TÜRKİYE DE ELEKTRİK TARİFELERİ

Transkript

1 TÜRKİYE DE ELEKTRİK TARİFELERİ KAPSAMLI BİR GİRİŞ (Birinci Versiyon) ERCÜMENT CAMADAN 5 Nisan 2017

2 1 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş ÖNSÖZ Bildiğiniz üzere elektrik piyasası ve özellikle de tarifeleri/fiyatları ile ilgili on altı adet yazıyı Kasım 2016 Mart 2017 arasında Linkedin'de paylaştım. Hemen hemen herkesi ilgilendiren bir konu olmasına rağmen elektrik tarifeleri hakkında derli toplu bir kaynak olmamasından dolayı bu yazıları bir araya toplayarak tek bir başlık altında herkesle paylaşmanın yararlı olacağını düşündüm. Yazıları bir araya getirirken sıralarını yeniden düzenleyerek yazıları altı bölüm altında topladım ve yazılarda bazı düzeltmeler yaptım. Ayrıca bütünlük oluşturmak amacıyla birinci bölüme tamamıyla yeni bazı alt bölümler ekledim. Bir de güncel fiyatları ve miktarları dikkate alarak sayı, tablo ve şekillerden gerekenleri güncelledim. Elektrik piyasası ve fiyatlarına tamamen yabancı olanın da bu konuda çalışan ve uzmanlaşmış olanın da yararlanacağı temel bir kaynak oluşturmaya çalıştım. Yine de eksiklerin olduğunun bilincindeyim. Fırsatım olursa sizlerin de öneri ve eleştirileri doğrultusunda ilerleyen dönemlerde güncelleme ve eklemeler yapmayı planlıyorum. Tüm yazılar İngilizce bir klavyede yazıldı. Bu nedenle bazı yazım hataları mutlaka vardır. Ayrıca yazılar ikinci bir gözün değerlendirmesinden geçmedi. Tek kişinin yazdığı ve kontrol ettiği bir metinde hatalar bulunması kaçınılmazdır. Bunları hoşgörüyle karşılarsanız sevinirim. Biliyorsunuz bilgi paylaştıkça çoğalır, hatalar paylaştıkça farkedilip düzeltilir, yorumlar paylaştıkça olgunlaşır. Ben uzun vadede içinde olup olmayacağımdan dahi emin olmadığım bir alanda bildiklerimi paylaşarak üzerime düşenin bir kısmını yapmaya çalışıyorum. Amacım bildiklerimin ve düşüncelerimin bir kısmını herkesin erişimine açık bir metin olarak sizlerle paylaşarak herkesi ilgilendiren bir alanda bilginin genelleşmesine katkıda bulunmak. Sizlerden beklent m görüş ve önerilerinizi bana iletmeniz. Saygılarımla

3 E.Camadan 2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 1 İÇİNDEKİLER... 2 ŞEKİLLER LİSTESİ... 5 TABLOLAR LİSTESİ... 6 BİRİNCİ BÖLÜM... 7 ELEKTRİK PİYASASI VE TARİFELERE GİRİŞ Giriş Elektrik piyasası faaliyetleri Elektrik piyasasında serbest tüketicilik Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedeller ve 2016 yılındaki sadeleştirme Tüketicilere fatura edilen bedeller Bedellerdeki sadeleşmenin olumlu ve olumsuz yanları Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedellerin yakın tarihçesi dönemi dönemi dönemi dan beri yapılan uygulama Tarife türleri Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılma biçimine göre sınıflandırılması Üreticilerin satış fiyatlarını kim belirliyor? Tedarik şirketlerinin satış fiyatını kim belirliyor? Nakil şirketleri ile piyasa işletim şirketinin hizmet fiyatlarını kim belirliyor? Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan elektrik tarifeleri Mevcut uygulama ve öncesindeki kırılım İKİNCİ BÖLÜM ELEKTRİK ENERJİSİ TARİFELERİ Onaylı elektrik enerjisi satış tarifeleri TETAŞ toptan satış tarifesi Perakende satış tarifesi... 28

4 3 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Son kaynak tedarik tarifesi Abone grupları, abone gruplarının tüketim oranları ve yakın tarihçesi Abone grupları Kayıtlı nihai tüketimde abone gruplarının payı nedir? Biraz da yakın tarihçe Tek zamanlı çok zamanlı tarifeler Çok zamanlı tarifeye neden ihtiyaç duyulmuştur? Çok zamanlı tarifede zaman nasıl dilimlendirilmiştir? Çok zamanlı tarife zorunlu bir uygulama mı? Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri değişebilir mi? Çok zamanlı tarifede fiyatlar zamanlara göre nasıl değişiyor? Serbest olmayan tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır? Serbest tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır? Örneklerle perakende elektrik satış tarifesinin belirlenme yöntemi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NAKİL TARİFELERİ Elektrik nakil (şebeke) tarifeleri den günümüze elektrik tarifelerinde şebeke bedeli ve enerji bedelinin oransal değişimi Mevcut elektrik tarifelerinde bedellerin dağılımı yılları arasında bedellerin dağılımı Tüketicilere uygulanan elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfları Mevcut uygulama Yakın geçmişten notlar Dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere fatura edilen diğer bedeller Dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri dışındaki bedeller Tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından belirlenen/onaylanan diğer bedeller Tüketicilere tahakkuk ettirilen diğer bedeller İletimden bağlı tüketicilerin ödediği iletim bedelleri DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ELEKTRİK ÜRETİCİLERİNE UYGULANAN TARİFELER Elektrik üreticilerine uygulanan bedeller İletimden bağlı üreticilere uygulanan bedeller... 78

5 E.Camadan Dağıtımdan bağlı lisanslı üreticilere uygulanan bedeller Lisanssız üreticilere uygulanan bedeller Dağıtım ve iletimden bağlı olan üreticilere uygulanan şebeke bedellerinin karşılaştırılması BEŞİNCİ BÖLÜM SERBEST TÜKETİCİLERİN BİLMESİ GEREKENLER Serbest tüketicilerin sözleşme imzalarken elektrik fiyatlarına ilişkin bilmesi gereken bazı hususlar Şebeke bedeli enerji bedeli ayrımı Sabit fiyatlı ikili anlaşmalar Değişken fiyatlı (indirim oranlı) ikili anlaşmalar Örnek hesaplamalar ALTINCI BÖLÜM ULUSAL ELEKTRİK TARİFESİ UYGULAMASI Ulusal elektrik tarifesi ve fiyat eşitleme mekanizması Ulusal tarife kapsamındaki tüketiciler Fiyat eşitleme mekanizması... 90

