Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi

Transkript

1 Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2014 Cilt: 51 Sayı: 593 H. EGELİ - B. HAYRULLAHOĞLU 93 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi Özet Haluk EGELİ 1 Betül HAYRULLAHOĞLU 2 Eğitim ülkelerin kalkınmalarında son derece önem taşımaktadır. Bu nedenle ülkelerin kamu harcamaları içerisinde eğitim harcamaları önemli yer tutmaktadır. Ancak nüfus artış hızının yüksek olması, genç nüfusun fazlalığı gibi etkenler eğitime ayrılan kaynakların yetersiz kalmasına yol açmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Türkiye nin eğitim hizmetlerine önemli miktarda kaynak ayırdığı anlaşılmaktadır. Bu noktada çalışma Türkiye de eğitimin durumunu ortaya koyarak, eğitim harcamalarının yeterliliğini diğer OECD üyesi ülkelerle karşılaştırmak suretiyle sorgulamayı amaçlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Eğitim, Eğitim Harcamaları, Kamu Harcamaları. Analysis of Educational Expenditures in Turkey and OECD Countries Abstract Education has a big importance in the development of countries. For this resason, education spendings take an important place in countries public expenditures. However, some factors such as height of population growth rate and excess of young population, lead to inadequacy of resources allocated to education.when viewed from this aspect, it is understood that Turkey allocates substantially resources to education services. At this point, the study aims putting forward the situation of education and questioning the adequancy of education expenditure by comparing with other OECD member countries. Keywords: Education, Education Spendings, Public Expenditures. 1 Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF Maliye Bölümü, haluk.egeli@deu.edu.tr 2 Araş. Gör., Uşak Üniversitesi, İİBF Maliye Bölümü, betul.hayrullahoglu@usak.edu.tr

2 94 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi Giriş Eğitim toplumların gerek ekonomik gerekse sosyo-kültürel gelişimlerinin sağlanması ve kalkınmaları açısından son derece önem taşımaktadır. Bu bilinçle ülkeler eğitime büyük önem vermekte ve destek sağlamaktadır. Ancak bilindiği gibi kıt olan kaynakların sınırsız ihtiyaçlara tahsisi hizmetler arasında öncelik sorununu ortaya çıkarmaktadır. Konuya Türkiye açısından yaklaşıldığında Türkiye nin özellikle son yıllarda eğitime yapmış olduğu harcamaları artırmakta ve eğitim hizmetlerine daha büyük oranda pay ayırmakta olduğu anlaşılmaktadır. Ancak Türkiye nin gerek nüfus artış hızına ve genç nüfusun fazlalığına bağlı olarak eğitimde kaynak ihtiyacının artması, gerekse gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında sahip olduğu kötü karne eğitim harcamalarına yeterli önem verilip verilmediğinin sorgulanmasını gerekli kılmaktadır. Bu nedenle çalışma, Türkiye de eğitim hizmetlerine verilen önemin ve yeterliliğinin diğer OECD ülkeleriyle kıyaslama yapmak suretiyle analizini amaçlamaktadır. Bu çerçevede çalışmada öncelikle eğitimin önemi ve Türkiye de eğitimin durumuna yer verilerek Türkiye de eğitim harcamalarının açıklanmasına çalışılmaktadır. 1. Eğitimin Önemi ve Türkiye de Eğitimin Durumu Eğitim, ilgi ve yetenekleri esas almak suretiyle bilimsel düşünme gücüne ve mesleki niteliğe sahip insan gücü yetiştiren bir sistem olarak tanımlanmaktadır (Tuzcu, 2006: 20). Günümüzde eğitimin ekonomik, toplumsal ve sosyo-kültürel kalkınmaya katkısı tartışmasız kabul edilmektedir. Ekonomide verimliliğin artırılması ancak nitelikli işgücü ile mümkün olabilmektedir. Bu noktada eğitim kurumlarında çağdaş bilgi ve beceriler kazandırılan bireyler kalkınma için gerek duyulan niteliklere sahip olarak hem ülke kalkınmasına katkıda bulunmakta, hem de bu sayede yaşam düzeylerini yükseltme imkanına kavuşmaktadırlar (Öztürk, 2005: 28). Yapılan bir araştırmada eğitim düzeyi ile gelir düzeyindeki artış arasında ortaya koyulan ilişki Tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1: Eğitim ve Gelir Düzeyi Artışı Arasındaki İlişki (%) Eğitim Düzeyi Gelir Düzeyinde Yarattığı Artış (%) Okuryazar 8-16 Lise 24 Yüksekokul 47 Üniversite 89 Kaynak: Öztürk, 2005: 35. Tablo 1 den de açıkça görülebileceği gibi eğitim düzeyi yükseldikçe gelir düzeyi de buna paralel olarak artmaktadır. Sadece okuryazar olmak gelirde % 8-16 arasında bir artışa neden olurken üniversite mezunlarında bu oran % 89 lara ulaşmaktadır. Türkiye de eğitimin ne düzeyde olduğunu çeşitli göstergelerle ortaya koymak mümkündür. Tablo 2 de OECD ülkelerinde yaş gruplarına göre okullaşma oranları yer almaktadır. Buna göre Türkiye de zorunlu eğitime başlama yaşı diğer ülkelerle benzerlik göstermekle birlikte, zorunlu eğitimin bitiş yaşı diğer ülkelere göre düşük kalmaktadır. Ayrıca nüfusun %90 ından fazlasının okullaştığı yaş aralığının diğer gelişmiş ülkelere kıyasla geç başlayıp erken sona ermesi dikkat çeken bir diğer noktayı oluşturmaktadır. Türkiye de zorunlu eğitime bağlı olarak 5-14 yaş aralığında okullaşma oranı en yüksek oran olan % 95 i bulmakla birlikte bu oranın diğer pek çok OECD ülkesinde neredeyse % 100 e yaklaştığı görülmektedir. Diğer yaş gruplarındaki okullulaşma oranlarına bakıldığında ise OECD ortalamasının çok gerisinde kalmasına rağmen özellikle 3-4 yaş aralığındaki oranın son derece düşük kaldığı göze çarpmaktadır.

