ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Tamer TAŞ PAMUKTA KULLANILAN BAZI PESTİSİTLERİN BEYAZSİNEK PARAZİTOİDİ, Eretmocerus mundus MERCET (Hymenoptera: Aphelinidae) A OLAN ETKİLERİNİN LABORATUVAR KOŞULLARINDA BELİRLENMESİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2008

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PAMUKTA KULLANILAN BAZI PESTİSİTLERİN BEYAZSİNEK PARAZİTOİDİ, Eretmocerus mundus MERCET (Hymenoptera: Aphelinidae) A OLAN ETKİLERİNİN LABORATUVAR KOŞULLARINDA BELİRLENMESİ Tamer TAŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu tez, / /2008 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile kabul edilmiştir. İmza İmza. İmza... Doç. Dr. Kamil KARUT Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Doç. Dr. Hasan TUNAZ DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür Bu çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje No: ZF 2006 YL 45 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ PAMUKTA KULLANILAN BAZI PESTİSİTLERİN BEYAZSİNEK PARAZİTOİDİ, Eretmocerus mundus MERCET(Hymenoptera: Aphelinidae) A OLAN ETKİLERİNİN LABORATUVAR KOŞULLARINDA BELİRLENMESİ Tamer TAŞ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANA BİLİM DALI DANIŞMAN : Doç. Dr. Kamil KARUT Yıl : 2008, Sayfa: 40 Jüri : Doç. Dr. Kamil KARUT Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Doç. Dr. Hasan TUNAZ Pamukta kullanılan bazı pestisitlerin (abamectin, acetamiprid, chlorpyrifos-ethyl, imidacloprid, lambda-cyhalothrin, thiamethoxam ve thiodicarb) beyazsinek parazitoidi, Eretmocerus mundus Mercet (Hymenoptera: Aphelinidae) a olan etkileri laboratuvar koşullarında belirlenmiştir. Bu çalışmada parazitoidin pupa evresi için püskürtme ve daldırma yöntemleri, ergin evresi için ise püskürtme yöntemi kullanılmış ve ilaçlar arasında thiodicarb ın parazitoidin pupa ve ergin evresine IOBC nin sınıflandırmasına göre etkisiz olduğu belirlenmiştir. Denemelerde kullanılan ilaçlardan hiçbiri E. mundus un ne pupa ne de ergin evresine yüksek düzeyde etkili kategorisinde yer almamış, orta ve düşük düzeyde etkili veya etkisiz bulunmuşlardır. Denemelerde neonicotinoid grubu ilaçlardan acetamiprid, imidacloprid ve thiamethoxam ın parazitoidin pupa evresine düşük, ergin evresine ise orta derecede etkili olduğu bulunmuştur. Abamectin ve chlorpyrifos-ethyl ilaçlarının etkilerinin kullanılan yönteme bağlı olarak değiştiği, püskürtme yönteminde pupalara sırasıyla düşük ve orta derecede, daldırma yönteminde ise orta ve düşük derecede etkili oldukları belirlenmiştir. Diğer ilaçlarla karşılaştırıldığında lambda-cyhalothrin in uygulamalardan bir gün sonra yapraklara salımı yapılan ergin parazitoidilere daha etkili bulunmuştur. Yapılan bu çalışmada denemeye alınan ilaçların hiçbirinin IOBC nin sınıflandırmasına bağlı olarak yüksek derecede etkili bulunmaması, pamuk alanlarında uygulamaların entegre mücadele yöntemi (IPM) çerçevesinde yapılması durumunda E. mundus un B. tabaci nin biyolojik mücadelesinde daha etkili olabileceği sonucu ortaya çıkarmıştır. Anahtar Kelimeler: Pestisit, Beyazsinek, Parazitoid, Eretmocerus mundus I

4 ABSTRACT MSc THESIS DETERMINATION OF EFFECTS OF SOME PESTICIDES ON WHITEFLY PARASITOID, Eretmocerus mundus Mercet (Hymenoptera: Aphelinidae) UNDER LABORATORY CONDITIONS Tamer TAŞ DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Kamil KARUT Year : 2008, Pages: 40 Jury : Assoc. Prof. Dr. Kamil KARUT Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Assoc. Prof. Dr. Hasan TUNAZ In this study effects of some pesticides (abamectin, acetamiprid, chlorpyrifos-ethyl, imidacloprid, lambda-cyhalothrin, thiamethoxam and thiodicarb) used in cotton fields on the whitefly parasitoid, Eretmocerus mundus Mercet (Hymenoptera: Aphelinidae) were determined under laboratory conditions. The pesticides were applied in sort of spraying and dipping methods for the pupal stage of the parasitoid, while for the adult only spraying method was applied. On reference to IOBC classification the obtained results showed that thiodicarb was harmless on pupae and adults of the parasitoid. None of the pesticides applied were found to be harmful in high level either for the pupae or adults. The neonicotinoid pesticide group; acetamiprid, imidacloprid and thiamethoxam were found slightly harmful to the pupal stage and moderately harmful to the adult stage. For the spraying method, the pesticides, abamectin and chlorpyrifos-ethyl were slightly and moderately harmful to the pupae, respectively. On the otherhand, dipping method showed the opposite. The pesticide lambda-cyhalothrin was found more effective than other pesticides when adult female parasitoids released on one day after the application. According to IOBC classification, none of the applied pesticides were found to be highly harmful to the parasitoid. So, in this situation the implementation of Integrated Pest Management (IPM) in cotton environment by using E. mundus as biocontrol agent of the cotton whitely, Bemisia tabaci (Homoptera: Aleyrodidae), might be more effective. Key Words: Pesticide, Whitefly, Parasitoid, Eretmocerus mundus II

5 TEŞEKKÜR Yüksek Lisans Tez konusunu belirleyen ve çalışmalarım süresince desteğini esirgemeyen Sayın Hocam Doç. Dr. Kamil KARUT a saygı ve teşekkürlerimi sunarım. Tezime olan yardım ve katkılarından dolayı Araştırma Görevlisi Zeynel AKDAĞCIK a, Doktora öğrencisi Amir Malik e, Yüksek Lisans öğrencisi Nazan BAYER e ve Ziraat Yüksek Mühendisi Bekir IŞIK a teşekkür ederim. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü ne tezime sağladığı maddi katkıdan dolayı teşekkür ederim. Çalışmalarım için gerekli laboratuvar ortamını sağladıkları için Bitki Koruma Bölüm Başkanlığına teşekkür ederim. Tüm öğretim hayatım boyunca bana maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen değerli aileme teşekkür ederim. Katkılarından dolayı Sayın Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY ve Doç. Dr. Hasan TUNAZ a teşekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER ÖZ SAYFA I ABSTRACT. II TEŞEKKÜR. III İÇİNDEKİLER IV ÇİZELGELER DİZİNİ VI ŞEKİLLER DİZİNİ.. VII 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOT Konukçu Bitki Üretimi Bemisia tabaci Üretimi Eremocerus mundus Üretimi Pestisitlerin Eretmocerus mundus un pupa evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemi kullanılarak belirlenmesi Pestisitlerin Eretmocerus mundus un pupa evresine olan etkilerinin daldırma yöntemi kullanılarak belirlenmesi Pestisitlerin Eretmocerus mundus un ergin evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemi kullanılarak belirlenmesi Verilerin değerlendirilmesi BULGULAR VE TARTIŞMA Pestisitlerin Eretmocerus mundus un pupa evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemi kullanılarak belirlenmesi Pestisitlerin Eretmocerus mundus un pupa evresine olan etkilerinin daldırma yöntemi kullanılarak belirlenmesi Pestisitlerin Eretmocerus mundus un ergin evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemi kullanılarak belirlenmesi Farklı pestisitlerin Eretmocerus mundus ergin dişilerine uygulandıktan iki saat sonraki etkisi.. 24 IV

