-18/1- BĠLGĠSAYAR NEDĠR?

Transkript

1 BĠLGĠSAYAR NEDĠR? En basit tanımıyla bilgisayar ham veriyi kendisine öğretilen yöntemlerle işleyen ve bu işlemler sonucunda elde ettiği sonuçları bize sunan makinalardır. Her ne kadar bilgisayar basit bir makine dediysek de bu basit makinanın yapabileceklerini saymakla bitiremeyiz. Bilgisayar demek zaman, para, iş kazancı, bilgi ve güç demektir. BĠLGĠSAYARIN TEMEL BĠLEġENLERĠ DONANIM: Bilgisayarı oluşturan elektronik ve mekanik parçaların en genel ismidir. Bilgisayarı oluşturan bu parçalar şu ana başlıklar altında toplanabilir. Giriş Birimleri : - Klavye (Keyboard) - Fare (Mouse) - Scanner tarayıcı - Barkod Okuyucular, Pointer İşlem Birimleri: - Bellek ve veri saklama birimleri - RAM (Random Access Memory) - ROM (Read Only Memory) - FDD (Floppy) - HDD (Harddisk) Çıkış Birimleri: - Yazıcılar - Kulaklık, ses çıkışları ve hoparlörler - Monitör - Modemler - Ethernet kartları GÜNCEL ANAKARTLAR VE ÖZELLĠKLERĠ 1 ANAKART NEDİR? Anakart, fiberglasttan yapılmış, üzerinde bakır yolların bulunduğu, genellikle koyu yesil bir levhadır. Ana kart üzerinde, mikro işlemci, bellek, genişleme yuvaları, BIOS ve diger yardımcı devreler yer almaktadır. Yardımcı devrelere örnek sistem saatidir. Bütün kartların anası diyoruz; çünkü PC'nin diğer bileşenleri bir şekilde anakarta bağlanıyor, birbirleri ile anlaşmak için anakartı bir platform olarak kullanıyor; yani PC'nin "sinir sistemi" anakart üzerinde yer alıyor. Üzerinde yongalar, transistörler, veriyolları, çeşitli donanımlar için yuvalar, slotlar, bağlantı kapıları, soketler bulunan irice bir baskılı devre. Bir PC'nin hangi özelliklere sahip olabileceğini belirleyen en önemli bileşen, çünkü anakart üzerindeki elektronik bileşenler bu PC'ye hangi tür işlemciler takılabileceğini, maksimum bellek kapasitesinin ne kadar olabileceğini, bazı bileşenlerin hangi hızlara çıkabileceğini, hangi yeni donanım teknolojilerini destekleyebileceğini belirliyor. Burada en belirleyici faktörlerden biri anakartın yonga seti. O halde anakart yonga setinin tanımını vererek işe başlayalım. 1.1 YONGASETĠ Yongaseti (chip set) anakartın "beynini" oluşturan entegre devrelerdir. Bunlara bilgisayarın trafik polisleri diyebiliriz: işlemci, önbellek, sistem veri yolları, çevre birimleri, kısacası PC içindeki her şey arasındaki veri akışını denetlerler. Veri akışı, PC'nin pek çok parçasının işlemesi ve performansı açısından çok önemli olduğundan, yongaseti de PC'nizin kalitesi, özellikleri ve hızı üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bileşenden biridir. Eski sistemlerde PC'nin farklı bileşen ve işlevlerini, çok sayısal yonga denetlerdi. Yeni sistemlerde hem maliyeti düşürmek, hem tasarımı basitleştirmek hem de daha iyi uyumluluk sağlamak için bu yongalar tek bir yonga seti olarak düzenlendi. Günümüzde en yaygın yonga seti Intel tarafından üretilmektedir. Intel kendi yongasetlerini, bunların desteklediği -18/1-

2 veriyolu teknolo ilerini de temsil edecek şekilde PCIset ve AGPset olarak da adlandırmaktadır. Silicon Integrated Systems (SiS), Acer Labs Inc. (ALi), VIA gibi üretici firmaların da geliştirdiği popüler yonga setleri vardır. 1.2 VERĠYOLU PC'nizin içindeki bileşenler birbirleri ile çeşitli şekillerde "konuşurlar". Kasa içindeki bileşenlerin çoğu (işlemci, önbellek, bellek, genişleme kartları, depolama aygıtları vs.) birbirleri ile veriyolları aracılığı ile konuşurlar. Basitçe, bilgisayarın bir bileşeninden diğerine verileri iletmek için kullanılan devrelere veriyolu adı (bus) verilir. Bu veriyollarının ucunda da genişleme yuvaları bulunabilir. Sistem veriyolu denince, genelde anakart üzerindeki bileşenler arasındaki veriyolları anlaşılır. Ayrıca anakarta takılan kartların işlemci ve belleğe erişebilmelerini sağlayan genişleme yuvalarına da veriyolu adı verilir. Tüm veriyolları iki bölümden oluşur: adres veriyolu ve standart veriyolu. Standart veriyolu, PC'de yapılan işlemlerle ilgili verileri aktarırken, adres veriyolu, verilerin nerelere gideceğini belirler. Bir veriyolunun kapasitesi önemlidir; çünkü bir seferde ne kadar veri transfer edilebileceğini belirler. Örneğin 16 bit'lik veriyolu bir seferde 16 bit, 32 bit'lik veri yolu 32 bit veri transfer eder. Her veriyolunun MHz cinsinden bir saat hızı (frekans) değeri vardır. Hızlı bir veriyolu verileri daha hızlı transfer ederek uygulamaların daha hızlı çalışmasını sağlar. Kullandığımız bazı donanım aygıtları da bu veriyollarına uygun olarak üretilirler. Sadece iki donanım aygıtını birbirine bağlayan veriyoluna "port" adı verilir. (örneğin AGP = Advanced Graphics Port). Bugün PC'lerimizde ISA, PCI ve AGP veriyolları bulunmaktadır. Anakartın üzerindeki farklı boyut ve renklerde, yan yana dizilmiş kart takma yuvalarından bunları tanıyabilirsiniz. 1.3 ISA (Industry Standard Architecture) Anakartınızın kenarına yakın yerde bulunan uzun siyah kart yuvaları ISA yu-vasıdır. 17 yıldan beri kullanılan eski bir veriyolu mimarisidir. 1984'te 8 bit'ten 16 bit'e çıkarılmıştır. Ama bugün bile 8 bitlik kartlar olabilir. Orneğin bir ISA kartın, yuvaya giren iki bölmeli çıkıntısının sadece bir kenarında bağlantı bacakları varsa, bu 8 bitlik bir karttır. 90'lardan itibaren çoğu aygıt'ın daha hızlı PCI modeli çıktığından yavaş yavaş terkedilmeye başlanmıştır; hatta bugün ISA veriyolu olmayan anakartlar bile çıkmıştır. 1993'te Intel ve Microsoft, Tak Çalıştır ISA standardını geliştirmiştir. Böylece işletim sistemi ISA kartların konfigürasyonunu, sizin jumper'larla, dip svvitch'lerle boğuşmanıza gerek kalmadan otomatik yapmaktadır. Yeni çıkan PIII ve P4 anakartlarında genel olarak tercih edilmemekte P4 anakartlarda kullanılmamaktadır. 1.4 PCI (Peripheral Component Interconnect) 1993'te Intel tarafından geliştirilen bu veriyolu 64 bit'liktir ama uyumluluk problemlen nedeniyle uygulamada genelde 32 bit'lik bir veri yolu olarak kullanılır. 33 veya 66 MHz saat hızlarında çalışır. 32 bit ve 33 MHz PCI veriyolunun kapasitesi 133 MB/sn'dir. Anakartınızda PCI yuvaları ISA yuvalarının hemen yanında bulunur; beyaz renkte ve ISA'dan biraz daha kısadır. PCI veriyolu Tak Çalışır desteklidir. 1.5 AGP (Advanced Graphics Port) Sadece ekran kartları için çıkarılmış bir veriyoludur. Grafik ağırlıklı uygulamalar geliştikçe (örneğin 3 boyutlu grafikler, tam ekran video) işlemci ile PC'nin grafik bileşenleri arasında daha geniş bir bant genişliğine ihtiyaç doğmuştur. Bunun sonucunda grafik kartlarında ISA'dan bir ara veriyolu standardı olan VESA'ya, oradan da PCI'a geçilmiştir; ama bu da yeterli görülmeyince, grafik kartının işlemciye doğrudan ulaşmasını sağlayacak, ona özel bir veriyolu olan AGP 1997 sonunda geliştirilmiştir. AGP kanalı 32 bit genişliğindedir ve 66 MHz hızında çalışır. Yani toplam bant genişliği 266 MB/sn'dir. Ayrıca özel bir sinyalleşme metoduyla aynı saat hızında iki katı veya 4 katı daha hızlı veri akışının sağlanabildiği 2xAGP ve 4xAGP modları vardır. 2xAGP'de veri akış hızı 533 MB/sn olmaktadır. Ancak sistem veriyolu hızı 66 MHz ise, 2xAGP tüm bant genişliğini kaplayıp diğer aygıtlara yer bırakmayacağı için 66 MHz'lik anakartlarda 1xAGP kullanılır. 100 MHz anakartlarda bant genişliği 763 MB/sn'ye çıktığından 2xAGP ile uyumludur. AGP 4X : Günümüzde genelde kullanılan 4X modudur. Çoğu anakart üreticisi bu modu destekliyor ve anakartlarında bu teknolojiyi kullanıyor ve aynı zamanda tüm akran kartı üreticileri de bu teknolojiye ayak uyduruyorlar. Bu modda AGP veriyolu hızı 66 mhz den 100 mhz e çıkmıştır. Bunun pratikte 800 MB/Sn olarak hesaplanabilen bilen bir veri transfer hızıdır. Bu teknolojinin gelişmesiyle bu hız 1 GB/Sn'ye ulaşmıştır PORTLAR, KONNEKTÖRLER PC ile çalışırken kasa kapalı olduğundan anakartı görmeyiz ama çeşitli aygıtları bağlamak için kasanın arkasında yer alan girişler (portlar) doğrudan anakarta bağlıdır. Eski anakartlarda AT form faktörü kullanılırken bu portlar birer kablo aracılı ile anakart üzerindeki konnektörlere bağlanırdı; ama ATX form faktörü ile artık anakart ile bütünleşik. Yani anakartın bir kenarında bulunan bu portlar, tam kasanın arka kısmındaki boşluklara denk geliyor. Bu yüzden kasalar da anakart form faktörlerine uygun olarak üretiliyor. Anakartınız ve kasanız ATX formundaysa (artık tüm yeni PC'lerde öyle) kasanın arkasında tipik olarak bir klavye, bir fare portu, iki USB portu, iki seri pc (COM portu), bir paralel port (LPT Portu) göreceksiniz. Günümüzde klavye ve fare için artık PS/2 portu adı verilen küçül yuvarlak, 6 pinli portlar kullanılıyor. Aslında fare seri portu da bir adaptör yardımıyla kullanabilir (veya zaten seri kablolu fareler vardır), ama kendine ait bir port olması daha iyidir. Seri portlara genelde harici modemler bağlanır ama seri port kullanan başka aygıtlar da vardır (yedekleme cihazları, dijital kameralar gibi). Paralel porta ise yazıcı veya tarayıcı bağlanır. USB portlara neredeyse her tür hariç cihaz bağlanabilir. Ancak USB cihazla yeni yeni yaygınlaşmaktadır. USB'nin özelliği, seri ve paralel portlara göre çok daha hızlı olması ve USB aygıtlar üzerindeki yeni USB portları aracılığı ile uc uca çok sayıda cihazın zincirleme bağlanabilmesidir. Bunların dışında, anakart üzerine takılan (veya bütünleşik olan) grafik kartı, ses kartı, TV kartı, SCSI kartı gibi aygıtların portları da kasa arkasında yer alır. Anakart üzerinde, kasa içinden ulaşılabilen portlar da bulunur. Bunlar genel olarak iki adet IDE portu, bir disket sürücü portu, anakart ile bütünleşikse SCSI portudur. Bu portlara takılan yassı kablolar aracılığı ile anakartımıza sabit disk, CD sürücü, CD yazıcı, disket sürücü gibi dahili cihazları bağlarız. Bir IDE portuna bağlı kabloya, üzerindeki iki konnektör aracılığıyla iki cihaz bağlanabilir. -18/2-

