Freze Tezgahları ve Frezecilik. Derleyen Doç. Dr. Adnan AKKURT

Transkript

1 Freze Tezgahları ve Frezecilik Derleyen Doç. Dr. Adnan AKKURT

2 Freze tezgahının Tanımı: Frezeleme işleminde talaş kaldırmak için kullanılan kesici takıma freze çakısı olarak adlandırılırken, freze çakısının bağlandığı takım tezgahlarına da freze tezgahı denir. Frezecilik: Üzerine takılan freze çakıları veya özel frezelerle talaş kaldırma işlemine frezecilik denir. Freze Tezgahları ve Frezecilik

3 Freze tezgahının Kısımları: Üst başlık Askı yatak Fener mili yuvası İş tablası Üst başlık hareket kolu Devir sayısı seçimi Boyuna hareket volanı Düşey hareket kolu Konsol desteği Freze Tezgahları ve Frezecilik

4 Çeşitli Freze tezgahları: Yatay Freze Tezgahı Freze çakısının bağlandığı tezgah mili ile iş tablası birbirine paralel olan tezgahlardır. Düzlem yüzey frezeleme Dişli açma Helisel kanal açma Freze Tezgahları ve Frezecilik

5 Çeşitli Freze tezgahları(devam): Dik Freze Tezgahı Freze çakısının bağlandığı tezgah milinin iş tablasına dik olan freze tezgahlardır. Düzlem yüzey frezeleme Delik ve Kanal frezeleme Kama kanalı açma(yardımcı aparatla) Freze Tezgahları ve Frezecilik

6 Çeşitli Freze tezgahları(devam): Çift Sütunlu Freze Tezgahı Aynı anda iş parçasının iki farklı yüzeyinden talaş kaldırabilen çift fener miline sahip freze tezgahlarıdır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

7 Çeşitli Freze tezgahları(devam): Kopya Freze Tezgahı Hazırlanan bir şablon üzerindeki profili iş parçasına aktarmak için kullanılan freze tezgahlarıdır. Daha çok kalıp imalat sanayinde kullanılmaktadır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

8 Çeşitli Freze tezgahları(devam): Döner Tablalı Freze Tezgahı 360 derece dönen iş tablası sayesinde delik büyütme ve bir merkez etrafında dairesel kanal açma işlemlerinde kullanılır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

9 Çeşitli Freze tezgahları(devam): CNC Freze Tezgahı Daha çok seri imalat sanayinde kullanılan bilgisayar kontrollü freze tezgahlarıdır. Bu tezgahların bir adı da Dik İşleme Merkezli takım tezgahlarıdır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

10 Freze tezgahında Yapılabilen İşlem Türleri: Çift Frezeleme Profil Frezeleme Kanal Frezeleme Testere Frezeleme Düzlem Yüzey Frezeleme Freze Tezgahları ve Frezecilik

11 Freze tezgahında Yapılabilen İşlem Türleri: Parmak Frezeleme Kanal ve T kanal Frezeleme Freze Tezgahları ve Frezecilik

12 Freze tezgahında Yapılabilen Özel İşlem Türleri: 1- Bölme İşlemi: Silindirik yüzeyler üzerine çeşitli kanallar ve profillerin yanı sıra, dişli çark gibi makine elemanlarının imalatında kullanılan bir işlem türüdür. 2- Kama Kanalı açma Fener mili yuvasına özel eksantrik başlık takılmak suretiyle delik yüzeylerine kama kanalı açılabilir. Freze Tezgahları ve Frezecilik

13 Freze tezgahında Kullanılan Kesici Takımlar: Düz dişli silindirik frezeler Silindirik helisel frezeler Freze Tezgahları ve Frezecilik

14 Alın frezeler Kanal frezeler Parmak frezeler Freze Tezgahları ve Frezecilik

15 Form frezeler Modül frezeler Testere frezeler Freze Tezgahları ve Frezecilik

16 Kesici Takımların Bağlanması: Frezede kesici takımları dik freze ve yatay frezede kullanılanlar olarak iki kategoriye ayırmak mümkün. Çünkü yatay frezeye takım bağlama tekniği ile dik frezeye takım bağlama tekniği birbirinden farklıdır. 1- Yatay freze tezgahlarında takım bağlama Freze tezgahında kullanılan kesici takımlar standart delik çaplarına sahip olduklarından, takımları bağlamak için kullanılan yardımcı aparatlarda kesici takımlara göre standardize edilmişlerdir. Yatay freze tezgahında kesici takımı bağlamadan önce delik çapına uygun malafa mili seçilmelidir. Malafa mili fener miline konik olarak geçtikten sonra vidalı çektirme ile sabitlenir. Freze Tezgahları ve Frezecilik