3 Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2014 Cilt: 51 Sayı: 593 Tablo 2: OECD Ülkeleri nde Yaş Gruplarına Göre Okullulaşma Oranı (Kamu ve Özel Okullarda) 2011 Zorunlu Eğitimin Başlama Yaşı Zorunlu Eğitimin Bitiş Yaşı Nüfusun %90 ından Fazlasının Okullaştığı Yaş Aralığı Belirli Bir Yaş Grubundaki Nüfusun Yüzdesi Olarak Öğrenciler 3-4 Yaş 5-14 Yaş Yaş Yaş ABD Almanya Avustralya Avusturya Belçika Çek Cumhuriyeti Danimarka Estonya Finlandiya Fransa Güney Kore Hollanda İngiltere İrlanda İspanya İsrail İsveç İsviçre İtalya İzlanda Japonya Kanada Lüksemburg Macaristan Meksika Norveç Polonya Portekiz Slovakya Slovenya Şili Türkiye Yeni Zelanda Yunanistan OECD Ortalaması Kaynak: OECD, 2013: 269. H. EGELİ - B. HAYRULLAHOĞLU 95

4 96 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi Türkiye de eğitimin durumunu ortaya koyan bir diğer gösterge ise şüphesiz eğitim düzeyine göre birey sayıları olmaktadır yılı verileri incelendiğinde eğitim durumunda ilk sırayı ilkokul mezunlarının aldığı, herhangi bir okul bitirmeyenlerin sayısının ise son derece yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Yükseköğrenim mezun sayısı ise lise dengi okullardan mezun sayısının yarısının da altındadır. Tablo 3: Bitirilen Eğitim Düzeyi ve Cinsiyete Göre Nüfus (+ 6 Yaş) (2012) Bitirilen Eğitim Düzeyi Kadın Erkek Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, _id=9, Türkiye de eğitimin durumunu İnsani Gelişme Endeksi ile de ortaya koymak mümkündür. Birleşmiş Milletlerce yayınlanan endeksin dört bileşeninden ikisini eğitim oluşturmaktadır yılında yayınlanan İnsani Gelişme Endeksi ne göre Türkiye 34 OECD ülkesinden 32 sinin yer aldığı Çok Yüksek İnsani Gelişmiş Ülkeler kategorisine giremeyerek Meksika ile birlikte Yüksek İnsani Gelişmiş Ülkeler kategorisinde girmiş ve 186 ülke arasında 90 ıncı sırada yer almıştır. Türkiye nin OECD ülkeleri arasında en son sırada yer alması ve sıralamasının bu denli kötü olmasında en önemli etkenlerden bir tanesi ortalama eğitim süresinin kısalığıdır. Yine Türkiye de umulan eğitim yılı diğer OECD ülkelerinin ortalamasının altındadır.

