Kazlarda Yumurta Verimi ve Kalite Özellikleri ile Kuluçka Özellikleri

Transkript

1 DERLEME Kazlarda Yumurta Verimi ve Kalite Özellikleri ile Kuluçka Özellikleri Turgut KIRMIZIBAYRAK, a Buket BOĞA KURU, a Kemal YAZICI b a Zootekni AD, Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Kars b Ardahan Üniversitesi Ardahan Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Ardahan Yazışma Adresi/Correspondence: Turgut KIRMIZIBAYRAK Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Zootekni AD, Kars, TÜRKİYE turgut98@hotmail.com ÖZET Kazlar, çiftlik kanatlı hayvanları arasında hastalıklara ve olumsuz çevresel koşullara daha dayanıklı ancak dölverimi özellikleri en düşük düzeyde olanıdır. Bu çalışmada kazların yumurta verimi ve özellikleri ile kuluçka özellikleri üzerinde güncel bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Anah tar Ke li me ler: Kaz; yumurta verimi; yumurta özellikleri; kuluçka özellikleri ABS TRACT Geese are more resistant animals to hard environmental conditions and illness but they have the lowest level of fertility characteristics among the farm poultry animals. It has been given updated knowledge on egg production and hatchability characteristics of geese in this study. Key Words: Geese; egg yield; egg traits; hatching traits :42-7 ölverimi canlıların en hayati özelliğidir. Kanatlı hayvanlardaki dölverimi ise esas olarak yumurta verimi ve yumurtaların kuluçka özelliklerini kapsamaktadır. Kaz yumurtası, içeriğindeki yaklaşık 17,5 gr protein ve 14,5 gr yağ ve diğer besleyici maddeler nedeniyle içinde yavru oluşumu ve gelişimi için uygun bir ortam sağlamaktadır. 1 Kaz yumurtalarının kuluçka işlemi diğer kanatlı yumurtalarından farklılık göstermekle birlikte, diğer kanatlı hayvanlardakine benzer olarak dölverimi özellikleri üzerine çok sayıda faktör etkilidir. 2 Copyright 2016 by Türkiye Klinikleri KAZLARDA DÖL VERİMİ Doğal koşullarda tüm kanatlı hayvanların ve kazların üreme faaliyetleri mevsimseldir. 3 Gün uzunluğunun artmaya başladığı 21 Aralık tarihinden itibaren kanatlı hayvanlar üreme faaliyetlerini sergilemeye başlarlar ve ilkbahar başlangıcında içgüdüsel olarak gurk adı verilen kuluçkaya yatma davranışı gösterirler. Bugün mevcut kazların önemli bir kısmı bu özelliği korumaktadırlar. Kazlar genel olarak ocak ayından itibaren yumurtlama sezonuna girerler ve bu, haziran ayı başlarına kadar süren bir periyottur. Yumurta üretimi mart-nisan aylarında en yüksek düzeye ulaşır. 4 Türkiye deki doğal koşullarda yetiştirilen kazlar da ocak sonu şubat ayı başından itibaren yumurtlama sezonuna başlarlar. Bu sezon mayıs ayı sonuna kadar sürebilmektedir. 5 Mart ayında biriken yumurtalar nedeniyle kuluçkaya yatan kazların civcivleri o sezon ilk kez nisan ayında yumurtadan çıkar. Gurk olması engellenip yumurtlamaya teşvik edilen kazlardan elde edilen yumurta- 42

