TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Aralık 2005 ICS ÖN YAPIMLI BİLEŞENLERDEN OLUŞAN CEPHE İSKELELERİ - BÖLÜM 1: MAMUL ÖZELLİKLERİ Façade scaffolds made of prefabricated components - Part 1: Products specifications TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2

3 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

4

5 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN (2003) standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 22 Aralık 2005 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz. Bu standardın kabulü ile TS 8538 (1990) ve TS 8539 (1990) iptal edilmiştir.

6 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Terimler ve tarifleri İskele sistemi Bileşen Eleman Birleştirme tertibatı Konfigürasyon Sistem konfigürasyonu Standart sistem konfigürasyonları takımı Sistem genişliği (SW) Değerlendirme Sınıflandırma Kısa gösteriliş Malzemeler Genel Özel malzeme gerekleri Muayene belgeleri Genel gerekler İskele sistem bileşenlerinin dizilim bütünlüğü Standart sistem konfigürasyonları takımı İlâve gerekler Yapısal tasarım için gerekler Etkiler Dirençler, rijitlikler Rüzgâr yüklerinin uygulanması Plâtformlar için düşme deneyleri Dayanıklılık Titreşim deneyleri Sehimler El kitabı Genel Mamul el kitabının içeriği Talimat el kitabının içeriği İşaretleme Değerlendirme Ek A (Bilgi için) Ön yapımlı iskele sistemlerinde yaygın şekilde kullanılan bileşenler Ek B (Bilgi için) Tipik kuşaklama metodları Ek C (Bilgi için) A-sapmaları, sınıf seçimleri ve milli idarî yönetmelikler hakkında bilgiler Ek ZB (Bilgi için) Milli A-sapmaları Kaynaklar... 15

7 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Ön yapımlı bileşenlerden oluşan cephe iskeleleri - Bölüm 1: Mamul özellikleri 1 Kapsam Bu standard, ön yapımlı bileşenlerden oluşan cephe iskelelerinin, yapısal tasarımı ve değerlendirmesi için performans gerekleri ve genel gerekleri kapsar. Bu standarda, cephe iskelelerinin kullanımda, cepheye bir bağ ile tutturulduğu varsayılmıştır. İskele sistemleri Çizelge 1 de verilen altı kriter kullanılarak sınıflandırılır. Bu standard kapsamında olan cephe iskele sistemleri; dikmeleri çelik veya alüminyum alaşımlardan, diğer elemanları ise bu malzemelerden veya ahşap esaslı malzemelerden yapılmış iskele sistemleri ile sınırlandırılmıştır. Bu standardda yapısal tasarımın o grup için dikkate alınacağı, standart bir sistem konfigürasyonları takımı tanımlanmıştır. Diğer konfigürasyonların bazı sistemler içinde kullanımı mümkün olabilir, ancak bu tip konfigürasyonlar standardın kapsamı dışındadır. Bu standard, özel gereklerin belirtildiği, EN , pren , EN ve EN ile birlikte kullanılmalıdır. Bu standard koruyucu kanatlarla ilgili gerekleri kapsamaz. Bu standardda montaj, kullanma, sökme veya bakıma dair bilgiler verilmemiştir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır (tadiller dâhil). EN, ISO, IEC vb.no EN 39 Adı (İngilizce) Loose steel tubes for tube and coupler scaffolds Technical delivery conditions. EN 74 Couplers, loose spigots and base - plates for use in working scaffolds and falsework made of steel tubes Requirements and test procedures EN EN EN Aluminium and aluminium alloys- Extruded rod/bar, tube and profiles - Part 8: Porthole tubes, tolerances on dimensions and form. Metallic products Types of inspection documents. Cold formed welded structural hollow sections of non-alloy and fine grained steels Part 2: Tolerances, dimensions and sectional properties. TS No 1) Adı (Türkçe) TS 8481 İskeleler - Boru ve birleştirme EN 39 elemanlarından oluşan -Kolay geçmeli çelik borular - Teknik teslim şartları TS EN 74 İskeleler - Boru ve birleştirme elemanlarından oluşan birleştirme elemanları, gevşek geçmeli kılavuzlar ve taban plâkaları - Özellikler ve deney işlemleri TS EN Alüminyum ve alüminyum alaşımları - Ekstrüzyonla imal edilmiş tellik çubuk/çubuk, boru ve profiller - Bölüm 8: Lomboz borular, boyut ve şekil toleransları TS EN Metalik ürünler - Muayene ve TS EN deney belgelerinin tipleri Çelik borular - Dikişli alaşımsız ince taneli çeliklerden soğuk şekillendirilerek kaynak edilmiş - Bölüm 2 : Toleranslar, boyutlar ve kesit özellikleri 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar İngilizce metin olarak basılmış Türk Standardlarıdır. 1

8 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 EN, ISO, IEC Adı vb.no (İngilizce) EN Façade scaffolds made of prefabricated elements Part 2: Particular methods of structural design EN Temporary works equipment Part 1: Scaffolds Performance requirements and general design pren Temporary works equipment Part 2:Information on materials. EN Temporary works equipment Part 3: ENV :1998 Eurocode 9 Load testing Design of aluminium structures Part 2: Structures susceptible to fatigue. TS No 1) TS EN TS EN TS EN TS EN TS ENV Adı (Türkçe) Ön yapımlı bileşenlerden oluşan cephe iskeleleri Bölüm 2 Yapısal tasarım için özel metotlar Geçici iş donanımları Bölüm 1 Performans gerekleri ve genel tasarım Geçici iş donanımları Bölüm 2 Malzeme bilgileri Geçici iş donanımları Bölüm 3 Yük deneyleri Alüminyum yapıların tasarımı - Bölüm 2: Yorulmaya karşı hassas yapılar (Eurocode 9) 3 Terimler ve tarifleri Bu standardın amacı bakımından, EN de verilenlerle birlikte aşağıda verilen terimler ve tarifler uygulanır. 3.1 İskele sistemi a) Birbiri ile birleştirilebilir bileşenler takımı, çoğunlukla iskele sistemi amacına uygun şekilde tasarımlanmış olan, b) Değerlendirilmiş sistem konfigürasyonlar takımı, c) Mamul el kitabı. 3.2 Bileşen İskele sisteminin, düşey çerçeve veya diyagonaller gibi, daha fazla kısma ayrılamayan parçası. 3.3 Eleman Bir düşey çerçevenin enine ara bağlantısı gibi bileşenin bütünleşik (örneğin kaynaklı) parçası. 3.4 Birleştirme tertibatı İki veya daha fazla bileşenin birleştirilmesi için kullanılan tertibat. 3.5 Konfigürasyon Bağlantı tertibatları vasıtasıyla bir araya getirilmiş bileşenlerin özel düzeni. 3.6 Sistem konfigürasyonu Yapının tamamından veya yapıyı temsil eden bir kısımdan oluşan sistem konfigürasyonu. 3.7 Standart sistem konfigürasyonları takımı Tam bir iskeleden veya iskeleden temsilî bir bölüm ihtiva eden sistem konfigürasyon dizisi. 3.8 Sistem genişliği (SW) Dikmeler arasında oluşan, EN Çizelge 1 deki en büyük genişlik sınıfı. 3.9 Değerlendirme Sistemi oluşturan bütün unsurların bu standardda belirtilen gereklere uygun olup olmadığını belirlemek üzere gerçekleştirilen kontrol işlemi. 2