17 Malafa Mili Malafa Mili Malafa Mili(Bilezik ve kesici takım bağlanmış şekli) Freze Tezgahları ve Frezecilik

18 Malafa Mili il bağlantı Freze Tezgahları ve Frezecilik

19 2- Dikey freze tezgahlarında takım bağlama Dik frezelerde fener miline kesici takım yine malafalarla bağlanır fakat burada kullanılan malafalar daha kısadır. Yine malafanın gerisindeki vida yuvası vasıtasıyla malafa çektirilmek suretiyle sıkıştırılır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

20 Freze Tezgahları ve Frezecilik Pens Mandreni ile bağlama

21 Freze Tezgahında İş Parçası Bağlama Teknikleri Basit tezgah mengenesi ile Cıvata ve pabuçlar ile Freze Tezgahları ve Frezecilik

22 Freze Tezgahında İş Parçası Bağlama Teknikleri Döner tabla yardımıyla Divizör ve Punta Yardımıyla Freze Tezgahları ve Frezecilik

23 Freze Tezgahında Hareket İletim Mekanizması Motordan alınan hareket ara miller üzerine monte edilmiş silindirik dişliler vasıtasıyla fener miline iletilir. Fener mili tezgah gövdesine rulmanlı yataklarla hassas olarak yataklanmıştır. Fener milinin dakikadaki devir sayısı tezgah gövdesindeki ara millerin konumlarını değiştiren kollar vasıtasıyla yapılır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

24 Freze Tezgahında Kesme Hızı ve İlerleme: Kesme Hızı: Bir freze kesici takımın çevresindeki herhangi bir kesici ağzın veya ucun bir dakikada metre cinsinden aldığı yola kesme hızı denir. V Dn 1000 V = Kesme hızı(metre/dak) n = Devir sayısı(devir/dak) D = Kesici takımın çapı(mm) Freze Tezgahları ve Frezecilik

25 Freze tezgahında kullanılan yüksek hız çelikleri(hss) ve Sert maden uçlar içn kesme hızlarının karşılaştırılması Aynı malzeme için sert maden uçlardaki kesme hızı HSS takımlardaki kesme hızından yaklaşık üç kat daha fazladır. İşlenen malzemenin setliği azaldıkça her iki kesici takım için de kesme hızı artmaktadır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

26 Kesme Hızını Etkileyen faktörler: 1-Kullanılan kesicinin cinsi 2-İşlenilen malzemenin cinsi 3-Talaş biçimi(ince veya Kaba) 4-Tezgahın gücü ve kapasitesi 5- Soğutma sıvısının kullanılması 6-Kullanılan devir sayısı 7-Kesicinin çapı Freze Tezgahları ve Frezecilik

27 İlerleme: Kesme esnasında iş parçasının dakikada mm cinsinden aldığı yola ilerleme denir. Kesici ağız sayısı S S z Zn İlerleme (mm/dak) Tek bir dişin veya kesici ağzın ilerlemesi(mm/dak) Devir sayısı (dev/dak) Bu değer tablodan Freze Tezgahları alınır ve Frezecilik

28 Freze tezgahında ilerleme talaş miktarı ile doğru orantılıdır. Yani ince talaş için küçük ilerleme değerleri alınırken kaba talaş için büyük ilerleme değeri seçilebilir. İlerlemeyi etkileyen faktörler: 1-İşlenen malzeme cinsi 2- Kaldırılan talaş miktarı 3- Tezgahın devir sayısı 4- Kullanılan kesicinin cinsi 5- İşleme cinsi(silindirik veya Alın frezeleme) 6- İstenen yüzey kalitesi Freze Tezgahları ve Frezecilik

29 Kesme esnasında soğutma sıvısının kullanılması: Freze tezgahında soğutma sıvısının kullanılmasının önemli birkaç nedeni vardır. Bunlar; *Kesici takımın ömrünü arttırmak *İşlenen yüzeyin yüzey kalitesini arttırmak *Kesmeyi kolaylaştırmak Bir soğutma sıvısından beklenen en önemli iki özellik vardır. Bu özellikler; *Soğutma özelliğine sahip olmalı *Yağlama etkisine sahip olmalı Freze Tezgahları ve Frezecilik