3 Bunların dışında anakart üzerinde işlemciyi takmak için bir soket veya slot bulunur. Soket, yassı dikdörtgen şeklindeki işlemciler üzerinde iki düzlem üzerinde (enine ve boyuna) uzanan iğnelerin oturduğu yuvaya verilen addır. Günümüz anakartlarında PGA370 tipinde 370 iğneli Celeron işlemciler için PGA soketleri, AMD K6-2 ve K6-3 işlemciler için AGP ve 100 MHz sistem veriyolu desteği bulunan Super 7 soketleri, Cyrix (K6-2 ve eski Pentium MMX işlemciler için) 66 MHz destekleyen Soket 7 tipi soketler bulunabilmektedir. Şu anda ise P4 işlemcilerin pin sayılarına göre 423pin ve 478pin soket yapıları mevcuttur. Slot ise, genişleme yuvalarına benzer, uzun ince dikdörtgen şeklindeki işlemci yuvalarına verilen isimdir. Pentium II, slot tipi Celeron ve Pentium III işlemciler için Slot 1, Xeon işlemciler için Slot 2 adı verilen modelleri bulunur. 1.7 ÖNBELLEK Bugün PC'lerde kullanılan tüm donanımlar 15 yıl öncesine göre çok daha hızlı. Ama her bir donanım bileşeninin hızı eşit ölçüde artmadı. Örneğin işlemcilerdeki performans gelişimi, sabit disktekilerden kat kat daha fazladır. Hani bir PC'nin gücü en zayıf halkası kadardır derler ya, işlemci ve bellek çok hızlı olsa da yavaş kalan bir sabit disk ile bu performans artışını tam anlamı ile yaşamanız mümkün değildir. İşlemci boş boş oturup kendisine bilgi gelmesini bekler. Tabii bunu önlemek için bazı ara çözümler geliştirildi. Örneğin yakın zamanda kullanılan bilgileri sabit diskten önbellek (cache) adı verilen bir birime aktarılması, işlemcinin ihtiyaç duyduğunda sık kullanılan bilgileri bu önbellek alanından alması.işte önbelleklemenin esası budur. Bir PC'de çeşitli bellek kademeleri vardır: birincil önbellek (L1 cache); ikincil önbellek (L2 cache); sistem belleği (RAM) ve sabit disk veya CD-ROM. Diyelim ki işlemci bir bilgiye ihtiyaç duyuyor. Önce gider, en hızlı bellek türü olan L1 önbelleğe bakar. Bilgi orada varsa gecikme olmaksızın bu bilgileri alır ve işler. L1 önbellekte yoksa L2'ye bakar ve buradaysa nispeten küçük bir gecikme ile bilgileri alır. Orada da yoksa önbelleğe göre daha yavaş kalan sistem belleğine, yine yoksa en yavaşları olan sabit diske veya CD-ROM vb. bilginin geldiği cihazlara bakar. L1 önbellek en hızlısıdır ve günümüz PC'lerinde doğrudan işlemci üzerinde yer alır. Bu önbellek genelde küçüktür (genelde 64K'ya kadar; Pentium III, Pentium II ve Celeron işlemcilerde 32K; AMD K6-2 ve K6-3 işlemcilerde 64K). L2 önbellek biraz daha yavaş ama biraz daha büyük olabilir. Pentium II ve III'lerde boyutu 512K'dır ve işlemci ile işlemci hızının yarı hızında haberleşir. İlk Celeron'larda yoktur; günümüz Celeron'larında boyutu 128K'dır ve işlemciyle aynı hızda haberleşir. AMD K6-2'lerde işlemci üzerinde değil, anakart üzerindeki bir yuvada 2GB'a kadar L2 önbellek bulunabilir ve veriyolu hızında (66 veya 100 MHz) haberleşir. AMD K6-3'de 256K önbellek bulunur ve işlemci ile aynı hızda haberleşir. AMD K6-3 L1 ve L2 önbelleği üzerinde bulundurduğu, aynı zamanda kullanıldıkları anakartlarda da sistem veriyolu hızında çalışan bir önbellek daha bulunduğu için 3. seviye (L3) önbelleği literatüre sokmuştur. 1.8 IRQ (KESME) (Inrerrupt Request) Bir süre PC kullanan herkes şu ünlü "IRQ çakışması" tabirini duyar. Peki nedir bu IRQ? Türkçesi "kesme"; yani işlemci bir işle meşgulken, bilgisayarın bir yerinden başka bir donanımdan işlemciye şöyle bir emir geliyor: "Benimle de ilgilen!" Yani işlemcinin işini böler. Tabii işlemci aynı anda çok sayıda işi birden yapabilir: Klavye ve fare kullanırken bir yandan ekrana gönderilen verileri işler, sabit diskten okuma yapar, modemin indirdiği dosyalara bakar vs. Ama işlemciye işini görmesi için ihtiyaç duyan bir aygıtın ona sinyal gönderebilmesi için özel bir hatta ihtiyacı vardır. İşte buna IRQ hattı adı verilir. PC'mizde 0'dan 15'e kadar numaralanan 16 IRQ hattı vardır. Bunlar şu aygıtlar için kullanılabilir ("default", yani pik aygıtın yanı sıra bu IRQ'yu kullanabilecek diğer aygıtlar parantez içinde verilmiştir) IRQ 0: Sistem saati. IRQ 1: Klavye IRQ 2: Programlanabilir IRQ (Modemler, COM3 ve COM 4 portları) IRQ 3: COM 2 portu (modemler, COM 4, ses ve ağ kartlan, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar) IRO 4: COM 1 portu (modemler, COM 4, ses ve ağ kartlan, teyp yedekleme birirnlerini hızlandıran kartlar) IRQ 5: Ses kartı (LPT2, LPT3 - yani ikinci ve üçüncü paralel portlar - COM 3, COM 4, modemler, ağ kartlan, MPEG kartları, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar) IRQ 6: Disket sürücü denetleyicisi (teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar) IRQ 7: LPT1, yani ilk paralel port (LPT2, COM 3, COM 4, modemler, ağ kartları, ses kartlan, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartları IRQ 8: Gerçek zamanlı saat. IRQ 9: (Ağ kartları, ses kartları,scsi kartları, PCI aygıtlar, yeniden yönlendirilen IRQ2 aygıfları) IRQ 10: (Ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, ikinci ve dördüncü IDE kanalları) IRQ 11: (Görüntü kartları, ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, üçüncü ve dördüncü IDE kanalları) IRQ 12: PS/2 fare (Görüntü kartları, ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, üçüncü IDE kanalı) IRQ 13: FPU, yani matematik işlemci. IRQ 14: Birinci IDE kanalı (SCSI kartlar) IRQ 15: İkinci IDE kanalı (Ağ ve SCSI kartlar) Normalde bir IRQ'yu bir aygıtın kullanması gerekir; aksi halde işlemci şaşırır, yanlış aygıta yanlış zamanda cevap verebilir. işte buna IRQ çakışması denir. Bazen Windows Aygıt Yöneticisi bölümünden donanım aygıtlarının kaynak değerlerini değiştirerek, bazen kartın yerini değiştirerek bu sorun çözülebilir (tüm genişleme yuvaları doluysa bazen de çözülemeyebilir). Aslında PCI Steering adı verilen bir yolla bir IRQ'nun iki PCI aygıt tarafından kullanılması mümkündür. Ama bunun için aygıtın ve sürücülerinin bu işlemi desteklemesi gerekir. Bu konunun detaylarına da Windows ile ilgili bölümümüzde değineceğiz. 1.9 DMA Kanalları Doğrudan bellek erişim (Direct Memory Access) kanalları sistem içinde çoğu aygıtın doğrudan bellek ile veri alış verişi için kullandığı yollardır. IRQ'lar kadar "ünlü" değillerdir, çünkü sayıları daha azdır ve daha az sayıda donanımda kullanılırlar. Bu yüzden de daha az soruna yol açarlar. Bildiğiniz gibi işlemci PC'nin beynidir. Eski PC'lerde işlemci neredeyse her şeyi üstlenirdi; tabii, tüm -18/3-