2 lar ise yeterli sayıya ulaştıkça diğer kanatlı hayvanların folluklarına konularak onların doğal kuluçkasıyla kaz civcivleri çıkartılırlar. Yumurta verimi üzerine etkili önemli faktörler genotip, yaş, besleme düzeyi, yumurtlama sezonu sayısı, mevsim, aydınlanma süresi, gurk olup olmama durumu, barınma koşulları ve hastalıklardır. Kazların yumurta verimi genotipe ve çevresel koşullara göre değişmekle birlikte genel olarak 8-60 adet arasındadır. 3,6,7 Bu değer diğer kanatlı hayvanlara göre çok düşük düzeydedir (Farrell D. Management, nutrition and products of domestic geese: a review. Proceedings of the 16th Annual Australian Poultry Science Symposium Sydney, New South Wales 2004). Yumurta üretimi pik noktaya ulaştığında sürüdeki yumurtlayanların oranı en fazla %50 dir. 8 Oysa bu oran diğer kanatlı türlerinde %95 e kadar varabilmektedir (Janan J. A lúd szaporaságát befolyásoló körülmények. Erişim Tarihi: ve Besbes B, Tixier-Boichard M, Hoffmann I, Jain GL. Future trends for poultry genetic resources. In: Proceedings of the International Poultry Conference, Poultry in the 21st Century: avian influenza and beyond, Bangkok; 2008). Kaz yetiştiriciliğinde yapay aydınlatma programları uygulayarak aydınlık süresinin arttırıldığı durumlarda yumurtlama sezonu süresinin uzamasına bağlı olarak yumurta verimi de arttırılmaktadır (Sellier N, Rousselot-Pailley D. Incidence of the day length and comparison between full or semi claustration on reproductive performances of grey landes geese. Proceedings of the 11th European Symposium on Waterfowl, Nantes, France; p.418). 4,9 Yoğun bir şekilde yapılabilecek ticari yetiştiriciliklerde yapay aydınlatma programlarının uygulanmasıyla üretimin tüm yıla daha fazla yayılması sağlanmaktadır (Rosinsky A, Rouvier R, Guy G, Rousselot-Pailley D, Bielinska H. Possibilities of increasing reproductive performance and meat production in geese. Proceedings of the 20th World's Poultry Congress, New-Delhi, India; p.724). 10 Genotip bakımından kazlar cüsselerine göre 3 gruba ayrılmaktadır. Bunlar hafif, orta ve ağır cüsseli ırklardır. Hafif cüsseli olanlar yumurtacı, orta cüsseli olanlar etçi yumurtacı ve ağır cüsseli olanlar ise etçi ırklardır. Bugün dünyada yüzlerce kaz genotipinin yetiştiriliciliği yapılmaktadır. Sadece doğu Avrupa ülkelerinde yüze yakın kaz genotipi bulunmaktadır (Farrell D. Management, nutrition and products of domestic geese: a review. Proceedings of the 16th Annual Australian Poultry Science Symposium Sydney, New South Wales 2004). Bununla birlikte dünyadaki kazların büyük bir çoğunluğu bölgesel yerli ırklardan oluşmaktadır. Dolayısıyla kazların önemli bir kısmı geç gelişen ve düşük verimli ırklardır. Kazlar genel olarak 8-10 aylık yaşta ergin hale gelirler (Janan J. A lúd szaporaságát befolyásoló körülmények. Erişim Tarihi: ). Tavukçulukta olduğu kadar yoğun ıslah çalışmaları yapılmamış olsa da verim düzeyleri geliştirilmiş kaz genotipleri de elde edilmiştir. Buna rağmen kazların hemen tamamında yumurta verimi tavuklara hatta diğer kanatlı hayvanlara göre oldukça düşük düzeydedir (Farrell D. Management, nutrition and products of domestic geese: a review. Proceedings of the 16th Annual Australian Poultry Science Symposium Sydney, New South Wales 2004). 11 Kazcılıkta ileri Polonya da damızlıkçı kaz işletmelerindeki damızlık dişi sayısı küçük ölçekli işletmelerde baş, büyük işletmelerde baş arasında iken kimi çok büyük işletmelerde bu sayı başa ulaşabilmektedir. 