9 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık Sınıflandırma Bir iskele sistemi Çizelge 1 e uygun olarak sınıflandırılmalıdır. Çizelge 1 İskele sisteminin sınıflandırılması Sınıflandırma kriteri Sınıflar Hizmet yükü EN Çizelge 3 e uygun 2, 3, 4, 5, 6 Plâtformlar ve mesnetleri (D) Düşme deneyi ile tasarımlanmış (N) Düşme deneyi ile tasarımlanmamış Sistem genişliği SW06, SW09, SW12, SW15, SW18, SW21, SW24 Baş mesafesi EN Çizelge 2 ye uygun H1 ve H2 Kaplama (B) Kaplanmış (A) Kaplanmamış Düşey ulaşım metodu (LA) Hareketli merdiven (ST) Merdiven (LS) Her ikisi de 5 Kısa gösteriliş Bir iskele sisteminin kısa gösterilişi, bu standarda uygun olarak aşağıdaki kısımları içermelidir. İskele TS EN D SW09/250 H2 B LS Hizmet yükü sınıfı: Çizelge 1 e bakılmalıdır. Plâtformlar üzerine düşme deneyleri (D) Düşme deneyleri yapılmış (N) Düşme deneyleri yapılmamış Sistem genişlik sınıfı : Çizelge 1 / cm olarak çıkma uzunluğu Baş mesafesi sınıfı: Çizelge 1 (A) Kaplanmamış; (B) Kaplanmış Çizelge 1 (LA) Hareketli merdiven, (ST) Merdiven, (LS) Her ikisi de Çizelge 1 Örnekteki kısa gösteriliş, yük sınıfı 4, sistem genişliği en az 0,9 m ve en fazla 1,2 m, çıkma uzunluğu 2,5 m çalışma alanı ile enine ara bağlantı veya bağ elemanları arasındaki baş mesafesi en az 1,9 m, kaplamalı, hem hareketli hem de normal merdivenle ulaşım sağlanan bir iskeleyi gösterir. Bir iskele sisteminin birden daha fazla yük sınıfı ve/veya boyut ölçüleri içermesi durumunda, her biri için ayrı bir kısa gösteriliş satırı olmalıdır. 6 Malzemeler 6.1 Genel Malzemeler Madde 6.2 de, aksi belirtilmedikçe, EN ve pren Madde 4 e uygun olarak seçilmelidir. Uygulamada yaygın olarak kullanılan malzemelerle ilgili bilgiler pren de verilmiştir. 6.2 Özel malzeme gerekleri Malzeme tipleri Dikmeler, çelik veya alüminyum alaşımlardan yapılmış olmalıdır. 3

10 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık Çelik borular (dairesel) 48,3 mm dış çapa sahip çelik borular, Çizelge 2 de verilen özelliklere uygun olmalıdır. Not Farklı çapa sahip çelik borular için EN Madde e bakılmalıdır. Çizelge 2 48,3 mm dış çapa sahip çelik boruların et kalınlıkları ve akma gerilmeleri Anma et kalınlığı mm En küçük akma gerilmesi N/mm 2 Et kalınlığının eksi toleransı mm 1 2,7 t< 2, ,2 2 t 2,9 235 EN ye uygun Alüminyum borular (dairesel) 48,3 mm dış çapa sahip alüminyum borular Çizelge 3 te verilen özelliklere uygun olmalıdır. Çizelge 3 48,3 mm dış çapa sahip alüminyum boruların et kalınlıkları ve akma gerilmeleri Anma et kalınlığı mm En küçük akma gerilmesi N/mm2 Et kalınlığının eksi toleransı mm 1 3,2 t 3, ,2 2 3,6 t < 4, ,2 3 t 4,0 195 EN e uygun 6.3 Muayene belgeleri Yük taşıyan elemanlarda kullanılan malzemeler, EN ye uygun 2.2 nolu deney raporu veya 2.3 nolu özel bir deney raporu ile birlikte teslim edilmelidir. Aşağıda verilen malzemeler için, asgari EN te verilen 3.1 B seviyesinde muayene sertifikası gereklidir: - Anma akma gerilmesi 235 N/mm 2 den büyük çelik, - Dökme demir, - Alüminyum alaşımları, - Anma et kalınlığı 2,9 mm den küçük dikmeler için çelik borular. Borular için sertifikalar, ağırlık, boyut ölçüleri ve Çizelge 2 ile Çizelge 3 te verilenlere uygun eksi toleransları içermelidir. EN kapsamında olmayan malzemeler için eşdeğer sertifikalar temin edilmelidir. 7 Genel gerekler 7.1 İskele sistem bileşenlerinin dizilim bütünlüğü İskele sistemi, imâlatçı tarafından beyan edilmesi gereken, sistem konfigürasyonları takımını standart bir şekilde oluşturmak için gerekli tüm bileşenleri içermelidir. Bunlar aşağıda verilmiştir: a) Gerekli düşey ve yatay bileşenler, Madde A.1, b) İskelenin uçları ve dış kenarında yan koruma sağlanması için gerekli bileşenler, Madde A.2, c) Sağlanan ulaşım metodu için gerekli bileşenler, Madde 4 ve Madde A.3, d) Aşağıdaki yardımcı bileşenler (Madde A.4). - İskele sistemlerinin hepsi için: kafes kirişler; SW06 ve SW09 genişlik sınıfındaki sistemler için: plâtform birimleri ile uygunluk gösteren hop-up konsolları gibi plâtform uzatma bileşenleri, - İmalatçı tarafından teklif edilmesi halinde: Diğer genişlik sınıfları, yaya çerçevesi, güvenlik ağı, ağ örtüsü, levha ve koruyucu kanat için plâtform uzatma bileşenleridir. 4