7 Farklı pestisitlerin Eretmocerus mundus ergin dişilerine uygulandıktan bir gün sonraki etkisi SONUÇLAR VE ÖNERİLER.. 32 KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ 40 V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Çalışmada kullanılan pestisitlerin etkili maddesi, ticari adı, uygulama dozları ve pamuk bitkisinde önerildikleri zararlılar Çizelge 3.2. IOBC nin ilaçların doğal düşmanlara etkilerinin sınıflandırması 15 Çizelge 4.1. Püskürtme yöntemi kullanılarak farklı pestisitler uygulanan Eretmocerus mundus pupalarının ölüm şekillerinin yüzde değerleri 18 Çizelge 4.2. Daldırma yöntemi kullanılarak farklı pestisitler uygulanan Eretmocerus mundus pupalarının ölüm şekillerinin yüzde değerleri 22 VI

9 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Yaprak üzerinde Bemisia tabaci nin ergin, pupa, larva ve yumurta evreleri... 9 Şekil 3.2. Pamuk yaprağında Bemisia tabaci (Solda) ve Eretmocerus mundus (Sağda) pupaları. 10 Şekil 3.3. Yaprak üzerinde ergin Eretmocerus mundus dişisi. 10 Şekil 3.4. Daldırma yönteminde kullanılan lam düzeneği Şekil 3.5. Ergin denemesi için hazırlanan Petri ortamı Şekil 4.1. Püskürtme yöntemi kullanılarak farklı pestisitler uygulanan pamuk bitkilerinde ortalama ölü Eretmocerus mundus pupa sayıları (n:25). 16 Şekil 4.2. Püskürtme yönteminde Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlere ait gerçek ölüm değerleri (%). 17 Şekil 4.3. Pupa kabuğu içerisinde (Solda) ve çıkış sırasında (Sağda) ölen Eretmocerus mundus pupaları. 18 Şekil 4.4. Püskürtme yöntemiyle farklı pestisitler uygulanan Eretmocerus mundus pupalarından elde edilen ergin bireylerin ömür uzunluğu (gün) Şekil 4.5. Daldırma yöntemi kullanılarak uygulanan farklı pestisitlere ait ortalama ölü Eretmocerus mundus pupa sayıları (n:5). 21 Şekil 4.6. Daldırma yönteminde Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlere ait gerçek ölüm değerleri (%). 22 Şekil 4.7. Farklı pestisitlerin uygulanmasından 2 saat sonra Eretmocerus mundus un ergin dişi evresine ait ortalama ölü birey sayıları (n:5).. 25 Şekil 4.8. Püskürtme yönteminde Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlerin uygulanmasından 2 saat sonra Eretmocerus mundus un ergin dişi evresine ait gerçek ölüm değerleri (%) 26 Şekil 4.9. Farklı pestisitlerin uygulanmasından 2 saat sonra Eretmocerus mundus un ergin dişilerinin ortalama ömür uzunluğu (gün) VII

10 Şekil Farklı pestisitlerin uygulanmasından 1 gün sonra Eretmocerus mundus un ergin dişi evresine ait ortalama ölü birey sayıları (n:5) 28 Şekil Püskürtme yönteminde Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlerin uygulanmasından 1 gün sonra Eretmocerus mundus un ergin dişi evresine ait gerçek ölüm değerleri (%).. 29 Şekil Farklı pestisitlerin uygulanmasından 1 gün sonra Eretmocerus mundus un ergin dişilerinin ortalama ömür uzunluğu (gün) VIII

11 1. GİRİŞ Tamer TAŞ 1. GİRİŞ Pamuk önemli bir endüstri bitkisi olup; tekstil, yağ sanayi ve yem sektöründe değerlendirilmektedir. Günümüz tekstil sanayisinde dokuma hammaddesinin % 60 ı pamuktan sağlanmaktadır (Tüzün ve Yenigün, 2002). Pamuk üretimi yurdumuzda 725 bin ha lık bir alanda yapılmakta ve üretim yıllık 910 bin ton civarında olmaktadır. Ülkemizde başlıca; Güneydoğu Anadolu, Ege ve Çukurova Bölgelerinde pamuk üretimi yapılmaktadır. GAP projesi ile birlikte Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde ciddi bir üretim artışı gözlenirken Çukurova Bölgesi nde üretim son yıllarda yüksek girdi maliyetleri ve yurt dışından ithalatın artmasıyla birlikte düşmeye başlamıştır. Çukurova Bölgesi nde pamuk üretimi halen 132 bin ha lık bir alanda yapılmakta olup, üretim 170 bin ton civarındadır (Anonim, 2004). Pamuk üretiminde hastalık ve zararlılara karşı yapılan yoğun kimyasal mücadele, girdi maliyetlerini önemli ölçüde arttırmaktadır. Zira, bölge pamuk üretiminde zirai mücadele girdileri toplam pamuk üretim masraflarının % unu oluşturmaktadır (Yurdakul ve Oren, 1991). Pamuk tarımını olumsuz yönde etkileyen en önemli zararlılardan birisi Bemisia tabaci (Genn.) (Homoptera: Aleyrodidae) dir. Bölgemizde 1974 yılında yapmış olduğu salgın ile önem kazanan zararlı, özellikle iklim koşullarının uygunluğu, konukçularının bolluğu ve yıl içindeki dağılımı gibi faktörlerden dolayı Akdeniz Bölgesi pamuk alanlarında ana zararlılardan biri durumundadır. Bu zararlıya karşı mücadele yapılmaması durumunda, yoğunluğuna ve yoğunluk kazandığı döneme bağlı olarak yaptığı zarar % 70 lere kadar çıkabilmektedir (Anonim, 1995). B. tabaci ye karşı 1974 yılından beri özellikle Akdeniz Bölgesi pamuk alanlarında yoğun biçimde kimyasal mücadele yapılmaktadır. İlk yıllarda organik fosforlu grubu ilaçlarla başlayan, son yıllarda karbamatlı ve sentetik pyretroit grubu preparatlar ile devam eden mücadelede yedi gün arayla 2-3 uygulama önerilmekte ve bir sezon içindeki ilaçlama sayısı 3-5 arasında değişmektedir (Mart ve ark., 2001). Fakat bu ve diğer zararlılara karşı yapılan yoğun kimyasal mücadele bir yandan direnç sorununu gündeme getirirken diğer bir yandan doğal düşmanlar üzerinde 1

12 1. GİRİŞ Tamer TAŞ olumsuz etki oluşturabilmektedir. Plapp ve Vinson (1977), birçok böcek zararlısının yarattığı salgınların sorumlusunun büyük olasılıkla insektisitler olduğunu ve yaygın olarak kullanılan insektisitlerin konukçularına nazaran parazitoidlere en az 100 kat daha toksik olduğunu bildirmişlerdir. Gonzalez-Zamora ve ark. (2004) da, beyazsinek salgınlarına; zararlının insektisitlere dayanıklılığının, insektisitlerin doğal düşmanlara olan olumsuz etkilerinin, zararlının biyolojisi ve davranışlarındaki değişmelerin neden olduğunu bildirmişlerdir. Beyazsineğin doğada birçok doğal düşmanı bulunmaktadır. Bu doğal düşmanların en önemlilerinden birisi parazitoid Eretmocerus mundus Mercet (Hymenoptera: Aphelinidae) dur. Stansly ve Urbaneja (2002), Er. mundus un sera koşullarında beyazsineği % 80 lere varan oranlarda parazitleyebildiğini bildirmişlerdir. Er. mundus Akdeniz Bölgesi nde pamuk alanlarında ve diğer kültür bitkilerinde bulunmaktadır (Kaygısız, 1976; Ulusoy ve ark., 1996; Karut ve Akdağcık, 2006). Karut ve Akdağcık (2006), zararlı populasyonlarının dikkate alınmadan periyodik ilaçlamalar yapılması nedeniyle B. tabaci nin kullanılan insektisitlere karşı dayanıklılık oluşturabileceğini, etkinlikleri uygulamalar ve alanlara bağlı olarak değişse de Er. mundus ve Encarsia lutea nın B. tabaci nin pamuk alanlarında en önemli parazitoidleri olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca ilaçlı ve ilaçsız pamuk alanları arasında B. tabaci nin parazitlenme durumunda önemli bir farkın olmadığını saptamışlardır. Yoğun pestisit kullanımına karşın parazitlenmenin yüksek olması, bu konuda ayrıntılı laboratuvar çalışmalarının yapılması gerektiği sonucunu ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmanın amacıda, pamukta kullanılan bazı pestisitlerin beyazsinek parazitoidi, Er. mundus a olan etkilerinin laboratuvar koşullarında belirlenmesidir. 2