4 Bu açıdan Türkiye de küçük ölçekli sayılabilecek işletme bile mevcut değildir. Türkiye deki yetiştiricilik tamamen ailesel işletmelerde yapılmakta ve damızlık hayvan ihtiyacı yetiştiricilerin kendi sürülerinden herhangi bilimsel bir seçim kriteri olmaksızın seçilen hayvanlardan sağlamaktadır. Türkiye de sadece Kars ilinde çok doğru bir anlayışla kurulan ve Tarım Bakanlığı na bağlı Kars Kazcılık Üretme İstasyonu, bölge yetiştiricilerine sınırlı sayıda da olsa nitelikli damızlık kaz temini sağlarken 1990 lı yılların sonunda anlaşılmadık bir şekilde kapatılmıştır. Kaz yumurtalarının kuluçkalanması tabii ya da yapay şekilde gerçekleştirilebilir. Ticari yetiştiricilikte kuluçka makineleri yardımıyla kuluçkanın yapılması en doğrusudur. Doğal kuluçka yönteminde anaçların kuluçkada geçireceği süre ve sonrasında yavru büyütme dönemi nedeniyle yumurtlama periyodu daha kısa olacak, yumurta verimi düşecek ve anaç başına kuluçkalanacak yumurta sayısı da sınırlı olacak ve daha az sayıda yumurta kuluçkalanacaktır. Ancak yapay kuluçka yöntemiyle elde edilen kuluçka randımanı oranı doğal kuluçka sonuçlarından daha düşük düzeyde elde edilebilmektedir. Kuluçkalık kaz yumurtalarında depolama süresinin uzamasıyla iç kalite özelliklerinde önemli düzeyde olumsuzluklar meydana gelebilmektedir. 12 Kanatlılarda yumurta kalite özelliklerinin düzeyleri yumurtlama sezonunun çeşitli dönemlerinde farlılık gösterebilmektedir. 13 KAZLARDA YUMURTA VERİMİ VE ÖZELLİKLERİ YUMURTA VERİMİ Kazlarda yumurta verimi üzerine farklı aydınlanma sürelerinin incelendiği çalışmada kaz başına yumurta ve- 43

3 rimi gün ışığı, 14 saat ve 18 saat aydınlık gruplarında sırasıyla 46,6, 42,9 ve 49,1 adet olarak belirlenmiştir. 14 Doğal gün ışığı koşullarında yetiştirilen kazlarda yumurtlayanların oranı, sürünün yumurtaya girmesinden itibaren hızla artmakta ve yaklaşık 30. günde 0.41 kaz/gün ile en yüksek düzeye ulaşmakta, bunu takiben yaklaşık 60 günlük yavaş bir azalma döneminden sonra yaklaşık 30 günlük bir sürede hızlı bir azalma görülmektedir. 15 Polonya da yetiştiriciliği yapılan yerli ırklarda yumurta verim ortalamaları 9-41 adet arasında iken Polonya yerli ırklarının White Italian kazlarla melezlenmesinden elde edilen çeşitli genotipteki kazlarda yumurta verimi adete kadar arttırılabilmiştir. 4,16 Legarth kazlarında 83 günlük yumurta verimi 23,7 adet ve günlük yumurtlama oranı ise %29 olarak bildirilmiştir. 17 Polonya da beyaz Koludzka ırkı kazların yumurta verimi adet, W11 ve W33 hatlarında ise sırasıyla 46,87 ve 44,41 adet olarak belirlenmiştir. 4,18 Hindistan- Kaşmir de yetiştirici koşullarındaki kazların yumurta verimi 12,38 adet olarak belirlenmiştir. 19 Doğal gün ışığı, erkek dişi oranı 1:5, doğal çiftleşme, 26 haftalık yaşa kadar bölmeli geniş alanda ve düşük beslenme, haftalık yaşta orta ve yumurtlama sezonunda ad libitum beslenme koşullarında yetiştirilen INRA kazlarında yumurtlama periyodu şubat-haziran ayları arasında gerçekleşmiş ve sürü yaklaşık olarak 37 haftalık yaşta ilk yumurtlamaya başlayara, 60 haftalık yaşta yumurtlama sezonunu sonlandırmıştır. Buna karşılık 12 haftalık yaşa kadar ad libitum serbest otlama+ek besleme, 30 haftalık yaşa kadar sınırlı besleme, 30 haftalık yaştan itibaren bireysel kafeste barınma+ad libitum besleme+11 saate varan aydınlatma ve suni tohumlamanın uygulandığı koşullarda yetiştirilen sentetik bir başka hatta ise sürü yaklaşık olarak 35 haftalık yaşta ilk yumurtlamaya başlamış ve 70 haftalık yaşta yumurtlama sezonunu tamamlamıştır. 