11 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık Standart sistem konfigürasyonları takımı Genel Standart takım, Madde 7.1 e uygun olarak imâlatçı tarafından beyan edilen bütün bileşenler ve ankraj paternleri için sistem konfigürasyonlarını içermelidir. Bütün sistem konfigürasyonları için Madde deki şartlar, özel sistem konfigürasyonları için ise Madde teki şartlar dikkate alınmalıdır. Standart takım, aynı zamanda 1 den n e kadar olan sayıda çıkmaya sahip sistem konfigürasyonlarını içermelidir. n, yapının aynı sistemle tekrar ettiği durumlardaki çıkma sayısıdır Bütün sistem konfigürasyonları için geçerli olan gerekler Sistem konfigürasyonları aşağıda verilenlere sahip olmalıdır: a) Sistemin baş mesafesi sınıfına ve ayarlanabilen taban plâka yüksekliğine bağlı olarak 24 m ve 25,5 m arasındaki yükseklik. Bu yükseklik, en üst plâtformun yüzeyi ile taban plâkasının alt kenarı arasındaki mesafe olarak ölçülür. b) Tam bir plâtform ve yan koruma - SW06 ve SW09 sistem genişlik sınıfları için aralarında yaklaşık 2 m lik fark olan bütün seviyelerde, - Diğer bütün sistem genişlik sınıfları için aralarında yaklaşık 2 m lik fark olan art arda gelen beş seviyede, c) Tam olarak uzatılmış ayarlanabilen taban plâkaları Belirli sistem konfigürasyonları için geçerli olan gerekler SW06 ve SW09 genişlik sınıfları ve imâlatçı tarafından teklif edilmesi durumunda diğer genişlik sınıflarındaki sistemler için, plâtform uzatmaları, dikkate alınan bütün sistem konfigürasyonlarının tam uzunluğu boyunca her bir plâtform seviyesine(madde b) uyabilir özellikte olmalıdır Kaplanmamış sistem konfigürasyonları için bağlanmış seviyelerin altında ve üzerinde bağ bulunmayan 3,8 m lik serbest bir bölge olmalıdır. Bu gerek, kafes kiriş gibi yardımcı bileşenlerin olduğu yerlerdeki sistem konfigürasyonları bölgesine uygulanamaz. Not Tipik bağlantı paterni örnekleri, Şekil 1 de verilmiştir. Bağ bulunmayan bölgenin çalışma kat seviyeleri arasındaki normal mesafenin en az iki katı kadar bir mesafede olması tercih edilir. Bağ bulunmayan bölge için gerekli şart, iskelenin yeterli dayanıma sahip olacak şekilde tasarlanmasıdır Kafes sistem için boyut ölçüleri, Madde deki gerekleri sağlamalıdır. 5

12 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Açıklamalar 1 Tip a Tipik şaşırtmalı bağ paterni 2 Tip b Tipik sürekli yatay bağ paterni 7.3 İlâve gerekler Şekil 1 Tipik ankraj paterni örnekleri Genel İskele sistemi, EN Madde 5 e ve aşağıdaki ilâve gereklere uygun olmalıdır Yan koruma Yan koruma için bu amaçla yapılmış bileşenler kullanılmalıdır Düşeyliği ayarlanabilen taban plâkaları Düşeyliği ayarlanabilen taban plâkaları en az 200 mm ayar kapasitesine sahip olmalıdır Plâtformlar Plâtform yüksekliğinin kullanıma uyarlanabilirliği için, iskele sistemi aşağıdakileri sağlayabilecek bileşenleri içermelidir: a) Aralarında 2,0 m ye kadar seviye farkı olan yüzeyler üzerinde yan yana dikme çiftlerinin montajı, b) 2,0 m ile 24,0 m arasında bir yüksekliğe sahip tek bir plâtformun montajı Plâtform yüzeyi yatay olmalı ve taşıma esnasında hasar görmemelidir. İskele sistemi, tabliye bileşenleri arasındaki 25 mm den daha geniş bir boşluğu kapatmak için uygun bir şekilde boyutlandırılmış elemanları içermelidir Bir dikmenin plâtformu kısımlara ayırdığı durumlarda, bu kısımlar arasındaki mesafe 80 mm den daha fazla olmamalıdır (Madde ) Bağlantılar Her bir bağlantı tertibatı etkili, izlenmesi kolay olmalı ve bu bağlantı tertibatı bileşenlerinin montajı ve sökülmesi kolay olmalıdır. Yan korumalar da dâhil yapının kısımlarını oluşturan bağlantı tertibatlarının sabitlenmesi, doğrudan tasarlanmış etkiler hariç diğer bütün etkiler altında açılamaz özellikte olmalıdır. 6

13 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık Plâtform birimleri kazaen yukarı kalkmalara karşı kilitli olmalıdır. Plâtform birimlerinin montaj işlemi sırasında bir sonra gelen bileşenin ilâvesi yoluyla konumunun sabitlenmesi tercih edilir. Buna alternatif olarak, yukarı kalkmayı önleyen sabitleme aygıtları da kullanılabilir. Bu sabitleme aygıtlarının yeterli şekilde monte edildiği üst veya alt kısımdan gözle kontrol edilmelidir Bitişik plâtform birimleri, bağıl sehimleri azaltmak için birbirine bağlanabilir. Fakat bu işlemin ayrı bileşenler vasıtasıyla yapıldığı yerlerde, bu bileşenler değerlendirmede dikkate alınmaz Gevşek geçmeli boruları iskele dikmesine bağlamak üzere EN 39 a göre aşağıda verilen elemanlar kullanılmalıdır: a) Dikmenin Çizelge 2 ve Çizelge 3 te verilen gereklere uygun olması durumunda, EN 74 e uygun birleştirme elemanları kullanılabilir. b) Dikmenin Çizelge 2 Satır 1 veya Çizelge 3 Satır 1 ve 2 ye uygun olması durumunda, kayma ve çekerek ayırmadan başka karakteristikler dikkate alınmayabilir. c) Yukarıda verilenlerden farklı herhangi dikme için en azından b maddesinde verilen kuvvetleri iletebilecek yeterlilikte bir bağlantı tertibatı kullanılmalıdır Kamalar veya pimler gibi bağlantı tertibatının hareketli parçaları, dikme bağlantıların bir parçasını oluşturan ve çekme kuvvetlerini aktaran pimler hariç, bağlantının bir kenarına kalıcı şekilde tutturulmalıdır Yardımcı bileşenler İskele içinde kafes kiriş kullanılarak bağlantısı güçlendirilen kısım, en az net 3,5 m genişlikte ve en az net 3,5 m yükseklikte olmalıdır Seçilen genişlik sınıfı ötesinde, platformun yatay yönde uzatılmasına izin verilen yerlerde, bileşenin uçtan uca genişliği en az 260 mm artırılmalıdır İskele altında uzunluk boyunca yaya geçiş boşluğu bırakılmışsa, bu boşluk ölçüleri, Şekil 2 ye uygun olmalıdır. 8 Yapısal tasarım için gerekler Şekil 2 Yaya geçiş boşluğu için en küçük net ölçüler 8.1 Etkiler Bütün sistem konfigürasyonları EN ,Madde 6.2 de verilen etkiler ile EN , Madde da belirtilen yük kombinasyonlarına direnç göstermelidir. Çalışma rüzgâr yükü, EN Madde ye uygun olarak belirlenmelidir. Bu standardın amacı bakımından en büyük rüzgâr etkisi, Şekil 3 ten alınan rüzgâr basıncı kullanılarak hesaplanmalıdır. Not 1 - Kar ve buz yüklemesi için herhangi bir gerek bulunmamaktadır. 7