5 Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2014 Cilt: 51 Sayı: 593 H. EGELİ - B. HAYRULLAHOĞLU Tablo 4: Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Endeksi Sıralaması ve Bileşenleri (2012) 97 Kaynak: United Nations Development Programme, 2013: Türkiye de eğitim sisteminin başarısı da sorgulanması gereken başka bir noktayı oluşturmaktadır. OECD tarafından üç yılda bir yapılan ve 34 ü OECD üyesi olmak üzere toplam 65 ülkeden 15 yaşındaki öğrencilerin katıldığı Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) nın 2012 yılı sonuçlarında da Türkiye açıklanan üç alan olan Matematik, Okuma ve Fen Bilgisi nde OECD ortalamasının gerisinde yer almış bulunmaktadır. Buna göre Türkiye; OECD ortalaması 494 olan matematik alanında 448 puanla 44, ortalaması 496 olan okuma alanında 475 puanla 42 ve ortalaması 501 olan fen bilgisi alanında 463 puanla 43 üncü sırada yer almaktadır (OECD, 2012a: 5).

6 98 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi Tüm bu göstergelerden ulaşılabilecek ortak sonuç, Türkiye de gerek eğitim seviyesinin, gerekse eğitime bağlı başarı ve yaşam kalitesinin düşüklüğüdür. Bu nedenle ülkemizde eğitime daha fazla kaynak ayrılması zorunlu bir hal almaktadır. Böylece hem okullulaşma oranının artırılması hem de derslik sayısı, öğretmen sayısı gibi alanlara daha fazla kaynak ayrılması suretiyle eğitimde kalitenin artırılmasının amaçlanması hususu büyük önem taşımaktadır. 2. Kamu Harcamaları Eğitim İlişkisi ve Eğitim Hizmetlerinin Finansmanı Kamu harcamaları, kamusal ihtiyaçların karşılanması amacıyla yapılan ödemeler (Akdoğan, 2011: 62) şeklinde tanımlanmaktadır. Kamu harcamalarının en önemli özelliği olarak, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla önceden belirlenmiş olan yasal bir süreç içerisinde yapılmaları öne çıkmaktadır (Pehlivan, 2012: 66). Bu kapsamda kamu hizmetleri, toplumun ortak nitelikteki ihtiyaçlarının karşılanması bakımından devletin yapmak zorunda olduğu hizmetleri ifade etmekte olup; tam kamusal, yarı kamusal, erdemli ve özel mal ve hizmetler şeklinde karşımıza çıkmaktadır (Akdoğan, 2011:39,41). Bir ekonomik mal olarak eğitimin bazı özelliklere sahip olması, kamu ekonomisi literatüründe yarı kamusal mal olarak nitelendirilmesine neden olmaktadır. Gerçekten de eğitim; sahip olduğu bölünebilirlik ve pazarlanabilirlik özellikleri ile bir özel mal görünümünde iken; olumlu dışsallık yaratıcı etkisine bağlı olarak kamusal bir mal olarak nitelendirilmektedir (Devrim, Tosuner, 1987: 87). Yarı kamusal mallar, nitelikleri gereği piyasa tarafından üretilebilse de, toplum açısından taşıdıkları önem, bireysel fayda dışında topluma sağladıkları dışsal fayda ya da yeterince üretilmediklerinde ortaya çıkan bireysel zararın yanı sıra toplumsal zarar, bu tür malların devlet tarafından üstlenilmesine ve genel bütçeden finanse edilmelerine neden olmaktadır (Edizdoğan, Çetinkaya, Gümüş, 2012: 27-28). Eğitimin bu şekilde doğrudan finansmanının yanı sıra kısmi finansmanı ve dolaylı finansmanı da söz konusu olabilmektedir. Kısmi finansman yönteminde eğitim harcamalarının bir kısmının fiyatlandırılarak öğrencilerden tahsil edilmesi söz konusu olmaktadır. Dolaylı finansman yöntemine göre ise, devlet eğitim malını sunmakla birlikte, özel kesime de üretimde imkan tanınması söz konusu olmaktadır. Bu yöntemle bir anlamda eğitim malının özelleştirilmesine çalışılmaktadır (Devrim, Tosuner, 1987: 86-87). Tablo 5 de seçilmiş bazı ülkelerle Türkiye de eğitimin finansman türlerine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Tablo 5: Bazı OECD Ülkelerinde Eğitimin Finansman Türü Kaynak: Tuzcu, 2006: 161.