8 Türk yerli kazlarında yumurta verimi üzerine anaç yaşı ve beden tüy renginin önemli düzeyde etkili olduğu ve yumurta verimi ortalamasının genel olarak adet/kaz olduğu bildirilmektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009). Anaç yaşına göre yumurta verimi 3 yaşına kadar en yüksek düzeye ulaşmakta, daha sonra önemli düzeyde azalma göstermektedir. Tüy rengi gri olanlarda ise en yüksek düzeyde (14,67 adet/ kaz) verim elde edilebilmektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Yumurtlama sezonunun birinci ve ikinci yılında yumurta verimi takip edilen kazlarda yumurta verimi ortalamasının arttığı ve tekrarlama derecesinin ise 0,20 olarak belirlenmiştir. 20 YUMURTLAMA PERİYODU SÜRESİ Yaygın olarak doğal kuluçka yönteminin uygulandığı Türk yerli kazlarında yumurtlama periyodu süresi üzerine anaç yaşı ve beden tüy renginin önemli düzeyde etkili olduğu ve genel ortalamanın 28,61 gün olduğu bildirilmektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009). Oysa farklı aydınlatma gruplarında yetiştirilen diğer kazlardaki yumurtlama periyodu süresi doğal gün ışığı, 14 saat ve 16 saat aydınlatma gruplarında sırasıyla 91, 154 ve 137 gün olarak belirlenmiştir. 19 Hortobagy kazlarının 2 yıl incelenen yumurtlama performansları sonucunda 1 yaşındaki kazlarda yumurtlama periyodu hafta sürerken 2-5 yaşlı kazlarda haftaya kadar uzadığı belirlenmiştir. 21 İLK YUMURTLAMA YAŞI Farklı aydınlatma gruplarında yetiştirilen kazlarda ilk yumurtlama yaşı doğal gün ışığı, 14 saat ve 16 saat aydınlatma gruplarında sırasıyla 251, 366 ve 414 gün olarak belirlenmiştir. 14 Doğal gün ışığı koşullarındaki INRA kazlarında ilk yumurtlama yaşı, yumurta verimi, yumurtlama sezonu süresi ve yumurta ağırlığı ortalamaları sırasıyla 308,9 gün, 37,8 adet, 92,3 gün ve 149,4 gr, gün ışığına ek aydınlatmanın yapıldığı grupta ise bu değerler aynı sırayla 281,7 gün, 72,0 adet, 156,2 gün ve 147,8 gr olarak belirlenmiştir. 8 Kaşmir de yetiştirici koşullarındaki kazların ilk yumurtlama yaşı 13,7 ay olarak belirlenmiştir. 19 YUMURTA KALİTE ÖZELLİKLERİ Yumurta Ağırlığı Kazlarda anaç yaşına göre yumurta ağırlığı ortalaması 3-4 yaşına kadar artmakta, 4.yaştan itibaren de azalma göstermektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas 15 Bununla birlikte yumurtlama periyodunun dönemlerine göre başlarda yumurta ağırlığı ortalaması en yüksek düzeyde iken, yaklaşık 50. güne kadar hızla azalma gösterdiği ve daha sonra ise sabit kaldığı söylenebilir

4 Kars ilindeki Türk yerli kazlarında yumurta ağırlığı ortalaması ilk yıl yaklaşık 155 gr olarak en düşük düzeyde iken, bu değer 3 yaşına kadar artarak yaklaşık 168 gr a ulaşmaktadır. Kazlarda beden rengine göre ise gri renkli olanların en iyi ortalamaya sahip olduğu ve Türk yerli kazlarında yumurta ağırlığı ortalamasının genel olarak g olduğu saptanmıştır (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009). Kars ili 1, 2 ve 3 yaşlı yerli kazlarında yumurta ağırlığı ortalamaları sırasıyla 144,2, 148,2 ve 172,3 gr, genel ortalama ise 154,9 gr olarak belirlenmiş ve yaşla birlikte verim düzeyinde önemli artış elde edildiği bildirilmektedir. 12 White Italian X Cuban melezi kazlarda yumurta ağırlığı yumurtlama periyodunun başlarında 161 gr, pik döneminde 164 gr ve periyodun sonlarında ise 153 gr olarak belirlenmiştir. 