13 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tamer TAŞ 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Gerling (1967), Kaliforniya da pamuk tarlalarında yaptığı çalışmada beyazsinek parazitoidlerinin parazitleme oranlarının parathion ve endrin karışımı kullanıldıktan sonra oldukça düştüğünü, fakat trichlorfon un kullanılmasından sonra parazitleme oranlarının çok az düşüş gösterdiğini belirlemiştir. Gameel (1969), DDT, dimethoate ve DDT ile dimethoate karışımının Eretmocerus mundus un parazitleme yeteneği üzerinde düşük düzeyde olumsuz etkisinin olduğunu bildirmiştir. Kapadia ve Puri (1991), bir dizi insektisitin parazitoidler, Encarsia transvena (Timberlake) ve Er. mundus un pupalarına olan etkilerini tespit etmek amacıyla yapmış oldukları çalışmada endosulfan, monocrotophos, cypermethrin ve fenvalerate in zararsız olduğunu, acephate, fenpropathrin, decamethrin ve triazophos un ise çıkış sırasında her iki parazitoid için de zararlı olduğunu bildirmişlerdir. Gerling ve Sinai (1994), yaptıkları laboratuvar çalışmasında, buprofezin in Eretmocerus spp. (Hym.: Aphelinidae) nin genç larva ve yumurtalarına toksik olduğunu, fakat pupalara zararsız olduğunu bildirmişlerdir. Wolfenbarger ve ark. (1994), endosulfan ın iki farklı dozunun Er. mundus ve En. pergandiella (Howard) ya etkilerini tespit etmek amacıyla yapmış oldukları çalışmada ilaç püskürtülen yapraklara bırakılan Er. mundus erginlerinin yaklaşık % 80 inin, En. pergandiella erginlerinin ise % 35 inin iki gün boyunca hayatta kaldıklarını bildirmişlerdir. Jones ve ark. (1995), yaptıkları çalışmada iki Eretmocerus ve iki Encarsia türü erginlerinin, yapraklara uygulanan bir dizi kontak etkili insektisitten yüksek düzeyde olumsuz etkilendiğini, fakat böcek gelişim düzenleyici buprofezin in dört parazitoid in hiçbirine toksisite göstermediğini belirtmişlerdir. Gonzalez-Zamora ve ark. (1997), farklı pestisitlerin beyazsinek parazitoidi Er. mundus un pupalarına etkileri üzerine yapmış oldukları çalışmada, imidacloprid, acrinathrin ve methiocarb ın pupalara orta derece de zararlı olduğunu bildirmişlerdir. 3

14 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tamer TAŞ Simmons ve ark. (1997), üretim sezonunun başlarında Bemisia argentifolii ye karşı entegre mücadele çalışmalarında Eretmocerus spp. nin, imidacloprid gibi seçici insektisitlerle birlikte kullanılmasının, geç dönemde geniş spektrumlu insektisitlerin kullanılmasına gerek bırakmayarak mücadele süresinin uzamasını sağlayacağını bildirmişlerdir. Gerling ve Naranjo (1998), buprofezin in beyazsinek parazitoidlerine düşük düzeyde toksik olduğunu ve etkisini beyazsineklerin erken ergin öncesi dönemlerinde gösterdiğini, bu yüzden buprofezin in beyazsinek populasyonlarını azaltırken, ergin parazitoidlere ve parazitoidlere konukçuluk eden son larva dönemine düşük düzeyde toksik olduğunu bildirmişlerdir. Jones ve ark. (1998), altı farklı insektisitin Er. mundus ve Er. tejanus Rose&Zolnerowich un iki farklı dönemine (larva ve pupa) olan etkilerini belirlemek için yaptıkları laboratuvar çalışmasında, parazitoid ovipozisyonundan 5 gün sonra yapılan ilaç uygulamalarında en yüksek ergin çıkışlarının (sırasıyla % 35.8 ve % 65.9) thiodicarb uygulaması ile görüldüğünü, ikinci en az toksik maddenin endosülfan olduğunu ve yine bunu organophosphates azinohos-methyl, methyl parathion ve böcek gelişim düzenleyici buprofezin in takip ettiğini, pyrethroid bifenthrin in ise her iki parazitoidin her iki dönemine de en yüksek toksik etkiyi gösterdiğini belirtmişlerdir. Goolsby ve Ciomperlik (1999), kavun üzerine farklı zamanlarda uygulanan insektisit imidacloprid in Er. hayati Rose&Zolnerowich in ergin öncesi dönemlerine etkisini incelemişlerdir. Yaptıkları çalışmada, 8 parsele ayrılan seraya, parazitoid salımı yapılmış ve her bir parsel sırayla 0, 2, 4, 6, 8, 10 ve 13. günde ilaçlanmıştır. Ayrıca bir kontrol parseli bırakılmıştır. İlaç uygulamalarının salım sonrası ilk 6 güne kadar parazitoidin ergin öncesi dönemlerinde yüksek düzeyde ölümlere neden olduğunu, fakat salım sonrası 13. günde yapılan ilaç uygulaması ile kontrol arasında dikkate değer bir farklılığın görülmediğini bildirmişlerdir. Devine ve ark. (2000), Er. mundus un beyazsineği parazitleme kapasitesini arttırmak için sinerjist etkisi olan piperonyl butoxide maddesinin uygulanabilirliğini araştırmak için yaptıkları çalışmada, piperonyl butoxide uygulamasından sonra 4

15 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tamer TAŞ beyazsinek populasyonunun gelişiminin yavaşladığını ve parazitlemenin % 7-8 arasında arttığını belirtmişlerdir. Kirk ve ark. (2000), İspanya, Murcia da pamukta düzenli olarak uygulanan farklı pestisitlere karşı Er. mundus un iyi bir tolerans gösterdiğini, parazitleme yeteneklerinin açık alanda % 39 ile 44 arasında değiştiğini ve İspanya da en sık görülen parazitoid türü olduğunu bildirmişlerdir. Simmons ve Jackson (2000), günümüzde yapılan zararlı mücadelesinde, pestisitlerin doğal düşmanlarla birlikte veya olmadan kullanıldığını, B. tabaci nin doğal düşmanlarının özelliklede parazitoidlerin bazı pestisitlerin kullanımından sonrada farklı ürünlerde aktivitelerini devam ettirebildiklerini bildirmişlerdir. Bunun için domates, hıyar, lahana ve kantalup kavunu üzerinde yapmış oldukları çalışmada, açık alanda ilk yıl chlorpyrifos, son iki yılda imidacloprid kullanmışlardır. Beyazsinek parazitoidlerinin uygulama yapılmış ve yapılmamış alanlarda ki populasyon yoğunluklarını saptamak içinde sarı yapışkan tuzak kullanmışlardır. Çalışmanın sonuçlarına göre, yakalanan parazitoid erginlerinin karışık olarak % 95 inin Eretmocerus sp., En. nigricephala Dozier ve En. pergandiella Howard olduğunu ve insektisit uygulaması yapılmış alanlarda parazitoid yoğunluğunun uygulama yapılmamış alanlara göre daha az olduğunu bildirmişlerdir. Van Driesche ve ark. (2001), poinsettia yetiştiriciliği yapılan seralarda beyazsinekler, B. tabaci ve Trialeurodes vaporariorum (Westwood) a karşı bir böcek gelişim düzenleyici olan buprofezin ile Er. eremicus Rose&Zolnerowich erginlerinin birlikte kullanımının mümkün olduğunu, fakat özellikle parazitoid larvaları için zararlı olduğunu bildirmişlerdir. Javed ve Matthews (2002), bir yağ asidinden elde edilen potasyum tuzu ve insektisit diafenthiuron un, sera beyazsineği T. vaporarium un farklı dönemlerine ve parazitoidleri En. formosa Gahan ve Er. eremicus a olan etkilerini fasulye bitkisi üzerinde tespit etmişlerdir. Potasyum tuzuyla ilaçlanan yapraklar petrilere alınmış ve içine parazitoid erginleri salınmıştır. Taze ilaç kalıntısı En. formosa erginlerinin % 8, Er. eremicus erginlerinin ise % 10,7 sini öldürmüştür. Aynı şekilde diafenthiuron ile yapılan ilaçlamada En. formosa erginlerinin % 12, Er. eremicus erginlerinin ise % 14,7 ü ölmüş ve ilaç uygulaması sonrası pupalardan parazitoid çıkışlarının 5