7 Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2014 Cilt: 51 Sayı: 593 Tablo 5 de yer alan ülkelerden Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İtalya, Lüksemburg, Portekiz ve Yunanistan da eğitim harcamaları Türkiye de olduğu gibi ağırlıklı olarak merkezi yönetimce genel bütçeden karşılanırken; Almanya, Avusturya, Belçika ve İngiltere de ise yerel yönetimlerce karşılanmaktadır. Danimarka, İsveç ve Finlandiya da ise eğitim harcamaları kamu ve yerel yönetimlerce karşılanmakla beraber sorumluluk daha çok yerel yönetimlere geçmiş bulunmaktadır (Tuzcu, 2006: 162). Türkiye de eğitim harcamaları ağırlıklı olarak merkezi yönetim tarafından karşılanmakla birlikte, diğer ülkelerde olduğu gibi eğitime olan toplumsal talebin artmasına bağlı olarak bu hizmeti sağlamada kullanılan kamu kaynaklarının yetersiz kaldığı ve eğitim finansmanında yaşanan problemlerde artış yaşandığı görülmektedir. Ayrıca, eğitim maliyetlerinin artması, öğretim kadrosunun verimsizliği, öğrenci başarısızlıkları, kaynak kullanımı H. EGELİ - B. HAYRULLAHOĞLU ile ilgili yetersizlikler, dış borçların artışı ve kamu gelirlerinin arttırılamaması gibi hususlar da eğitimin finansmanında güçlük yaratmaktadır (Güngör, Göksu, 2013: 62). Bu sorunlara bağlı olarak çok sayıda ülkede eğitimin kamu kesiminin yanı sıra özel kesim tarafından sunulmasına imkan tanınmaktadır. Nitekim Türkiye de de Dokuzuncu Kalkınma Planı hedefleri doğrultusunda bütün eğitim kademelerinde özel sektörün payının artırılarak kamu kaynaklarının en fazla ihtiyaç duyan kesimlere yönlendirileceğine ve etkin bir kalite değerlendirme ve denetim sistemi kurulması koşuluyla özel yükseköğretim kurumlarının açılabilmesine imkan sağlanacağına vurgu yapılmış bulunmaktadır (DPT, 2006: 87). Ancak yine de ülkemizde ve diğer OECD ülkelerinde eğitim hala büyük ölçüde kamu kesimince finanse edilmektedir (bkz tablo 6). 99 Tablo 6: OECD Ülkelerinde Finansman Kaynakları İtibariyle Eğitim Harcamalarının GSYİH ya Oranı (2010) Ülkeler Eğitimin Tüm Kademelerinde Toplam Ülkeler Eğitimin Tüm Kademelerinde Toplam Kamu Özel Toplam Kamu Özel Toplam ABD İsviçre Almanya* İtalya Avustralya İzlanda Avusturya Japonya Belçika Kanada* Çek Cumhuriyeti Lüksemburg Danimarka Macaristan* Estonya Meksika Finlandiya Norveç Fransa Polonya Güney Kore Portekiz Hollanda Slovakya İngiltere Slovenya İrlanda Şili İspanya Türkiye* İsrail Yeni Zelanda İsveç Yunanistan* * Kanada ve Almanya ya ilişkin veriler 2009 yılına, Macaristan a ilişkin veriler 2006 yılına, Türkiye ve Yunanistan a ait veriler ise 2004 yılına aittir. Kaynak: OECD, 2007: 208, OECD, 2009: 221, OECD, 2012b: 246, OECD, 2013: 193.

8 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi Türkiye de Eğitim Harcamaları Daha önce çeşitli verilerle ortaya koyulduğu gibi özellikle diğer gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında Türkiye nin eğitime ilişkin karnesinin zayıf olması eğitime daha fazla önem vermesini zorunlu kılmaktadır. Bu noktada Türkiye de eğitime daha fazla kaynak ayrılarak eğitimin iyileştirilmesine çalışılması gerekmektedir. Okul Türü Tablo 7 de okul öncesi eğitim, anaokulu, ilkokul, ortaokul ve lisede toplam okul, öğrenci, öğretmen ve derslik sayısı yer almaktadır. Tabloya göre 2012/2013 eğitim öğretim yılında bu okullarda toplam 17.5 milyon öğrenci eğitim görmekte ve 888 bin öğretmen görev yapmaktadır. Bu rakamlardan Türkiye de öğrenim gören genç nüfusun fazla olduğu ve bu nedenle eğitim harcamalarına önemli miktarda kaynak ayrılması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Tablo 7: Eğitim Kurumlarının Okul, Öğrenci, Öğretmen ve Derslik Sayıları (2012/2013) Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Derslik Okul Öncesi Eğitim (Kamu+Özel) Okul Öncesi Eğitim (Kamu) Okul Öncesi Eğitim (Özel) Anaokulları (Kamu+Özel) Anaokulu (Kamu) Anaokulu (Özel) İlkokul İlkokul (Kamu) İlkokul (Özel) Ortaokul Açık Öğretim Ortaokulu Ortaokul (Kamu) Ortaokul (Özel) Ortaöğretim Ortaöğretim (Kamu) Ortaöğretim (Özel) Açık Öğretim Lisesi Kaynak: MEB, 2013: 51, 66, 67, 119.