30 Kesme esnasında soğutma sıvısının uygulanma şekli Freze Tezgahları ve Frezecilik

31 Frezede Kesme Yönleri 1- Ters yönlü kesme: İş parçasının ilerleme yönü ile kesici takımın dönme yönü ters olan frezeleme türüdür. Kesme esnasında kesici takıma gelen yük parçanın üst yüzeyine doğru artar. Bu tür kesmede kesici takımın körlenme süreci daha da geciktirilmiş olur. Bu tür kesmede kesici iş parçasını mengeneden sökmeye çalışacağından iyi bir sıkma işlemi yapılmalıdır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

32 1- Aynı yönlü kesme: İş parçasının ilerleme yönü ile kesici takımın dönme yönü aynı olan frezeleme türüdür. Kesici takım kaldıracağı talaşa üsten girerek, çok talaştan az talaşa doğru bir kesme işlemi yapacaktır Ters yönlü frezelemeye göre daha fazla daha büyük ilerleme ve talaş derinliği seçmek mümkün. İşlenen yüzey ter yönlü kesmeye nazaran daha pürüzsüz ve hassastır. Freze Tezgahları ve Frezecilik

33 Frezede Tezgah Zamanın Hesaplanması: Frezede tezgah zamanı makine zamanı olarak ta bilinir. Tezgah zamanı tablanın toplam hareket boyunun ilerleme değerine bölünmesi ile elde edilir. T t L S Tablanıa toplam hareket İlerleme boyu Tablanın toplam hareket boyu ise; L=2l c +l Freze Tezgahları ve Frezecilik

34 Kullanılan kesici ucun etkisi Takım tutucuya takılan sert maden uç kesiciler iş yüzeyleri üzerinde bir takım izler bırakır. Bu izlerin belli bir biçimi olmamakla beraber seçilen kesici uca bağlı olarak değişir. Freze Tezgahları ve Frezecilik

35 Frezeleme metodu Frezeleme Metodu Düzlem Yuvarlak Helisel Azdırma Profil Form frezeleme frezeleme frezeleme frezeleme frezeleme frezeleme Düzlem frezeleme Azdırma frezeleme Modül freze çakısı ile helisel(helis dişli) frezeleme Yuvarlak frezeleme Profil frezeleme

36 Freze tezgâhı çeşitleri Düşey(d ik) freze tezgâhı Üniversal freze tezgâh ı

37 Freze tezgâhı çeşitleri Kopya freze (p antog raf) tezgâhı Kalıpçı freze tezgâhı

38 Freze tezgâhı çeşitleri CNC freze tezgâhı

39 Freze tezgâhının elemanları Yatay başlık Dik başlık Yatak Tabla Tabla volanı Araba Gövde Taban Araba volanı Konsol volanı Konsol

40 Freze tezgâhı yardımcı elemanları Divizör Karşılık puntası Freze tablası ve volanı Döner tabla Uzun malafa Mengene Düz döner tabla Kısa malafa

41 Freze çakıları Silindirik (vals) freze çakısı Silindirik (vals) freze çakısı ile frezeleme

42 Freze çakıları Alın freze çakı çeşitleri Alın freze çakısı ile frezeleme

43 Freze çakıları Parmak freze çakısı ile frezeleme Parmak freze çakı çeşitleri

44 Freze çakıları Kanal freze çakısı çeşitleri Kanal freze çakısı ile frezeleme

45 Freze çakıları Açılı freze çakı çeşitleri Açılı freze çakıları ile frezeleme

46 Freze çakıları Elmas T-freze çakısı T-Freze çakı çeşitleri T-Freze çakısı ile frezeleme

47 Freze çakıları Profil freze çakı çeşitleri Profil freze çakısı ile frezeleme

48 Freze çakıları Testere freze çakı çeşitleri Testere freze çakısı ile frezeleme

49 Freze çakıları Modül freze çakısı Modül freze çakısı ile dişli çark açma

50 Freze çakıları Azdırma freze çakısı Azdırma freze çakısı ile dişli çark açma

51 Freze çakıları Sert maden uçlu freze çakıları

52 Freze tezgahında Kullanılan Kesici Takımlar Düz dişli silindirik frezeler Silindirik helisel frezeler

53 Alın frezeler Kanal frezeler Parmak frezeler

54 Form frezeler Modül frezeler Testere frezeler

55 Kesici Takımların Bağlanması Frezede kesici takımları dik freze ve yatay frezede kullanılanlar olarak iki kategoriye ayırmak mümkün. Çünkü yatay frezeye takım bağlama tekniği ile dik frezeye takım bağlama tekniği birbirinden farklıdır. 1- Yatay freze tezgahlarında takım bağlama Freze tezgahında kullanılan kesici takımlar standart delik çaplarına sahip olduklarından, takımları bağlamak için kullanılan yardımcı aparatlarda kesici takımlara göre standardize edilmişlerdir. Yatay freze tezgahında kesici takımı bağlamadan önce delik çapına uygun malafa mili seçilmelidir. Malafa mili fener miline konik olarak geçtikten sonra vidalı çektirme ile sabitlenir.