16 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tamer TAŞ etkilenmediği her iki ilacında IOBC sınıflandırmasına göre zararsız olduğu ve entegre mücadele çalışmalarında kullanılabileceğini bildirmişlerdir. Otoidobiga ve ark. (2002), Burkino Faso da pamuk tarlalarında kullanılan insektisitlerin Beyazsinek ve parazitoid Eretmocerus sp. erginlerine olan etkilerini tespit etmişlerdir. Çalışmada, genel olarak Eretmocerus sp. erginlerinin insektisitlerden oldukça yüksek düzeyde zarar gördüğünü, fakat etkilenme düzeyinin insektisit kullanımına bağlı olarak bir tarladan diğerine değişiklik gösterdiğini bildirmişlerdir. Ayrıca Cypermethrin ile methamidophos ve omethoate karışımlarının parazitoid için oldukça toksik olduğunu bildirmişlerdir. Gonzalez-Zamora ve ark. (2004), insektisitler methomyl ve indoxacarb ın, tatlı biber (Capsicum annum L.) bitkileri üzerindeki Er. mundus un pupa ve erginlerine olan etkileri ve insektisit oxamyl in Er. mundus un parazitleme kapasitesine olan etkisini belirlemek için iki farklı çalışma yapmışlardır. Çalışmada, methomyl ve indoxacarb ın Er. mundus pupaları üzerinde düşük düzeyde (sırasıyla % 17.6 ve % 7.8) toksisite gösterdiğini, ergin ölümlerinde indoxacarb ın % 34.4 ile % 43.9, methomyl in ise % 100 düzeyinde ölümlere neden olduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca karbamatlı bir bileşik olan oxamyl in parazitoidin ergin çıkışlarına önemli bir etkisinin olmadığını, parazitoidin beyazsinek populasyonunu % 87.8 oranında parazitlerken, oxamyl in ise sadece % 59.3 düzeyinde beyazsinek ölümlerine neden olduğunu bildirmişlerdir. Stansly ve ark. (2004), seralarda domates üzerinde kullanılan pestisitlerin beyazsinek parazitoidi Er. eremicus a etkilerini tespit etmek amacıyla yapmış oldukları çalışmada, bir akarisit-insektisit olan abamectin in IOBC sınıflandırmasına göre parazitoid pupalarına zararsız olduğunu, erginlere ise çok zararlı olduğunu bildirmişlerdir. Metwally ve ark. (2004), trips lere karşı kullanılan insektisit profenfos un, Er. mundus un parazitleme yeteneğini % 67 oranında azalttığını ayrıca jojoba yağının da parazitoid erginlerinin parazitleme yetenekleri üzerinde düşük düzeyde zararlı olduğunu bildirmişlerdir. Naranjo ve Akey (2004), yapmış oldukları çalışmada beyazsinek mücadelesinde kullanılan acetamiprid in oldukça etkili olduğunu, fakat acetamiprid 6

17 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tamer TAŞ ve böcek gelişim düzenleyici pyriproxyfen in birlikte kullanıldığı alanlarda parazitlenme oranlarının kontrol ile karşılaştırıldığında dikkate değer biçimde düşük olduğunu ve pamukta beyazsineğe karşı yapılan entegre mücadele çalışmalarında acetamiprid in, böcek gelişim düzenleyicilere iyi bir alternatif olmadığını bildirmişlerdir. Güncan ve ark. (2005), yapmış oldukları çalışmada üç farklı doğal insektisitin sera beyazsineği parazitoidi En. formosa pupalarına olan etkilerini tespit etmişlerdir. Her üç insektisiti de 16 ve 18 günlük parazitoid pupalarına uygulamış ve en yüksek ölüm oranının sırasıyla % 98 ve % 96 ile etkili maddesi potasyum tuzu olan Savona isimli preparatta görüldüğünü bildirmişlerdir. El-Sayed ve Shedeed (2006), yaptıkları çalışmada insektisitler dinotefuron, diafentheuron, chlorpyrifos metil ve carbosulfan ın fasulye bitkisi üzerinde beyazsineğin ergin öncesi ve parazitoidleri Er. mundus ve En. formosa nın parazitleme yeteneğine etkilerini incelemişlerdir. Her insektisit yedişer gün arayla iki defa kullanılmış ve her iki parazitoidin de parazitleme yeteneğinin 1. ilaçlamalara göre ikincisinde daha fazla azaldığını bildirmişlerdir. Karut ve Akdağcık (2006), yaptıkları çalışmada Çukurova Bölgesi nde üç farklı alandan seçilen pamuk tarlalarında beyazsineğin parazitlenme durumunu ortaya çıkarmışlardır. Yüzde parazitlenme oranlarının tarlaya ve örnekleme yapılan alana bağlı olarak değişse de Er. mundus ve En. lutea nın, pamuk tarlalarında beyazsineğin en önemli parazitoidleri olduğunu bildirmişlerdir. Çalışmada ayrıca, beyazsineğin yüksek populasyon oluşturduğu, Yenice de 2004 yılında ilaçlı parselde % 71.4 olan toplam parazitlenme oranının, kontrol parselinde % 77.6 olarak belirlemiş, ilaçlı ve kontrol parsellerinde % parazitlenme oranları arasında önemli bir farkın çıkmaması nedeniyle, bu konu üzerinde ayrıntılı tarla ve laboratuvar çalışmalarının yapılması gerektiğini bildirmişlerdir. Abdalla (2007), Sudan, New Halfa da pamukta kullanılan farklı insektisitlerin beyazsinek parazitoidi Er. mundus un parazitleme yeteneğine olan etkilerini incelemiştir. Çalışmada dokuz farklı ilaç karışımını deneme parsellerine uygulanmış ve denemeler iki üretim sezonu boyunca devam ettirilmiştir. Yıl boyunca yapılan sayımlarda fenpropathrin ile carbusulfan, endosulfan ile chlorfenvinphos ve 7

18 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Tamer TAŞ diafenthiuron ile profenfos karışımlarının parazitoidin parazitleme yeteneğini önemsiz derecede azalttığını, buna karşın pyriproxyfen ile fenpropathrin, benfuracarb ile pyriproxyfen, fenpropathrin ile oxydemeton, endosulfan ile amitraz, endosulfan ile isoxathion ve bifenthrin ile oxydemeton karışımlarının ise herhangi bir zararının olmadığını bildirmiştir. 8