9 Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2014 Cilt: 51 Sayı: 593 Türkiye de nüfus artış hızının fazla olması da eğitime yapılan harcamaları ve doğal olarak kaynak ihtiyacını artırmaktadır. Diğer OECD ülkeleriyle de kıyaslandığında 2012 yılında Türkiye % 1.2 nüfus artış hızıyla İsrail den sonra nüfusu en fazla artan ikinci OECD ülkesi olmuştur (Index Mundi, ). H. EGELİ - B. HAYRULLAHOĞLU Tüm bu açıklamalardan sonra Türkiye de eğitim harcamalarının durumunun daha detaylı incelenmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Eğitim harcamalarının analizinde, çeşitli karşılaştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlardan bazıları, eğitim harcamalarının GSYİH içindeki payı, eğitime ayrılan bütçenin genel bütçe içindeki payı ve eğitim harcamalarının diğer mal ve hizmet üretimine yapılan harcamalarla karşılaştırılmasıdır. Eğitim harcamalarının özellikle diğer hizmetler için yapılan kamu harcamaları ile karşılaştırılması, devletin eğitime verdiği önemin daha net kavranması açısından önem taşımaktadır (Tuzcu, 2006: 166). 101 Tablo 8: OECD Ülkelerinde Kamu Eğitim Harcamalarının GSYİH ya Oranı ( ) Ülkeler Ülkeler ABD İsviçre Almanya İtalya Avustralya İzlanda Avusturya Japonya Belçika Kanada Çek Cumhuriyeti Lüksemburg Danimarka Macaristan Estonya Meksika Finlandiya Norveç Fransa Polonya Güney Kore Portekiz Hollanda Slovakya İngiltere Slovenya İrlanda Şili İspanya Türkiye İsrail Yeni Zelanda İsveç Yunanistan Kaynak: The World Bank, Kamu ve özel toplam eğitim harcamalarının GSYİH içindeki payı incelendiğinde Tablo 6 da da görüleceği üzere Türkiye de 2004 yılında gerçekleşen % 4.1 oranının gerek 2004 yılı OECD ortalaması olan % 5.7 nin, gerekse 2010 yılı OECD ortalaması olan % 6.3 ün altında olduğu anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle Türkiye 2004 yılında GSYİH nın % 4.1 ini eğitime harcarken OECD ülkeleri ortalama % 5.7 sini eğitime ayırmış bulunmaktadır. Eğitim harcamalarının yoğun olarak finanse edildiği kamu kesimine bakıldığında ise Tablo 8 den de görülebileceği gibi toplam eğitim harcamalarındaki duruma paralel olarak Türkiye de kamu eğitim harcamalarının GSYİH ya oranı diğer OECD ülkelerinin çok altında bulunmaktadır.

10 102 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi Tablo 9: Türkiye de Toplam Eğitim Bütçesinin GSYİH ve Merkezi Yönetim Bütçesi İçindeki Payı Yıllar GSYİH YÖK + Merkezi Yönetim Bütçesi MEB Bütçesi Üniversite Bütçeleri Toplam (MEB + YÖK + Üniversite Bütçeleri) Toplam Eğitim Bütçesi/ Merkezi Yönetim Bütçesi (%) Toplam Eğitim Bütçesi / GSYİH (%) ,23 2, ,79 2, ,85 3, * * * GSYİH nın tahmini tutarlarıdır. Kaynak: MEB, 2013: ,81 2, ,63 3, ,58 3, ,81 3, ,10 3, ,59 3, ,79 3, ,53 3,99 Tablo 9 dan da görüleceği gibi gerek MEB gerekse YÖK ve üniversitelere ayrılan bütçe ödenek miktarları ve buna bağlı olarak bu miktarların GSYİH ve Merkezi Yönetim Bütçesi içerisindeki payları son on yıllık süreçte sürekli bir artış eğilimindedir. Bu durum Türkiye nin eğitime her geçen gün daha fazla önem verdiğini ve ödenek ayırdığını kanıtlamaktadır. Toplam eğitim bütçesi içerisinde en önemli pay ise MEB bütçesine ait bulunmaktadır.