6 5 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller Şekil 1.2 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller: yakın tarihçe Şekil 1.3 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılması Şekil 1.4 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan tarifeler Şekil 2.1 Abone gruplarının kapsamı Şekil 2.2 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2015) Şekil 2.3 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2016) Şekil 3.1 Fon, vergi ve paylar hariç elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017) Şekil 3.2 Fon, vergi ve paylar dahil nihai elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017) Şekil 3.3 Elektrik enerjisi ve şebeke bedellerinin gelişimi ( ) Şekil 3.4 Elektrik enerjisi ve şebeke bedelinin payındaki değişim ( ) Şekil 3.5 Tüketicilere uygulanan iletim tarifeleri Şekil 6.1 Ulusal elektrik tarifesinin kapsamı... 90

7 E.Camadan 6 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1 Nisan-Haziran 2017 de yürürlükte olan perakende satış tarifeleri Tablo 2.2 Çok zamanlı fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı Tablo 2.3 Seçilmiş meskenlerde tek zamanlı çok zamanlı tarife karşılaştırması Tablo 2.4 Örneğimizdeki formüldeki kısaltmaların açılımı Tablo 2.5 Perakende satış fiyatı hesaplama örneği Tablo 2.6 Maliyetin öngörüden farklı gerçekleşmesi Tablo 2.7 Düzeltme bileşeninin hesaplanması Tek zaman, tek abone grubu Tablo 2.8 Düzeltme bileşeninin hesaplanması Tek zaman, iki abone grubu Tablo 2.9 Düzeltme bileşeninin hesaplanması Çok zaman, iki abone grubu Tablo 3.1 İletim tarifesi ile dağıtım tarifesinin karşılaştırılması Tablo 3.2 Yürürlükteki güç, güç aşım ve dağıtım bedelleri (Nisan 2017) Tablo 3.3 Tüketimin güce oranı ve tarife sınıfı seçimi Tablo yılı elektrik güvence bedelleri Tablo 3.5 Düzenlenen tarifelerden elektrik alanlara güvence bedeli uygulaması Tablo 3.6 Tüketiciler için sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri Tablo 4.1 Üreticilere uygulanan sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri Tablo 4.2 Üreticilerin ödediği şebeke bedeline ilişkin örnek bir hesaplama Tablo 5.1 Nihai elektrik bedelinin hesaplanması Tablo 5.2 Alçak gerilimden bağlı örnek ticarethaneler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli fiyatın karşılaştırılması Tablo 5.3 Alçak gerilimden bağlı örnek meskenler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli fiyatın karşılaştırılması Tablo 6.1 Dört şirketli bir ulusal perakende satış fiyatı hesaplama örneği Tablo 6.2 Dört şirketli örnekte destek tutarlarının hesaplanması Tablo 6.3 Öngörülerdeki sapmaların gösterimi Tablo 6.4 Ulusal perakende satış fiyatında enerji tedariği düzeltme bileşeni... 94

8 7 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 1.1 Giriş BİRİNCİ BÖLÜM ELEKTRİK PİYASASI VE TARİFELERE GİRİŞ 2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunuyla Türkiye elektrik piyasasının yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır yılında yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (EPK) ile 4628 sayılı Kanunun pek çok hükmü yürürlükten kaldırılarak adı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun olarak değiştirilmiştir. Temel amaçlar açısından eski ve yeni EPK arasında ciddi bir fark yoktur. EPK nın öncelikli amaçlarından ikisi serbestleşme ve rekabetçi bir elektrik enerjisi piyasasının tesisisidir. Dağıtım faaliyetinin özel şirketler ve iletim faaliyetinin bir kamu şirketi eliyle yürütülmesi ve elektriğin nakli doğal tekel olarak kabul edildiğinden bu nakil fiyatlarının bir kamu kurumu olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından onaylanması hükme bağlanmıştır. Nakil fiyatları tamamıyla EPDK onayına tabi ise de elektrik enerjisinin satış fiyatları bazı tüketiciler için EPDK onayına tabiyken bazı tüketiciler için değildir. Hangi tüketicilere satılan elektriğin fiyatının EPDK onayına tabi olduğu ve hangi tüketicilere satılan elektriğin fiyatının taraflar arasında serbestçe belirlendiği 1.3 numaralı alt bölümde ele alınmaktadır. Onaya tabi tarifelerden elektrik alan tüketici sayısının yüksekliği elektrik enerjisi tarifelerini de en az iletim ve dağıtım tarifeleri kadar önemli kılmaktadır. Elektrik tarifeleri yeniden yapılandırılan elektrik piyasasındaki en temel mihenk taşlarındandır. Ayrıca elektrik tarifeleri neredeyse herkesi ilgilendiren bir maliyet kalemidir. Buna rağmen ne piyasa yapısı ne de tarifeler elektrik piyasasında çalışanlarca dahi tam olarak bilinmemektedir. Bunda hem piyasa yapısının hem de tarifelerin belirlenme yönteminin karmaşıklığının payı vardır. Diğer bir neden ise derli toplu ve güncel kaynak eksikliğidir. Bu bölüm ve takip eden bölümlerde elektrik piyasası tarifelerine ilişkin kaynak eksiğinin az da olsa bir kısmını kapatmaya çalışacağız. Bu amaçla ilk olarak birinci bölümde elektrik piyasası, tüketici tipleri ve tarife türlerini sekiz alt bölümde ele alarak bu bölümü takip eden bölümlere hazırlık yapacağız.