19 3. MATERYAL VE METOT Tamer TAŞ 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Konukçu Bitki Üretimi Çalışmada konukçu bitki materyali olarak, SG-125 pamuk (Gossypium hirsitum L.) çeşidi kullanılmıştır. Pamuk tohumları, daha önceden hazırlanmış 1/1 oranında torf ve perlit karışımından oluşan üretim materyalinde, 15x15 cm boyutlarındaki saksılarda üretilmiştir. Üretim 25±2 0 C sıcaklık, % 70±5 orantılı nem ve 16/8 saat (Aydınlık/Karanlık) özelliklere sahip iklim odalarında yapılmıştır. Bitkilerin daha iyi ve tek düze gelişmesi için belirli aralıklarla azot ve fosfor içeren yaprak gübresi ( ) uygulanmış ve denemeler için 5 yapraklı bitkiler kullanılmıştır Bemisia tabaci Üretimi Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü araştırma ve uygulama arazisinde bulunan pamuk üzerinden emgi tüpü yardımıyla toplanan B. tabaci (B Biyotip) erginleri (Şekil 3.1.), 27±2 0 C sıcaklık, % 70±5 orantılı neme sahip içerisinde pamuk ve patlıcan bitkilerinin olduğu beyazsinek üretim odasında üretilmiştir. Üretimin devamlılığını sağlamak için üretim odasına belirli aralıklarla pamuk ve patlıcan bitkileri yerleştirilmiştir. Şekil 3.1. Yaprak üzerinde Bemisia tabaci nin ergin, pupa, larva ve yumurta evreleri 9

20 3. MATERYAL VE METOT Tamer TAŞ 3.3. Eretmocerus mundus Üretimi B. tabaci nin parazitoidi, Er. mundus un üretimini yapmak amacıyla, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Araştırma ve Uygulama Arazisinde bulunan pamuktan, üzerinde parazitoid pupaları (Şekil 3.2.) bulunan yapraklar alınarak laboratuvar a getirilmiş ve burada ergin bireylerin çıkışı sağlanmıştır. Çıkışlar başladıktan sonra ergin parazitoidler (Şekil 3.3.) emgi tüpü yardımıyla şeffaf plastik tüplere alınmıştır. Elde edilen erginler üretim için, içerisinde beyazsinek ile bulaşık pamuk ve patlıcan bitkilerinin bulunduğu 27±2 0 C sıcaklık, % 70±5 orantılı neme sahip iklim odalarına salınmıştır. Şekil 3.2. Pamuk yaprağında Bemisia tabaci (Solda) ve Eretmocerus mundus (Sağda) pupaları Şekil 3.3. Yaprak üzerinde ergin Eretmocerus mundus dişisi 10

21 3. MATERYAL VE METOT Tamer TAŞ 3.4. Pestisitlerin Eretmocerus mundus un pupa evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemi kullanılarak belirlenmesi Pestisitlerin Er. mundus un pupa evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemiyle belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada, Çizelge 3.1. de verilen ilaçlar kullanılmıştır. Denemede her ilaç için 5 yapraklı 6 pamuk bitkisi kullanılmıştır. Belirtilen özelliklere sahip pamuk bitkileri beyazsinek üretim odasına alınarak erginlerin yapraklara yumurta bırakması sağlanmış ve 24 saat beklendikten sonra erginler bitkilerden uzaklaştırılmıştır. Daha sonra B. tabaci nin gelişimi 2. larva dönemine kadar izlenmiş, bireyler bu döneme ulaştığında bitkiler kafes içerisine alınmış ve parazitoid üretim odasından sağlanan parazitoid erginleri kafes içerisine salınmıştır. Salımdan 24 saat sonra erginler bitkilerden uzaklaştırılmış, Er. mundus bireyleri pupa dönemine gelinceye kadar günlük aralıklarla kontrol edilmiştir. Er. mundus bireyleri pupa dönemine ulaştığında her bir bitki için en az 25 parazitli birey yaprak alt yüzeyinde seçilerek silinmez kalemle işaretlenmiştir. Denemede kullanılan her bir pestisitin bir dekar tarlaya tavsiye edilen doz miktarı, ilaç başına düşen su miktarı hesaplanarak 1 litrelik el spreyi ile bitkilere püskürtülmüştür. İlaç başına düşen su miktarını belirlemek için öncelikle aynı yaştaki 5 yapraklı 6 adet pamuk bitkisi seçilmiş ve el spreyi içerisine 1 litre su doldurulmuştur. Tüm bitki yapraklarının alt ve üst yüzeyleri tamamen ıslanana kadar el spreyi ile su püskürtülmüştür. Kalan su 1 litrelik behere dökülerek harcanan su miktarı belirlenmiştir. Bu işlem en az 5 defa tekrarlanmış ve bitki başına kullanılacak su miktarı 300 ml olarak belirlenmiştir. Kontrol amacıyla, üzerinde Er. mundus pupalarının bulunduğu 6 adet pamuk bitkisine de aynı miktarda su püskürtülmüştür. Uygulamadan sonra sayımlar günlük yapılmış, ölü, canlı ve pupadan çıkış yapmış parazitoid erginleri sayılmıştır. Sayımlara tüm canlı pupalardan ergin birey çıkışları sona erene kadar devam edilmiştir. 11

22 3. MATERYAL VE METOT Tamer TAŞ 3.5. Pestisitlerin Eretmocerus mundus un pupa evresine olan etkilerinin daldırma yöntemi kullanılarak belirlenmesi Pestisitlerin Er. mundus un pupa evresine olan etkilerinin daldırma yöntemiyle belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada, Çizelge 3.1. de verilen ilaçlar kullanılmıştır. Denemelerde her bir ilaç için 10 adet lam (76 x 26 mm) kullanılmıştır. Her bir lam üzerine her iki yönü de yapışkan olan bant yapıştırılmış ve her bir lam üzerine 10 adet aynı yaşta Er. mundus pupası yerleştirilmiştir (Şekil 3.4.). Aynı yaşta ki pupaları elde etmek için bölüm 3.4. de açıklanan yöntem izlenmiştir. İlaçların tavsiye edilen doz miktarları 300 ml suya göre hesaplanmıştır. Lam üzerine yapıştırılan pupalar içerisinde ilaç bulunan behere daldırılmış ve kronometre tutularak her bir lamın 5 saniye boyunca ilaçla temas etmesi sağlanmıştır. Daha sonra lamların kuruması beklenmiş ve lam üzerinde ki her bir bireye numara verilmiştir. Uygulamadan sonra sayımlar günlük yapılmış, ölü, canlı ve pupadan çıkış yapmış parazitoid erginleri sayılmıştır. Sayımlara tüm canlı pupalardan ergin birey çıkışları sona erene kadar devam edilmiştir. Şekil 3.4. Daldırma yönteminde kullanılan lam düzeneği 12