56 Malafa Mili Malafa Mili Malafa Mili (Bilezik ve kesici takım bağlanmış şekli)

57 Malafa Mili ile bağlantı

58 2- Dikey freze tezgahlarında takım bağlama Dik frezelerde fener miline kesici takım yine malafalarla bağlanır fakat burada kullanılan malafalar daha kısadır. Yine malafanın gerisindeki vida yuvası vasıtasıyla malafa çektirilmek suretiyle sıkıştırılır.

59

60

61 Zıt yönlü frezelemek Bu şekilde frezeleme işleminde şekilde görüldüğü gibi, kesicinin dönüş yönü ile iş parçasının ilerleme yönü terstir. Bu durumda freze çakısının dişlerinin sırtları, iş yüzeyinden daha talaş kaldırmaya başlamadan iş parçasının yüzeyine az da olsa sürtünür.bu anda iş parçasının,dişlere yapacağı baskı kuvveti de giderek artar. Baskı kuvvetinin artması sonucu, dişlere gelen basınç yükselir. Bu da dişlerin çabuk körlenmesine neden olur. Uygun kesme yağı kullanılarak sert ve kalın iş parçaları işlenirken, ters yönlü frezeleme işlemi uygulanır. İlerleme yönü

62 Aynı yönlü frezelemek Bu şekilde frezeleme işleminde, şekilde görüldüğü gibi,freze çakısının dönüş yönü ile iş parçasının ilerleme yönü aynıdır. Bu yöntemde freze çakısının dişleri, talaşın en kalın olduğu yerde iş parçasına dalar. Bu yüzden freze çakısı ve fener mili, ilk anda büyük bir kuvvetle yukarı doğru itilmeye zorlanır ve bir miktar esner. Fakat freze çakısı dönmeye devam edeceği için, talaş kalınlığı azalır ve esneme sıfıra düşer. Aynı yönlü frezelemede, iş parçasının yüzeyi, ters yönlü frezelemeye göre daha temiz çıkar.yumuşak malzemeler ve ince iş parçaları işlenirken bu yöntem kullanılır. İlerleme yönü

63 Frezeleme işlemleri İş yüzeyi İş parçası Alın freze çakısı ile düzlem frezeleme Talaş açısı Kama açısı Boşluk açısı İşin frezeye yaklaştırılması C B İlerleme hareketi Kesilme yüzeyi Kesme hareketi A Talaş yüzeyi İş yüzeyi Serbest yüzey Talaş boşluğu Silindirik vals freze çakısı ile düzlem frezeleme

64 Frezeleme işlemleri Kanal freze çakısının iş parçasının yüzeyine sıfırlanması İş parçası mengene 20 O Dik baş lık Freze çakısı İş parçası 20 o Mengene Kademeli frezeleme Eğik frezeleme

65 Frezeleme işlemleri Delik frezelemek(büyütmek) için kullanılan aparat ve deliğin frezelenmesi

66 Freze çakılarının bağlanması Pens adaptörü Adaptör kapağı Parmak freze çakısı Pens Pens adaptörü ve pens çeşitleri

67 Freze çakılarının bağlanması Kama Bilezikler Mil Kama Sap Kısa malafa Sıkma cıvatası Somun Muylu Uzun malafa Çektirme mili Çektirme somunu Pim Çektirme mili somunu Dik başlık Fener mili Pabuç Çektirme mili Freze çakılarının bağlandığı yatay ve düşey fener mili

68 İş parçalarının bağlanması 3 1-Komparatör 2-İzleyici uç 3-Komparatör sehpası bağlama mıknatısı 4-Prizmatik parça 2 4 a-iş parçasını önce hafifçe sıkınız b-parçanın yüzeyine bir tokmakla dengeli olarak vurunuz. c-iş parçanız tam oturmuşsa paralel altlıklare elle dokunulduğunda oynamaz. d-iş parçanızı sağlam bir şekilde sıkınız. 1 Mengenenin komparatör yardımıyla bağlanması İş parçasının mengeneye bağlanması

