Ordu Yöresinde Yeti ştirilen F ınd ı k Bitkisinin (Corylus avellana L.) Beslenme Durumunun Toprak ve Yaprak Analizleriyle Belirlenmesi *

Transkript

1 TARIM BILIMLERI DERG İS İ 2003, 9 (1) Ordu Yöresinde Yeti ştirilen F ınd ı k Bitkisinin (Corylus avellana L.) Beslenme Durumunun Toprak ve Yaprak Analizleriyle Belirlenmesi * Ceyhan TARAKÇIOĞLU 1 S. R ıfat YALÇIN 2 Ali BAYRAK 3 Mehmet KÜÇÜK 3 Hülya KARABACAK 3 ş Tarihi: Geli Özet: Bu ara şt ı rmada Ordu yöresinde f ı nd ı k yeti ştiricili ği yap ı lan topraklar ı n verimlilik ve bitkinin beslenme durumunu belirlemek amac ıyla 65 adet toprak, Tombul ve Palaz çe şit f ı nd ık bitkisine ait 65'er adet yaprak örnekleri al ı narak analizleri yap ı lm ışt ı r. Topraklar ın baz ı fiziksel ve kimyasal özellikleri ile bitkilerin besin maddesi içerikleri belirlenmi ş ve elde edilen veriler s ı n ı r değerleri ile karşı laşt ı r ı larak yeterlilik düzeyleri ortaya konmaya çal ışı lm ışt ı r. Araşt ırmadan elde edilen sonuçlara göre, yöre topraklar ı n ı n asit reaksiyonlu, az kireçli, killi ve killi t ı nl ı bünyeye sahip, azot ve organik madde bak ı m ı ndan yeterli oldu ğ u saptanm ışt ı r. Yöre topraklar ı n ı n yaklaşı k %49.2'sinin P, %69.2'sinin K, %38.5'inin Ca, %12.3'ünün Mg bak ı m ı ndan orta ve dü şük; %75.4'ünün Zn, %93.9'unun B bak ı m ı ndan noksan ve dü şük oldu ğ u belirlenmiştir. Topraklar ın Fe, Cu ve Mn içeriklerinin yeterli seviyelerde de ğ işim gösterdiğ i tespit edilmi ştir. F ı nd ık bahçelerinden al ı nan yaprak örneklerinin yakla şı k %57.0'sinde N, %64.6's ı nda P, %66.2'sinde K, %58.5'inde Mg, %26.9'unda Zn ve %91.5'inde B içerikleri noksan iken; Ca, Fe, Cu ve Mn içeriklerinin yeterli ve fazla miktarlarda oldu ğ u saptanm ışt ı r. Anahtar Kelimeler: f ı nd ı k, toprak özellikleri, bitki besin maddeleri, beslenme durumu Evaluation of Nutritional Status of Hazelnut (Corylus avellana L.) Grown in Ordu District by Soil and Plant Analysis Abstract: In order to determine the fertility status of soil and nutritional status of hazelnut grown in the district of Ordu, 65 orchards in which Tombul and Palaz hazelnut species grown were sampled for soil and leaf. Some soil chemical and physical properties and plant nutrient levels of soil and leaf samples were determined. The data from plant and soil analysis were compared with the adequate ranges and then sufficiency levels were determined. According to the soil analysis, the soils of hazelnut orchards were commonly acid, low in lime, clay and clay loam in texture and, have sufficient nitrogen and organic matter. The soils were deficient especially B and P, K, Ca, Mg and Zn. The deficiency ranges for these nutrients as the percentage of soils sampled were 93.9%, 49.2%, 69.2%, 38.5%, 12.3% and 75.4% respectively for B, P, K, Ca, Mg and Zn. Iron, Cu and Mn contents of soil were in sufficiency ranges.ln the leaf samples taken from the hazelnut orchards, Ca, Fe, Cu and Mn contents were sufficient and excess levels while nitrogen in 57.0%, P in 64.6%, K in 66.2%, Mg in 58.5%, Zn in 26.9% and B in 91.5% were deficient levels. Key Words: hazelnut, soil properties, plant nutrients, nutritional status Giriş Bitkilerin beslenme durumlar ı n ı belirlemek için besin elementlerinin toprakta ve yaprakta yeterli olup olmad ığı, besin elementinin bitkiler taraf ından al ı n ı m ı n ı etkileyen toprak koşullar ı ve ta şı n ım mekanizmas ında antagonistik etkileşimlerin iyi bilinmesi gerekmektedir. Dengesiz ve yetersiz beslenen bitkilerde öncelikle ürün ve kalite kay ıplar ı söz konusudur. Bunun nedenleri ise, toprakta besin maddelerinin yeterli fakat, yaray ış l ı l ı klar ının toprak özelliklerine bağ l ı olarak az olmas ı veya kimi çevre faktörlerinin bitki geli şimini olumsuz etkileyerek besin maddelerinin yaray ış l ı l ığı n ı k ısıtlamas ıd ır (Güne ş ve ark. 2000). Bu amaçla, ülkemizde ve dünyada toprak ve yaprak analizlerinin birbirini tamamlay ıc ı nitelikte oldu ğ u ifade edilerek bitkilerin beslenme sorunlar ı n ı n belirlenmesinde yayg ı n şekilde kullan ılmakta ve çözüm üretilmeye çal ışı lmaktad ı r (Kowalenko 1984, Yalç ı n ve ark. 1992, Taban ve ark. 1997, Güne ş ve ark. 1999, İnal ve ark. 1999, Bozkurt ve ark. 2000). F ı nd ı k, ülkemizin en önemli ihraç ürünü olup, ülke ekonomisine büyük katk ı lar sa ğlamaktad ı r. Türkiye, dünya f ı nd ık üretiminin yakla şı k %75'ini ve ihracat ın da %82'sini gerçekle ştirmektedir ( Anonim 2001 ). Dünya f ı nd ı k üretiminin iklim şartlar ına bağ l ı olarak y ıl baz ı nda dalgalanmalar gösterdi ği, ancak uzun dönemler itibariyle incelendi ğinde Türkiye'deki üretim art ışına paralel olarak artt ığı gözlenmektedir. Türkiye f ı nd ık üretimi ton dolaylar ında seyrederken son y ıllarda tonun üzerinde üretim gerçekle şmektedir. Türkiye yakla şı k 80 ülkeye f ınd ı k ihracat ı yapmakla birlikte, Avrupa Birli ğ i ülkeleri en önemli yeri tutmakta ve bu ülkelerin pay ı ihracat ımızdaki art ışa paralel olarak art ış göstermektedir y ı l ı verilerine göre ton iç f ı nd ık ihracat ı yap ılm ış olup, bu ihracat ın oluşturdu ğu değer yakla şı k milyon dolard ır (Anonim 2001). Dünya f ı nd ı k üretiminde ve ihracat ında önemli bir konuma sahip olmam ıza ra ğmen ülkemizde dekara 75 kg ürün elde Ankara Üniv. Araşt ırma Fonu taraf ı ndan desteklenmiştir 'Karadeniz Teknik Üniv. Ziraat Fak. Toprak Bölümü-Ordu 2Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü-Ankara 3Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi G ıda Mühendisliği Bölümü-Ankara

2 14 TARIM BILIMLERI DERG İ S İ 2003, Cilt 9, Say ı 1 edilirken, İtalya'da 125 kg ve ABD'de 168 kg ürün al ı nmaktad ı r (Çaml ı bel 1995). Konuyla ilgili olarak yap ılan çal ışmalarda, f ı nd ı kta gübreleme denemelerinden sonuç alabilmek için uzun y ı llar beklenilmesi gerekti ği, f ı nd ığı n N ve K ihtiyac ı n ı n fazla, P ihtiyac ı n ı n ise az oldu ğu bel ı rtilmektedir (Baron ve ark. 1985). Genç (1976) Giresun yöresinde yap ı lan bir ara şt ı rmada, Tombul çe şit f ı nd ık bitkisi için en uygun gübre dozunun 200 gn/ocak, 300 gp205/ocak ve 750 gk2o/ocak şeklinde oldu ğunu belirtmi ştir. Yurtsever (1980) f ı nd ı kta maksimum ürünü sa ğlayan gübre miktar ı n ı n 500 gn/ocak ve 400 gp2os/ocak olarak belirlemi ş; azotlu gübrelemenin f ı nd ığı n protein içeri ğini, P'lu gübrelemenin ise f ı nd ığı n toplam ya ğ içeri ğini artt ı rd ığı n ı saptam ışt ı r. Tous ve ark. (1994) çevre şartlar ı na bağ l ı olarak f ı nd ı kta gübrelemenin de ğ işebileceğini, N'lu gübrelemenin %35'inin Mart-Nisan, %50'sinin May ı s sonu ve %15'inin de Ekim-Kas ı m aylar ı nda uygulanmas ı n ı ; Baron ve Stebbins (1978)'e göre K'un hasad ı takip eden periyotta uygulanmas ı ile iç f ı nd ık ve sa ğ l ı kl ı yaprak olu şumunun artt ığı n ı bildirmi şlerdir. Genç (1987) K'un; Okay ve ark. (1987), Shrestha ve ark. (1987), Borges ve ark. (2001) B'un; Solar ve Stampar (2001) B ve Zn'nun f ı nd ı kta meyve tutumunu art ırarak bo ş f ı nd ık olu şumunu azaltt ığı n ı bildirmi şlerdir. Bu çal ışmada Türkiye'nin f ı nd ı k üretiminin yakla şı k %38'ini karşı layan (Çaml ı bel 1995) Ordu yöresinde yeti ştirilen ve yörede yayg ı n çeşit olan Tombul ve Palaz çe şit f ınd ı k bitkisinin beslenme durumlar ı n ı n toprak ve yaprak analizleriyle belirlenmesi amaçlanm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Toprak ve bitki örneklerinin al ı nmalar ı ve analize haz ırlanmas ı : Toprak ve bitki örnekleri Ordu ili Merkez (27), Gülyal ı (7), Ulubey (10), Per şembe (3), Fatsa (7), Onye (6) ve Kabadüz (5) ilçelerinden 1997 Temmuz ay ı nda toplam 65 bahçeden toprak ve yörede yayg ı n çe ş it olan Tombul ve Palaz çe şit f ı nd ı k bitkilerinden 65'er adet yaprak örnekleri al ı nm ışt ı r. Toprak örnekleri 0-30cm'den f ı nd ı k bahçelerini temsil edecek şekilde al ınarak bez torbalar içerisinde laboratuara nakledilmi ş ve hava kuru hale geldikten sonra 2mm'den elenerek muhafaza edilmi ştir (Jackson 1962). Tombul ve Palaz çe şit f ı nd ı k bitkisine ait yaprak örnekleri ise Stebbins (1969) taraf ı ndan bildirildi ğ i şekilde, f ı nd ı klar ı n hasat olumundan yakla şık gün önceki dönemde tespit edilen ocaklardan, bir insan boyu yükseklikteki meyveli dallar ı n o y ı l ki orta kuvvetteki sürgünlerinden, güne ş gören hastal ıks ız sürgün uçlar ından itibaren 3. ve 4. yapraklardan al ınarak en k ısa sürede laboratuara nakledilmi ş, saf su ile y ı kanarak 65 C'de kurutulmu ş ve öğütülmü ştür. Topraklar ın fiziksel ve kimyasal özelliklerinden tekstür analizi Bouyoucos (1951)'e göre, toprak reaksiyonu 1:2.5 toprak:su kar ışı m ı nda Grewelling ve Peech (1960)'e göre, kireç Ça ğ lar (1949)'a göre, organik madde modifiye edilmi ş Walkley-Black ya ş yakma yöntemine göre (Jackson 1962), katyon de ğ i şim kapasitesi Black (1965) taraf ından bildirildi ğ i şekilde sodyum ile saturasyon yöntemi kullan