14 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Not 2 - Şekil 3 teki rüzgâr basınçları sadece tip değerlendirmesi için verilmiştir. Bu basınçlar gerçek kullanım için gerçek şartların çok daha ağır olma ihtimali nedeniyle uygun olmayabilir. 8.2 Dirençler, rijitlikler Elemanların, bileşenlerin ve bağlantı tertibatlarının direnç ve rijitlikleri, pren e uygun olarak tayin edilmeli veya deney yoluyla EN e uygun olarak belirlenmelidir. 8.3 Rüzgâr yüklerinin uygulanması En büyük ve çalışma rüzgâr yükü, cepheye dik ve paralel olarak ayrı ayrı uygulanmalıdır. Kaplanmamış sistem konfigürasyonlarında, ulaşım bileşenleri de dâhil olmak üzere bütün bileşenler dikkate alınmalıdır. Karakteristik rüzgâr yükü değeri F K, Eşitlik (1) ile hesaplanmalıdır: i=n K s i f i i=1 F =c (A c q) (1) Burada; A i Çizelge 4 te belirtilen referans alan, c f Çizelge 5 ten alınan aerodinamik kuvvet katsayısı, c s Çizelge 6 dan alınan yapı yerine bağlı rüzgâr etki katsayısı, q i Şekil 3 e uygun tasarım rüzgâr basıncı dır. Çizelge 4 Rüzgâr basıncı için referans alan Şekil 3 Tasarım rüzgâr basıncı Sistem konfigürasyonlarının kaplanma durumu Referans alan, A i Kaplanmamış Rüzgâr doğrultusunda çıkıntısı olan her bileşenin alanı Kaplanmış Kaplama yüzey alanı ( EN Madde A.3 ) Çizelge 5 Aerodinamik kuvvet katsayısı c f Sistem konfigürasyonlarının Kuvvet katsayısı kaplanma durumu Cepheye dik Cepheye paralel Kaplanmamış 1,3 1,3 Kaplanmış 1,3 0,1 Çizelge 6 Yapı yerine bağlı rüzgâr etki katsayısı c s Sistem konfigürasyonlarının Yapı yerine bağlı rüzgâr etki katsayısı kaplanma durumu Cepheye dik Cepheye paralel Kaplanmamış 0,75 1,0 Kaplanmış 1,0 1,0 Not Yapı yerine bağlı rüzgâr etki katsayısı değerleri, doluluk oranı 0,4 olan cephelere karşılık gelir.aynı zamanda EN e başvurulmalıdır. 8

15 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık Plâtformlar için düşme deneyleri D sınıfındaki iskele sistemlerine ait, plâtformlar ve mesnetleri, EN Ek B ye uygun şekilde yapılan düşme deneyleri sonucunda yeterli bulunmalıdır. 8.5 Dayanıklılık Genel Genel olarak bileşenler, tasarımda bağlantı tertibatları ve iskele sistemi konfigürasyonları için yorulma etkisinin dikkate alınmasına gerek yoktur. Ancak, merdivenlerde, kaynaklanmış alüminyum dişler, hem hesap hem de deneylerle dayanıklılık bakımından kontrol edilmelidir. Tasarım esasları aşağıdaki gibi olmalıdır. Yük 1,5 kn olmalı ve 100 mm x 100 mm lik bir alan üzerine uygulanmalıdır. Bir diş, aşağıda verilen iki yük konumunda ayrı ayrı kontrol edilmelidir. a) Dişin merkezinde, b) Kirişten 100 mm den daha uzak olmayan yük merkezinde. Bir diş yükleme ve boşaltma etkisine direnç gösterecek yeterlilikte olmalıdır Hesap yoluyla tasarım Dayanıklılık, ENV Madde 1.5 e göre Eşdeğer yorulma yükünün, Madde de tarif edilen yük konumlarında uygulanması ile ENV ye uygun olarak kontrol edilmelidir Deneyler yoluyla tasarım Dayanıklılık, EN Ek C ye uygun olarak kontrol edilmelidir. 8.6 Titreşim deneyleri Titreşim deneyleri kamalı bağlantı tertibatları gibi sıklıkla tersinir yük etkileri altında gevşemeye maruz kalabilecek bağlantı tertibatlarında EN Madde 7.4 e uygun olarak yapılmalıdır. Hiçbir bağlantı tertibatı titreşim altında gevşememelidir. İlgili metinde verilen en düşük kriterler uygulanır. 8.7 Sehimler Sehimler EN Madde 6.3 te belirtilen değerleri aşmamalıdır. Aynı zamanda Madde e bakılmalıdır. 9 El kitabı 9.1 Genel İmâlatçı mamul el kitabını oluşturan bir dizi talimat hazırlamalıdır. Bu talimatlar yapısal tasarımda esas alınmalıdır. Mamul el kitabında yer alması gerekenler Madde 9.2 de verilmiştir. İmâlatçı şantiyede kullanım için de, bir imâlat el kitabı hazırlamalıdır. Bu kılavuz mamul el kitabı kapsamında olmalıdır. İmâlat el kitabının içeriği Madde 9.3 te verilmiştir. 9.2 Mamul el kitabının içeriği Mamul el kitabı EN Madde 8 de verilen aşağıdaki bilgileri içermelidir: a) Bütün bileşenlerin bir listesi tarifleri ile birlikte; örneğin çizimlerle, b) Bileşenlerin montaj, sökme ve taşınma işlem sırası talimatları, c) Her bir standart sistem konfigürasyonları takımının yükseklik ve genişlik sınıfları ile bütün boyut ölçüleri, ankraj paterni ve yardımcı bileşenlerin nasıl kullanıldığının verildiği plân, d) Bütün bu koşullar altında bağlantı talimatları, e) Rüzgâr basıncı, buz ve kara ait kullanım sınırlamaları, f) Gevşek geçmeli borular ve birleşim elemanları gibi iskele yapım amacıyla tasarlanmayan elemanların tanımlayıcı bütün özellikleri, Not - Bu bilgiler, imâlatçı tarafından temin edilmemiş ise, bütün malzemelerin satın alınması için gerekli veriyi sağlar. 9