9 E.Camadan Elektrik piyasası faaliyetleri EPK nın 3 üncü maddesinde piyasa üretim, iletim, dağıtım, piyasa işletimi, toptan satış, perakende satış, ithalat ve ihracat faaliyetleri ile bu faaliyetlere ilişkin iş ve işlemlerden oluşan elektrik enerjisi piyasası olarak tanımlanıyor. Demek ki piyasa faaliyetleri üretim, iletim, dağıtım, piyasa işletimi, toptan satış, perakende satış, ithalat ve ihracat faaliyetleridir. Detayları sonraki bölümlere bırakarak bu faaliyetleri kısaca tanımlayalım ve bu faaliyetleri kimlerin gösterebileceğinden bir iki cümleyle bahsedelim. Üretim: Üretim EPK da enerji kaynaklarının, elektrik üretim tesislerinde elektrik enerjisine dönüştürülmesi olarak tanımlanıyor. Herhangi bir santralda birincil enerji kaynakları ve diğer girdiler kullanılarak elektrik üretilmesi bu faaliyetin konusunu oluşturuyor. Elektrik üreticilerini birçok şekilde sınıflandırabiliriz. Üreticinin lisans alıp almamasına göre sınıflandırma: Elektrik üretebilmek için EPDK dan lisans almak genel bir zorunluluktur. Ancak, bazı istisna ve muafiyetler mevcuttur. Şirket kurma ve lisans alma yükümlülüğü olmaksızın üretim yapabilecekler EPK nın 14 üncü maddesinde sıralanıyor. Bunların en önemlileri yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinden kurulu gücü 1 MW ı aşmayanlardır. Üreticinin sahipliğine göre sınıflandırma: Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) kamunun sahip olduğu üretim şirketidir. Diğer üreticiler özel üretim şirketleridir. Bir de bir önceki paragrafta da belirtildiği üzere şirket kurma zorunluluğu olmayan lisanssız üreticiler bulunmaktadır. Serbest piyasada faaliyet gösterip-gösterememeye göre sınıflandırma: Özel üretim şirketlerinden bir kısmı ürettikleri elektriği serbest piyasada satarken bir kısmı kamu ile daha önce ilgili kanunlar çerçevesinde imzaladıkları anlaşmalardaki fiyattan kamuya satarlar. Bu anlaşmalar Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) anlaşmalarıdır. Bu üreticiler ürettikleri elektriği kamu tedarik şirketi olan Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt AŞ (TETAŞ) ye satarlar. Enerji kaynağına göre sınıflandırma: Bazı santrallarda kömür, doğal gaz gibi fosil yakıtlar kullanılırken bazı santrallar rüzgar, güneş, su gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretirler. İletim: EPK da iletim elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kv üzerindeki hatlar üzerinden nakli olarak tanımlanıyor. Ulaştırma sektörüne benzeterek anlatmaya çalışırsak, iletimi şehirler arasında ulaşıma benzetebiliriz. İstanbul otogarından Ankara otogarına ya da Atatürk Havalimanı ndan Esenboğa Havalimanı na gidiş iletim faaliyetinin elektrik sektöründeki karşılığıdır. Türkiye de iletim faaliyeti gösteren tek şirket vardır. Bir kamu şirketi olan bu şirket Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) dir. Dağıtım: EPK da dağıtım elektrik enerjisinin 36 kv ve altındaki hatlar üzerinden nakli olarak tanımlanıyor. Ulaştırma sektörüne benzeterek anlatmaya devam edelim. Dağıtımın karşılığı şehir içindeki ulaşımdır. Dağıtım faaliyeti otogardan ya da havalimanından evimize ulaşımın elektrik

10 9 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş sektöründeki karşılığıdır. Türkiye de 21 dağıtım bölgesi vardır. Her bölgede tek bir lisanslı dağıtım şirketi faaliyet göstermektedir. Piyasa işletimi: EPK nın 11 inci maddesine göre piyasa işletimi organize toptan elektrik piyasalarının işletilmesi ve bu piyasalarda gerçekleştirilen faaliyetlerin mali uzlaştırma işlemleri dir. Piyasa işletim lisansı sahibi tek şirket Enerji Piyasaları İşletme AŞ (EPİAŞ) dir. Toptan satış: EPK da toptan satış elektrik enerjisinin ve/veya kapasitesinin tekrar satışı için satışı olarak tanımlanmaktadır. Toptan satış faaliyeti üretim ya da tedarik şirketleri tarafından gerçekleştirilmektedir. TETAŞ kamu toptan satış şirketidir. Diğer tedarik şirketleri özel şirketlerdir. Toptan elektrik satışı taraflar arasında imzalanan ikili anlaşmalar çerçevesinde ya da organize toptan satış piyasalarında yapılır. EPK da organize toptan satış piyasaları (halihazırdaki haliyle); piyasa işletmecisi (EPİAŞ) tarafından organize edilerek işletilen gün öncesi piyasasası, gün içi piyasası TEİAŞ tarafından organize edilerek işletilen dengeleme güç piyasası Türev ürünlerin işlem gördüğü ve Borsa İstanbul AŞ tarafından işletilen piyasalar olarak sayılmaktadır. Bu organize piyasalardan elektriğin doğrudan yeniden satışı için ticaretinin yapıldığı iki piyasa gün öncesi piyasası ve gün içi piyasasıdır. Gün öncesi piyasasında elektrik enerjisi bir sonraki gün için alınıp satılmaktadır. Alıcı ve satıcı taraflar her bir saat için fiyat ve miktarlardan oluşan tekliflerini ilgili yazılıma girmekte ve bu teklifler yazılımda birleştirilerek bazı teklifler kabul edilmekte bazıları reddedilmektedir. Her bir saat için verilen tekliflerin eşleştiği noktada o saatin gün öncesi piyasası (piyasa takas fiyatı) oluşmaktadır. Gün içi piyasasında o gün içinde ilerleyen saatler için ihtiyaç duyulan elektriğin ticareti yapılmaktadır. Halihazırda bu piyasadaki işlem hacmi epeyce düşüktür. Dengeleme güç piyasasında elektrik arz ve talebindeki anlık dengesizliklerin giderilmesi için TEİAŞ bünyesindeki sistem işletmecisi tarafından daha önce piyasa katılımcılarının sundukları teklifler dikkate alınarak verilen talimatlar doğrultusunda üretim azaltılmakta ya da artırılmaktadır. Bu piyasada ana amaç ticaret değil dengesizliğin giderilmesidir. Perakende satış: Perakende satış elektriğin nihai tüketicilere satışıdır. Tüm tedarik şirketleri ve üretim şirketleri perakende satış faaliyeti gösterme hakkına sahiptir. Ancak üretim şirketlerinin çoğu özellikle tüketim miktarı düşük olan tüketicilere doğrudan elektrik satmayı tercih etmemektedir. TETAŞ dışındaki tedarik şirketleri iki gruba ayrılmaktadır. Birinci grup yasal olarak diğer tedarik şirketlerinden daha fazla sorumluluk ve görev yüklenmiş olan görevli tedarik şirketlerinden oluşur. Diğer tüm tedarikçiler ise ikinci gruptadır.