11 Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2014 Cilt: 51 Sayı: 593 H. EGELİ - B. HAYRULLAHOĞLU Tablo 10: Öğrenci Başına Yıllık Eğitim Harcamaları (GSYİH nın satın alma gücü paritesi kullanılarak hesaplanan değerinin USD karşılığı) (2010) 103 Ülkeler Okul Öncesi Eğitim (Kamu + Özel Toplam) İlkokul, Ortaokul ve Lise (Kamu + Özel Toplam) Ülkeler Okul Öncesi Eğitim (Kamu + Özel Toplam) İlkokul, Ortaokul ve Lise (Kamu + Özel Toplam) ABD İtalya Almanya İzlanda Avustralya Japonya Avusturya Kanada Belçika Lüksemburg Çek Cumhuriyeti Macaristan Danimarka Meksika Estonya Norveç Finlandiya Polonya Fransa Portekiz Güney Kore Slovakya Hollanda Slovenya İngiltere Şili İrlanda Türkiye İspanya Yeni Zelanda İsrail Yunanistan İsveç OECD İsviçre Ortalaması Kaynak: OECD, 2013: 209. Türkiye nin eğitim harcamalarının analizinde öğrenci başına yapmış olduğu harcama miktarı da önem kazanmaktadır. Tablo 10 dan da görüldüğü gibi Türkiye de gerek okul öncesi; gerekse ilkokul, ortaokul ve lisede öğrenci başına eğitim harcamaları OECD ortalamasının çok altındadır. Her ne kadar yıllar itibariyle eğitime ayrılan bütçe artmış olsa da, öğrenci sayısındaki artış nedeniyle öğrenci başına harcamalar düşük kalmaktadır. Örneğin, 2011/2012 eğitim öğretim yılında öğrenci sekizinci sınıfı bitirirken, 2012/2013 eğitim öğretim yılında öğrenci ilkokula kayıt yaptırmış bulunmaktadır (MEB, 2013: 25, 30).

12 104 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi Tablo 11: Bazı OECD Ülkelerinde Toplam Kamu Harcamaları İçinde Kamu Eğitim Harcamalarının Oranı (%) KaynaKaynak: (TuzcKaynak: Tuzcu, 2006: 161; The World Bank, ZS?page=1, 2013). Tablo 11 den de görülebileceği gibi OECD ülkelerinin genelinde eğitim harcamalarının toplam kamu harcamaları içerisindeki payı 2000 yılında 1970 ve 1980 yıllarına göre azalma göstermiştir. Özellikle Danimarka ve Fransa daki azalış dikkat çekmektedir yılına gelindiğinde ise 2000 yılına göre ani değişiklikler gözlenmemekle birlikte OECD ortalamasına bakıldığında artış görülmektedir. Türkiye açısından konuya yaklaşıldığında da kamu harcamaları içinde eğitim harcamalarının payının azaldığı anlaşılmaktadır. Daha önce de ifade edilmiş olduğu gibi kamu ekonomisinde eğitim harcamalarının analizinde eğitim harcamalarının diğer kamu harcamaları ile kıyaslanması önem taşımakta, bu sayede devletin eğitime vermiş olduğu önem daha net ortaya koyulmuş olunmaktadır. Tablo 12 de 2013 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi nin fonksiyonel sınıflandırması yer almaktadır. Fonksiyonel sınıflandırmada kamu hizmetleri 10 grupta toplanmaktadır. Tablodan elde edilen verilere göre bu hizmetler için ayrılan ödeneklerin Merkezi Yönetim Bütçesi toplam ödeneği içerisindeki payları şu şekildedir: Genel Kamu Hizmetleri: % 30,00 Savunma Hizmetleri: % 5,05 Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri: % 7,12 Ekonomik İşler ve Hizmetler: % 12,67 Çevre Koruma Hizmetleri: % 0,13 İskan ve Toplum Refahı Hizmetleri: % 1,54 Sağlık Hizmetleri: % 4,47 Dinlenme, Kültür ve Din Hizmetleri: % 1,93 Eğitim Hizmetleri: % 15,72 Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri: % 21,37 Buradan da açıkça görüleceği üzere 2013 yılında Merkezi Yönetim Bütçesi nde en fazla ödenek ayrılan kamu hizmeti genel kamu hizmetleri olmuştur. Genel kamu hizmetlerini sırasıyla sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri ve eğitim hizmetleri izlemektedir. Bütçeden en az payı ise çevre koruma hizmetleri almaktadır.