ı larak yap ı lm ışt ır. Toplam N Bremner (1965); bitkiye yaray ış l ı P toprak ph's ı dikkate al ı narak ph<7 olan topraklarda Bray ve Kurtz (1945) ve ph>7 olan topraklarda Olsen ve ark. (1954)'e göre; de ğ i şebilir K ve Na Pratt (1965);.de ğ i şebilir Ca ve Mg Jackson (1962); bitkiye yaray ış l ı Fe, Cu, Zn, Mn ph<7 olan topraklarda MacLean ve Langille (1976), ph>7 olan topraklarda Lindsay ve Norvell (1978)'e göre Kacar (1994)' ı n aktard ığı metotlarla; bitkiye yaray ış l ı B ise Wolf (1971)'e göre belirlenmi ştir. Yaprak örneklerinde toplam N Bremner (1965)'e göre Kjeldahl yöntemi ile; HNO3-HCIO4 asit kar ışı m ı ile ya ş yak ı lan örneklerde toplam P spektrofometrik olarak Kitson ve Mellon (1944)'e göre; toplam K ve Na Kacar (1972)'ye göre fleymfotometre ile; toplam Ca, Mg, Fe, Cu, Zn,Mn atomik absorpsiyon spektrofotometresi ile Kacar (1972)' ı n bildirdi ğ i şekilde; toplam B ise HNO3 ile kuru yak ı lan bitki örneklerinde azomethin-h yöntemi ile John ve ark. (1975)'e göre spektrofotometrik olarak belirlenmi ştir. F ı nd ı k bitkisi yapraklar ı n ı n besin maddesi içerikleri, Jones ve ark. (1991)'n ı n belirtmi ş oldu ğ u yeterlilik düzeyleri ile karşı laşt ı r ı larak de ğerlendirilmi ştir. Bulgular ve Tart ışma Ordu yöresi f ınd ık bahçesi topraklar ı n ı n baz ı fiziksel ve kimyasal özellikleri: Toprak örneklerinin al ı nd ı klar ı yerler ve topraklar ı n baz ı fiziksel ve kimyasal özellikleri ile bitki besin maddesi içerikleri Çizelge 1 ve 2'de verilmi ştir. Ordu yöresi f ı nd ı k bahçesi topraklar ı n ın tekstür s ı n ıflar ı killi ve killi t ı nl ı bünyeye sahip olup, oransal olarak %55.4'ü killi, %26.2'si killi t ın ve %9.2'si t ı nl ı şeklinde da ğı l ım göstermi ştir. Topraklar ın katyon değ işim kapasitesi (KDK) me/100g aras ı nda tespit edilmi ştir. Topraklar ı n ph's ı 4.45 ile 7.72 aras ı nda değ i şim göstermi ş olup, sonuçlar Anonim (1991)'e göre oransal olarak de ğerlendirilmi ştir. Yöre topraklar ı n ı n %1.5'i kuvvetli asit (<4.5 ph), %27.7'si orta asit ( ph), /040.0' ı hafif asit ( ph), %20.0'si nötr ( ph) ve %10.8'i hafif alkali ( ph) reaksiyona sahiptir. Topraklar ı n kireç içerikleri ise eseri miktar ile %28.0 aras ı nda değ i şim göstermektedir. Yöre topraklar ı oransal olarak incelendi ğinde %76.9'unun az kireçli (<%1 CaCO3), %15.4'ünün kireçli (%1-5 CaCO3), %4.6's ı n ı n orta kireçli ((%5-15 CaCO3), /01.5'inin fazla (%15-25 CaCO3) ve çok fazla kireçli (>%25 CaCO3) oldu ğ u saptanm ışt ı r. Kurucu (1986), Ordu yöresi f ı nd ı k bahçesi topraklar ı n ı n killi ve killi t ı nl ı bünyeye sahip oldu ğ unu belirtmi ştir. Horuz (1996), Terme-Ünye yöresi f ı nd ı k bahçesi topraklar ı n ı n killi, killi t ı nl ı ve kumlu killi t ı nl ı bünyeye sahip, asit tepkimeli ve kireçsiz, yakla şı k yar ı s ı n ı n kirece ihtiyac ı oldu ğ unu bildirmi ştir. Organik madde içerikleri bak ı m ı ndan yöre topraklar ı n ı n %1.63 ile %6.49 aras ı nda değ i şim gösterdi ğ i ve oransal olarak de ğerlendirme Anonim (1991)'e göre yap ı ld ığı nda %16.9'unun az (<%2 OM), %36.9'unun orta (%2-3 OM), %35.4'ünün iyi (%3-4 OM) ve %10.8'inin yüksek (>%4 OM) miktarlarda organik madde içerdi ğ i tespit edilmi ştir. Yöre topraklar ı n ı n toplam N içerikleri ise

3 TARAKÇIOĞLU, C., S. R. YALÇIN, A. BAYRAK, M. KÜÇÜK ve H. KARABACAK, "Ordu yöresinde yeti ştirilen 15 f ı nd ı k bitkisinin (Cotylus avellana L.) beslenme durumunun toprak ve yaprak analizleriyle belirlenmesi" Çizelge 1. Topraklar ı n baz ı fiziksel ve kimyasal özellikleri Örnek no Toprak örneklerinin me/100g al ı nd ığı yerler ph t Kireç OM KDK Tekstür s ı n ıf ı Kum Silt Kil 1 Ünye-Keşköy 6.84 Eseri Siltli t ı n 2 C/nye-Güzelyal ı Kumlu killi t ı n 3 ()nye- Gölevi Siltli kil 4 Ünye-Tekkiraz 5.74 Eseri Killi t ı n 5 Ünye-Tekkiraz 6.10 Eseri Kil 6 Ünye-Tekkiraz 5.78 Eseri Kil 7 Fatsa-Bolaman 5.91 Eseri Kumlu killi t ı n 8 Fatsa-Bolaman Kil 9 Fatsa-Bolaman Kil 10 Fatsa-Kurtulu ş 6.82 Eseri Kil 11 Fatsa-Yaprakl ı 4.97 Eseri Siltli kil 12 Fatsa-Evkaf 5.74 Eseri Killi t ı n 13 Fatsa-Hoylu t ı n 14 Perşembe-Efirli Kil 15 Perşembe-Töngeldüzü 5.25 Eseri t ı n 16 Perşembe-Anaç 4.88 Eseri t ı n 17 Gülyal ı-sarayc ı k 6.19 Eseri t ı n 18 Gülyal ı-ayr ı l ı k 6.28 Eseri Killi t ı n 19 Gülyal ı-ayr ı l ı k 5.78 Eseri Killi t ı n 20 Gülyal ıambarcal ı 6.45 Eseri Kil 21 Gülyal ısarayc ı k 5.29 Eseri Killi t ı n 22 Gülyal ıturnasuyu 4.69 Eseri t ı n 23 Gülyal ıturnasuyu 5.38 