11 E.Camadan 10 Tüm tedarik şirketleri (ve üretim şirketleri) tedarikçi seçme hakkına sahip olan serbest tüketicilere fiyata ilişkin hükümleri müşteriyle beraber belirleyerek enerji satabilirler. Bu satış taraflar arasında imzalanan sözleşmeler kapsamında yapılır. Görevli tedarik şirketleri ek olarak tedarikçi seçme hakkı bulunmayan tüketiciler olan serbest olmayan tüketicilere ve tedarikçisini seçmeyi tercih etmeyen serbest tüketicilere elektrik satmak zorundadırlar. Bu kapsamdaki elektrik satışı için fiyatlar EPDK tarafından belirlenmektedir. İthalat-ihracat: Tedarik şirketleri ile üretim şirketleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının uygun görüşü ve yürürlükteki mevzuat doğrultusunda ihracat yapabilirler. İthalat ise yine Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının uygun görüşü ve yürürlükteki mevzuat doğrultusunda tedarik şirketlerince yapılabiliyor. İthalat ve ihracat faaliyetinin yapılabilmesi için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun kararı gereklidir.

12 11 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 1.3 Elektrik piyasasında serbest tüketicilik Elektrik tüketicileri tedarikçi seçip seçememelerine göre ikiye ayrılır. Tedarikçi seçme hakkına sahip olan tüketiciler serbest tüketici olarak adlandırılır. Bu tüketicilerin piyasadaki onlarca hatta yüzlerce üretim ya da tedarik şirketinin herhangi birisinden elektrik satın alma hakkı vardır. Serbest tüketicilerin tedarikçilerle imzaladıkları sözleşmede elektrik enerjisinin fiyatı da belirlenir. Bu tüketiciler elektriğin bedelini sözleşmedeki fiyat olarak doğrudan tedarikçilerine öderler. Tedarikçi seçme hakkı olmayan tüketiciler serbest (tüketici) olmayan tüketicilerdir. Serbest olmayan tüketiciler satın aldıkları elektrik enerjisinin fiyatının belirlenmesinde söz hakları yoktur. Türkiye de bulunan 21 dağıtım bölgesinin her birinde görevli tedarik şirketi olarak adlandırılan tek bir şirket serbest olmayan tüketicilere elektrik satmakla yükümlüdür. Serbest olmayan tüketicilere satılan elektriğin fiyatını EPDK perakende satış tarifesi adıyla belirler. Serbest tüketicilerin tedarikçi seçme hakkı vardır, zorunluluğu değil. Tedarikçi seçmeyen ya da bulamayan serbest tüketiciler elektriği son kaynak tedarikçisi olarak kabul edilen görevli tedarik şirketlerinden alırlar. Bu tüketicilere satılan elektriğin fiyatı da EPDK tarafından belirlenmektedir. Peki kimler serbest tüketici, kimler değil? EPK serbest tüketiciyi; Kurul tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimi bulunduğu veya iletim sistemine doğrudan bağlı olduğu veya organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğini haiz olduğu için tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlıyor. Belirtmek isterim ki halihazırda iletim sisteminden doğrudan bağlı tüketiciler ile organize sanayi bölgelerinin Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen miktarı aşmama olasılığı neredeyse sıfırdır. Kimlerin serbest tüketici olduğuna dair daha detaylı hükümler Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği nde yer alıyor. 1 Bu yönetmeliğin 20 nci maddesinde yukarıda sayılanlara ek olarak Elektrik enerjisi tüketimleri tek bir ortak sayaç ile ölçülebilen birden fazla gerçek ve/veya tüzel kişinin tükettiği toplam elektrik enerjisi miktarının serbest tüketici limitini geçmesi durumunda, bu kişilerin birlikte serbest tüketici niteliği kazandığı kabul edilir. Yönetmeliğin 22 nci maddesine göre serbest tüketici, bir önceki takvim yılına ait toplam elektrik enerjisi tüketiminin cari takvim yılı için belirlenmiş serbest tüketici limitinin altında kalması durumunda serbest tüketici hakkını kaybeder. 1 Yönetmelik metnine bağlantısından ulaşabilirsiniz.

13 E.Camadan yılı için belirlenen sınır değer 2400 kwh tir. 2 Yani yıllık tüketimi 2400 kwh ve üzerinde olan tüketiciler serbest tüketicilerdir. Bu tüketiciler tedarikçilerini seçebilirler. Tedarikçi seçerek anlaşma imzalamaları halinde serbest tüketicilere uygulanacak fiyat anlaşmadaki fiyattır. 2 Bu miktar Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 6800 sayılı kararıyla 2017 yılı için belirlenmiş olan miktardır. Karara erişim için:

14 13 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 1.4 Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedeller ve 2016 yılındaki sadeleştirme Elektrik faturalarında yer alan bedeller hakkında son yıllarda süregelen bir tartışma var. Faturalardaki nihai bedel çok sayıda kalemden oluşuyor ve bu durum bazı tüketicilerin kafalarında soru işaretleri oluşturuyor. Bu tüketiciler kendilerine elektrik ulaştırılmasına ilişkin maliyetle alakalı olmayan bedelleri de ödedikleri kanaatiyle şikayetlerini dile getiriyorlar. Bu şikayetler medyada kendine sıklıkla yer buluyor ve tartışmalar genellik kazanıyor. Ayrıca bazı tüketici hakem heyetleri ve zaman zaman da mahkemeler tüketicilere yansıtılan bir kısım bedellerin alınmaması gerektiğine karar vererek bu bedellerin tüketicilere iadesini istemişlerdir. Söz konusu tartışmaların önlenmesi için yakın zamanda iki temel adım atıldığını söyleyebiliriz. EPK da 2016 yılının haziran ayında yapılan değişiklikle bedellerin iadesine ilişkin tüketici hakem heyetleri veya mahkemelerin yanlış kararlar vermesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca EPDK düzenlediği fiyatları gösteren tarife tablolarındaki bedel sayısını 2016 yılının başında azaltarak tüketicilerin faturalarında daha az bedel görmelerinin yolunu açmıştır. Bu bağlamda, bu bölümün ilk alt bölümünde 2016 öncesinde ve 2016 yılından itibaren tüketicilere yansıtılan bedellerin neler olduğu kısaca ele alınıyor. Vergi, fon ve paylar bu yazının kapsamı dışında. Bedellerin her birinin tüm detaylarıyla ve hesaplama yöntemleriyle değerlendirilmesi diğer bölümlerin konusunu oluşturacak. Daha sonra ise 2016 yılında yapılan sadeleştirme ve bu sadeleştirmenin olumlu ve olumsuz yanları ele alınacaktır Tüketicilere fatura edilen bedeller A) 2016 yılının öncesinde tüketicilere fatura edilen bedeller 3 a) İletim bedeli: EPK ya göre iletim elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kv üzerindeki hatlar üzerinden nakledilmesidir. Türkiye sınırları içerisindeki herhangi bir üretim tesisinde üretilen ya da yurt dışından ithal edilen elektriğin 36 kv üzerindeki hatlar üzerinden nihai tüketicilere nakledilmek üzere dağıtım şebekesine taşınması iletim işidir. Bir de iletim faaliyetini bu kez de başka bir ürünle benzerlik kurarak anlatmaya çalışalım. Varsayalım ki yarın üç buçuk yaşındaki güzel kızımızın doğum günü ve biz ona hediye olarak bir alışveriş sitesinden bir oyuncak ayı satın alıyoruz. İşte iletim faaliyeti bu oyuncak ayının üretim yerinden veya üretim şirketinin ana deposundan bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezine ulaştırılması faaliyetidir. İletim bedeli de bu faaliyete ilişkin olarak tüketiciye tahakkuk ettirilen bedeldir. b) Dağıtım bedeli: EPK ya göre dağıtım, elektrik enerjisinin 36 kv ve altındaki hatlar üzerinden nakledilmesidir. Dağıtım faaliyeti, özetle, bu nakil işi ile elektriğin naklinin gerçekleştirilmesi için gerekli olan şebekenin işletimi ve bakımıdır. Elektriği bir oyuncak ayıya benzetirsek dağıtım 3 Tüketicilere fatura edilen bedellere ilişkin bakılabilecek iki örnek yazı: a) H. Alma (2012), "Karpuz Faturası ve Elektrik Faturası Üzerine Bir Karşılaştırma", Enerji Piyasası Bülteni, Sayı 19. b) E. Camadan (2014), "Elektrik Tüketicilerine Uygulanan Bedel, Fon, Pay, Vergiler ve Uygulamaya İlişkin Değerlendirmeler", Vergi Dünyası, Sayı 397.

15 E.Camadan 14 faaliyeti bir alışveriş sitesinden çocuğumuza doğum günü hediyesi olarak aldığımız oyuncak ayının bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezinden evimize teslim edilmesi işlemidir. Dağıtım bedeli bu faaliyetin karşılığı olarak tüketicilere yansıtılan bedeldir. c) Kayıp-kaçak bedeli: Üretilen elektrik enerjisi miktarı ile tüketilen elektrik enerjisi miktarı birbirine eşit değildir. Üretilen enerjiden nihai tüketicilerin sayacında görülen tüketim değerine ulaşıncaya kadar ortaya bir kısım kayıplar çıkmaktadır. Bu kayıpların bir miktarı teknik kayıplardır. Yani elektriğin üretimi, iletimi ya da dağıtımı aşamasında elektriğin bir miktarı hiç tüketilmeden kayba uğramaktadır. Teknik kayıp azaltılsa dahi önlenememektedir. Bir de tüketicilerin tüketmesine rağmen sayaçlarda görünmeyen ve elektrik dağıtım şirketi tarafından okunamayan kayıplar vardır. Bu kayıplar işin özünde kaçak kullanımdır. Ya tüketici ve tükettiği elektrik tamamen kayıt dışıdır ya da tüketicinin sayacı tüketicinin gerçekte tükettiği miktarın altında bir değeri göstermektedir. Elektrik tüketicilerine yansıtılan kayıp-kaçak bedeli işte bu kayıpların maliyetinden hareketle hesaplanan bir bedeldir. Küçük kızımıza aldığımız oyuncak ayıya geri dönelim. Bu oyuncak ayıyı üreten şirketin üretim ya da dağıtım süreçlerinde ortaya çıkan bazı aksaklıklar nedeniyle zaman zaman malzeme ya da ürünlerde kayıplar ortaya çıkabilir. Ayrıca üretilen ayıların ya da bu oyuncağın üretimi için stoklanan malzemenin bazen çalınması da söz konusu olabilir. Üretici bu kayıplar ya da hırsızlıklara ilişkin maliyeti nihai bedel içerisinde müşterilerine yansıtmaktadır. Son olarak kısaca değinmekte fayda var. Elektrikteki kayıp-kaçağa ilişkin maliyet aynen tüketicilere yansıtılmamaktadır. Dağıtım şirketlerine verilen hedef oranlar baz alınarak hesaplanan kayıp-kaçak bedeli tüketicilere ödettirilmektedir. Hedefinden daha iyi bir performans gösteren şirketler o yıl maliyetlerinin üzerinde bir gelir elde etmektedirler. Hedeflerinden daha kötü performansı olan şirketler ise kayıp-kaçağa ilişkin enerjinin temininden dolayı zarar etmektedirler. d) Sayaç okuma bedeli: Tüketicilerin ne kadar elektrik tükettiklerinin tespit edilebilmesi için periyodik olarak sayaçlarının okunması gerekmektedir. Sayaç okuma bedeli sayaçların okunması ile ilgili olarak ortaya çıkan maliyeti yansıtmaktadır. e) Enerji (perakende satış) bedeli: Nihai tüketicilere elektrik satışı perakende satıştır. Enerji bedeli, özetle, elektriğin üretimine ilişkin maliyeti, enerjinin alış ve satışında doğrudan ortaya çıkan maliyetleri ve kar marjını içermektedir. Örneğimizdeki oyuncak ayının üretimine ve internet sitesi üzerinden ya da bir mağazada satışına ilişkin maliyetler perakende satışa ilişkin maliyetleri göstermektedir. Oyuncağın üretim maliyeti, internet sitesinin geliştirilmesine, bakımına, işletimine ilişkin maliyetler ya da mağazanın kirası, elektrik, su vb. maliyetleri, personel giderleri perakende satışa ilişkin maliyetlerdir. Enerji (perakende satış) bedeli nihai bedel içerinde ağırlığı en yüksek olan bedeldir. f) Perakende satış hizmeti bedeli: Bu bedel düzenlenen tarifelerden enerji satan düzenlemeye tabi şirketlerin faturalama ve tahsilat işlemlerine ilişkin maliyeti gösteren bir bedeldir. Bu bedel,