4 donanım aygıtlarına veri göndermek ve onlardan veri almak işini de. Ancak bu pek verimli olmazdı; işlemci veri transferi ile ilgilenmekten başka işlemleri doğru dürüst yerine getiremezdi. DMA sayesinde bazı aygıtlar kendi aralarında veri transferi yapıp bu yükü işlemcinin üzerinden aldılar. DMA kanalları normalde yonga setinin bir bölümünü oluşturur. Bir PC'de 8 DMA kanalı bulunur ve 0'dan 7'ye kadar numaralandırılır. DMA'lar genelde ses kartları, disket sürücüler, teyp yedekleme birimleri, yazıcı portu (LPT1), ağ ve SCSI kartları, ses özelliği olan modemler tarafından kullanılırlar BIOS BIOS'un açılımı Temel Giriş Çıkış Sistemi'dir (Basic Input/Output System). PC'deki en temel seviye yazılımdır; donanım ile (özellikle de işlemci ve yongasetiyle) işletim sistemi arasında bir arayüz görevi görür. BIOS sistem donanıma erişimi ve üzerinde uygulamalarınızı çalıştırdığınız ileri düzey işletim sistemlerinin (Windows, Linux vs.) yaratılmasını sağlar. BIOS aynı amanda PC'nin donanım ayarlarını kontrol eder; PC'nin düğmesine bastığınızda boot etmesinden ve diğer sistem işlevlerinden sorumludur. BlOS da bir yazılımdır dedik; bu yazılım anakart üzerindeki BIOS yongası üzerinde tutulur. Eskiden BIOS bir ROM (Read Only Memory) idi. Yani sadece okunabiliyordu, üzerine yazılamıyordu. Daha sonra eklenen yeni donanımlara göre BlOS'ta güncelleme yapılmasının gerekmesi üzerine Flash BIOS adı verilen yazılabilir/güncellenebilir BIOS yongaları kullanılmaya başladı. Böylece kullanıcılar daha güncel bir BIOS sürümünü anakart üreticisinin Web sitesinden indirerek yükleyebilirler. -18/4-

5 Pentium 4 SOKET 478-pin ANAKARTLAR BİLEŞENLERİ 2.1 Anakart Yapısı Aşağıda şekil.1'de anakartın yapısı ve gösterilmiş ve anakart üzerindeki bileşenler alfabetik olarak sıralanmıştır. Bu bileşenlerin neler olduğu bu numaraların karşılarında verilmiştir. H G I-J D K L E M F S H C T A V N Q R H B P O U ġekil 2.2: Anakart bileşenleri (GA-8IG1000 G Anakart bileşenleri) A Realtek ALC850 UAJ CODEC Ses Kodlayıcısı B I/O kontrolcüsü (ITE8712 I/O kontrolcüsü ) C AGP konnektör (AGP Pro50 konnektör(opsiyonel)) D Arka panel konnektörleri E +12 V güç konnektörü (ATX12V) F Intel 865G MCH (Kuzey Köprüsü) G mpga478 işlemci soketi H İşlemci, Sistem ve Ek Fan Bağlantı Soketleri I RAMBUS Bankası 0 (RIMM1 ve RIMM2) J RAMBUS Bankası 1 (RIMM3 ve RIMM4) K Güç konnektörü L Disket sürücüsü konnektörü M IDE konnektörleri N Serial Ata Bağlantı Soketi O Bios Flash Rom Chip i ve Bios Back-up Chip i P Ön panel konnektörü Q Batarya R Cmos Reset Jumper i S Built-in Marvell 8001 chipset Ethernet Controler T Intel ICH5 I/O Controller Hub (Güney Köprüsü) U Ön panel ve Ek USB Bağlantı Soketleri V PCI bus'a kartlar eklemek için slotlar Blok Diyagram Şekil 3'de Pentium 4 Soket 478pin Anakart'ın standart yapısının planını fonksiyonlarını daha ayrıntılı gösteren blok diyagramdır. -18/5-

6 ġekil 2.3: İntel 865G chipset Standart Blok Diyagram Şekil 4'de Pentium 4 Soket 478pin Anakart'a anakarta seçimlik olarak değişik standartlara göre anakartta olabilecek plan değişiklikleri gösterilmiştir. Bu blok diyagramda NEC firmasının NEC PD versiyon 2.0 USB Ana Kontrolcüsü eklenerek anakartın planlarının değişimi görülmektedir. Bu değişimde standart blok şemadaki standart USB birimi daha gelişmiş bir USB ara birimi olan USB 2.0 versiyonu ile geliştirilmiş ve ilave bir USB kontrolcüsü eklenerek USB porlarının değişimi gözlenmektedir. 2.2 Pentium 4 ĠĢlemci Pentium ve 865 cipset anakartlarda 2 GHz ve üstü işlemciler kullanılmaktadır.2 GHz altındaki işlemcilerin kullanılması anakarta zarar verecektir. Bu işlemciler 478 pinli 400MHz, 533 Mhz, 800 Mhz veriyolunu kullanılır ve 256 KB, 512 KB veya 1024 KB önbelleğe sahiptirler ve kullanılan anakart tek bir işlemci içindir.478 pin soketinde ki 400 MHz'lik sistem veriyolu tek bir Pentium 4 işlemciyi destekler. Bütün anakartlar işlemcilerin maksimum kullanabileceği limit olan önbellek düzeyine göre önbelleklenmişlerdir. Bu anakartlarda sadece ATX 12V desteği kullanılmaktadır. ATX 12V güç desteklerinin, Pentium 4 işlemci ve İntel çipset için gerekli ek güç sağlayan iki güç bağlantısı vardır. ATX 12V güç desteğinin 20-pin ve 4-pin bağlantı soketleri anakart üzerindeki uygun konnektörlere takılır. Eski standart ATX'ten farklı olarak fazladan 4-pin bağlantı soketi kullanılmıştır Sistem Belleği Sistem Belleği Özellikleri MCH, 3.2 GB/s bellek bant genişliğini Dual Channel bankaları için sağlar. Pentium çipsetli bu anakartta 4 adet DIMM soketi bulunur ve aşağıdaki bellek özellilerini destekler. Tek ve Çift taraflı DIMM kanfigürasyonu Tek yüzlü veya Çift yüzlü DIMM Modülleri bağlanabilme 128 MB (minimum) veya 256 MB (minimum)'dan 2 GB (maksimum)'a kadar hafıza konfigürasyonları Serial Presence Detect (SPD)'li konfigürasyon,seçenekli bellek işlemi için Suspend to RAM desteği ECC ve non-ecc desteği DIMM Modülleri DIMM Modülleri istenilen banka yerleştirilebilirler. -18/6-