22 Polonya da 3 genotipe ait yumurta ağırlığı ortalamaları gr arasında bildirilmiştir. 16 Gün ışığı koşullarında yetiştirilen INRA kazlarında ilk yumurtlama sezonunda yumurta ağırlığı gr arasında değişirken, ikinci yıl gr arasında değer aldığı bildirilmektedir. 8 Farklı aydınlanma sürelerinin uygulandığı kazlarda gün ışığı, 14 saat ve 18 saat aydınlık gruplarında yumurta ağırlığı ortalamalar sırasıyla 143,6, 159,2 ve 153,0 gr olarak belirlenmiştir. 14 Kaz yumurtalarında kuluçka amaçlı en uygun yumurta ağırlığının gr arasında olduğu saptanmıştır (Janan J. A lúd szaporaságát befolyásoló körülmények. Erişim Tarihi: ). Sarı Ağırlığı Kars yöresi yerli ırkında sarı ağırlığı 48,1 gr, sarı oranı %31,8 ve sarı indeksi %34,5 olarak bildirilmiştir. 12 White Italian X Cuban melez kazlarda yumurtlama periyodunun başı ve sonunda içerik olarak yumurta sarısının %44,2-49,0 unu su, %16,7-16,7 sini protein, %27,7-32,1 ini yağ ve %3,3-1,9 unu kül oluşturduğu ve dönemler arasında önemli bir fark belirlenmemiştir. 22 Diğer ırk kazlarda sarı oranı, yumurtlama periyotunun sonlarında önemli düzeyde azalma eğilimi gösterdiği, genel olarak %35,7 düzeyinde olduğu bildirilmiştir. 22 Yumurta sarısının ph ortalaması 5,67 olarak belirlenmekle birlikte, yumurtlama periyodunun başlangıcı ve sonu arasında önemli bir farklılık bildirilmemiştir. 22 Ak Ağırlığı Kars yöresi yerli ırkında albumen ağırlığı 84,7 gr, ak oranı %55,6 ve ak indeksi %6,76 olarak bildirilmiştir. 12 White Italian X Cuban melez kazlarda yumurtlama periyodunun başı ve sonunda kimyasal içerik olarak yumurta akının %89,6-91,3 ünü su, %8,9-7,2 sini protein ve %1,0-1,0 ini kül oluşturduğu ve dönemler arasında önemli bir fark belirlenmemiştir. 22 Diğer ırk kazlarda ak oranı, yumurtlama periyotunun sonlarında önemli düzeyde artarken, genel olarak %52,8 düzeyinde olduğu saptanmıştır. 22 Yumurta akının ph ortalaması 8,65 olarak belirlenmiş ve birlikte yumurtlama periyodunun başlangıcı (8,79) ve sonu (8,38) arasında önemli bir farklılık olduğu bildirilmiştir. 22 Kabuk Ağırlığı Kars ili 1, 2 ve 3 yaşlı yerli kazlarında yumurta ağırlığı ortalamaları sırasıyla 18,7, 18,4 ve 20,1 gr, genel ortalama ise 19,0 gr olarak belirlenmiş ve yaşla birlikte düzeyinde önemli azalma olduğu bildirilmektedir. 12 Kabuk oranı (%) aynı yaş gruplarında sırasıyla 13,3, 12,7 ve 11,9 olarak genel ortalaması ise 12,6 olarak belirlenmiştir. 12 White Italian X Cuban melez kazlarda yumurta kabuk oranı (%) yumurtlama periyodunun başı ile sonunda önemli fark olduğu ve bu dönemler için sırasıyla 12,2 ve 10,7 düzeyinde belirlenmiştir. 22 Yumurta Uzunluğu Türk yerli kazlarında yumurta uzunluğu ortalaması ilk yıl yaklaşık 8,42 mm olarak en düşük düzeyde iken, bu değer 3 yaşına kadar artarak yaklaşık 8,84 mm ye ulaşmakta ve bundan sonra azalma göstermektedir. Beden rengine göre ise gri renkli olanların en yüksek ortalamaya sahip olduğu ve Türk yerli kazlarında yumurta uzunluğu ortalaması genel olarak 8,67 mm düzeyinde bildirilmektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Yumurta Genişliği Türk yerli kazlarında yumurta genişliği ortalaması ilk yıl yaklaşık 5,58 mm olarak en düşük düzeyde iken, bundan sonra artarak yaklaşık 5,79 mm ye ulaşmaktadır. Beden rengine göre ise gri renkli olanların en yüksek ortalamaya sahip olduğu ve Türk yerli kazlarındaki yumurta genişliği ortalamasının genel olarak 5,70 mm olduğu bildirilmiştir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, 45