16 15 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş oyuncak ayının faturalandırılmasına veya bedelin tahsiline ilişkin ortaya çıkan maliyetin muadilidir. B) 2016 yılından itibaren tüketicilere fatura edilen bedeller Yukarıda ele alınan tüm bedeller 2016 yılından önce EPDK tarafından onaylanan tarife tablolarında ve (büyük ölçüde) faturalarda (ödeme bildirimlerinde) görülmesine rağmen 2016 yılından başından itibaren tarife tablolarında ve faturalarda sadece dağıtım bedeli ve perakende satış bedeli görülmektedir. Peki ne değişti? Aslında hiçbir şey. Tek tek ele alalım. a) Dağıtım bedeli: Dağıtım bedeli artık 2016 yılından önceki dağıtım bedelinin yanı sıra iletim, sayaç okuma ve kayıp-kaçak bedelini de içermektedir. Söz konusu bedellerin hesaplama yöntemlerinde ufak tefek farklılıklar olsa da bu bedeller ortadan kalkmamış hepsi dağıtım bedelinin içerisine yedirilmiştir. b) Enerji (perakende satış) bedeli: Bu bedel artık 2016 yılından önce ayrı ayrı hesaplanan perakende satış bedeli ile perakende satış hizmeti bedelinin toplamını gösteren bir bedele dönüşmüştür. Böylece tablolar ve faturalardaki kalem sayısı azalmıştır. 4 Şekil 1.1 de 2016 yılındaki sadeleştirme gösterilmektedir. Şekil 1.1 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller yılında tarifelere ilişkin diğer bazı değişiklikleri gözden geçirmek için göz gezdirilebilecek iki yazı: a) A. R. Dinç (2016), "Düzenlenen Tarifelerde Yeni Dönem", Enerji Piyasası Bülteni, Sayı 43. b) E. Camadan (2016), "2016 Elektrik Tarifeleri ve Elektrik Fiyatlarındaki Artış Oranı Tartışmaları Üzerine",

17 E.Camadan Bedellerdeki sadeleşmenin olumlu ve olumsuz yanları Sadeleştirmenin etkilerinden başlıcaları aşağıda sayılmaktadır. A) Olumlu sayılabilecek yanlar Bedel sayısının azaltılmasının temel nedeni tüketicilerin kafa karışıklığının azaltılması ve bunun beraberinde getirdiği şikayet sayısının düşürülmesidir. Uygulamanın başında faturalarda dağıtım bedelindeki görünüşteki ani yükselme şikayet sayısını biraz olsun artırmıştır. Ancak bedel birleşmesi/sadeleşmesinin etkisiyle tüketici şikayetlerinde zamanla azalma olması doğal bir sonuçtur. Tüketici hakem heyetleri ve mahkemelere ulaşan şikayetlerde de bir miktar azalış söz konusu olabilir. Bedellerdeki sadeleşmenin pozitif sayılabilecek diğer bir tarafı da perakende satış hizmeti bedeline ilişkindir. Perakende satış hizmetinde bedeli büyük tüketicilerin tedarikçi değiştirmelerine bağlı olarak büyük dalgalanmalar ortaya çıkabiliyordu. Örneğin 2015 yılının üçüncü çeyreğinde ikinci çeyreğe göre yüzde 45'lik bir düşüş olmuştur. 5 Bu bedelin perakende satış bedeline yedirilmesi böyle bir dalgalanmayı ortadan kaldırmıştır. Diğer yandan, abone ya da fatura başına bir bedel uygulanarak da perakende satış hizmeti bedelinde dalgalanmanın önemli ölçüde önüne geçilebilirdi. B) Olumsuz olduğu söylenebilecek yanlar Tarife tablolarında iletim, kayıp-kaçak ve dağıtım bedellerinin ayrı ayrı görülememesinin en önemli sakıncalarından birisi tüketicilerin, piyasa katılımcılarının ve fiyatlar hakkında bilgi sahibi olmak isteyen herhangi bir kişinin bu bedellerin tek tek gelişimi hakkında bilgiye erişiminin imkansızlaştırılmış olmasıdır. Bir akademisyen dağıtım bölgesindeki bir tüketicinin iletim için ödediği bedelin nasıl geliştiği hakkında veriye ancak dolaylı olarak ulaşabilecektir. Sadece çok detaylı teknik bilgileri olan bir tüketici kayıp-kaçağa ilişkin olarak kendisine yansıtılan bedelin azalıp azalmadığını anlayabilecektir. Bedel sayısındaki azalmanın diğer bir olumsuz etkisi de şirketlerin performansının tüketiciler tarafından izlenip sorgulanabilmesiyle ilgilidir. Özellikle de olası bir bölgesel tarife uygulamasında tüketiciler dağıtım şirketlerinin zaman içerisinde nasıl bir performans gösterdiklerini analiz edemeyeceklerdir. Dolayısıyla da daha düşük maliyetle hizmet sunan diğer şirketlere benzer performans göstermeleri için kendi bölgelerindeki dağıtım şirketlerine baskı yapma yetenekleri olmayacaktır. Sayaç okuma bedeli ve bir ölçüde de perakende satış hizmeti bedeli maliyetleri tüketim miktarına değil de okuma ya da tüketici sayısına göre değişen bedellerdir. Sadeleşme ile birlikte bu bedeller tamamen tüketilen enerji miktarına göre tüketicilere tahakkuk ettirilmektedir. 5 Tarifeler bağlantısındaki tablolarda incelenebilir.