7 DDRRAM Belleği Konfigürasyonu DDRRAM bellek modüleri yerleştirilirken; DIMM modülleri banklardan istenilene takılabilir. DDRRAM DIMM modüllerinin çalışma hızları aynı ve sistem çalışma hızına eşit olmalıdır. DDRRAM modülleri tek yüzlü chip li veya çift yüzlü chip li olabilirler. ġekil 2.4 : DDRRam Soketleri ve DIMM Modülü 2.3 Intel 865 Çipset Intel 865 çipset 400 Mhz, 533 Mhz ve 800 Mhz veriyolu (FSB) hızlarını destekler. Onboard VGA Ekran kartı desteği chipset içinde mevcuttur. USB 1.1 ve USB 2.0 standartlarını destekler. AC97 Ses kartını destekler ve Onboard Marvel 8001 Ethernet denetleyicisi ile 10/100/1000 Mhz network hızlarını destekler. Güney Köprüsü chipseti ile Floppy, IDE, LPT Port, Bios, Klavye ve Mouse kontrollerini gerçekleştirir. Serial ATA desteği vardır. AGP 4x ve 8x desteği sağlar AGP AGP konnektörü sadece 1.5 V AGP kartları için ayarlanmıştır. Eski 3.3 V AGP kartları anakarta zarar verecektir. Bunun için 1.5V'la çalışan AGP grafik kartları kullanılmalıdır. AGP konnektörü mekanik olarak da eski 3.3 V AGP kartlarıyla uyumlu değildir. AGP ayarlama mekanizması için aşağıdaki şekle bakalım. AGP konnektörü, 1.5 V anahtarlamalı voltaj düzeyli (Switching Voltage Level - SVL) AGP kartları destekler. 3.3 V AGP grafik kartları desteklenmemiştir ve eğer takılırsa sistemin açılması engellenecek ve sistem boot olmayacaktır. Bu yüzden AGP port 4X ve 8X özellikli ekran kartları kullanılmalıdır. AGP; 3D uygulamaları gibi yoğun grafikli uygulamalar için yüksek performanslı bir arabirimdir. PCI yerel veriyolu versiyonuna (Local Bus Spesification) Rev 2.1 dayanırken, AGP PCI veriyolundan bağımsız olarak çalışır ve grafik görüntüleme elemanları ile özel kullanımlar içindir. AGP, aşağıdaki özelliklerle grafik verilerinin büyük bir miktarını kullanmakla PCI veriyolunun bazı sınırlılıklarının üstüne çıkar ve birçok grafik işleminin üstesinden gelir. Hafıza işlem gizliliğini saklayan Pipeline hafıza okuma ve yazma işlemleri Veriyolundaki adres ve verinin yaklaşık olarak %100 etkililiğini sağlar USB Bilgisayar sistemlerinde B sınıfı ihtiyaçları karşılamak ve tam hızlı USB ürünlerinin ihtiyaçlarını karşılamak için korumasız USB kablosu kullanılmalıdır USB 1.1 Intel 865 çipsetli anakatlar aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi 8 adet USB portuna destek verir. Güney köprüsü olan ICH2 kontrolcüsü dört adet port sağlar. Bu portlar şu şekildedir. Arka panel konnektörleriyle istiflenmiş PS/2 konnektörlerine bitişik iki port. Onboard SMSC Hub 4 port sağlar. Arka panel konnektörleriyle istiflenmiş ve ses konnektörüne bitişik 2 port USB konnektörü ön paneline gönderilen iki port. Sekizden fazla USB elemanı için, dış Hub portlarından birine bağlanabilir USB 2.0 seçenekli anakartlar tamamen OHCI ve EHCI'yı destekler ve OHCI ve EHCI uyumlu sürücülerü kullanır. Bunun için USB 2.0 destekleyen işletim sistemi kullanılmalıdır.usb 2.0'ı Windows 2000 ve Windows XP desteklemektedir. Bundan önceki işletim sistemleri USB 2.0'ı desteklemez USB 2.0 Üretim tercihine göre NEC PD USB 2.0 ana kontrolcüsü kullanılan USB 2.0'ı destekler. Bu dizaynda NEC PD USB 2.0 kontrolcüsü PCI veriyoluna bağlanmıştır ve 5 USB portuna kadar destek sağlanmıştır. Arka panel konnektörlerine eklenmiş ve ses konnektörlerine bitişik iki konnektöre yönlendirilmiştir. Diğer iki konnektör ise ön panel konnektörlerine gönderilmiş iki porttur. -18/7-

8 8'den fazla USB aygıtları için, dış hub herhangi bir porta bağlanabilir. USB 2.0 seçenekli anakartlar tamamen OHCI ve EHCI'yi destekler ve OHCI ve EHCI uyumlu sürücüleri kullanır IDE Konnektörler IDE Arabirimleri ICH5 in IDE kontrolcüsünün bağımsız çalışabilen iki bağımsız birincil veriyolu ve IDE arabirimi vardır.aşağıdaki tablo IDE arabirimlerini ve hangi modları desteklediğini gösterir. IDE Modu Tanımlamalar Transfer Oranları Programlanabilir I/O (PIO) İşlemci Veri transferini kontrol eder 8237-stil DMA DMA işlemciyi yüklemekten kurtarır. 16 MB/s Ultra DMA - IDE veriyoluna DMA protokolü sağlar 33 MB/s - Ana ve hedef geçitlerini destekler ATA IDE veriyoluna DMA protokolü sağlar - Ana ve Hedef geçitlerini izin verir. - Ultra DMA ile benzer özelliktedir. - Aygıt sürücülerü ile uyumludur 66 MB/s ATA IDE veriyoluna DMA protokolü sağlar - Ana ve Hedef geçitlerini izin verir. 100 MB/s'ye kadar okuma 88 MB/s'ye kadar yazma oranı Tablo 2.2: IDE modları ATA-66 ve ATA-100 hızlı zamanlayıcılardır ve yansımaları, sesi ve indüktif birleşmeyi azaltmak için özel Ultra ATA kablo gerektirir. IDE arabirimleri ATA aygıtları için tüm transfer modlarını destekler ve ATAPI (CD-ROM sürücüleri gibi) aygıtları destekler. BIOS mantıklı blok adreslemesi (Logical Block Adressing - LBA) ve artırılmış silindir ana sektörü (ECHS=Extended Cylinder Head Sector) çeviri modlarını sağlar. IDE arabirimleri sayesinde Laser Servo (LS-120) disket teknolijisi desteklenir.ls-120 sürücüsü, BIOS paket programını açılış(boot) olarak düzenler. Ayrıca ICH5 e direkt bağlanabilen Serial ATA bağlantı soketleri de kendilerine bağlanan serial ATA HDD lerden gelen bilgileri işleyerek işlemciye yönlendirirler Gerçek Zaman Saati, CMOS SRAM ve Batarya Gerçek zaman saati, günlük zaman saatini ve alarm özellikli çok zamanlı takvimi sağlar. Gerçek zaman saati, BIOS kullanımı için ayrılmış iki bankada arka - batarya CMOS SRAM'in 256 baytına enerji desteği sağlar. Anakart üzerindeki yuvarlak batarya (CR2032) gerçek zaman saatini ve CMOS hafızasının çalışmasını sürüdürmesi için enerji sağlar. Bilgisayar evdeki prize takıldığında bataryanın yaklaşık olarak 3 yıl ömrü vardır. Bilgisayar prize takıldığında güç desteğinin yedek (standby) akımı bataryanın ömrünü artırır.saat bir yılda +13 dak/yıl veya -13 dak/yıl kadar bir toleransta değişme ihtimali vardır. Bu +13 dak/yıl veya -13 dak/yıl 25 derece sıcaklıkta ile 33 VSB değerinde olur. Saat, gün CMOS değerleri BIOS paket programında özelleştirilebilir. CMOS değerlerini BIOS paket programı kullanılarak fabrika ayarlarına dönüştürmek mümkündür. Eğer AC gücü ve bataryada bir sorun oluşursa CMOS'un geleneksel ayarları her zaman CMOS RAM'de bulunur Intel 82802AB 4 MBit FWH FWH aşağidaki özellikleri bize sunar; Sistem BIOS programı Anakart bilgilerinin saklanması ve güncellenmesi için korumayı çalıştıran yönetilebilir mantık ve sistem güvenliği. 2.4 I/O Kontrolcüsü ITE8712 I/O kontrolcüsü anakartta şu özellikleri sunar; 3.3 V çalışması İki seri port Kapasiteleri artırılmış portlar (ECP=Extended Capabilities Part) ve gelişmiş paralel portu ve bir paralel port. PCI sistemleri için serileştirilmiş IRQ desteğiyle uyumlu seri IRQ arabirimi PS/2 fare ve klavye arabirimleri Bir 1.2 MB veya 1.44 MB disket sürücü için arabirim Programlanabilir uyandırma arabirimi içeren akıllı güç yönetimi PCI güç yönetimi desteği İki fan ölçme girişi BIOS paket programı, I/O kontrolcüleri için birçok konfigürasyon seçenekleri sağlar Seri Port Intel 865 çipsetli anakartlarda arka panelde iki adet seri port konnektörü vardır. Seri portun NS16C550 uyumlu UART'sı, BIOS desteğiyle KBits/s hıza kadar veri transferi sağlar. Seri portlar; COM1 (3F8h), COM2 (2F8h), COM3 (3E8h) ve COM4 (2E8h) gibi adreslendirilerek görevlendirilmişlerdir. Ekran kartı onboard modellerde COM2 bağlantısı ek bir panel ile ilave edilebilir Paralel Port 25-pinlik paralel port konnektörü arka panelde seri port çıkışları olan COM1 ve COM2 portları konnektörlerinin üstünde yer alır. BIOS paket programında, paralel port aşağıdaki modlara ayarlanır. Sadece Çıkış (PC-AT uyumlu mod) Tek yönlü (PS/2 uyumlu mod) -18/8-