16 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 g) İskelenin taban plâkalarından zemine uygulanan yükler ve iskeleden bağlandığı cepheye uygulanan yükler, h) Belirgin bir şekilde hasar görmüş bileşenlerin kullanılmadığının gösterilmesi, i) Varsa imâlatçının uygun gördüğü depolama, bakım veya onarım talimatları, j) Deneyler sonucunda değerlendirilen bileşen ve bağlantı tertibatları için direnç ve rijitlikler gibi yapısal veriler, k) Bağlantıların geçici olarak kaldırılması veya yüksekliğin 25,5 m den daha fazla olması örneklerinde olduğu gibi standart sistem konfigürasyonları takımının dışında olan potansiyel uygulama hallerinde daha ileri bilgilerin nasıl temin edileceği, l) EN 74 te verilen birleşim elemanları yoluyla, Madde te belirtilen dikmelere uygulanan yüklerin sınırlandırılması hakkında bilgiler. 9.3 Talimat el kitabının içeriği Talimat el kitabı Madde 9.2 de belirtilen a dan i ye kadar maddeler ile k maddesini içermelidir. 10 İşaretleme Belli bir amaca göre tasarlanmış bileşenler aşağıda verilenler kullanılarak işaretlenmelidir: a) İskele sistemini ve imâlatçısını tarif eden semboller veya harfler, b) Son iki rakam kullanılarak imâlat yılı. Alternatif olarak imâlat yılı kopyası için bir kod kullanılabilir. İşaretleme bileşenin ömrü boyunca okunaklı olarak kalacak şekilde düzenlenmelidir. Kullanılan harflerin büyüklüğü bileşenin büyüklüğü ile orantılı seçilmelidir. 11 Değerlendirme Değerlendirme orijinal tasarımcı kişi veya kurumdan farklı bir kişi veya kurum tarafından yapılmalıdır. Başarılı bir değerlendirme sağlamak üzere değerlendirici tarafından bir belge hazırlanmalıdır. Bu belge bütün muayene ve deney raporlarının kaynaklarını tarif etmeli ve aşağıdakileri içermelidir: - Muayene edilmiş olan özel bir bileşen takımının tarifi, - Standart bir sistem konfigürasyonu takımının tarifi, - Deneylerle değerlendirilen bileşen ve bağlantı tertibatları için direnç ve rijitlikler gibi yapısal veriler. 10

17 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Ek A (Bilgi için) Ön yapımlı iskele sistemlerinde yaygın şekilde kullanılan bileşenler Not 1 - Bu sistem bileşenlerinin bazıları Şekil B.1 ve Şekil B.2 de gösterilmiştir. Not 2 - Listeler ayrıntılı değildir. A.1 Temel sistem bileşenleri a) fc1 dikme b) fc2 enine ara bağlantı c) fc3 düşey çerçeve d) fc4 yatay çerçeve e) fc5 tek çıkmalı bir plâtformdan oluşan plâtform birimi f) fc6 tek çıkmalı bir plâtformdan oluşan plâtform birimi takımı g) fc7 boyuna ara bağlantı h) fc8 yatay düzlemde diyagonal i) fc9 düşey düzlemde diyagonal j) fc10 bağ elemanı k) fc11 taban plâkası l) fc12 ayarlanabilen taban plâkası m) fc13 eğimli yüzey üzerine yerleştirmek için tasarlanan bileşenler A.2 Yan koruma sağlayan sistem bileşenleri a) pc1 ana korkuluk b) pc2 ara korkuluk c) pc3 korkuluk çerçevesi d) pc4 birden fazla amaç için kullanılan korkuluk birimi e) pc5 topuk tahtası f) pc6 ana uç korkuluk g) pc7 ara uç korkuluk h) pc8 uç korkuluk çerçevesi i) pc9 uç topuk tahtası j) pc10 korkuluk direği k) pc11 ızgara birimi A.3 Ulaşım bileşenleri a) cc1 taşınabilir merdiven b) cc2 çatı kapısı ulaşımlı plâtform birimi c) cc3 kat merdiveni A.4 Yardımcı bileşenler a) ac1 hop-up konsol b) ac2 hop-up konsol için plâtform birimi c) ac3 koruyucu kanat d) ac4 kafes kiriş e) ac5 yaya çerçevesi f) ac6 güvenlik ağı g) ac7 ağ örtü h) ac8 kaplama 11

18 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Ek B (Bilgi için) Tipik kuşaklama metodları B.1 Şekil B.1 yatay iki bağlantı kuşaklama tipini gösterir. Her birinin esasını iskele sistemi boyunca düşey çerçeve oluşturur. Birinin diğeri üzerine gelmesi ile düşey düzlemde bir rijitlik sağlanır. Şekil B.1 Yatay kuşaklama kullanılarak oluşturulan rijit düşey düzlem örnekleri B.2 Şekil B.2 de altı tip boyuna kuşaklama tipi gösterilmiştir. Bu kuşaklama tiplerinin esasını, iskelenin dış yüzünde oluşturulan ve düşey düzlemde rijitlik sağlayan kuşaklar oluşturur. Açıklamalar 1 Diyagonalli 2 St Andrew s çaprazı 3 Korkuluk çerçeveli (a) 4 Korkuluk çerçeveli (b) 5 Korkuluk çerçeveli (c) 6 Çok amaçlı korkuluk birimli (d) Not Çok amaçlı korkuluk birimi, monte edilmiş ve korunmuş mevcut bir seviyenin hemen üzerinde montaj ve sökme sırasında daha güvenli bir kat seviyesi oluşturmak için kullanılan bir yan koruma bileşenidir. Şekil B.2 Boyuna kuşaklama kullanılarak oluşturulan rijit düşey düzlem örnekleri 12

19 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Ek C (Bilgi için) A-sapmaları, sınıf seçimleri ve milli idarî yönetmelikler hakkında bilgiler C.1 Bu standarda Ek ZB de gösterilen A-sapmalarına ilâve olarak A-sapmaları EN de verilmiştir. C.2 Bazı Avrupa ülkeleri sınıf seçeneklerini azaltmışlardır. C.3 Avrupa ülkeleri aşağıda verilen onaylar için farklı idari yönetmeliklere sahiptir. Örneğin; - Teknik onay işlemler, - Kalite kontrol için kurallar, - Farklı görevler için kurumların onayı. 13

20 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Ek ZB (Bilgi için) Milli A-sapmaları İlgili ülkenin CEN üyeliği dışında geçen zaman zarfında, mevzuatlarında yaptığı değişiklerden kaynaklanan sapmadır. CEN e üye bir ülkedeki A-Sapması, bu ülke tarafından geri çekilinceye kadar ilgili EN standardında belirtilen hükümlerin yerini alır. Bu standard herhangi bir Avrupa Direktifi kapsamına girmemektedir. Germany Façade scaffold sytems as specified in this standard may only be used in Germany if the criteria stated below are satisfied. The criteria based on the provisions for safety and health at work laid down by the Employers Liability Insurance Association BGR (formerly ZH/534.0 to 534.9) the deadlines for the acknowlegment of which and set by the Commission in accordance with article 9, paragraph 1 of Directive 98/34/EC have passed. a) In deviation from the safety mechanism against unintentional lifting of platform units shall be in accordance to EN 292 b) Façade scaffold systems shall fulfil the protection function of service scaffolds in accordance with DIN , published together with this European Standard. 14