13 Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2014 Cilt: 51 Sayı: 593 H. EGELİ - B. HAYRULLAHOĞLU 105 Tablo 12: Merkezi Yönetim Bütçe Ödeneklerinin Fonksiyonel Dağılımı (2013) GENEL BÜTÇELİ KURUMLAR (I SAYILI CETVEL) ÖZEL BÜTÇELİ KURUMLAR (II SAYILI CETVEL) GENEL KAMU SAVUNMA KAMU DÜZENİ VE GÜVENLİK EKONOMİK İŞLER VE HİZMETLER ÇEVRE KORUMA İSKAN VE TOPLUM REFAHI Yükseköğretim Kurumları Diğer Özel Bütçeli Kuruluşlar DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLAR (III SAYILI CETVEL) I+II+III SAYILI CETVELE TABİ KURUMLAR TOPLAMI ÖZEL BÜTÇELERE HAZİNE YARDIMI GELİRDEN AYRILAN PAYLAR MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ TOPLAMI (Hazine Yardımları Hariç, Gelirden Ayrılan Pay Dahil) MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ TOPLAMI (Hazine Yardımları ve Gelirden Ayrılan Pay Hariç) Kaynak: BUMKO,

14 106 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi Tablo 12: Merkezi Yönetim Bütçe Ödeneklerinin Fonksiyonel Dağılımı (2013) (Tablo 12 Devamı) GENEL BÜTÇELİ KURUMLAR (I SAYILI CETVEL) ÖZEL BÜTÇELİ KURUMLAR (II SAYILI CETVEL) SAĞLIK DİNLENME, KÜLTÜR VE DİN EĞİTİM SOSYAL GÜVENLİK TOPLAM Yükseköğretim Kurumları Diğer Özel Bütçeli Kuruluşlar DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLAR (III SAYILI CETVEL) I+II+III SAYILI CETVELE TABİ KURUMLAR TOPLAMI ÖZEL BÜTÇELERE HAZİNE YARDIMI GELİRDEN AYRILAN PAYLAR MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ TOPLAMI (Hazine Yardımları Hariç, Gelirden Ayrılan Pay Dahil) MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ TOPLAMI (Hazine Yardımları ve Gelirden Ayrılan Pay Hariç) Kaynak: BUMKO,