9 EPP ECP Disket Sürücü Konnektörü I/O kontrolcüsü disket kontrolcüsü ile uyumlu bir disket sürücüsünü ve hem de PC-AT ve PS/2 modlarını destekler Klavye ve Fare Arabirimi PS/2 klavye ve fare konnektörleri anakartın arka panelinde bulunurlar. Bu konnektörlere +5V hatları, aşırı akım durumu azaltıldıktan sonra bağlantıyı yeniden kuran çoklu anahtar(polyswitch+) devresi ile muhafaza edilir. Klavye alt PS/2 konnektöründe, fare üst PS/2 konnektörüne bağlanır. Klavye veya fare çıkarılmadan önce veya takılmadan önce bilgisayar gücü kapatılmalıdır. Klavye kontrolcüsü aşağıdaki fonksiyonlara sahiptir; AMI klavye veya AMI fare kontrolcü kodu içerir. Klavye ve fare kontrolcüsü klavye ve fare fonksiyonlarını sağlar. Gücü açma/kapama ve reset için şifre koruması sağlar. Gücü açma/kapama ve reset şifresi BIOS paket programından ayarlanır ve isteğe bağlı olarak özelleştirilebilir. 2.5 Ses Sistemi ve Alt Sistemleri Anakarttaki ses sistemi şu özellikleri içerir. Sinyal gürültü oranı (S/N)=85 db için analog ve dijital mimari tasarımı vardır. APM 1.2 ve ACPI 1.0 (sürücü bağımlı) için güç yönetim desteği 3-D stereo gelişimi Ses sistemi aşağıdaki alt sistemleri ve arabirimleri destekler; ATAPI-stil konnektörler CD-ROM Yardımcı ses girişi Arka panel ses konnektörleri Ses çıkışı Ses girişi Mikrofon girişi Intel 82801BA ICH2 Analog elemanları ADI1885 analog kodlayıcı 2, 4, 6, 8 Kanal ses çıkış sistemlerini destekler. Yardımcı Ses GiriĢi Konnektörü: 1x4 pin ATAPI-stil konnektör, iç ses elemanlarının sağ ve sol kanal sinyallerini ses alt sistemine bağlar. 2.6 LAN Alt Sistemi (Opsiyonel) Ağ arabirim kontrolcüsü alt sistemi, ICH2 (bütünleşik LA medya giriş kontrolcüsü) ve fiziksel katman arabirim elemanı içerir. LAN arabirimi aşağıdaki özellikleri içerir. o PCI veriyolu birinci arabirimi o CSMA/CD protokol motoru o Aşağıdaki fiziksel layer arabirim elemanlarını destekleyen seri CSMA/CD birimi 82562ET tümleşik LAN CNR veriyolundaki 82562ET/EM (10/100MBits/s eternet) CNR veriyolundaki 82562EH (1 MBit/sec Home PNA+) o PCI Güç yönetimi ACPI teknolojisini destekler PME# sinyali kullanarak uyku durumundan uyanmayı destekler Intel 82562ET PLC Elemanı Intel 82562ET aygıtı bütünleşik LED ile arka panel RJ-45 aygıtına arabirim sağlar. Bu fiziksel arabirim CNR konnektörü sayesinde sıra ile sağlanabilir. Intel 82562ET aşağıdaki fonksiyonları sağlar; Temel 10/100 LAN bağlantısı Durumları gösteren LED sinyalli RJ-45 konnektör desteği Aygıtlar için tam uyumlu sürücü desteği ACPI desteği Programlanabilir taşınabilir başlangıç MAC adresleri içeren EEPROM kongfigurasyonu TümleĢik LED'li RJ-45 LAN Konnektör İki LED, RJ-45 LAN Konnektörünün içine yerleştirilmiştir. Tablo 2.3'de anakarta güç verildiğinde ve LAN alt sistemi çalışırken LED durumlarını gösterir. 2.7 Donanım Yönetimi Alt Sistemi Donanım yönetimi özellikleri anakartların yönetimi için WfM uyumlu olmasını sağlar. Anakartın birçok donanım yönetimi özellikleri vardır. Bu yönetim özellikleri aşağıda verilmiştir. Fan denetimleri Termal ve voltaj denetlemeleri Donanım Denetleme Elemanı Donanım denetleme elemanı düşük maliyet yürütme kapasitesi sağlar. Elemanın özellikleri şunlerı içerir. -18/9-

10 İç çevre sıcaklık duyumu İşlemcinin sıcaklığının direkt denetlenmesi için uzak sıcaklık diyot duyumu Düzeyleri aşağı veya yukarı, istenen değere getirmek için güç desteği denetlemesi (+5V, +3.3V, +25V, 3.3Vsb ve Vccp) SMBus arabirimi Fan Denetimleri I/O kontrolcüsü iki fan takometresi girişi sağlar. Denetleme ve kontrol 3. parti yazılımlar kullanılarak tamamlanabilir. 2.8 Güç Yönetimi Güç yönetimi bir çok düzeyde dizayn edilmiş ve tamamlanmıştır. Yazılım Desteği - APM - ACPI Donanım Desteği - Güç konnektörü - Fan konnektörleri - LAN uyandırma yeteneği - Anında kullanılabilirlik teknolojisi - USB'den uyanma yeteneği - PS/2 klavyeden uyanma yeteneği - PME# uyandırma desteği Yazılım Desteği Güç yönetimi için yazılım desteği şunları içeriri APM ACPI Eğer ACPI-Aware çalışma sistemi kullanılırsa, BIOS ACPI desteği sağlar. Aksi takdirde, APM desteği kullanımda olacaktır APM APM bilgisayarda enerji tasarrufu için standby modunu mümkün kılar. Standby modu aşağıda ki yollarla başlatılır; BIOS paket programını kullanarak periyodik zaman duraklatma (time-out) özelliği kullanır. Windows 98'deki standby menü seçeneklerine benzer özellikleri kullanır. Standby modunda, hard diskin spin sayılarını düşürerek ve VESA+ DPMS uyumlu monitörleri denetleyerek Intel 850 çipsetli anakartlarda güç harcamasını azaltır. Güç yönetim modu BIOS paket programından aktif veya deaktif olarak ayarlanabilir. Standby modundayken sistem gelen fakslar ve ağ mesajlarını gibi dış interruplara ve servis isteklerine cevap verme yeteneğine sahiptir. Her tuş ve fare hareket sistemi standby durumundan çıkarır ve hemen hemen monitöre gücü yeniden sağlar. BIOS fabrika ayarlarına getirildiğinde APM aktif (enable) konumdadır, ama sistem güç yönetimi özelliklerinin çalışması için APM sürücüsünü desteklemelidir. Örneğin;Windows, APM'in BIOS'da aktif edildiğini bularak güç yönetim özelliklerini destekler ACPI ACPI, bilgisayarın güç yönetimi ve tak ve çalıştır fonksiyonları üzerinden işletim sistemine direk kontrol sağlar. Intel 850 çipsetli anakartlarda ACPI'nini kullanımı, tam ACPI desteği sağlayan işletim sistemine ihtiyaç duyar. ACPI aşağıdaki özellikleri içerir; Tak ve çalıştır (veriyolu aygıt listesinde) ve APM desteği (normalde BIOS'da bulunur) Bireysel aygıtların anakarta eklenmesi (bazı anakartlara eklemeler ACPI-Aware sürücüsüne ihtiyaç duyar), video görüntülemesi ve hard disk sürücülerinin güç yönetim kontrolünü sağlar. İşletim sisteminin bilgisayarı kapatmasını sağlayan soft-off özelliği için aktif(enable) seçeneğine sahiptir. Çoklu uyandırma işlemleri için destek sağlar Sistem Durumları ve Güç Durumları ACPI'nin altında, işletim sistemi, bütün sistem ve aygıtların güç durum geçişlerini gösterir. Kullanıcının tercihlerine göre aygıtların uygulamacılar tarafından nasıl kullanıldığının bilindiğine bağlı olarak işletim sistemi, aygıtları düşük güç durumlarının içine veya dışına koyar. Kullanılmayan aygıtlar kapatılabilir.işletim sistemi bütün olarak düşük güç durumunun içine koymak için uygulamalar ve kullanıcı ayarları bilgilerini kullanır Tak ve ÇalıĢtır Güç yönetimine ek olarak, ACPI kontrol bilgileri sağlar ve böylece işletim sistemi tak ve çalıştırı kolaylaştırır. ACPI sadece diğer donanım konfigürasyon standartlarının kullanmadığı aygıtları düzenlemek için kullanılır. Örneğin, PCI aygıtları ACPI tarafından düzenlenmez Donanım Desteği Eğer LAN uyanma seçenekleri ve hemen kullanılabilir teknoloji özellikleri kullanıyorsa güç desteğinin uygun +5V durgun akımını sağladığından emin olunmalıdır. Emin olmamak güç desteğine zarar verebilir.standby akım ihtiyaçlarının toplamı, uyandırma (wake) aygıtlarının desteklenmesine ve üretim seçeneklerine bağlıdır. Intel 850 çipsetli anakartlarda birçok donanım yönetim özellikleri vardır.bunlar aşağıda ki gibidir; Güç konnektörü Fan konnektörleri LAN uyandırma (wake) yetenekleri -18/10-