Eseri Killi t ı n 24 Ulubey-Doğ ulu 5.48 Eseri Kil 25 Ulubey-Çatall ı Kil 26 Ulubey-Çatall ı 6.23 Eseri Kil 27 Ulubey-Çatall ı 5.65 Eseri Kil. 28 Ulubey-Çatall ı Killi t ı n 29 Ulubey-Çatall ı Kil 30 Ulubey-Çatall ı Kil 31 Ulubey-Akp ı nar 6.09 Eseri Kil 32 Ulubey-Akp ı nar Killi t ı n 33 Ulubey-Doğulu Killi t ı n 34 Kabadüz-Köseo ğ lu 5.37 Eseri Killi t ı n 35 Kabadüz- Köseo ğ lu 5.03 Eseri Killi t ı n 36 Kabadüz- Köseo ğ lu 5.82 Eseri t ı n 37 Kabadüz- Köseo ğ lu 5.33 Eseri Killi t ı n 38 Kabadüz-Karakiraz 4.97 Eseri Killi t ı n 39 Merkez-Yukar ıtepe 5.20 Eseri Killi t ı n 40 Merkez-Akçatepe 5.97 Eseri Kil 41 Merkez- Akçatepe 6.28 Eseri Kil 42 Merkez- Akçatepe 5.78 Eseri Kil 43 Merkez- Akçatepe 6.81 Eseri Kil 44 Merkez-Burhanettin 4.58 Eseri Kil 45 Merkez- Burhanettin 4.67 Eseri Kil 46 Merkez- Burhanettin 5.96 Eseri Kil 47 Merkez- Burhanettin 6.04 Eseri Killi t ı n 48 Merkez- Burhanettin 5.97 Eseri Kil 49 Merkez- Akçatepe 5.67 Eseri Kil 50 Merkez- Akçatepe 5.61 Eseri Kil 51 Merkez- Akçatepe Kil 52 Merkez-Bayad ı 6.12 Eseri Kil 53 Merkez- Akçatepe 5.33 Eseri Kil 54 Merkez-Yukar ıtepe 4.97 Eseri Killi t ı n 55 Merkez-Zafer 5.46 Eseri Kumlu killi t ı n 56 Merkez-Kayaba şı 6.22 Eseri Killi t ı n 57 Merkez- Akçatepe Kil 58 Merkez-Nizamettin 6.24 Eseri Kil 59 Merkez-Öceli 4.57 Eseri Kil 60 Merkez-Öceli 4.45 Eseri Kil 61 Merkez-Terzili Kil 62 Merkez-Terzili 5.80 Eseri Kil 63 Merkez-Karacaömer 6.82 Eseri Kil 64 Merkez-Karacaömer 7.02 Eseri Kil 65 Merkez-Karacaömer 6.44 Eseri Kil En düşük 4.45 Eseri Enyüksek

4 16 TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, Cilt 9, Say ı 1 Çizelge 2. Topraklar ı n bitki besin maddesi içerikleri * Örnek no % mg/kg me/100g mg/kg N P K Na Ca Mg Fe Cu Zn Mn B En dü şük En yüksek * 2, 3, 8, 9, 13, 14, 25, 28, 29, 30, 33, 51, 57, 61, 64 nolu toprak örneklerinde yaray ış l ı P NaHCO3 ekstraksiyonu ile Olsen ve ark.(1954), di ğerleri Bray ve Kurtz (1945)'e göre; ayn ı örneklerde al ı nabilir Fe, Cu, Zn, Mn analizlerinde DTPA ekstraksiyon çözeltisi kullanarak Lindsay and Norvell (1978)'e, di ğerlerinde 0.1N HCI çözeltisi(maclean ve Langille1976) ile belirlenmi ştir.

5 TARAKÇIO Ğ LU, C., S. R. YALÇIN, A. BAYRAK, M. KÜÇÜK ve H. KARABACAK, "Ordu yöresinde yeti ştirilen 17 f ı nd ı k bitkisinin (Corylus avellana L.) beslenme durumunun toprak ve yaprak analizleriyle belirlenmesi" %0.081-%0.268 aras ı nda belirlenmi ş olup, bu de ğerlerin da ğı l ı m ı topraklar ın /03.1'inde az (<%0.090), %70.8'inde yeterli (% ) ve %26.1'inde fazla (> /00.170) seviyelerde N içerdi ğ i belirlenmiştir. Horuz (1996), Terme- Ünye yöresi f ı nd ı k bahçesi topraklar ı n ı n organik madde ve toplam N içeriklerinin oransal olarak %56.9 ve %29.4'ünde az oldu ğunu saptam ışt ı r. Yöre topraklar ı n ın bitkiye yaray ış l ı P içerikleri incelendi ğinde; Olsen ve ark. (1954) yöntemi ile analizi yap ılan örneklerin P içerikleri mg/kg, Bray ve Kurtz (1945) yöntemi ile mg/kg aras ı nda değ işim gösterdi ği saptanm ışt ır. Bu de ğerler her iki yöntemde belirtilen yeterlilik s ı n ıflar ı ile oransal olarak kar şı la şt ı r ı ld ığı nda, topraklar ın / az, iyi ve çok yüksek, / orta ve %4.6's ı yüksek düzeylerde P içerdi ğ i belirlenmi ştir. Topraklar ın değ i şebilir K içerikleri me/100g aras ı nda belirlenmi ş olup; Pizer (1967)'ye göre incelendi ğinde oransal olarak topraklar ı n %12.3'ü çok dü şük (<0.255 me/100g), %27.7'si dü şük ( me/100g), %29.2'si orta ( me/100g), %13.9'u iyi ( me/100g), %7.7'si yüksek ( me/100g) ve %9.2'si çok yüksek (>0.821 me/100g) düzeylerde K belirlenmi ştir. Topraklar ın de ğ işebilir Na içerikleri ise me/100g aras ında de ğ i şim göstermektedir. Horuz (1996) Terme ve Ünye yöresi f ı nd ı k bahçesi topraklar ı n ın P ve K bak ı m ı ndan dü şük oldu ğ unu bildirmi ştir. Ordu yöresi topraklar ı n ı n tekstür, ph, kireç, organik madde, P ve K gibi toprak özellikleri bak ı m ı ndan Eyüpoğlu (1999)'nun ara şt ı rma bulgular ı ile uyum içerisinde oldu ğ u belirlenmi ştir. Ordu yöresi f ı nd ık bahçesi topraklar ı n ın de ğ işebilir Ca içerikleri me/100g aras ında değişmekte olup; Loue (1968)'e göre yeterlilik s ı n ıflar ı ile kar şı laşt ı r ı ld ığında, topraklar ı n %4.6's ı çok dü şük (<3.57 me/100g), %15.4'ü dü şük ( me/100g), %18.5'i orta ( me/100g) ve / yeterli (>14.30 me/100g) seviyelerde Ca içermektedir. Topraklar ı n değ i şebilir Mg içerikleri ise me/100g aras ı nda de ğ işmekte ve oransal