması gerekmektedir. Bu hedefe ulaşmak için yapılması gereken, öncelikle bilgi altyapısının kurulması ve toplumun her kesiminin bu konuda bilinçlendirilmesidir. Bunun en etkili yolu da internet bilgi sisteminden yararlanmaktır. Bu çalışma kapsamında Türkiye de ilk defa sadece sıfır atık konusunu

5 K. Yaman ve E. Olhan / Bibad, 3 (1): 53-57, ele alan isimli web sitesi tarihi itibarıyla yayın hayatına başlamış bulunmaktadır. KAYNAKLAR [1] Anonim 2009a. Türkiye İstatistik Kurumu. www. tuik.gov.tr. [2] Anonymous 2009a. Developing Integrated Solid Waste Plan. Training Manual. Volume 1. Waste Characterization and Quantification with Projections for Future.UNEP. [3] Ferrel F., George Washington Carver and Henry Ford:Pionners of zero waste. URL: www. zerowaste. org/ publications/pioneers. PDF. [4] Murray, R Zero Waste.Greenpeace Environmemtal Trust. UK. [5] Anonymous 2009b. www. zerowaste.org. [6] Mançuhan, C Ekolojik Enerji. e-belediye Dergisi.Sayı:5. [7] Anonymous 2009c. www. ecocycle.org/zero/index. cfm [8] Anonim 2007a. İşveren dergisi. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu. Mayıs İstanbul. [9] Anonim Kordsa Global Endüstriyel İplik ve Kord Bezi Sanayi ve Ticaret A.Ş,1 Ocak 30 Haziran 2008 ara hesap dönemine ait faaliyet raporu [10] Özten, A.F. ve ark Çöpün Hammadde Olarak Değerlendirilmesinde Sıfır Atık Yaklaşımı : Türk Telekom Örneği. Ulusal Katı Atık Yönetimi Kongresi- UKAY S.42-52, Eskişehir. [11] Anonymous Climate change: How quest for zero waste community means sorting the rubbish34ways. www. guardian. co. uk/ environment/ 2008/ aug/05/recycling.japan [12] Anonim 2009b. Hebei de dönüşümlü ekonomi. cri.cn/281/2007/11/14/1@83356.htm [13] Anonim2009c. www. yapi.com. t r / H a b e r D o s y a l a r i / D e t a y _ c i n - d o n g t a n - ekocityarup_746.html? HaberID= [14] Anonumous 2009d. index.aspx. [15] Anonymous 2009e. www. bsdglobal. com/ viewcasestudy.asp?id= [16] Anonymous 2009f. http: //www. zerowastekovalam. org/. [17] Anonim 2007b. www. nethaber.com/ Ekonomi/20969/Renaultnun-fabrikalari-2015te- Hic-atik-cikartmayacak