69 İş parçalarının bağlanması Değişik mengene çeşitleri

70 İş parçalarının bağlanması

71 İş parçalarının bağlanması Divizör Karşılık puntası

72 İş parçalarının bağlanması Değişik döner tablalar

73 Freze tezgâhında bölme işlemleri Divizör kuyruk malafası(mili) Pim kolu Basit bölme aynası Delikli ayna kuyruk malafası Ayna Tespit pimi Tespit pimi kolu Divizör Delikli ayna Makas Çevirme kolu

74 Sonsuz vida dişlisi Divizör kuyruk mili Eksantirik mili Basit bölme aynası Ayna İş parçası Punta Delikli ayna kuyruk mili Sonsuz vida Pim Çevirme kolu Delikli ayna Divizörde hareket iletimi

75 Divizör ile bölme yapmak Paraçol Paraçol muylusu Paraçol muylu bileziği Divizörde bölme yardımcı aparatları Basit bölme aynası

76 Divizör ile basit bölme yapmak N= k Z k Z N k=çevrilecek delik veya kanal sayısı(basit bölme aynasından) Z k=basit bölme aynası delik veya kanal sayısı(genellikle 24 veya 36) Z=İş parçasına yapılacak bölüntü sayısı

77 Divizör ile yedirmeli bölme yapmak a b 1-Z) =K(Z Z 1 a=divizör kuyruk miline takılan çeviren dişli çark b=delikli ayna kuyruk miline takılan çevrilen dişli çark K=Divizör sonsuz vida karşılık dişlisi diş sayısı(40) Z=İş parçasına yapılacak bölüntü sayısı Z =Seçilen yardımcı sayı 1

78 Divizör ile yedirmeli bölme yapmak Yardımcı sayı küçük seçildiğinde delikli ayna, çevirme kolu ile zıt yönde, büyük seçildiğinde ise, aynı yönde dönecektir. Üniversal freze tezgâhlarında kullanılan dişli çarklar aşağıdaki diş sayılarına göre bulunur:

79 Divizör ile yedirmeli bölme yapmak Örnek:71 bölüntü için hesabımızı tek dişl i çark sistemine göre yaparsak a b 1-Z) =K(Z = 40(72-71) Z = 72 Paraçol D.K.M. Vasat Vasat dişli (Yardımcı) Paraçol ara mili D.A.K.M.

80 Düz dişli çark

81 Helis dişli çark

82 Konik dişli çark

83 Sonsuz vida ve karşılık dişlisi

84 Zincir dişli çark

85 Modül freze çakısının seçilmesi Seri I Seri II 1-1,25-1,5-2-2, ,125-1,375-1,75-2,25-2,75-3,5-4,5-5,5-6, Modül ölçüleri(ts 429) Modül freze numarası Açılacak diş sayısı Kremayer Diş sayılarına göre modül numaraları

86 Modül freze çakısının bağlanması Modül freze çakısının eksen ayarı

87 Delikli ayna hesabı Delikli aynanın ayarı K 40 5 x 4 20 n k= = = = =1 Z 32 4 x delikli aynada; 1 tam tur,4 delik atlatılacak

88 Düz dişli çark açmak Modül freze çakısının iş parçasına sıfırlanması

89 O h Düz dişli çark açmak İlk diş aralığının oluşturulması

90 Düz dişli çark açmak 4 delik 1 tur İkinci diş için delikli ayna ayarı

91 O h Düz dişli çark açmak İkinci diş aralığının açılması

92 Açısal bölme yapmak N= k K. 360 O N k =Çevirme oranı K=Divizör sonsuz vida karşılık dişlisi diş sayısı(40) =İki bölüm arasındaki açı O Örnek problem-1: Çevirme oranı 1:40 olan divizör ile, çevresinde 30 açı bulunan 4 adet kanalı açmak için,çevirme kolu ne kadar döndürülmelidi r? Çözüm: K O 30 x N k= = = = = O 360 O 9 x delikli aynada 3 tam tur ve 18 del ik atlatılacaktır.

93 Açısal bölme yapmak Örnek problem-2: Çevirme oranı 1:40 olan divizör ile, şekildeki farklı açılardaki raybanın yapılabilmesi için, her açı değeri ne göre delikli ayna hesabını yapınız. Çözüm: K. N = = O = 42 x 6 = 252 = 36 4 k 360 O 360 O 9 x O 42 O 44 K O 44 x Nk= = = = = O 360 O 9 x O K x N k = = = = = O 360 O 9 x K O 48 x Nk= = = = = O 360 O 9 x O 42 O 48 O Farklı açılı rayba 46