15 Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2014 Cilt: 51 Sayı: 593 Sonuç Türkiye de eğitimin durumu eğitimde artan kaynak ihtiyacının nedenlerini açıkça ortaya koymaktadır. Diğer yaş gruplarındaki okullulaşma oranlarına bakıldığında Türkiye nin OECD ortalamasının çok gerisinde olduğu görülmekle birlikte özellikle 3-4 yaş aralığındaki oranın düşüklüğü göze çarpmaktadır yılı verileri incelendiğinde eğitim durumunda ilk sırayı ilkokul mezunlarının aldığı, herhangi bir okul bitirmeyenlerin sayısının ise son derece yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Yükseköğrenim mezun sayısı ise lise dengi okullardan mezun sayısının yarısının da altındadır. Türkiye de öğrenim gören genç nüfusun fazla olması da eğitim harcamalarına önemli miktarda kaynak ayrılmasını zorunlu kılmaktadır. Bir yarı kamusal mal olarak Türkiye de eğitim harcamaları ağırlıklı olarak merkezi yönetimce karşılanmakla beraber, diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de eğitime olan toplumsal talebin artmasına bağlı olarak bu hizmeti sağlamada kullanılan kamu kaynaklarının yetersiz kaldığı ve eğitim finansmanında yaşanan problemlerde artış yaşandığı görülmektedir. Bu nedenle diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de eğitimin özel kesimce sunulmasına imkan tanınmaktadır. Türkiye de gerek MEB gerekse YÖK ve üniversitelere ayrılan bütçe ödenek miktarları ve buna bağlı olarak bu miktarların GSYİH ve Merkezi Yönetim Bütçesi içerisindeki paylarının son on yıllık süreçte sürekli bir artış eğiliminde olması Türkiye nin eğitime her geçen gün daha fazla önem verdiğini ve ödenek ayırdığını kanıtlamakla beraber yine de OECD ülkeleriyle kıyaslandığında bu oran yetersiz kalmaktadır. Türkiye 2004 yılında GSYİH nın % 4.1 ini eğitime harcarken OECD ülkeleri ortalama % 5.7 sini eğitime ayırmış bulunmaktadır. Türkiye de gerek okul öncesi; gerekse ilkokul, ortaokul ve lisede öğrenci başına eğitim harcamaları da OECD ortalamasının çok altındadır. Bu değerlendirmeler neticesinde Türkiye de eğitim kalitesinin yükseltilmesi ve OECD üyesi ülkeleri standartlarına ulaşılabilmesi adına öncelikle eğitime çok daha fazla kaynak ayrılması gerektiği açıktır. Zira Türkiye OECD üyesi ülkeler arasında yalnız nüfusu en hızlı artan ülkelerden bir tanesi olmayıp, eğitim kalitesi bakımından da zayıf kalmaktadır. Öğrenci başına yıllık harcamalarda artış H. EGELİ - B. HAYRULLAHOĞLU olması eğitimin niteliğinin iyileştirilmesi bakımından son derece önem taşımaktadır. Türkiye okullulaşma oranı bakımından incelendiğinde 5 yaş altı ve 14 yaş üstü okullulaşma oranlarının son derece zayıf olduğu göze çarpmaktadır. Bu konuda 2012/2013 eğitim öğretim yılından itibaren zorunlu eğitimin kademeli olarak 12 yıla çıkarılmış olması 14 yaş üstü okullulaşma oranını artıracak olmakla beraber, 4 yaş altı bakımından sorunun devam edeceği açıktır. OECD ülkelerinin neredeyse tamamında zorunlu eğitime başlama yaşı 4 yaşın üzerinde olmakla beraber 3-4 yaş aralığında okullaşma oranının son derece yüksek olmasını okul öncesi eğitime verilen önemle açıklamak mümkündür. Eğitimin niteliğinin artırılmasına yönelik tüm bu önerilerin kaynak ihtiyacını daha da artıracağı açıktır. Bu bakımdan kamu kaynaklarının yetersiz kaldığı noktada özellikle okul öncesi eğitimin özel kesimce sunulmasının teşvikinin olumlu olacağı düşünülmektedir. Kaynakça AKDOĞAN, Abdurrahman; (2011), Kamu Maliyesi, Gazi Kitabevi, Ankara. DEVRİM, Fevzi ve Mehmet TOSUNER; (1987), Türkiye de Eğitim Hizmetlerinin Finansmanında Son Gelişmeler, iç. 3. Türkiye Maliye Eğitimi Sempozyumu Kitabı, T.C. İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, Maliye Bölümü, Kocaeli, ss DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI; (2006), Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ), DPT, Ankara. EDİZDOĞAN, Nihat, Özhan ÇETİNKAYA ve Erhan GÜMÜŞ; (2012), Kamu Maliyesi, Ekin Yayınevi, Bursa. GÜNGÖR, Gonca ve Alper GÖKSU; (2013), Türkiye de Eğitimin Finansmanı ve Ülkelerarası Bir Karşılaştırma, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 20(1), ss INDEX MUNDI; Population Growth Rate, OECD; (2007), Education at a Glance 2007 OECD Indicators, OECD, Paris. OECD; (2009), Education at a Glance 2009 OECD Indicators, OECD, Paris. OECD; (2012a), Programme for International Student Assessment 2012 Results in Focus, OECD, Paris. OECD; (2012b), Education at a Glance 2012 OECD Indicators, OECD, Paris. OECD; (2013), Education at a Glance 2013 OECD Indicators, OECD, Paris. 107

16 Türkiye ve OECD Ülkelerinde Eğitim Harcamalarının Analizi 108 ÖZTÜRK, Nazım; (2005), İktisadi Kalkınmada Eğitimin Rolü, Sosyo Ekonomi, Ocak-Haziran, , ss PEHLİVAN, Osman; (2012), Kamu Maliyesi, Murathan Yayınevi, Trabzon. T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI; (2013), Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, , MEB, Ankara. T.C. MALİYE BAKANLIĞI BÜTÇE VE MALİ KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ; 2013 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Kesintili Başlangıç Ödeneği, /butceturleri-itibariyle-a-cetveli-icmalleri.html, THE WORLD BANK; Education Data, org/indicator /SE.XPD.TOTL.GD.ZS?page=1, TUZCU, Gökhan; (2006), Eğitimde Vizyon 2023 ve Avrupa Birliği ne Giriş Süreci, TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU; Ulusal Eğitim İstatistikleri Veri Tabanı, /VeriTabanlari.do?ust_ id=105&vt_id=9, UNITED NATIONS DEVELOPMENT PROGRAMME; (2013), Human Development Report 2013, default/files/reports/14/hdr2013_en_complete.pdf,