5 büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Kabuk Kalınlığı Türk yerli kazlarında yumurta kabuk kalınlığı 0,52 mm olarak bildirilmiştir. 12 YUMURTA ÖZGÜL AĞIRLIĞI Kanatlı hayvanların genel olarak düşük özgül ağırlığa sahip yumurtalarının kuluçkasında erken dönem embriyo ölümlerinin arttığı bildirilmekredir. 23 YUMURTA ŞEKİL İNDEKSİ White Italian X Cuban melez kazlarda yumurta şekil indeksi (%), yumurtlama periyodunun dönemleri arasında önemli bir faklılık olmadığı ve genel olarak ortalamasının ise 68,5 düzeyinde olduğu belirlenmiştir. 22 Türk yerli kazlarında yumurta şekil indeksi (%) ortalaması ilk yıl yaklaşık 66,27 olarak en yüksek düzeyde iken, bu değer 4 yaşına kadar düşmekte ve daha sonra tekrar artmaktadır. Kazlarda beden rengine göre ise kahve renkli olanlar en yüksek ortalamaya sahip olduğu ve genel olarak ise ortalaması 65,78 olarak saptanmıştır (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009). Kars ili yerli kazlarında yumurta şekil indeksi genel ortalaması %68,2 olarak belirlenmiş ve yaşla birlikte düzeyinde önemli bir değişiklik meydana gelmediği bildirilmiştir. 12 HAUGH BİRİMİ Kars ili yerli kazlarında yumurtalarında Haugh birimi ortalaması 58,9 olarak bildirilmiştir. 12 KAZLARDA KULUÇKA ÖZELLİKLERİ FERTİLİTE Kaz yumurtalarında fertiliteyi etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerden birisi de damızlık sürüdeki erkek:dişi kaz oranıdır. Sorunsuz bir fertilite açısından ekek dişi oranı için en iyi değer 1:3-4 kaz şeklinde olanıdır (Janan J. A lúd szaporaságát befolyásoló körülmények. Erişim Tarihi: ). Kuluçkalık yumurtalar kirlenme, kırılma, çatlama gibi embriyo gelişimini olumsuz etkileyebilecek durumlar nedeniyle günde 3-5 kez toplanmalıdır. 4 Bunun dışında başarılı bir kuluçka için toplanan yumurtalar C sıcaklık ve %70-80 rutubet bulunan ortamlarda depolanmalıdır (Janan J. A lúd szaporaságát befolyásoló körülmények. Erişim Tarihi: ). Polonya daki yerli ırkların yumurtalarında fertilite oranı %61-72 arasında iken yerli ırklardan geliştirilmiş olan çeşitli genotipteki kazlarda yumurta fertilite oranı ortalamaları %85-90 a ulaşmıştır. 4,16 Fertilite oranı beyaz Roman kazlarında %84,1 ve beyaz Koluda kazlarında ise %84-92 düzeyinde belirlenmiştir. 4,24 Kars ilindeki Türk yerli kazları yumurtalarında döllülük oranı ortalaması genel olarak %76,10 düzeyinde olmakla birlikte yaşla birlikte fertilite oranının önemli düzeyde azaldığı, 1 yaşlı anaçlarda %79,15 değeriyle en yüksek, 4 yaşından büyük kazlarda %68,25 ile en düşük düzeye indiği, anaç tüy renginin fertilite üzerine etkili olmadığı ve yumurta ağırlığının 160 gr dan fazla olanlarda ise önemli düzeyde yüksek olduğu bildirilmektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009). Kaz yumurtalarında fertilite oranının tekrarlama derecesi ise 0,20 olarak belirlenmiştir. 20 KULUÇKA RANDIMANI Kaz yumurtalarında kuluçka randımanı bir ve iki yaşlı kazlar için sırasıyla %64 ve %85, tekrarlama derecesi ise 0,48 düzeyinde belirlenmiştir. 