11 Hemen kullanılabilir teknoloji özellikleri USB'den uyanma PS/2 klavyeden uyanma PME# uyandırma desteği LAN uyandırma yetenekleri hemen kullanılabilir teknolojinin +5V standby hattından güce ihtiyacı vardır. ACPI durumundan USB'den uyanmanın kullanımı tam ACPI desteği sağlayan işletim sistemine ihtiyaç duyar Güç Konnektörü Uzaktan açma/kapama'yı destekleyen ATX 12V uyumlu güç desteği ile kullanıldığında Intel 850 çipsetli anakartta güç konnektörü yazılım kontrolü yoluyla sistem gücünü kapatabilir. Sistem BIOS, işletim sisteminden doğru emir aldığında BIOS bilgisayar gücünü kapatır. Yazılımdan kapatma (soft-off) BIOS'dan aktif (enable) edilmesiyle;eğer bilgisayar gücü güç çıkışı veya güç bağlantısı tarafından interrupt edilirse güç devam ettiğinde, BIOS konfigürasyonuna bağlı olarak bilgisayar ya açık yada kapalı duruma döner. BIOS paket programının güç menüsünde sonradan güç kesinti seçeneği kullanılarak bilgisayarın cevabı hazır hale getirilir Fan Konnektörleri Intel 850 çipsetli anakartlarda, sıcaklık algılayıcıları tarafından mukayese edilen sıcaklıklara göre fanları açmak ve kapamak için kullanılan sıcaklık kontrol sinyali için (Fan1 ve Fan2) iki fan konnektörü yerleştirilmiştir. Intel 850 çipsetli anakart sisteminin çevre sıcaklığı Fan1 ve Fan2 konnektörlerinin voltajını kontrol eden ayrı sıcaklık algılayıcıları tarafından termal olarak denetlenir. Eğer bu konnektörlere bağlanan fanlar takometre sinyalini sağlarsa algılayıcı fan hızını donanım denetim elemanına bildirir. Fanları kontrol eden sıcaklık algılayıcıları, sadece algılayıcı 36 derece (96.8 F derece)'ye ulaştığında güç açma ve kapamada BIOS tarafından başlama durumuna getirilir. Fanların algıları 31 derece (87.8 F derece)'ye düştüğünde fanlar kapanır. Bu, çevre hava algılayıcısı C derece civarında inip çıktığında fanların açılması veya kapanmasını engeller. Fanlar kapatıldığında, yavaşça döndüğü gözlenebilir çünkü algılayıcı 46 C derece (114.8 F derece)'ye ulaştığında fanın görev deviri %70'de başlar %100'e yükselir LAN Uyandırma Yetenekleri LAN uyandırma yeteneklerne güç sağlamak için +5V standby hattı, yeterli +5V standby akımı sağlayabilmelidir. LAN uyandırma yetenekleri tamamlanırken yeterli standby akımının sağlanmaması, güç kaynağına zarar verebilir. LAN uyandırma yetenekleri ağ aracılıyla bilgisayarın uzaktan uyandırılmasını aktif (enable) hale getirir. LAN alt sistemi PCI veriyolu ağ adaptörü, MII'da ağ trafiğini denetler. MP+ (Magic Paket+) yapısını bularak, LAN alt sistemi bilgisayarı açan uyandırma sinyalini bildirir. LAN uygulamalarına bağlı olarak, Intel 850 çipsetli anakartlar sadece ACPI ile ilgili olan LAN uyandırma yeteneklerini aşağıdaki yollar vasıtasıyla destekler; PCI 2.2 uyumlu LAN dizaynları için PCI veriyolu aracılığıyla PME# sinyali Bütünleşik LAN alt sistemi aracılığıyla CNR'lı LAN alt sistemi aracılığıyla Hemen Kullanılabilir Teknoloji Hemen kullanılabilir teknoloji için güç sağlamak için +5V standby hattı, yeterli +5V standby akımı sağlayabilmelidir. Hemen kullanılabilir teknoloji uygulanırken yeterli standby akımının sağlanmaması, güç kaynağına zarar verebilir. Hemen kullanılabilir teknoloji Intel 850 çipsetli anakartların ACPI S3 (suspend to RAM) uyku durumuna girmesi için aktif hale getirir. S3 uyku durumundayken bilgisayar kapalı, güç kaynağı fanı kapalı ve ön panel LED'i eğer çift renkli ise yanar-söner olarak görünür veya tek renkli ise kapalı olarak görünür. Uyandırma aygıtı veya olayı tarafından işaret edildiğinde sistem hızlı bir şekilde son bilinen uyanma durumuna döner. Intel 850 çipsetli anakartlar, PCI veriyolu güç yönetim arabirimi fonksiyonlarını destekler. Bu versiyonu destekleyen anakart üzerine eklenen kartlar güç yönetimine katılabilir ve bilgisayarı uyandırmak için kullanılabilir. Hemen kullanılabilir teknoloji kullanımı işletim sistemi desteği ve PCI 2.2 uyumlu anakarta eklenebilen kartlarına ve sürücülerine ihtiyaç duyar. Standby güç göstergesi LED'i gücün hala RIMM, PCI veriyolu, AGP ve CNR konnektörlerinde olduğunu gösterir;bilgisayarın kapalı olarak gözüktüğünde bile Konnektörler Sadece Intel 850 çipsetli anakartlarında arka panel konnektörleri ve ön panel USB konnektörünün aşırı akıma karşı önlemi vardır. Intel 850 çipsetli anakartlarda kalan iç konnektörlerin hepsi aşırı akım önlemli değildir ve sadece fanlar ve iç çevresel elemanlar bilgisayarın şasesindeki aygıtlara bağlanmalıdır. Bilgisayarın şasinin dışındaki aygıtlara güç vermek için bu konnektörler kullanılmamalıdır. Dış aygıtlara tarafından sunulan yüklerdeki uyuşmazlıklar bilgisayara, iç bağlantı kanallarına ve dış aygıtların kendisine zarar verir. Bilgisayardaki konnektörler aşağıdaki gibi gruplandırılabilir; Arka panel I/O konnektörleri - PS/2 Klavye ve Fare - USB (USB 1.1 ile 4 tane, USB 2.0 ile iki tane) - Paralel Port - Seri Portlar (2) - LAN (Opsiyonel) - Ses (Ses Girişi, Ses Çıkışı, Mikrofon Girişi) İç I/O Konnektörleri - Ses (Yardımcı Ses Girişi ve ATAPI CD-ROM) - Fanlar (3 adet, gelişmiş anakartlarda 4 adet) - Güç (3 adet, İkisi standart biri Opsiyonel) -18/11-