21 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Kaynaklar HD 1000; 1988, Service and working scaffolds made of prefabricated elements Materials, dimensions, design loads and safety requirements. 15

22 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Aralık 2005 ICS ÖN YAPIMLI BİLEŞENLERDEN OLUŞAN CEPHE İSKELELERİ - BÖLÜM 2: ÖZEL YAPISAL TASARIM METOTLARI Façade scaffolds made of prefabricated components - Part 2: Particular methods of structural design TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

23 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

24 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN (2003) standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 22 Aralık 2005 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın kabulü ile TS 8538 (1990) ve TS 8539 (1990) iptal edilmiştir. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

25 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 İçindekiler 1 Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Terimler ve tarifleri Yapısal tasarım Genel Yapısal analiz için modeller Konfigürasyon ve birleştirme araçlarları üzerinde yapılan deneyler Bir sistem konfigürasyonunu temsil eden bir kesit üzerinde yapılan deneyler...9 Ek A - Birleştirme araçları ve konfigürasyonlar için tipik deneyler...12 Ek B - Plâtformlar ve mesnetleri için düşme deneyleri...18 Ek C - Kaynaklanmış alüminyum dişler için tekrarlı yükleme deneyleri...20 Kaynaklar...21

26 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Ön yapımlı bileşenlerden oluşan cephe iskeleleri - Bölüm 2: Özel yapısal tasarım metotları 1 Kapsam Bu standard, EN e uygun cephe iskele sistemlerini kapsar. EN , EN , EN ve EN de verilen kurallara ilâve olarak, bu standarda cephe iskele sistemlerinin hesap ve deney yolu ile yapısal analizleri ve tasarımı için kurallar tarif edilmiştir. Temel gerekler ENV ve ENV de verilmiştir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır (tadiller dâhil). EN, ISO, IEC vb. No EN EN EN EN Adı (İngilizce) Façade scaffolds made of prefabricated elements Part 1: Product specifications Temporary works equipment Part 1: Scaffolds Performance requirements and general design Temporary works equipment Part 2:Information on materials. Temporary works equipment Part 3: Load testing TS No 1) TS EN TS EN TS EN TS EN Adı (Türkçe) Ön yapımlı elemanlardan oluşan cephe iskeleleri Bölüm 1 Mamul özellikleri Geçici iş donanımları Bölüm 1 İskeleler Performans gerekleri ve genel tasarım Geçici iş donanımları Bölüm 2- Malzeme bilgileri Geçici iş donanımları Bölüm 3 Yük deneyleri 3 Terimler ve tarifleri Bu standardın amacı bakımından, EN ve EN de verilen terimler ve tarifleri uygulanır. 4 Yapısal tasarım 4.1 Genel Herbir ön yapımlı iskele sistemine ait standart sistem konfigürasyonları takımının yapısal tasarımı, EN , EN , EN ve EN ile bu standardda verilen gereklere uygun olarak yapılmalıdır. Yapısal tasarımda, Çizelge 1 de verilen hesap yöntemlerinden biri kullanılmalıdır. Ayrıca Şekil 1 e de bakılmalıdır. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar İngilizce metin olarak basılmış Türk Standardlarıdır. 1

27 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Çizelge 1 Yapısal tasarım safhaları Tasarım 1.yöntem 2.yöntem safhası Modüler ve çerçeve sistemler Sadece çerçeve sistemler 1 Konfigürasyonlar, birleştirme tertibatları ve bileşenler için deneyler 2/3 Standard takımın her sistem konfigrasyonu için hesaplamalar α cr in tayini 2 αcr 2 olması hâlinde 2.yönteme geçilmelidir. α <2 olması hâlinde, 1.yönteme geçilmelidir. cr 3 3a 3b Kuvvet ve momentlerin dağılımlarını belirlemek için kullanılan yapısal analizler: İkinci dereceden teori α cr esas alınarak ve büyütme katsayıları kullanılarak birinci derece teori Tek bileşen ve birleştirme araçlarlarının, yeterli dirence sahip olduğunun doğrulanması için analizler Bir sistem konfigürasyonunu temsil eden bir kesit üzerinde bir deney Tip 1 Tip 2 4 Önemli yük yer değiştirme α cr in doğrulanması amacıyla davranışının doğrulanması amacıyla α tasarım yüklerine uygulanacak en küçük elâstik burkulma yük katsayısıdır. cr 1.yöntem tercih edilen yöntemdir. 2.yöntem ise sadece çerçeve sistemler için ve büyük olması durumunda kullanılabilir. α cr katsayısının 2 den Safha 2 ve Safha 3, EN Madde 8 de verilen gereklere uygun olarak her bir standart sistem konfigürasyonları takımı için yapılmalıdır. 3B safhası, bütün bileşenler ve birleştirme araçlarının en elverişsiz yükleme durumunun dikkate alındığı analizi içermelidir. Eleman kusurlarının analizde kurulan modele dâhil edilmemesi hâlinde, bileşen duraylılığı ayrıca kontrol edilmelidir. İç kuvvetler ve momentlerin tayini için elâstik yöntemler kullanılmalıdır. Analizlerde, EN te belirtilen gereklere uygun olarak tayin edilen modüler düğüm noktaları ve yatay düzlemlerin doğrusal olmayan yapısal karakteristikleri kullanılmalıdır. Sistem konfigürasyonlarının yük taşıma kapasitesine aşağıdaki şartların sağlanması durumunda erişilir: - Tek en kesit için EN e göre bulunan dirençlere erişildiğinde veya - Bir bileşenin veya birleştirme araçlarının ya da yayın direncine erişildiğinde. Not Bu tip dirençler deney sonuçları kullanılarak değerlendirilir. 1.yöntemde, yer değiştirmiş sistemin dengesi, doğrudan ikinci dereceden analizler kullanılarak hesaba katılmalıdır. 2.yöntemde ise yer değiştirmiş sistemin dengesi, birinci dereceden analizlerde büyütme katsayıları kullanılarak dolaylı olarak dikkate alınmalıdır. 4. Safhada, bir sistem konfigürasyonunu temsil eden bir kesit üzerinde deney yapılmalıdır. 2