olarak topraklar ın %1.5'i noksan (<0.450 me/100g), %10.8'i orta ( me/100g) ve %87.7'si iyi (>0.950 me/100g) seviyelerde Mg içerdi ğ i görülmektedir. Beyhan ve ark. (1998), Samsun'da f ı nd ı k bahçesi topra ğı n ın değ işebilir Ca ve Mg içeriklerinin 31.7 ve 3.7 rne/100g olarak tespit etmi şlerdir. Topraklar ın bitkiye yaray ış l ı mikroelement içerikleri incelendi ğinde, Lindsay ve Norvell (1978) yöntemi ile analizi yap ı lan topraklar ın Fe içeriklerinin mg/kg, Cu içeriklerinin mg/kg, Zn içeriklerinin mg/kg ve Mn içeriklerinin mg/kg aras ı nda de ğ iştiği tespit edilmi ştir. MacLean ve Langille (1976) yönteminde ise topraklar ı n Fe içeriklerinin mg/kg, Cu içeriklerinin mg/kg, Zn içeriklerinin mg/kg ve Mn içeriklerinin mg/kg olarak belirlenmi ştir. FAO (1990) göre Fe için toprakta yeterlilik s ı n ı r ı 4.5 mg/kg ve Cu için 0.2 mg/kg olarak verilmi ş olup; topraklar ın yaray ış l ı Fe ve Cu içerikleri yeterlilik s ı n ıflar ı ile karşı la şt ı r ı ld ığında f ı nd ı k bahçesi topraklar ı n ın bu iki besin maddesi bak ı m ı ndan yeterli oldu ğu gözlenmi ştir. Lindsay ve Norvell (1978)'e göre analizi yap ı lan örneklerin Mn içerikleri oransal olarak incelendi ğinde, %46.7'sinde az (4-14 mg/kg) ve %53.3'ünde yeterli (14-50 mg/100g) oldu ğ u belirlenmi ştir. MacLean ve Langille (1976) yöntemi ile analizi yap ı lan örneklerin Fe, Cu ve Mn içerikleri di ğer ara şt ı rma bulgular' ile kar şı laşt ı r ı ld ığında benzer sonuçlar elde edilmi ştir (Martens 1968, Facchinetti ve ark.1973, Misra ve Pande 1974, Tiwari ve Kumar 1982). Topraklar ı n bitkiye yaray ış l ı Zn içerikleri Lindsay ve Norvell (1978) yöntemi kullan ı larak yap ılan örnekler FAO (1990)'ya göre oransal olarak değerlendirildi ğinde %46.7'sinde az (<0.7 mg/kg) ve %53.3'ünde yeterli ( mg/kg) oldu ğu saptanm ışt ı r. Topraklar ın yaray ış l ı Zn içerikleri MacLean ve Langille (1976) yöntemi ile yap ı ld ığında ve sonuçlar Trierweiler ve Lindsay (1969)'e göre de ğerlendirildi ğinde oransal olarak %84 oran ı nda noksanl ı k (<3.5 mg/kg) görülmektedir. Her iki yöntemle yap ılan analiz sonuçlar ı birlikte değerlendirildi ğinde oransal olarak topraklar ı n %75.4'ünde Zn noksanl ığı söz konusu olmaktad ır. Ordu yöresi topraklar ı n ın Cu, Zn ve Mn içerikleri incelendi ğinde, sonuçlar ı n Eyüpo ğlu ve ark. (1998)'n ı n ara şt ı rma bulgular ı ile uyumlu oldu ğ u gözlenmiştir. Yöre topraklar ı n ın bitkiye yaray ış l ı B içeriklerinin ile mg/kg aras ı nda değ i ştiği ve oransal olarak topraklar ın %32.3'ünde noksan (<0.4 mg/kg) ve %61.5'inde dü şük ( mg/kg) seviyelerde B içerdi ğ i belirlenmi ştir. Görüldü ğü üzere Ordu yöresi f ı nd ık bahçesi topraklar ı n ı n oransal olarak %93.8'inde B bak ı m ı ndan yetersizlik söz konusu olmaktad ı r. Sillanpaa (1982), Türkiye topraklar ı n ın B içeriklerinin mg/kg aras ında de ğ iştiğini, Karadeniz, Marmara ve Ege Bölgeleri'nde B noksanl ığı oldu ğ unu bildirmi ştir. Ordu yöresinde yeti ştirilen f ı nd ı k bitkisi yapraklar ı n ı n besin maddesi içerikleri: Tombul ve Palaz çe şit f ı nd ık bitkisi yapraklar ı n ın besin maddesi içerikleri Çizelge 3 ve 4'de verilmi ştir. F ı nd ık yapraklar ı n ı n besin maddesi içerikleri, Jones ve ark. (1991) taraf ı ndan verilen referans de ğerlerinden yararlan ılarak yeterlilik düzeyleri oransal olarak ifade edilmi ştir. Tombul ve Palaz çe şit f ı nd ı k bitkisi yapraklar ı n ı n toplam N içerikleri % ve % aras ı nda belirlenmi ş olup, oransal olarak %56.9'unun noksan, /040.0' ı n ı n yeterli ve /03.1'inin fazla miktarlarda N içerdi ğ i belirlenmi ştir. Genç (1976), f ı nd ı k yapraklar ı n ı n toplam N içeriklerinin % aras ında oldu ğunda. en yüksek verim al ı nd ığı n ı ; Olsen (1997) ise f ı nd ık yapraklar ı n ın N içeriklerinin /01.8'in alt ında oldu ğ unda şiddetli noksanl ı k gösterdi ğini belirtmi şlerdir. F ı nd ık yapraklar ı n ın toplam P içerikleri Tombul çe şitte % , Palaz çe şitte % olarak belirlenmi ş olup, yeterlilik s ı n ı f ına göre kar şı la şt ı r ı ld ığı nda yapraklar ın %64.6's ı nda noksan ve %35.4'ünde yeterli seviyelerde saptanm ışt ı r. Baron ve ark. (1985), f ı nd ı k yapraklar ında P eksikli ği olmad ığı n ı ve bunun sebebi olarak tomurcuk ve dallarda çok az miktarda P kullan ı ld ığı n ı bildirmekle birlikte; Genç (1976) f ı nd ı k yapraklar ı n ı n P içeriklerinin %0.1'in alt ı na düştü ğ ünde noksanl ık belirtilerinin görülmeye ba şlad ığı n ı bildirmi şlerdir.