23 3. MATERYAL VE METOT Tamer TAŞ 3.6. Pestisitlerin Eretmocerus mundus un ergin evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemi kullanılarak belirlenmesi Bu denemeler iki şekilde kurulmuştur. İlk denemede ilaç uygulamalarının, yapıldığı gün erginlere olan etkisi, ikinci denemede ise ilaçlamadan bir gün sonra erginlere etkisi belirlenmiştir. Bunun için; Çizelge 3.1. de verilen pestisitlerin tavsiye edilen doz miktarları 1 litrelik el spreyine göre hesaplanarak pamuk bitkilerine püskürtülmüştür. Yapraklar kısa bir süre kurumaya bırakılmış ve üzerinde 2 saatlik ilaç kalıntısı bulunan yapraklar denemenin kurulması için Petri kaplarına alınmıştır. Kontrol bitkilerine de aynı miktarda su püskürtülmüştür. Çalışmalarda 88 mm genişliğinde, 14 mm yüksekliğinde ki Petri kapları kullanılmıştır. Petri kapakları üzerinde havalandırmayı sağlamak amacıyla iki adet 2 cm yarı çaplı yuvarlak delik açılarak deliklerin üzeri ince gözenekli tül ile kapatılmıştır. Her bir Petri kabının içerisine yapraklara nem sağlaması için filtre kağıdı yerleştirilmiştir. Ayrıca her bir Petri kabının yan yüzeyine yaprak sapının geçebileceği boyutta delik açılmış ve yaprak sapları buradan geçirilmiştir. Daha sonra yaprak sapları içerisinde su bulunan plastik tüplere alınmış ve nem kaybını azaltmak için tüpün açık kısmı pamukla kapatılmıştır (Şekil 3.5.). Hazırlanan Petri kaplarına pupadan aynı gün çıkmış 5 adet Er. mundus dişi bireyi salınmıştır. Salımlar yapılmadan önce ergin bireyler 1 dakika süreyle soğuk ortamda tutularak uyuşmaları sağlandıktan sonra Petri kaplarının içerisine yerleştirilmiştir. Petri kapaklarının alt yüzeyine erginlerin beslenmesi için toplu iğne yardımıyla şekerli su ince noktalar halinde sürülmüştür. Kapatılan Petri kaplarının açılmaması için kapaklar bir çift klips ile sabitlenmiştir. Sayımlar günlük olarak yapılmış ve tüm erginler ölene kadar devam ettirilmiştir. İlaç uygulamalarının bir gün sonra ergin parazitoidlere olan etkisinin belirlenmesi için de yukarıda açıklanan benzer yöntem uygulanmış, çalışmada ki tek farklılık ergin parazitoidlerin, ilaçlı yapraklar 1 gün bekletildikten sonra Petri kaplarına aktarılmasıdır. Aynı yöntem kontrol bitkileri içinde kullanılmış, bitkilere ilaç yerine su püskürtülmüştür. 13

24 3. MATERYAL VE METOT Tamer TAŞ Her iki denemede tesadüf parselleri deneme deseninde ve 6 tekrarlı olacak şekilde kurulmuştur. Uygulamalarda 1 gün sonra ölü ve canlı birey sayıları kaydedilmiştir. Çizelge 3.1. Çalışmada kullanılan pestisitlerin etkili maddesi, ticari adı, uygulama dozları ve pamuk bitkisinde önerildikleri zararlılar Etkili madde Ticari adı Pamuk için uygulama dozu Önerilen Zararlı Abamectin EC 1.8 g/l Spectin 1.8 EC 50 cc/da Kırmızı Örümcek Acetamiprid SP % 20 Mospilan 20 SP 40 g/da Beyazsinek Chlorpyrifos-Ethyl EC Napoleon 180 cc/da Pamuk Yaprak 480 g/l Kurdu Imidacloprid SC 350 g/l Confidor SC cc/da Beyazsinek Lambda-Cyhalothrin CS RedSunny 150 cc/da Yeşilkurt 50 g/l Thiamethoxam SC 240 g/l Actara 240 SC 20 cc/da Yaprak Biti Thiodicarb DF % 80 Larvin 80 DF 90 g/da Yeşilkurt Şekil 3.5. Ergin denemesi için hazırlanan Petri ortamı 3.7. Verilerin değerlendirilmesi Kullanılan ilaçların Er. mundus un pupa ve ergin dönemlerine etkisini karşılaştırmak amacıyla, elde edilen verilere ayrı ayrı varyans analizi uygulanmıştır 14

25 3. MATERYAL VE METOT Tamer TAŞ (Microsoft Excel, 2002). Ortalamalar arasındaki farklılıklar Duncan çoklu karşılaştırma testi kullanılarak belirlenmiş (MstatC), verilere analiz uygulanmadan önce ln(x+1) transformasyonu uygulanmıştır. Ayrıca elde edilen verilere aşağıda verilen Abbot formülü uygulanarak gerçek ölüm oranları (% etki) belirlenmiş (Abbot,1925) ve IOBC nin skalasına göre değerlendirilmiştir (Çizelge 3.2.). % Gerçek ölüm: % İlaçsız canlı -% İlaçlı canlı % İlaçsız canlı X 100 Çizelge 3.2. IOBC nin ilaçların doğal düşmanlara etkilerinin sınıflandırması % ETKİ SINIF DEĞERİ AÇIKLAMA < % 30 1 Etkisiz % Düşük derecede etkili % Orta derecede etkili > % 99 4 Yüksek derecede etkili 15

26 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. Pestisitlerin Eretmocerus mundus un pupa evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemi kullanılarak belirlenmesi Püskürtme yöntemi kullanılarak farklı pestisitler uygulanan pamuk bitkilerinde ortalama ölü Er. mundus pupa sayıları Şekil 4.1. de verilmiştir. Bitki başına ortalama ölü pupa sayısı kullanılan pestisite bağlı olarak değişmiş ve 3.66 ile adet arasında olmuştur. En yüksek ortalama ölü pupa sayısı adet ile chlorpyrifos-ethyl in uygulanması sonucunda elde edilmiş, bunu 18.66, 18.14, 17.85, ve adet ile sırasıyla imidacloprid, acetamiprid, abamectin, thiamethoxam ve lambda-cyhalothrin izlemiştir. Yapılan istatistiki analizler sonucunda bu ilaçlara ait ortalamalar arasındaki fark önemsiz bulunmuş, tüm ortalamalar aynı grup içerisinde yer almıştır. Thiodicarb uygulaması sonucunda elde edilen ortalama ölü pupa sayısı 3.66 adet ile diğer uygulamalar sonucunda elde edilen değerlerden oldukça düşük bulunmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli olmuştur. Denemede kullanılan ilaçların tümü istatistiksel olarak kontrolden farklı grup içerisinde yer almıştır (Şekil 4.1.). 25 A 20 A A A A A Ort. Ölü Birey B C 0 Abamectin Acetamiprid Chlorpyrifos-ethyl Imidacloprid Lambda-cyhalothrin Thiamethoxam Thiodicarb Kontrol Şekil 4.1. Püskürtme yöntemi kullanılarak farklı pestisitler uygulanan pamuk bitkilerinde ortalama ölü Eretmocerus mundus pupa sayıları (n:25). Sütunlar üzerinde aynı harfi içeren ortalamalar arasında istatistiksel olarak fark yoktur. 16

27 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlere ait yüzde gerçek ölüm değerleri Şekil 4.2. de verilmiştir. Bitki başına ortalama ölü pupa sayılarına benzer şekilde en yüksek etki % ile chlorpyrifos-ethyl in uygulanması sonucunda elde edilmiş, bunu % 72.96, 70.73, 69.51, ve ile sırasıyla imidacloprid, acetamiprid, abamectin, thiamethoxam ve lambda-cyhalothrin izlemiştir. En düşük (%) gerçek ölüm değeri % 8.94 ile thiodicarb ın uygulanması sonucunda elde edilmiştir (Şekil 4.2.). Thiodicarb 8,94 Thiamethoxam 65,14 Lambda-cyhalothrin 60,97 Imidacloprid 72,96 Chlorpyrifos-ethyl 90,24 Acetamiprid 70,73 Abamectin 69, Gerçek Ölüm (%) Şekil 4.2. Püskürtme yönteminde Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlere ait gerçek ölüm değerleri (%) Pestisit uygulanan pupalarda ölümlerin uygulamalardan sonra pupa kabuğu içerisinde ve çıkış sırasında pupa kabuğunda çıkış deliği açarken (Şekil 4.3.) olmak üzere iki şekilde gerçekleştiği belirlenmiş, ölüm şekillerinin oranı da kullanılan ilaca bağlı olarak değişmiştir (Çizelge 4.1.). Örneğin en yüksek gerçek ölüm oranına sahip chlorpyrifos-ethyl uygulanan pupalarda çıkış sırasında ölüm % 2.51 iken pupa kabuğu içerisindeki ölüm oranı % olmuştur. Buna karşın abamectin uygulanan pupalarda çıkış deliği açma esnasındaki ölüm oranı (% 74.40), pupa kabuğu içerisindeki ölüm oranından (% 25.60) çok daha yüksek bulunmuştur (Çizelge 4.1.). 17