18 17 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Perakende satış hizmeti bedelinin perakende satış bedeline dahil edilmesinin ikili anlaşma ile özel bir tedarikçiden elektrik alan serbest tüketicilere dolaylı bir olumsuz etkisi daha olabilir. Eğer ikili anlaşmadaki fiyat düzenlenen perakende satış bedelinden sabit oranlı bir indim olarak düzenlenmişse ve düzenlenen bedellerdeki birleşme sonrasında bu tüketicilere yapılan indirim oranında revizyon yapılmamışsa tüketicilere daha önce sunulan indirim oranı artık daha düşük bir orana dönüşmüştür.

19 E.Camadan Elektrik tüketicilerine yansıtılan bedellerin yakın tarihçesi Bu bölümün konusunu elektrik tüketicilerine yansıtılan ve bir önceki bölümde kısaca ele aldığımız bedellerin yakın tarihçesi oluşturuyor. Bu bedeller dağıtım bedeli, iletim bedeli, kayıp-kaçak bedeli, sayaç okuma bedeli, perakende satış bedeli ve perakende satış hizmeti bedelidir. Bu bölümde son on yıl boyunca dağıtım sistemi kullanıcılarına hangi bedellerin hangi adlar adında uygulandığı dönemsel olarak ele alınacaktır. Önce son on yıllık uygulamayı Şekil 1.2 de özetleyip sonra dönemleri tek tek ele alalım. Şekil 1.2 Düzenlenen tarifeden elektrik alan tüketicilerin ödedikleri bedeller: yakın tarihçe dönemi Bu dönemde dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere şebeke işletimine ilişkin olarak dağıtım ve iletim bedeli uygulanmıştır. Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketiciler perakende satışa ilişkin olarak perakende satış ve perakende satış hizmeti bedellerini ödemişlerdir. Bu dönemdeki uygulamayla ilgili olarak özellikle vurgulanması gereken iki husus olduğunu düşünüyorum. Bu dönemde (Şekil 1.2 de de görüldüğü üzere) kayıp-kaçağa ilişkin maliyet perakende satış bedeli içerisinde tüketicilere yansıtılmıştır. Peki bu uygulama ne anlama gelmektedir?

20 19 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Dağıtım sistemi kullanıcısı olup da tedarikçisini seçen serbest tüketiciler kaçağa ilişkin maliyete katlanmamışlardır. Kaçağın tüm maliyeti tedarikçi seçme hakkına sahip olmayan serbest olmayan tüketicilere ve tedarikçisini seçmeyen serbest tüketicilere yüklenmiştir. Tedarikçisini seçen serbest tüketiciler teknik kaybın maliyetine Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile ilgili mevzuat hükümlerinde belirtilen şekilde katılmışlardır. Daha doğrusu bu tüketicilerin tedarikçileri kaybı da karşılayacak kadar üretim yapmışlardır. Kanımca kaçağın tüm tüketicilere yansıtılmaması doğru bir uygulama olmayıp bu uygulamanın uzun vadede sürdürülebilmesi imkansızdı. 6 Nitekim daha sonraki dönemlerde bu uygulamadan vazgeçilmiştir. Bu dönemde perakende satış hizmeti, yönetmeliklerdeki tanımı gereğince, tüketicilere sağlanan sayaç okuma ve faturalama gibi hizmetleri kapsamaktadır. Kanunda sayaç okuma, perakende satış hizmetinin kapsamına açıkça sokulmasa da dağıtım içerisinde de zikredilmemiştir. Sayaç okuma ikincil düzenlemelerde perakende satış hizmeti faaliyeti olarak kabul edilmiştir dönemi Bu dönemde iki temel değişiklik yapılmıştır. Kayıp-kaçak bedeli perakende satış bedelinden çıkarılarak ayrı bir bedel olarak belirlenmiştir. Böylece dağıtım sisteminden bağlı olan tüm tüketiciler ikili anlaşmalarla tedarikçilerini seçseler de seçmeseler de kayıp-kaçak bedelini ödemeye başlamışlardır. Diğer bir ifadeyle kayıp-kaçak bedeli zımni de olsa dağıtım faaliyetine ilişkin bir bedel olarak kabul edilmiştir. Ayrıca dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçağı karşılamak için gerekli olan enerjiyi tedarik etmekle yükümlü olduğu ikincil mevzuata açık bir şekilde işlenmiştir. İkinci temel değişiklik ise perakende satış hizmeti bedelinin ikiye bölünmesidir. Sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti bedelini serbest olsun olmasın, tedarikçisini seçsin seçmesin tüm dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler ödemekle yükümlü hale gelmiştir. Sayaç okuma haricindeki perakende satış hizmeti bedelini ödemekle ise sadece düzenlenen tarifelerden enerji alan tüketiciler yükümlü kılınmışlardır. Bu dönemin ilk yılında (2011) her iki bedel de tüketilen enerjiyle orantılı olarak tahakkuk ettirilmiştir. Sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti bedeli 2012 yılında abone başına belirlenmiştir dönemi 2013 yılındaki temel değişiklik sayaç okuma bedeline ilişkindir. Önce (ayrıştırma sürecinde) ikincil mevzuat değiştirilerek sayaç okuma, dağıtım faaliyetine ilişkin bir hizmet olarak kabul edilmiş ve sayaç okumaya ilişkin perakende satış hizmeti bedeli nin adı sayaç okuma bedeli olarak değişmiştir yıllarındaki adı sayaç okuma haricindeki perakende satış hizmeti 6 Bu konuda o dönem yazılmış Türkiye Elektrik Piyasasında Kayıp-Kaçağın Analizi başlıklı yazıya bağlantısından ulaşabilirsiniz.