6 18 TARIM BILIMLERI DERG İ S İ 2003, Cilt 9, Say ı 1 Çizelge 3. Tombul çe ş it f ı nd ı k bitkisi yapraklar ı n ı n bitki besin maddesi içerikleri Ornek no OA mg/kg N P K Ca Mg Na Fe Cu Zn Mn B , C C C En dü ş ük En yüksek

7 TARAKÇIOĞLU, C., S. R. YALÇIN, A. BAYRAK, M. KÜÇÜK ve H. KARABACAK, "Ordu yöresinde yeti ştirilen 19 f ı nd ı k bitkisinin (Corylus avellana L.) beslenme durumunun toprak ve yaprak analizleriyle belirlenmesi" Çizelge 4. Palaz çeşit f ı nd ı k bitkisi yapraklar ı n ı n bitki besin maddesi içerikleri Örnek no mg/kg N P K Ca Mg Na Fe Cu Zn Mn B En dü ş ük Enyüksek

8 20 TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, Cilt 9, Say ı 1 Tombul çe şit f ınd ı k bitkisi yapraklar ı n ın K içeriklerinin % , Palaz çe şidin ise % aras ı nda de ğ iştiği ve oransal olarak f ınd ık bitkisi yapraklar ı n ın %66.2'sinin noksan ve %33.8'inin yeterli seviyelerde K içerdiği belirlenmi ştir. Genç (1976), yapraklar ın K içeriklerinin % aras ında iken en yüksek verimin al ı nd ığı n ı bildirmiştir. Shrestha ve ark. (1987), f ınd ı k yapraklar ı n ı n K içeriği ile meyve tutumu aras ında pozitif bir ilişki tespit etmi şlerdir. Yapraklar ı n Na içerikleri ise Tombul çe şitte mg/kg, Palaz çe şitte mg/kg aras ında değ işim gösterdi ği tespit edilmi ştir. değ i şebilir Ca içeriklerinin oransal olarak /038.5'inin orta seviyenin alt ında bulunduğu, buna ra ğmen yapraklar ın Ca içeriklerinin yeterlilik s ı n ırlar ı aras ında değ iştiğ i gözlenmi ştir. Usta (1995), ya ğ ışlarla y ıkanm ış asit topraklarda bile Ca miktar ı n ın bitki ihtiyac ı n ı karşı layabileceğini bildirmi ştir. Ayr ıca asit topraklar ı n kireçlenmesi ile de bitkilerin Ca ihtiyac ı karşı lanmaktad ı r. Topraklar değ i şebilir Mg içerikleri bak ı m ından yeterli olmas ına rağmen yapraklarda %58.5 oran ında noksanl ı k belirlenmiştir. Topraklar ın fiziksel ve kimyasal özellikleri yan ında ortamda bulunan Ca ve Al gibi katyonlar ın Mg alimin, ve ta şı n ı m ı n ı olumsuz etkiledi ği bildirilmi ştir (Güne ş Tombul ve Palaz çe şit f ı nd ı k bitkisi yapraklar ı n ın Ca ve ark. 2000). içerikleri % ve % aras ında değiştiği ve f ı nd ı k yapraklar ı n ı n yeterli ve fazla seviyelerde Ca içerdi ğ i Topraklar ın ve yapraklar ın Fe, Cu ve Mn içerikleri belirlenmiştir. Bitkilerin Mg içerikleri ise Tombul çeşitte incelendi ğinde f ı nd ı k bitkisinin bu besin maddeleri % , Palaz çe şitte % olarak bak ı m ı ndan bir beslenme problemi olmad ığı belirlenmi ş ve oransal olarak yapraklar ın Mg içeriklerinin görülmektedir. F ı nd ık bahçesi topraklar ı n ı n yaray ış l ı Zn %58.5'inde noksan ve %41.5'inde yeterli seviyelerde içeriklerinin oransal olarak yakla şık %75'inin noksanl ı k oldu ğu saptanm ışt ır. Beyhan ve ark. (1998) f ınd ı k seviyesinin alt ında olmas ına rağmen yapraklar ın Zn yapraklar ı n ın Ca ve Mg içeriklerinin optimum s ı n ı rlar içeriklerinin optimum s ı n ırlar içerisinde de ğ işti ğ i içerisinde yer almas ına ra ğmen, Mg'un noksanl ık s ı n ı r ı na belirlenmi ştir. F ı nd ık yapraklar ı n ın optimum Zn içerikleri yak ı n olduğunu bildirmişlerdir mg/kg olarak geni ş s ı n ırlar içerisinde belirtilmi ş Tombul ve Palaz çe şit f ı nd ı k bitkisi yapraklar ı n ın Fe içerikleri s ıras ıyla mg/kg ile mg/kg, Cu içerikleri mg/kg ile mg/kg, Zn içerikleri mg/kg ile mg/kg, Mn içerikleri mg/kg ile mg/kg aras ında değ işti ği ve f ı nd ı k bitkisi yapraklar ı n ın bu besin maddeleri bak ı m ından yeterli ve fazla seviyelerde içerdi ğ i belirlenmi ştir. Beyhan ve ark. (1998) f ınd ık yapraklar ı n ı n Fe, Zn ve Mn içeriklerinin yeterlilik s ı n ı rlar ı içerisinde de ğ iştiğini tespit etmi şlerdir. olmas ı (Kowalenko 1984, Alkoshab ve ark.1988, Bergman 1992, Tous ve ark.1994), sonuçlar ın değerlendirilmesi aç ıs ından sorun te şkil etmektedir. Ordu yöresinde f ınd ık bahçesi topraklar ın ı n B içerikleri ile bitkinin B içerikleri aras ında en çarp ıc ı sonuç elde edilmiş ve yörede yakla şık %90 oran ında B noksanl ığı saptanm ışt ır. F ı nd ıkta B'un meyve tutumunu artt ı rd ığı kimi ara şt ı r ıc ılar taraf ından tart ışma konusu olmu ştur (Okay ve ark.1987, Shrestha ve ark.1987, Ferran ve ark. 1997, Borges ve ark.2001, Solar