20 Kars ilindeki Türk yerli kazları yumurtalarında doğal kuluçka randımanı oranı ortalaması genel olarak %60,88 olduğu ve üzerine anaç yaşı ve beden tüy renginin etkisinin önemsiz, ancak yumurta ağırlığının 160 gr dan fazla olanlarda önemli düzeyde yüksek olduğu bildirilmektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Kaz yumurtlarında kuluçka randımanı oranı ortalaması beyaz Roman ırkında %69,51, Kaşmir kazlarında %83,37, beyaz Koluda kazlarında %66-72, İran ın Azarbaycan bölgesindeki kazlarda %62,68-85,71 aralığında, Kars yöresi yerli kazlarında genel olarak %61, 150 g dan hafif yumurtalarda en düşük %49-54 ve 150 g dan ağır yumurtalarda %62-68 aralığında belirlenmiştir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009 ve Hasani AR Investigation on distribution, raising status,production traits and phenotypic 46

6 characterization of geese in Azarbaijan area. Azarbaijan Sharghi Agricultural and Natural Resources Research Center, Azarbaijan Sharghi (Iran) :67 HomePage.aspx?TabID=15589&Site=agrisis. areo&lang=en-us). 4,19,24 ÇIKIM ORANI Polonya da 3 genotipe ait fertil yumurtalardan civciv çıkım oranı ortalamaları %58-63 arasında bildirilmiştir. 21 Yine Polonya da yapılan bir çalışmada çıkım oranı %65-79 değerleri arasında ve beyaz Roman kazlarında ise %82,54 olarak bildirilmiştir. 11,24 Kars ilindeki Türk yerli kazları yumurtalarında doğal kuluçkadaki çıkım oranı ortalaması genel olarak %80,0 düzeyinde olduğu, üzerine anaç yaşı ve beden tüy renginin etkisinin önemsiz, ancak yumurta ağırlığı 160 gr dan fazla olanların etkisinin önemli düzeyde yüksek olduğu bildirilmektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas ÇIKIM AĞIRLIĞI Kars ilindeki Türk yerli kazları yumurtalarından doğal kuluçka yoluyla elde edilen civciv çıkım ağırlığı ortalamasının genel olarak 93,19 gr olduğu; anaç tüy rengi ve yumurta ağırlığının çıkım ağırlığına etkisinin önemli düzeyde yüksek olduğu bildirilmektedir (Önk K. Kars ili yetiştirici koşullarındaki kazların (Anser anser) yumurta verimi, kuluçka, büyüme, kesim ve karkas özellikleri. Doktora Tezi. Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009). SONUÇ Kazlar dölverimi, yumurta özellikleri ve kuluçka özellikleri bakımından diğer kanatlılardan özellikle de tavuklardan önemli farklılıklar göstermektedirler. Genel olarak değerlendirildiğinde kazlar düşük verim özelliklerine sahip, ancak diğer kanatlılara göre yetiştirme koşulları daha doğal koşullara yakın olan hayvanlardır. Bugün var olan kazlarda yumurta verimi genotipe bağlı olarak değişmekle birlikte, en fazla 70 adet/kaz cıvarındadır. Kazlarda yumurta veriminin düşük düzeyde olmasının yanı sıra yapay kuluçka işlemleri de ayrıcalık gerektirmektedir. Kaz yumurtalarının yapay kuluçka randımanı da düşük düzeylerdedir. Bütün bunlara rağmen kazlar doğal koşulları en iyi değerlendirerek verim yaratmaktadır. Bu nedenle Türkiye de özellikle kuzey doğu Anadolu bölgesinde yoğun olarak yetiştirilmektedir. 