28 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ Çizelge 4.1. Püskürtme yöntemi kullanılarak farklı pestisitler uygulanan Eretmocerus mundus pupalarının ölüm şekillerinin yüzde değerleri PESTİSİTLER Çıkış Sırasında ÖLÜM ŞEKLİ (%) Pupa İçerisinde Abamectin Acetamiprid Chlorpyrifos-ethyl Imidacloprid Lambda-cyhalothrin Thiamethoxam Thiodicarb Şekil 4.3. Pupa kabuğu içerisinde (Solda) ve çıkış sırasında (Sağda) ölen Eretmocerus mundus pupaları Er. mundus un pupa dönemine uygulanan farklı pestisitlerin canlı pupalardan çıkan ergin ömürleri üzerine de etkilerinin olduğu belirlenmiş ve Şekil 4.4. de verilmiştir. Sadece su uygulaması yapılan kontrolde ergin parazitoidler ortalama 5.96 gün yaşarken, pestisit uygulaması yapılan pupalardan elde edilen erginlerin ömür uzunluğu 2.30 ile 5.82 gün arasında olmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Pupalara % gerçek ölüm oranı en düşük olan thiodicarb ın uygulandığı pupalardan çıkan ergin bireylerin ömür uzunluğu ortalama 5.82 gün ile kontrolden elde edilen değere çok yakın bulunmuş ve istatistiksel olarak aynı grup 18

29 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ içerisinde yer almıştır. Parazitoidin pupa dönemine en etkili ilaç olan chlorpyrifosethyl uygulanan pupalardan elde edilen ergin bireylerin ömür uzunluğu ortalama 2.57 gün ile en kısa ömür uzunluğuna sahip ilaçlar içerisinde yer almıştır (Şekil 4.4.). Ort. Ergin Ömrü (Gün) C A C BC AB C A A 0 Abamectin Acetamiprid Chlorpyrifos-ethyl Imidacloprid Lambda-cyhalothrin Thiamethoxam Thiodicarb Kontrol Şekil 4.4. Püskürtme yöntemiyle farklı pestisitler uygulanan Eretmocerus mundus pupalarından elde edilen ergin bireylerin ömür uzunluğu (gün). Sütunlar üzerinde aynı harfi içeren ortalamalar arasında istatistiksel olarak fark yoktur. Denemelerin sonuçlarına göre en yüksek ölüm oranı chlorpyrifos-ethyl uygulamasında görülmüş ve bu etkili maddenin IOBC nin sınıflandırmasına göre parazitoid pupalarına orta derecede etkili olduğu belirlenmiştir. IOBC nin ilaçların doğal düşmanlara etkilerinin yapıldığı skala, Çizelge 4.2. de verilmiştir. Chlorpyrifos-ethyl e en yakın değeri gösteren imidacloprid pupalara düşük derecede etkili sınıf içerisinde yer almıştır. Gonzalez-Zamora ve ark. (1997), yaptıkları çalışmada imidacloprid uygulanan Er. mundus pupalarının % 82.4 ünün öldüğünü bildirmişlerdir. Bildirilen bu sonuç ile çalışmadan elde edilen verilerde benzerlik görülmektedir. Çalışmada en düşük ölüm oranı thiodicarb uygulaması sonucunda elde edilmiş ve ilaç etkisiz grup içerisinde yer almıştır. Jones ve ark. (1998), pamuk bitkisinde aynı ilacı kullanmış ve parazitlenmeden 14 gün sonra (pupa dönemi) yapılan uygulama sonucunda ergin çıkış oranını % 56.3 olarak bildirmişlerdir. Bildirilen bu oran ile çalışmadan elde edilen sonuç birbirinden farklı olmuştur. 19

30 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ Bunun uygulama zamanının farklılığından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Nitekim Uygun ve ark. (1994), pestisitlerin uygulama zamanlarının Parabemisia myricae (Kuwana) nın parazitoidi, Er. debachi üzerinde farklı etkilerinin olduğunu bildirmişlerdir. Denemelerde kullanılan abamectin, lambda-cyhalothrin, acetamiprid ve thiamethoxam ın IOBC skalasına göre parazitoid pupaları için düşük derecede etkili olduğu belirlenmiştir Pestisitlerin Eretmocerus mundus un pupa evresine olan etkilerinin daldırma yöntemi kullanılarak belirlenmesi Daldırma yöntemi kullanılarak uygulanan farklı pestisitlere ait ortalama ölü Er. mundus pupa sayıları Şekil 4.5. de verilmiştir. En yüksek ortalama ölü pupa sayısı 9.50 adet ile abamectin in uygulanması sonucunda elde edilmiş, bunu 8.10 ile chlorpyrifos-ethyl izlemiştir. Thiamethoxam, acetamiprid, imidacloprid ve lambda-cyhalothrin in uygulanması sonucunda ortalama ölü pupa sayıları sırasıyla 7.80, 7.50, 7.50 ve 7.30 adet olarak bulunmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Püskürtme yöntemine benzer şekilde, thiodicarb uygulaması sonucunda elde edilen ortalama ölü pupa sayısı 4.10 adet ile diğer uygulamalar sonucunda elde edilen değerlerden oldukça düşük bulunmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Denemede kullanılan ilaçların tümü istatistiksel olarak kontrolden farklı grup içerisinde yer almıştır (Şekil 4.5.). 20

31 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ A B AB B B B Ort. Ölü Birey C D 1 0 Abamectin Acetamiprid Chlorpyrifos-ethyl Imidacloprid Lambda-cyhalothrin Thiamethoxam Thiodicarb Kontrol Şekil 4.5. Daldırma yöntemi kullanılarak uygulanan farklı pestisitlere ait ortalama ölü Eretmocerus mundus pupa sayıları (n:10). Sütunlar üzerinde aynı harfi içeren ortalamalar arasında istatistiksel olarak fark yoktur. Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlere ait yüzde gerçek ölüm değerleri Şekil 4.6. de verilmiştir. Püskürtme yönteminde elde edilen sonuçtan farklı olarak en yüksek etki % ile abamectin in uygulanması sonucunda elde edilmiş, bunu % 76.54, 72.83, 69.13, ve ile sırasıyla chlorpyrifos-ethyl, thiamethoxam, acetamiprid, imidacloprid ve lambda-cyhalothrin ilaçları izlemiştir. Ortalama ölü birey sayısına benzer şekilde en düşük (%) gerçek ölüm değeri % ile thiodicarb ın uygulanması sonucunda elde edilmiştir (Şekil 4.6.). 21

32 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ Thiodicarb 27,16 Thiamethoxam 72,83 Lambda-cyhalothrin 66,66 Imidacloprid 69,13 Chlorpyrifos-ethyl 76,54 Acetamiprid 69,13 Abamectin 93, Gerçek Ölüm (%) Şekil 4.6. Daldırma yönteminde Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlere ait gerçek ölüm değerleri (%) Daldırma yönteminde farklı pupa ölümlerinin oranı Çizelge 4.2. de verilmiştir. Püskürtme yönteminde elde edilen sonuçlara benzer şekilde en yüksek pupa içerisinde ölüm % ile chlorpyrifos-ethyl in uygulanması sonucunda elde edilmiştir. En düşük etkiye sahip thiodicarb uygulanan pupalarda çıkış sırasında ölüm % ile diğer etkili maddelerin sahip olduğu değerlerden daha yüksek bulunmuştur (Çizelge 4.2.). Çizelge 4.2. Daldırma yöntemi kullanılarak farklı pestisitler uygulanan Eretmocerus mundus pupalarının ölüm şekillerinin yüzde değerleri PESTİSİTLER Çıkış Sırasında ÖLÜM ŞEKLİ (%) Pupa İçerisinde Abamectin Acetamiprid Chlorpyrifos-ethyl Imidacloprid Lambda-cyhalothrin Thiamethoxam Thiodicarb