ve Stampar 2001). F ı nd ık bitkisi yapraklar ın ın toplam B içeri ği Tombul çe şitte mg/kg, Palaz çe şitte ise mg/kg aras ı nda de ğ i ştiği tespit edilmi ştir. Bu sonuçlar yeterlilik s ın ıflar ı ile karşı laşt ı r ı ld ığında yapraklar ı n /091.5'inde noksan seviyelerde B içerdi ği görülmektedir. Painter ve Hammer (1963), f ı nd ıkta B gübrelemesinin düzensiz olmakla birlikte verimde art ış sağlad ığı n ı ve yapraklar ın B içeriklerinin uygulama ile artt ığı n ı saptam ışlard ı r. Sonuç Bu ara şt ırmadan elde edilen sonuçlara göre, Ordu yöresinde f ınd ı k yeti ştiricili ği yap ı lan topraklar ı n bünyesinin killi ve killi t ı n (%81.6); toprak reaksiyonunun hafif, orta ve kuvvetli asit (%69.2); az kireçli (%76.9) oldu ğu tespit edilmiştir. Yöre topraklar ı n ın organik madde içeriklerinin yakla şık yar ı s ı n ın iyi ve yüksek seviyelerde oldu ğu belirlenmi ştir. Topraklar ın organik madde ve N içeriklerinin yeterli seviyelerde olmas ına ra ğmen bitkilerde %57.0 oran ı nda N noksanl ığı gözlenmi ştir. Yörede N'Iu gübrelemenin usulüne uygun yap ılmamas ı n ın yan ı s ıra toprakta N için verilen yeterlilik s ı n ı r ı incelendi ğinde sonuçlar ın noksanl ık s ı n ı r ına (<%0.090) yak ın olmas ı bu konuya aç ı kl ı k getirmektedir. Toprak ve yaprak analiz sonuçlar ı birlikte incelendi ğinde yörede P ve K bak ı m ından örneklerin yakla şık yar ıs ında noksanl ık tespit edilmi ştir. Topraklar ın Ülke ekonomisine büyük katk ılar sa ğlayan f ı nd ı k yeti ştiriciliğinden birim alanda yüksek miktarda ve daha kaliteli ürün ve daha fazla gelir elde etmek için yetersizli ğ i görülen besin maddelerinin gübreleme ile kar şı lanmas ı gerekmektedir. Di ğer taraftan projenin yürütülmesi esnas ında yörede yap ılan gözlemler ve anketler neticesinde usulüne uygun gübreleme yap ı lmad ığı saptanm ışt ı r. Bu ara şt ırma Ordu yöresinde f ı nd ık bitkisinin beslenme sorunlar ı n ı belirlemeye yönelik olmas ı sebebiyle iyi ve kaliteli bitkisel üretim için gübre tavsiyesi yapmak doğru olmasa da, genel olarak N, P, K'lu gübrelerin usulüne uygun ve yeterli miktarlarda verilmesinin yan ı s ı ra; K, Zn ve B'lu gübrelerin f ı nd ıkta meyve tutumunu artt ı rarak boş fı nd ık oluşumunu azaltt ığı dikkate al ı nd ığı nda yörede gübreleme denemeleri yap ı lmas ı ve al ınacak sonuçlara göre ilgili bitki besin maddelerince f ı nd ık bitkisinin gübrelenmesi yararl ı olacakt ı r. Kaynaklar Alkoshab, O., T. L. Righetti and A. R. Dixon, Evaluation of DRIS for judging the nutritional status of hazelnut. J.Amer.Soc.Hort.Sci., 113 (4) Anonim, Türkiye Topraklar ı Verimlilik Envanteri. T.O.K.B. Köy Hiz. Gen. Müd. Yay ı nlar ı. Anonim, 2001.Tar ımürünprofilleri. (

9 TARAKÇIOĞLU, C., S. R. YALÇIN, A. BAYRAK, M. KÜÇÜK ve H. KARABACAK, "Ordu yöresinde yeti ştirilen 21 f ı nd ı k bitkisinin (Corylus avellana L.) beslenme durumunun toprak ve yaprak analizleriyle belirlenmesi" Baron, L. C and R. L. Stebbins, Growing Filberts in Oregon. Ed. Oregon State University. Extension Service, 31p. Baron, L. C., C. Riggert and R. L. Stebbins, Growing Hazelnut in Oregon. Ed. Oregon State University Ext.Serv. 20p. Bergman, W Nutritional Disorders of Plants. Gustav Fischer Verlag Jena, 741 p, New York. Beyhan, N., T. Demir ve A. Sürücü, Farkl ı azot dozlar ı n ı n Palaz f ı nd ı k çeşidinde verim, meyve kalitesi ve beslenme üzerine etkisi. Ondokuz May ıs Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 13 (1) Borges, O. M. P., J. L. R. S Carvalho, A. P Silva,. and A. Santos, Effects of foliar boron sprays on yield and nut quality of "Segorbe" and "Fertile de Coutard" hazelnuts. Ada Horticulturae, 556, Bouyoucos, G. D A recalibration of the hydrometer method for making mechanical analysis of the soil. Agronomy Journal, 43, Bozkurt, M. A., K. M. Çimrin ve S. Karaca, Ayn ı ko ş ullarda yetiştirilen üç farkl ı elma çe şidinde beslenme durumlar ı n ı n değerlendirilmesi. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tar ım Bilimleri Dergisi, 6 (4) Çaml ı bel, M. L İ GEME Ürün Profili. Ihracat ı Geliştirme ve Etüt Merkezi. Tar ı m, Say ı : 1, 40 s., Ankara. Eyüpoğ lu. F., N. Kurucu ve S. Talaz, Türkiye Topraklar ı n ı n Bitkiye Yaray ış l ı Baz ı Mikro Elementler (Fe, Cu, Zn, Mn) Bak ı m ı ndan Genel Durumu. T.C. Ba şbakanl ık K.H.G.M. Toprak ve Gübre Ara ş. Enst. Müd. 72 s., Ankara. Eyüpoğ lu, F Türkiye Topraklar ı n ı n Verimlilik Durumu. T.C. Ba şbakanl ı k K.H.G.M. Toprak ve Gübre Ara ş. Enst. Yay ı nlar ı. Gen.Yay. No: s., Ankara. Facchinetti, M., R. L. Grassi and A. L. Diez, Extractable Cu, Zn, Mn and Fe in soils determined by atomic absorption spectrophotometry. Agrochimica, 17 (5) FAO Mikronutrient, assesment at the country level: an international study. FAO Soils Bulletin 63, Rome. Ferran, X., J. Tous., A. Romero., J. Lloveras and J. R. Pericon, Boron does not increase hazelnut fruit set and production. Hort Science, 32 (6) Genç, Ç Giresun Tombul F ı nd ı k Çeşidinde Gübrelemenin Verim ve Kaliteye Etkisi Üzerinde Bir Ara şt ı rma. Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enst. Toprak ABD. Doktora Tezi. Ankara. Genç, Ç Potasyumun Giresun Tombul f ı nd ığı nda verim ve meyvede baz ı kalite özelliklerine etkisi. IPI. Uluslararas ı Gübre Semineri. 6-7 Ekim, Ankara. Güneş, A., A. Inal., M. Alpaslan ve S. Taban, Beypazar ı yöresinde yeti ştirilen havuçlar ı n beslenme durumlar ı ve besin de ğerleriyle toprak özellikleri aras ı ndaki ilişkiler. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tar ı m Bilimleri Dergisi, 5 (1) Güneş, A., M. Alpaslan ve A. İ nal, Bitki Besleme ve Gübreleme. Ankara Üniv. Ziraat Fak.Yay.No:1514, 576 s. Horuz, A Terme-Ünye f ı nd ı k bahçesi topraklar ı n ı n besin element durumu ve bunlar ı n toprak özellikleriyle olan ili şkileri. Ondokuz May ı s Üniv. Fen Bil. Enst. Toprak ABD. Yük. Lis. Tezi, Samsun. İ nal, A., A. Güne ş ve M. Alpaslan, Anamur ve Silifke yöresinde çilek yeti ştirilen alanlar ı n toprak özellikleri ile bitkilerin beslenme durumlar ı aras ı ndaki ili şkiler. Tr.J. of Agr. Forestry, 23 (3) Jackson, M. L Soil Chemical Analysis. Prentice-Hall. Inc.Eng. Cliff, USA. John, M. K., H. H. Chuah and J. H. Neufeld, Aplication of improved Azomethine-H method to the determination of boron in soils and plants. Anal. Lett., 8, Jones, Jr. J. B., B. Wolf and H. A. Milis, Plant Analysis Handbook. Micro-Macro Publishing, Inc.213p., USA. Kacar, B Bitki ve Topra ğı n Kimyasal Analizleri. II.Bitki Analizleri. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay. No:453,646s. Kacar, B Bitki ve Topra ğı n Kimyasal Analizleri. III.Toprak Analizleri. Ankara Üniv. Ziraat Fak.E ğitim Araşt ı rma ve Geliştirme Vakf ı Yay.No:3,705s., Ankara. Kowalenko, C. G Derivation of nutrient requirements of filberts using orchard surveys. Can.J.Soil Sci., 64, Kurucu, N Ordu İ li Çevresinde Yayg ı n Sararma Arazi Gösteren F ı nd ık Alanlar ı n ı n Makro ve Mikro Besin Maddeleri Bak ı m ı ndan Bitki Beslenme Sorunlar ı n ı n Te ş hisi ve Giderilmesi. T.O.K.B. Köy Hiz. Gen. Müd. Toprak ve Gübre Ara ş. Enst. Müd. 37 s., Ankara. Loue, A Diagnostic petiolarie de prospection. 'Etudes sur la nutrition et la fertilisation potasigues de la vigne. Societe Commerciale des Potasses d'alsace Services Agronomiques, MacLean, K. S. and W. M. Langille, The extractable trace elements content of acid soils and clay content. Commun. Soil Sci., Plant Anal., 7 (9) Martens, D. C Plant availability of extractable boron, copper, and zinc as related to selected soil properties. Soil Sci., 106 (1) Misra, S. G. and P. Pande, Evaluation of a suitable extractant for available iron in soils. Indian J. Agric.Sci., 44 (12) Okay, A. N., N. Koç ve F. H. K ı lavuz, Bo ş F ı nd ı k Olu ş um Sebepleri ve Giderilmesi Üzerine Ara şt ı rmalar. TC. TOKB. F ı nd ı k Ara ş. Enst. Müd. Giresun. Olsen, J Nitrogen management in Oregon hazelnuts. Acta Horticulturae, 445, Painter, J. H. and H. E. Hammer, Effects of differential levels of K and B on Barcelona filbert trees in Oregon. Proc.Amer.Soc.Hort.Sci., 82, Pizer, N. H Some Advisory Aspect. Soil Potassium and Magnesium.Tech.Bull. No: 14:184. Shrestha, G. K., M. M. Thompson and T. L. Righetti, Foliarapplied boron increases fruit set in 'Barcelona' hazelnut. J.Amer.Soc.Hort.Sci., 112 (3) Sillanpaa, M Micronutrient and the Nutrient Status of Soils: A Global Study. FAO Soils Bulletin No: 48, Rome, Italy.