12 - Kartlar (CNR, PCI ve AGP) - IDE (2) - Disket Sürücüsü - SCSI Hard disk aktivasyon LED'i Dış I/O Konnektörleri - Ön Panel Ses - Ön Panel USB - Yardımcı Ön Panel Gücü/Uyku/Mesaj Bekleme LED'i - Ön Panel (Güç/Uyku/Mesaj Bekleme LED'i, Güç Şalteri, Hard Disk aktivasyon LED'i, Reset anahtarı ve Ön Panel Güç LED'i) Arka Panel Konnektörleri Şekil 2.11 arka panel konnektörlerinin yerleşimini göstermektedir. Arka panel konnektörleri, PC'99 versiyonu ile uyumlu olarak renkli şekilde kodlanmıştır. Aşağıdaki şekil bilgileri kullanılan renkleri listeler. ġekil 2.11: Arka panel konnektörleri PS/2 fare portu Ps/2 klavye portu USB port USB port Seri port A Paralel Port Seri port B LAN port(opsiyonel) USB port USB port Mikrofon girişi Ses çıkışı Ses girişi Yeşil Mor Siyah Siyah Sarı Pembe Sarı Siyah Siyah Siyah Pembe Açık Yeşil Açık Mavi Arka panel ses çıkışı konnektörü sadece kulaklığa ve gücü artırılmış hoparlöre güç sağlamak için dizayn edilmiştir. Eğer pasif (gücü artırılmamış) hoparlörler bu çıkışa bağlanırsa zayıf ses kalitesi oluşur Ġç I/O Konnektörleri İç I/O konnektörleri aşağıdaki fonksiyon gruplarına bölünmüştür; Ses - Yardımcı ses girişi - ATAPI CD-ROM Güç ve Donanım kontrolleri - Fanlar (3 adet, gelişmiş anakartlarda 4 adet) - ATX 12V - Ana Güç - Yardımcı Güç (Opsiyonel) Eklenebilir Kartlar ve Çevre Arabirimler - SNR (Opsiyonel) - PCI veriyolu (3 adet, gelişmiş anakartlarda 5 adet) - AGP - IDE (2) - Disket sürücüsü - SCSI Hard Disk aktivasyon LED'i -18/12-

13 Güç ve Donanım Kontrol Konnektörleri Şekil 2.12 güç ve donanım kontrol konnektörlerinin yerleşimin göstermektedir. Şekil 2.12 Intel 850 çipsetli anakartın kontrol konnektörlerini gösterir. ġekil 2.12: Güç ve Donanım Kontrol Konnektörleri A Fan 3 B C D E F ATX 12V Güç İşlemci Fanı Güney Köprüsü Fanı Ana Güç Fan3 Bu anakartlarda sadece ATX 12V uyumlu güç kaynağı kullanılır. ATX 12V güç kaynaklarının Intel Pentium 4 ve Intel 845, 850 ve 865 çipset için gerekli ek güç sağlayan 2. güç bağlantısı vardır. ATX 12V güç kaynağının 20-pin ve 4-pin bağlantıları Intel 845, 850, 865 çipsetli karşılıklı konnektörlere bağlanır. Aksi takdirde anakart ve işlemci zarar görebilir. Standart ATX güç kaynağı kullanılmaz. Kullanmak, anakarta ve işlemciye zarar verecektir Eklenebilir Kartlar ve Çevre Arabirim Konnektörleri Şekil 2.13 Intel 850 çipsetli anakart için eklenebilir kartlar için konnektörleri ve çevre konnektörlerinin yerleşimini göstermektedir. PCI veriyolu konnektörleri için aşağıdaki özellikler mevcuttur; Bütün PCI veriyolu konnektörleri birincil veriyolu yeteneklidir. PCI veriyolu konnektörü 2'nin anakarttaki algılayıcı veri girişi için SMBus destekli PCI veriyolunda eklenebilir kartlar için aktif hale getiren SMBus sinyalleri vardır. Özel SMBus sinyalleri aşağıdaki gibidir. - SMBus saat hattı Pin A40'a bağlanmıştır. - SMBus veri hattı Pin A41'e bağlanmıştır. -18/13-

14 ġekil 2.13: Eklenebilir Kartlar ve Çevre Arabirim Konnektörleri A B D E F PCI Bus Konnektörleri AGP Konnektör Disket Sürücü Birincil IDE İkincil IDE AGP konnektörü sadece 1.5V AGP kartları için kilitlenmiştir. AGP konnektörüne Eski 3.3V AGP kartı takılmamalıdır. AGP konnektörü mekanik olarak eski 3.3V AGP kartları ile uyumlu değildir Anakartın Mekanik Yapısı Intel 850 çipsetli anakart ATX form faktörü şasesine uyması için dizayn edilmiştir. Boyutlar inç'lerle (milimetre) verilmiştir. Dış boyutlar inç'e 9.60 inç'tir (304.48mm'ye mm). I/O konnektörlerinin yerleşimi ve montaj delikleri ATX versiyonu ile uyum içindedir I/O Koruyucusu Intel 865 çipsetli anakartlar için arka panel I/O koruyucusu özel boyut ve materyal gereksinimlerini karşılamalıdır. Şekil 2.15'deki bağımsız I/O koruyucusu şasisinin kritik boyutlarını göstermektedir. Boyutlar inçlerle verilmiştir, inç toleransı vardır ( mm) 1.4. BIOS (Basic Ġnput Output System) ROM türündeki bellek üzerine kaydedilmiş bir programdır. Bu tür bellek bilgisayar kapatıldığında silinmezler. uyarır. BIOS un ilk görevi, bilgisayarın açılışı sırasında bellek gibi çeşitli parçaları kontrol ederek bir problem varsa bizi Günümüzde üretilen anakartların çoğunda Flash ROM üzerine kayıtlıdır. Bu türdeki belleğin içeriği bilgisayar kapatıldığında silinmez ama gerektiğinde özel bir programla çalıştırılarak BIOS ta ayarlamaları veya hataları düzeltebiliriz. Bilgisayarın açılışı sırasında özel bir tuşa (genellikle DEL ve F10 tuşuna) basılarak, BIOS ekranı karşımıza gelir ve gerekli ayarlamaları yapabiliriz. Genellikle yapılan hatalardan biri PC lerde işletim sistemi deyince sadece DOS un düşünülmesidir. BIOS u DOS un altında çalışan bir işletim sistemi olarak değerlendirebiliriz. PC nin ilk açılmasında yüklenen BIOS PC nin donanım ve çevre elemanlarıyla haberleşebilmesi için gerekli temel yordamları ve işlevleri içerir. BIOS alt yordam ve fonksiyonları standarttır bu da donanım bağımlılığını ortadan kaldırmak için gereklidir GeniĢletme Yuvaları Genişletme kartlarının takılabileceği anakart üzerindeki soketleridir. Her genişletme yuvasına, o yuvaya uygun şekilde tasarlanmış bir genişletme kartı takılabilir. -18/14-

15 2. GENĠġLETME KARTLARI Genişletme kartları bilgisayarımıza yeni yetenekler kazandırmak için kullanılır. Genişletme kartları sayesinde daha güzel grafik ve görüntü kalitesi, CD kalitesinde ses, modem sayesinde iletişim (Örnek olarak Internet e bağlanma) ve network kartları sayesinde de bağlı bulunan bilgisayar ağına bağlanma gibi özellikler kazandırır Ekran Kartları Ekran kartı bilgisayarın çıktı bilgilerini görüntülememizi sağlayan bir birimdir. Görüntü kartları bilgisayarlarda iki kısma ayrılır. Dahili (Onboard) ve Harici (Interface) olarak bulunur. Dahili tipleri anakart ile bütün olarak bulunur ve anakart üzerinde çıkışları bulunur. Harici tipleri anakartların slotlarına takılarak kullanılır. Ama onboard sistemler daha hızlı çalışmaktadır. SLOT TĠPĠ VERĠ YOLU RENK SAYISI ISA 8 ve 16 BİT PCI 32 BİT 64K-16.7M AGP 64 BİT 16.7M ve üstü Yukarıdaki harici tiplerin yapıları ve renk sayılarını göre bilgisayarlar bulunmaktadır. En iyi görüntü kalitesini alabilmek için en iyi seçim şu anda AGP yapılı olan tipleridir. Ekran kartının chip yapısına göre driver' ları bulunmaktadır. Bu driver programlara tanıtılması gerekir veya kullanılan işletim sistemi görüntü kartının driverlarını bulundurması gerekir Modemler Kişisel bilgisayarlar hayatımıza girdiğinden bu yana pek çoğumuzun düşlerini süsleyen bilgisayarlar arasındaki iletişim ve şimdiye kadar filmlerde gördüğümüz pek çok yüksek teknoloji rüyası son yıllarda internet' in hayatımıza girmesiyle gerçeğe dönüştü. Tabi tüm bunları sağlayan etkenlerin başında Modem kartlarındaki gelişmeler ve bu kartların artık PC lerin standart bir parçası haline gelmesidir. Artık Modemler sayesinde İnternette sörf yapabilir. Tanıdığımız tanımadığımız insanlarla iletişime geçebiliriz. Tabi elinizde iyi bir modeminiz varsa. Modemleri de kendi aralarında ikiye ayırabiliriz. 1- Harici modemler 2- Dahili modemler Harici modemler bilgisayara dıģarıdan bağlanırlar. Yani anakart üzerine yerleģtirilmezler. DıĢarıda ayrı bir cihaz Ģeklindedirler ve kablo aracılığıyla bilgisayara bağlanırlar. Dahili modemler ise anakart üzerindeki boş slotlara yerleştirilirler Ses Kartları Birkaç yıl öncesine kadar bilgisayarlarımızda olup olmadığına pek de aldırmadığımız ses kartları artık PC' lerimizin ayrılmaz bir parçası durumunda. Sesin tanımı frekans (Dalgalanma/Saniye) ile sinyalin genliğidir. Frekans sesin ton yüksekliğini ölçmekte kullanılır ve birimi Herz'dir. Frekans tek düzeliği yüksek Herz değerlerinde ıslık sesine benzer ve çok rahatsız edici olabilir. Örneğin savunma ve güvenlik alarmlarında olduğu gibi. Frekansın tek düzelikten kurtulup değişken bir yelpazede ritimlenmesi ile kulağa hoş gelen sesler oluşturabiliriz. Bilgisayardaki ses efektleri basitçe bu şekilde oluşmaktadır. Yani ana frekans değiştikçe ses renk kazanmaktadır. -18/15-