33 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ Daldırma yöntemi sonuçlarına göre, en yüksek ölüm oranı abamectin in uygulanması sonucu elde edilmiş ve ilaç parazitoid pupalarına orta derecede etkili bulunmuştur. Gonzale-Zamora ve ark. (1997), tatlı biber (Capsicum annum L.) üzerine uygulanan abamectin in Er. mundus pupalarının % 7.6 sını öldürdüğünü ve ilacın pupalara etkisiz olduğunu bildirmişlerdir. Araştırıcıların bulguları ile bu çalışmadan elde edilenler birbirinden oldukça farklıdır. Bu farklılığın kullanılan kültür bitkisinin ve önerilen doz miktarlarının (Biberde önerilen 30 cc/da) farklı olmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Abamectin e en yakın değeri chlorpyrifos-ethyl göstermiş ve ilaç Er. mundus pupalarına düşük derecede etkili bulunmuştur. Uygun ve ark. (1994), daldırma yöntemi kullanarak yaptıkları çalışmada chlorpyrifos-ethyl in bir başka Eretmocerus türü olan Er. debachi için bu çalışmadan elde edilen sonuca benzer şekilde çok etkili olduğunu bildirmişlerdir. Denemelerde kullanılan acetamiprid, imidacloprid, lambda-cyhalothrin ve thiamethoxam parazitoid pupaları için düşük derecede etkili, thiodicarb ise etkisiz bulunmuştur. Denemelerde bazı ilaçların etkinliklerinin kullanılan yönteme bağlı olarak değiştiği saptanmıştır. Örneğin püskürtme yönteminde pupalara düşük derecede etkili olan abamectin in daldırma yönteminde orta derecede etkili olduğu, bunun tam tersi bir şekilde püskürtme yönetiminde en etkili ilaç olan chlorpyrifos-ethyl in ise daldırma yönteminde ikinci en etkili ilaç olarak düşük derecede etkili olduğu belirlenmiştir. Bu durumun yöntemler arasında pupaların ilaç ile temas etme süresi ve ilaçların etki mekanizmasından kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir. 23

34 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ 4.3. Pestisitlerin Eretmocerus mundus un ergin evresine olan etkilerinin püskürtme yöntemi kullanılarak belirlenmesi Farklı pestisitlerin Eretmocerus mundus ergin dişilerine uygulandıktan iki saat sonraki etkisi Farklı pestisitlerin uygulanmasından 2 saat sonra Er. mundus un ergin dişi evresine ait ortalama ölü birey sayıları Şekil 4.7. da verilmiştir. Ortalama ölü ergin dişi birey sayısı kullanılan pestisite bağlı olarak değişmiş ve 1.66 ile 4.66 adet arasında olmuştur. En yüksek ortalama ölü ergin dişi birey sayısı 4.66 adet ile abamectin in uygulanması sonucunda elde edilmiş, bunu 4.50, 4.50, 4.33, 4.33 ve 3.66 adet ile sırasıyla chlorpyrifos-ethyl, imidacloprid, lambdacyhalothrin, thiamethoxam ve acetamiprid ilaçları izlemiştir. Yapılan istatistiki analizler sonucunda bu ilaçlara ait ortalamalar arasındaki fark önemsiz bulunmuş, tüm ortalamalar aynı grup içerisinde yer almıştır. Thiodicarb uygulaması sonucunda elde edilen ortalama ölü ergin dişi birey sayısı 1.66 adet ile diğer uygulamalar sonucunda elde edilen değerlerden oldukça düşük bulunmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli olmuştur. Denemede kullanılan ilaçların tümü istatistiksel olarak kontrolden farklı grup içerisinde yer almıştır (Şekil 4.7.). 24

35 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ 5 A A A A A 4 A Ort. Ölü Ergin Birey 3 2 B 1 C 0 Abamectin Acetamiprid Chlorpyrifos-ethyl Imidacloprid Lambda-cyhalothrin Thiamethoxam Thiodicarb Kontrol Şekil 4.7. Farklı pestisitlerin uygulanmasından 2 saat sonra Eretmocerus mundus un ergin dişi evresine ait ortalama ölü birey sayıları (n: 5). Sütunlar üzerinde aynı harfi içeren ortalamalar arasında istatistiksel olarak fark yoktur. Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlere ait yüzde gerçek ölüm değerleri Şekil 4.8. de verilmiştir. Yüzde gerçek ölüm oranları incelendiğinde, ortalama ölü birey sayısına benzer şekilde en yüksek etki % ile abamectin in uygulanması sonucunda elde edilmiş, bunu % 89.65, 89.65, 86.20, ve ile sırasıyla imidacloprid, chlorpyrifos-ethyl, thiamethoxam, lambda-cyhalothrin ve acetamiprid ilaçları izlemiştir. En düşük (%) gerçek ölüm değeri % ile thiodicarb ın uygulanması sonucunda elde edilmiştir (Şekil 4.8.). 25

36 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ Thiodicarb 31,03 Thiamethoxam 86,20 Lambda-cyhalothrin 86,20 Imidacloprid 89,65 Chlorpyrifos-ethyl 89,65 Acetamiprid 72,41 Abamectin 93, Gerçek Ölüm (%) Şekil 4.8. Püskürtme yönteminde Abbot formülü kullanılarak hesaplanan farklı pestisitlerin uygulanmasından 2 saat sonra Eretmocerus mundus un ergin dişi evresine ait gerçek ölüm değerleri (%) Er. mundus un ergin dişi dönemine uygulanan farklı pestisitlerin ergin ömürleri üzerine de etkilerinin olduğu belirlenmiş ve bu değerler Şekil 4.9. de verilmiştir. Denemeye alınan tüm ilaçlar ortalama ergin ömrü üzerine oldukça etkili olmuş, ve ömür uzunlukları oldukça kısa bulunmuştur (en düşük 0.06, en yüksek 1.8 gün). Kontrol dışında en yüksek ortalama ergin ömrü 1.8 gün ile thiodicarb uygulaması sonucunda elde edilmiş, bu etkili madde ile diğer ilaçların uygulanması sonucunda elde edilen değerler arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Sadece su uygulaması yapılan kontrolde ergin dişi parazitoidlerin ergin ömrü ortalama 5.66 gün olarak bulunmuştur (Şekil 4.9.). 26

37 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Tamer TAŞ 7 6 A Gün B 1 0 C C C C C C Abamectin Acetamiprid Chlorpyrifos-ethyl Imidacloprid Lambda-cyhalothrin Thiamethoxam Thiodicarb Kontrol Şekil 4.9. Farklı pestisitlerin uygulanmasından 2 saat sonra Eretmocerus mundus un ergin dişilerinin ortalama ömür uzunluğu (gün) Farklı pestisitlerin Eretmocerus mundus ergin dişilerine uygulandıktan bir gün sonraki etkisi Farklı pestisitlerin uygulanmasından 1 gün sonra Er. mundus un ergin dişi evresine ait ortalama ölü birey sayıları Şekil da verilmiştir. Ergin dişi bireylerin 1 gün bekledikten sonra farklı ilaçların uygulandığı yapraklar üzerine bırakılması sonucunda elde edilen değerler biraz düşse de, taze ilaç kalıntısı sonucunda elde edilen değerlere benzer bulunmuştur. En yüksek ortalama ölü ergin dişi birey sayısı 4.16 adet ile lambda-cyhalothrin in uygulanması sonucunda elde edilmiş, bunu 4.00, 3.83, 3.83, 3.83 ve 3.16 adet ile sırasıyla imidacloprid, abamectin, chlorpyrifos-ethyl, thiamethoxam ve acetamiprid ilaçları izlemiştir. Yapılan istatistiki analizler sonucunda bu ilaçlara ait ortalamalar arasındaki fark önemsiz bulunmuş, tüm ortalamalar aynı grup içerisinde yer almıştır. Thiodicarb uygulaması sonucunda elde edilen ortalama ölü ergin dişi birey sayısı 1.50 adet ile diğer uygulamalar sonucunda elde edilen değerlerden oldukça düşük bulunmuş ve aralarındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Şekil 4.10.). 27