28 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık Yapısal analiz modelleri Yatay ve düşey bileşenlerin düzenlenmesi, kuşaklama bileşenlerinin düzeni ile sıklığı ve bağlantıların konumu ile sıklığı, mamul el kitabına uygun olmalıdır. Şekil 2 de tipik bir sistem konfigürasyonu gösterilmiştir. Bu uzay sistem, üç boyutlu bir analiz yapılarak veya aralarındaki etkileşimin uygun bir şekilde dikkate alınması koşulu ile ayrı ayrı kontrol edilen düzlemsel sistemlere ayrılarak dikkate alınmalıdır. Şekil 2 de cepheye dik, düşey doğrultuda olan basitleştirilmiş sistem örnekleri de gösterilmiştir. Şekil 3, Şekil 4 ve Şekil 5 te cepheye paralel, düşey doğrultuda basitleştirilmiş sistem örnekleri gösterilmiştir. Herhangi bir basitleştirilmiş sistem işleme tâbi tutulurken sınır şartları, tüm yapı davranışını temsil edecek şekilde seçilmelidir. İncelenen düzlemde bulunmayan bileşenlerin, sınırlayıcı, duraylılık bozucu ve yükleme etkileri dikkate alınmalıdır. Sistem bir düzlem içinde bulunsa bile, düzlem dışı burkulma durumu özellikle incelenmelidir. Konfigürasyonlar ile enine ara bağlantı, boyuna ara bağlantı, diyagonaller ve dikmeler arasında kullanılan birleştirme tertibatlarının, ilgili yük şekil değiştirme eğrileri, kurulan modelin analizinde kullanılmalıdır. EN Madde a uygun olarak, bir kiriş vasıtasıyla doğrusallaştırma yapılmasına ve emniyetli tarafta kalması koşulu ile kabuller yapılmasına izin verilir. 3

29 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Konfigürasyonlar, birleştirme tertibatları ve bileşenler için deneyler Bir sistem konfigürasyonu seç Birinci derece; Sadece çerçeve sistemler için Birinci veya ikinci derece teori α cr 2 İkinci derece İkinci dereceden analizler yap Hayır Evet Birinci dereceden analizler yap Büyütme katsayılarını uygula Tasarım kontrollerini yap Başarısız Sistem kabul edilmez Başarısız Evet Başka bir konfigürasyonla tekrarla Hayır Tam ölçekli deney Başarılı Son Şekil 1 Yapısal tasarım aşamalarını gösteren akış diyagramı 4

30 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Şekil 2 Gösterilen ankraj paterni için cepheye dik düşey doğrultuda basitleştirilmiş sistem örnekleri 5

31 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Şekil 3 Cepheye paralel basitleştirilmiş bir sistem (açıklamalar için Şekil 5 e bakılmalıdır) Şekil 4 Şekil 3 ün detayı (açıklamalar için Şekil 5 e bakılmalıdır) 6

32 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Açıklamalar F;F Dış ve iç dikmeler üzerinde iskeleden gelen en büyük kuvvetler i n n I s t s A c c h t s a Verilmiş örnekteki kararlı dikme sayısı Kararlı dikme gruplarındaki bağ elemanı sayısı Bir dikmenin eylemsizlik momenti Bir dikmenin alanı Bir çıkmanın cepheye paralel yatay rijitliği Cepheye paralel bir bağ elemanının rijitliği Açıklamalar 1 cephe 2 dış düzlem üzerindeki rüzgâr yükleri 3 iç düzlem üzerindeki rüzgâr yükleri 4 iç düzlem: ns x I s, ns x A s 5 dış düzlem: ns x I s, ns x A s 6 rijitliği ( ns -1)x c b olan yay 7 rijitliği nt x c t olan yay Şekil 5 Şekil 2 de verilen konfigürasyon için cepheye paralel, düşey doğrultuda, basitleştirilmiş bir sistem örneği 7

33 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık Konfigürasyonlar ve birleştirme tertibatları üzerinde yapılan deneyler Rijitlik ve direnç tayini için yapılan deneyler Gerekli deneyler yapılmalı ve deney sonuçları EN e uygun olarak değerlendirilmelidir. Her bir deney parametresi için en az 5 deney yapılmalıdır. Konfigürasyonlar ve birleştirme tertibatları için tipik deney örnekleri Ek A da verilmiştir. Bir birleştirme tertibatı veya konfigürasyonun birden fazla doğrultuda etkilere maruz kalması durumunda, bu etkiler arasındaki önemli etkileşimler dikkate alınmalıdır. Not 1 Tipik olarak, bir birleştirme tertibatında, normal kuvvet ve eğilme momenti arasında etkileşim olabilir fakat bu etkileşimin ikiden fazla doğrultuda da meydana gelmesi mümkündür. Asgarî şart olarak, ilgili her bir etki altındaki tasarım direnci R d, EN teki gereklere uygun olarak ayrı ayrı tayin edilmeli ve birleştirme tertibatları veya konfigürasyonları kontrol etmek için kullanılacak doğrusal bir etkileşim eşitliği tayin edilmelidir. İki etki için lineer etkileşim formülü Eşitlik (1) de verilmiştir: F R Sd1 d1 FSd2 + 1,0 R d2 (1) Burada; F F Etkiler nedeniyle oluşan tasarım değerleri, Sd1 ve Sd2 Rd1 ve d2 dir. R Dirençlerin tasarım değerleri Bu, genellikle emniyetli tarafta kalan bir yaklaşımdır. Şekil 6 da parçalı çizgi ile gösterilen doğru bu eşitliği temsil etmektedir. Birkaç etkinin birlikte bulunması hâlinde, ortaya çıkan göçme değerleri (deney sonuçları) düz çizginin üzerinde bulunabilir. Bu durumda etkileşim eğrisini temsil etmek üzere uygun bir yaklaşım kullanılabilir. Örnek olarak, Eşitlik (2) ile verilen fonksiyon, Şekil 6 da koyu renkle çizilmiş eğri ile gösterilmiştir. F R Sd1 d1 2 FSd2 + 1,0 R d2 (2) Deneylerden elde edilen karakteristik değerler, etkileşim eğrisinin üzerinde veya dışında yer almalıdır. Not 2 Yapım detaylarına bağlı olarak, bazı modüler birleştirme araçlarında, dikmelerdeki eksenel kuvvetler enine ara bağlantıdaki kesme veya eksenel kuvvetleri ile, eğilme etkisine maruz kalan birleştirme tertibatlarının tasarım dayanımı üzerinde etkili olabilir Titreşim deneyleri Kullanıldığı yerdeki bütünlüğü (fonksiyonunu yerine getirebilmesi), yerleştirildiği yerden çıkma ihtimali olan kama veya benzer gevşek geçmeli bir elemanla sağlanan birleştirme tertibatlarının kullanılması durumunda, titreşim deneyleri EN Madde 7.4 e uygun olarak yapılmalıdır. EN Madde 8.6 da verilen gerekler karşılanmalıdır. 8