1. Lepage D, Gauthier G, Menu S. Reproductive consequences of egg-laying decisions in Snow Geese. J Anim Ecol 2000;69: King ori AM. Review of the factors that influence egg fertility and hatchabilty in poultry. Int J Poult Sci 2011;10(6): Shi ZD, Tian YB, Wu W, Wang ZY. Controlling reproductive seasonality in the geese: a review. World s Poult Sci J 2008;64(3): Rosiński A. Goose production in Poland and Eastern Europe. In Goose Production. FAO Animal Production and Health Paper 2002;154: Kırmızıbayrak T. Kars ilindeki kaz yetiştiriciliği ve ekonomik önemi. Çiftlik Derg 2001;206: Aşkın Y, İlaslan M. Kars bölgesi kazlarında ekonomik önemi olan bazı karakterler üzerinde araştırmalar. Ankara Üniv Ziraat Fak Yıllığı 1978;26: Qin Q, Sun A, Guo R, Lei M, Ying S, Shi Z. The characteristics of oviposition and hormonal and gene regulation of ovarian follicle development in Magang geese. Reprod Biol Endocrinol 2013;11: Brun JM, Delaunay I, Sellier N, Alletru B, Rouvier R, Tixier-Boichard M. Analysis of laying traits in first cycle geese in two production systems. Anim Res 2003;52: Robertson HA, Meritt ES. The effect of a 10 h light-14 h dark photoperiod on egg production by geese. Poult Sci 1979;58: KAYNAKLAR 10. Sauveur B. Programmes lumineux conduisant `a un etalement de la p eriode de reproduction de l oie. Annales de Zootechnie 1982;31(2): Bednarczyk M, Rosinski A. Comparison of egg hatchability and in vitro survival of goose embryos of various origins. Poult Sci 1999;78(4): Tilki M, İnal Ş. Quality traits of goose eggs. 1. Effects of goose age and storage time of eggs. Arch Für Geflugelk 2004;68(4): Altınel A, Güneş H, Kırmızıbayrak T, Çörekçi ŞG, Bilal T. Japon bıldırcınlarında (Coturnix coturnix japonica) yumurta kalitesi ve özellikleri üzerinde araştırmalar. İstanbul Üniv Vet Fak Derg 1996;22(1): Wang SD, Jan DF, Yeh LT, Wu GC, Chen LR. Effect of exposure to long photoperiod during the rearing period on the age at first egg and the subsequent reproductive performance in geese. Anim Reprod Sci 2002;73(3-4): Salamon A, Kent JP. Egg weight declines to baseline levels over the laying season in domestic geese (Anser anser domesticus). Intl J Poult Sci 2013;12(9): Mazanowski A, Bernacki Z, Adamski M, Kisiel T. Analysis of time trends for reproductive and meat traits in randomly mated conservation flocks of northern variety geese. Ann Anim Sci 2006;1(6): Kent JP, Murphy KJ. Synchronized egg laying in flocks of domestic geese (Anser anser). Appl Anim Behav Sci 2003;82: Wolc A, Barczak E, Wężyk S, Badowski J, Bielińska H, Szwaczkowski T. Genetic evaluation of production and reproduction traits in two selected lines of geese under multitrait animal model. Anim Sci Pap Rep 2008;26(1): Hamadani HA, Khan AA, Ganai TAS, Banday MT, Hamadani A. Growth and production traits of domestic geese in localconditions of Kashmir, India. Indian J Anim Sci 2014;84(5): Merritt, ES, Gowe RS, Pelletier JR. The reproductive performance of geese in their first and second year. Poult Sci 1960;39(4): Toth P, Janan J, Nikodemusz E. Variation in laying traits of Hortobagy white breeder geese by year and age. Int J Poult Sci 2014;13(12): Mazanowski A, Adamski M. The structure, chemical composition and time trends of egg quality characteristics in high-producing geese. Arch Geflügelk 2006;70(3): Durmuş İ. Yumurta kalite özelliklerinin kuluçka sonuçlarına etkisi. Akademik Ziraat Dergisi 2014;3(2): Wang CM, Lee SR, Wu GC, Jea YS. The effects of different humidity control methods on hatchability of goose eggs. Taiwan Livestock Res 2008;41(2):