16 2.4. CD-ROM Sürücüler Bir CD-ROM sürücüsü değişik formatlarda yazılmış CD leri okuyabilir. Örneğin müzik setlerinde dinlediğimiz CD ler, veri Cd leri ve CD-1 formatındaki sinema CD leri gibi CD-ROM adından da anlaşılacağı gibi sadece okuma yapar kayıt işleminde bulunamaz. CD lerin üzerine kayıt işlemi CD Recorderler yani CD yazıcılar tarafından yapılır. CD-ROM lar piyasa çıktıkları günden bu yana popüler bir multimedya donanımı olarak kabul gördüler. Bunun nedeni floppy disklere göre çok yüksek kapasiteye sahip olmaları, ömürlerinin yıl olması ve veri erişim hızlarının bir sabit disk kadar olmasada çok hızlı olmasıdır. Ayrıca CD yazıcıların piyasaya sürülmesiyle Mbyte başına düşen maliyet oldukça azalmıştır. Bugün hemen hemen tüm bilgisayarların üzerinde standart bir CD-ROM sürücü bulunmaktadır. CD-ROM ların bu yüksek kapasiteleri sayesinde filmler, ansiklopedi ve benzeri yüksek veri kapasiteli dökümantasyonlar tek bir CD içerisinde sığdırılabilmektedir. Ayrıca tek bir CD-ROM da bulabileceklerimizi sıralayacak olursak; 1-) 650Mbyte veri 2-) 74 Dakikalık film 3-) 18 Saatlik ses veya müzik 4-) 680 milyon karakterden oluşan metin 5-) Hareketli binlerce grafik ve animasyonlar Bu beş özelliği göz önüne aldığımızda CD-ROM ların etkileyici özelliği göze çarpmaktadır. Bilgisayar CD sürücüleri ile ses CD sürücüleri arasında boyutsal fark bulunmamasına karşın en önemli fark bilgisayarda kullanılan sürücülerin gelişmiş bir hata düzeltme sistemini kullanmalarıdır. 4. DĠSKET SÜRÜCÜLER 4.1. Floppy Disketler Floppy disketler yada yaygın adıyla disketler fiziksel ve veri depolama kapasitelerine göre çeşitli tiplere ayrılırlar. Fiziksel Yapılarına göre: 1.) 3.5" disketler 2.) 5.25" disketler (kullanımdan kalkmıştır.) Kapasitelerine göre Tip Kapasiteler 3.5" 720 KB DS/DD 1.44 MB DS/HD 2.8 MB DS/ED 5.25" 360 KB DD/DD 1.2 MB DS/HD DS/DD Double sided / High Density: Çift yüzeyli / Yüksek yoğunluklu DS/ED Double sided / Extended Density: Çift Yüzlü geliştirilmiş Yoğunluklu DD/ED: Double sides / Double Density: Çift yüzlü, çift yoğunluklu Disketler belli kapasiteye kadar bilgi saklama ve bilgi taşımak amacıyla kullanılan medyalardır. Kısıtlı kapasiteleri nedeniyle CD-ROM yazıcılarının yaygınlaşmasıyla artık kullanımda yavaş yavaş kalkmaya başladılar. Disketler düşük kapasitelerinin anı sıra ömürlerinin kısa ve saklanmalarında veri güvenliğinin az olması nedeniyle CD-ROM'ların gölgesinde kaldılar. -18/16-

17 5. SABĠT DISKLER (HARDDISK) Bilgisayarlarda bilgi depolamak için kullanılır. Sabit disk sürücü, verileri bir dizi dönen diskte manyetik olarak saklar. Bilgisayarlara bağlanan ilk sabit disk C sürücüsü adını alır. Sırasıyla diğer sürücüler D,E,F,G harfleri ile isimlendirilir. Sabit diskleri ana karta bağlamanın birkaç yolu vardır: IDE, EIDE ve SCSI arabirimleridir. IDE (Integrated Drive Electronics), bir bilgisayara sabit disk sürücüsü takmanın en ucuz yoludur. IDE ile bir bilgisayara iki sabit disk sürücüsü takılabilir. EIDE (Enhanced IDE; genişletilmiş IDE), IDE den çok daha hızlıdır ve daha fazla çevre birimi bağlamaya izin verir. Yeni bilgisayarların çoğu EIDE ile piyasaya sunulmaktadır. EIDE ile, bilgisayara en fazla dört cihaz bağlanabilir. Bu çevre birimleri sabit disk sürücü olabileceği gibi, CD-ROM yada teyp sürücüsü de olabilir. SCSI (Small Computer System Interface), bir bilgisayara sabit disk bağlamanın hızlı ve genişlemeye açık yoludur. SCSI ile, sadece sabit diskleri değil, CD-ROM ve teyp sürücülerini, tarayıcıları ve yazıcıları da bilgisayara bağlamak mümkündür. Gelişmiş bilgisayarlar ve network server ları SCSI ile birlikte gelir. Standart bir PC ye SCSI cihazları bağlamak için bir SCSI kartı eklenmesi gerekir. Bu arabirimlere birden fazla cihaz bağlamak için cihazlar üzerinde bazı ayarlamalar yapılması gerekir. Bilgisayara IDE ve EIDE cihazlar bağlarken, cihazların master (efendi) veya slave (köle) şeklinde ayarlanması gerekir. Bu ayar genellikle bir Jumper ın konumu değiştirilerek yapılır. Jumper ayarının nasıl yapılması gerektiği, cihazın kullanım kitapçığında veya kendi üzerinde yazabilir. Kablo üzerinde tekbir cihaz varsa, master (veya single) ayarına getirilir. Kablo üzerinde iki cihaz varsa, birisini master diğerini slave ayarına getirmek gerekir. Master olarak ayarlanan sabit diskte, işletim sistemi yazılımı bulunması gerekir. -18/17-

18 SCSI cihazlarda master/slave ayarı bulunmaz, SCSI ID (SCSI kimlik numarası) ayarları yapılmalıdır. 6. GÜÇ KAYNAĞI Normal şehir cereyanını bilgisayarın kullanabileceği elektrik enerjisine dönüştürür. Güç kaynağı, bilgisayarınızda hasara yol açabilecek şekilde ısı üretir. Bu nedenle, bilgisayar parçalarının fazla ısınmalarını engellemek amacıyla güç kaynağı içerisinde bir soğutucu bulunmaktadır. Elektrik cereyanındaki dalgalanmaları ve elektrik kesintileri bilgisayara zarar verebilir. Bu gibi sorunları ortadan kaldırmak için kesintisiz güç kaynağı kullanabiliriz. Kesintisiz güç kaynağı, elektrik enerjisini depolayarak, elektrik kesintilerinde devreye girerek o anda yapmakta olduğumuz işlemi kısa bir süre içinde tamamlayıp veya kayıt yapacak kadar süre tanıyarak bilgisayarımızı kullanmamıza ve bilgisayarımızı düzgün bir şekilde kapatmamıza izin verecek kadar bir zaman tanır. 7. PORTLAR Monitör Portu: Monitör ile bilgisayar arası bağlantı yapmak için kullanılır. Bu port ekran kartı üzerinde bulunur. Fare Portu: Fare ile bilgisayar arası bağlantı için kullanılır. Klavye Portu: Klavye ile bilgisayar arası bağlantı için kullanılır. Oyun Portu: Joystick leri bilgisayara bağlamak için kullanılır ve ses kartı üzerinde bulunur. Paralel Port: Dişi Konnektör olarak ta adlandırılır. Bu portlar 25 pin bulunur. Paralel portlara yazıcılar takılır. Bilgisayar paralel portu LPT etiketiyle tanır. (LPT1, LPT2,...) Seri Port: Erkek konnektör olarak ta adlandırılır. Bu portlarda 9 veya 25 pin bulunur. Bu portlara fare, modem, tarayıcı ve bazen de yazıcılar tarafından kullanılır. Bilgisayar seri portu COM etiketiyle tanır. (COM1, COM2,...) -18/18-