34 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Açıklama Deney sonuçları Şekil 6 Etkileşim ilişkisi 4.4 Bir sistem konfigürasyonunu temsil eden bir bölüm üzerinde yapılan deneyler Genel Madde 4.1 ve Çizelge 1 de, iskele sistemlerinin yapısal analizine ilişkin olarak verilen iki yöntem, sistem konfigrasyonunu temsil eden bölüm üzerinde yapılan deneyler için iki farklı yaklaşım sonucu ortaya çıkar. İkinci dereceden bir analiz (1.yöntem) yapıldığında, bir sistem konfigürasyonunu temsil eden bölüm (Tip 1) üzerinde yapılan deneyin amacı, önemli yük yer değiştirme davranışını doğrulamaktır. Büyütme katsayıları kullanılarak birinci dereceden bir analiz (2. yöntem) yapıldığında, bir sistem konfigürasyonunu temsil eden bölüm(tip 2) üzerinde yapılan deneyin amacı, hesaplarla tayin edilen elâstik burkulma yükü katsayısı α cr i doğrulamaktır Önemli yük yer değiştirme davranışının doğrulandığı Tip 1 deneyi Deney düzeneği Konfigürasyon deney düzeneği, bir cephe iskelesinin alt kısmını oluşturan bir sistem konfigürasyonunu temsil eden bir bölümü içermelidir. İskele sisteminin düşeyliği ayarlanabilen taban plâkaları içermesi durumunda, bu plâkalar tam olarak uzatılmış olmalıdır. Genel olarak, deney konfigürasyonu, statik hesaplar için parametreler tayin etmek üzere ayrıntılı deneylerin yapıldığı tüm birleştirme tertibatlarını ve konfigürasyonlarını içermelidir. Uygulanan dış etkiler, bu birleştirme araçları içerisinde iç kuvvet oluşmasına sebep olabilir. Şekil 7 de Tip 1 deney sistemi için uygun bir konfigürasyon deneyi örneği gösterilmiştir. Bu deneyde kullanılan iskele sisteminde, Şekil 2 de verilen paterne karşılık gelen ankraj paternleri ve üç çıkmaya mesnetli diyagonaller kullanılmıştır. Düşey yüklerin uygulanması ve düşeyliği ayarlanabilen taban plâkaları için sınır koşullarının modellenmesinde, kıyaslama hesaplarının aynı sınır koşullarını sağlaması koşulu ile bazı serbestlikler uygulanabilir. 9

35 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık 2005 Şekil 7 Tip 1 deneyi için hazırlanan konfigürasyon örneği Deney işlemi Deneylerde kullanılan konfigürasyonlara aşağıdaki yükler uygulanmalıdır: a) Her bir dikme üzerine düşey bir yük. Bu düşey yük değeri, her bir iç dikme için F v ve her bir dikme için en az F v /2 olmalıdır, b) Ankrajla bağlanmamış düğüm noktasında, cepheye dik en az bir yatay F n yükü, c) Ankrajla bağlanmamış yatay bir düzlemde yan yana gelen düğüm noktalarına, iki yatay F p H yükü. Her bir yatay kuvvet değeri F H, Eşitlik (3) te verilmiştir. F H =F d n p (3) Burada; F d n p dır. Tek bir düğüm noktasındaki tasarım rüzgâr kuvveti, EN Madde 8.3 e bakılmalıdır. Rüzgâr doğrultusunda dikkate alınan yatay düzlemde, aynı hat üzerinde bulunan düğüm noktalarının toplam sayısı Deneyde ilk olarak yatay kuvvetler uygulanmalıdır. Bu işlemi takiben düşey kuvvetler uygulanmalı ve düşey kuvvetler, göçme oluşuncaya kadar artırılmalıdır. Bu işlem esnasında, bileşenlerin yerine oturmasını temin etmek için, yapı üzerindeki yük en az bir kez boşaltılmalıdır. Yatay yüklerin uygulama noktasında düğüm noktalarının yer değiştirmesi ölçülmelidir. Şekil değiştirme eğrilerinin belirlenmesi için düşey yükler ve ilgili yer değiştirmeler, yükleme ve boşaltma süresince yeterli sayıda yük kademesi içerecek şekilde kaydedilmelidir Seçilen yapısal modelin doğrulaması Deneye tâbi tutulan konfigürasyon için uygulanan yükleme aralığında bir statik analiz yapılmalı ve yer değiştirmeler tayin edilmelidir. Deney yolu ile tayin edilen yük yer değiştirme eğrileri, hesap yolu ile tayin edilen eğrilerle karşılaştırılmalıdır. Tüm aralık için hesapla bulunmuş eğriler, ölçülen değerlere göre emniyetli tarafta kalmalıdır. 10

36 ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Aralık Elâstik burkulma yükü katsayısı α cr in doğrulanması için Tip 2 deneyi Deney düzeneği Konfigürasyon deney düzeneği, bir iskelenin alt kısmını oluşturan bir sistem konfigürasyonunu temsil eden bir bölümü içermelidir. İskele sisteminin düşeyliği ayarlanabilen taban plâkaları içermesi durumunda, bu plâkalar tam olarak uzatılmış olmalıdır. Deney sisteminin uzunluğu ve yüksekliği, sistemin uygulamada kullanılan ankraj paternini yansıtacak biçimde seçilmelidir. Genel olarak, deney düzeneği, statik hesaplar için rijitlik ve direnç gibi parametreleri tayin etmek üzere ayrıntılı deneylerin yapıldığı tüm birleştirme tertibatlarını ve konfigürasyonlarını içermelidir. Çıkma sayısı, üzerinde düşey kuşaklama tekrarlarının olduğu yerlerdeki çıkma sayısına eşit olmalıdır. Şekil 8 ve Şekil 9 da, bir diyagonalin üç veya dört çıkmaya mesnetlendiği iskele sistemlerinde, Tip 2 deneyi için uygun deney sistemi konfigürasyonu örnek olarak gösterilmiştir. Düşeyliği ayarlanabilen taban plâkaları için sınır koşulları ve düşey yüklerin uygulanması, deneysel ve teorik modellerde aynı olmalıdır. Şekil 8 Şekil Deney işlemleri Cepheye paralel her bir düzlemde, iç dikmelere uygulanan düşey yük, dış dikmelere uygulanan düşey yükün iki katı olmalıdır. Deney düzeneği üzerine uygulanan yükler ve bu yüklerin uygulanma şekli aşağıda verilenlere uygun olmalıdır: a) Düşey yükler en üst düğüm noktalarına uygulanmalıdır. b) Düşey yükler, yapının en zayıf elemanında göçme oluşuncaya kadar kademeli şekilde artırılmalıdır. c) Şekil değiştirme eğrisinin belirlenmesi için, düşey yükler ile cepheye dik ve paralel doğrultulardaki en az birer önemli yer değiştirme, yükleme süresince yeterli sayıda yük kademesi içerecek şekilde kaydedilmelidir α cr in doğrulanması Deney yolu ile tayin edilen elâstik burkulma yük katsayısı α cr, t, statik analizlerle tayin edilen elâstik burkulma yük faktörü α cr, c ile karşılaştırılmalıdır. α cr, c < αcr, t şartı sağlanmalıdır. 11