21 E.Camadan 20 bedeli olan bedel de artık perakende satış hizmeti bedeli olarak kabul edilmiştir. Sayaç okuma bedeli tüm dağıtım sistemi kullanıcılarına abone/okuma başına yansıtılmaya devam edilmiştir. Perakende satış hizmeti bedeli sadece düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilere kullanılan enerji miktarıyla orantılı olarak yansıtılmak üzere belirlenmiştir dan beri yapılan uygulama 2016 yılında bedel sayısında azalmaya gidilmiştir. EPDK dağıtım, iletim, kayıp-kaçak ve sayaç okuma bedellerinin toplamını tek bir bedel olarak ilan etmeye başlamıştır. Bu tek bedel artık dağıtım bedeli dir. Tek dağıtım bedeli uygulamasının doğal sonucu olarak daha önce abone/okuma başına belirlenen sayaç okuma bedeli, dağıtım bedeli içerisinde, tüketilen enerji miktarı ile doğru orantılı olarak belirlenir hale gelmiştir. Benzer bir şekilde perakende satış bedeli ile perakende satış hizmeti bedeli de tek bedelde toplanmıştır. Bu iki bedeli kapsayan yeni bedel perakende satış bedeli dir. Bu sadeleştirmenin olumlu ve olumsuz yanlarına ilişkin düşüncelere bir önceki bölümde yer verilmişti. Bu değerlendirmelere yeniden girmeden bu bölümü sonlandıralım.

22 21 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 1.6 Tarife türleri EPK nın 17 nci maddesinde altı adet tarife sayılmaktadır. Burada bu tarifeleri bir iki cümleyle tanımlamakla yetineceğiz. İlerleyen bölümlerde bu tarifelerden iletim, dağıtım, perakende satış, toptan satış ve son kaynak tedarik tarifeleri daha detaylı olarak ele alınacaktır. Bağlantı tarifeleri: Dağıtım sistemine bağlanan müşterilere uygulanacak fiyat, hüküm ve şartları içerir. İletim tarifesi: Üretilen, ithal veya ihraç edilen elektrik enerjisinin iletim sistemi üzerinden nakline ilişkin uygulanacak fiyat, hüküm ve şartları içerir. Dağıtım tarifesi: Elektrik enerjisinin dağıtım sistemi üzerinden nakline ilişkin uygulanacak fiyat, hüküm ve şartları içerir. Toptan satış tarifesi: Bu tarife; dağıtım şirketlerinin teknik ve teknik olmayan kayıpları karşılamak amacıyla yine dağıtım şirketlerinin genel aydınlatma kapsamında ve görevli tedarik şirketlerinin tüketicilere yaptıkları elektrik enerjisi satışı için TETAŞ tan satın aldıkları elektrik enerjisi için belirlenen bir tarifedir. Piyasa işletim tarifesi: Piyasa işletmecisi olan EPİAŞ ın sunduğu hizmetler karşılığında ilgililere uygulayacağı fiyat, hüküm ve şartları içerir. Perakende satış tarifesi: Görevli tedarik şirketlerinin serbest olmayan tüketicilere sattığı elektrik için uygulanacak fiyat hüküm ve şartları içerir. Son kaynak tedarik tarifesi: Tedarikçisini seçmeyen ya da seçemeyen serbest tüketicilere satılan elektrik için uygulanacak fiyat hüküm ve şartları içerir.

23 E.Camadan Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılma biçimine göre sınıflandırılması Bu bölümde üretim, tedarik, iletim, dağıtım ve piyasa işletim faaliyetlerini fiyatlarının belirlenme biçimine göre sınıflandıracağız. Üretim faaliyetinden başlayalım Üreticilerin satış fiyatlarını kim belirliyor? Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ): EÜAŞ kamu üretim şirketidir. Ürettiği elektriğin neredeyse tamamını yine bir kamu şirketi olan Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt AŞ (TETAŞ) ne satmaktadır. TETAŞ a satılan elektriğin fiyatında belirleyici kurum Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. TETAŞ a satış fiyatı, genellikle, TETAŞ ın görevli tedarik ve dağıtım şirketlerine satış fiyatının istenen ölçüde belirlenmesini sağlayacak bir fiyat olarak belirleniyor. EÜAŞ ın bazı faaliyetlerinin Hazine Müsteşarlığı ve Kalkınma Bakanlığının kontrolünde olduğunu da biliyoruz. Yap-İşlet (Yİ), Yap-İşlet-Devret (YİD) ve İşletme Hakkı Devri (İHD) sözleşmesi olan üreticiler: Bu şirketler ürettikleri elektriği TETAŞ a satıyorlar. Satış fiyatları sözleşmelerinde yıllar önce belirlenmiş metodoloji çerçevesinde hesaplanan uzun vadeli fiyatlardır. YEKDEM kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üreten lisanslı üreticiler: YEKDEM in açılımı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması dır. Bu kapsamdaki üreticilerin satış fiyatları 5346 sayılı YEK Kanununun ekindeki 1 ve 2 sayılı cetveldeki fiyatlardan kendi kaynak tipleri ve üretim biçimlerine uygun olanlarıdır. Lisanssız üreticiler: Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik (LÜY) in 18 inci maddesi gereğince; Kurulu gücü bir MW veya EPK nın 14 üncü maddesi çerçevesinde Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenmiş kurulu güç üst sınırına kadar olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri, Belediyelerin katı atık tesisleri ile arıtma tesisi çamurlarının bertarafında kullanılmak üzere kurulan üretim tesisleri, Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan veya dolaylı olarak belediyeye ait olan tüzel kişilerce, belediyeler tarafından işletilen su isale hatları ile atık su isale hatları üzerinde teknik imkanın olması ve DSİ tarafından uygun bulunması halinde kurulan üretim tesislerinde üretilerek ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi olarak satılan elektriğe YEK Kanunun eki olan 1 sayılı cetvelde kaynak bazında belirlenen fiyat ödenir. Bu üreticilere yapılan ödemenin maliyeti YEKDEM kapsamında nihai tüketicilere elektrik satan tedarikçilere yansıtılır. Mikro kojenerasyon tesisleri: LÜY ün 18 inci maddesi gereğince; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca belirlenen verimlilik değerini sağlayan kategorideki kojenerasyon tesislerinde

24 23 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş yenilenebilir enerji kaynakları dışında diğer kaynaklardan üretilerek sisteme verilen net enerji miktarı, YEK Kanununun eki olan 1 sayılı cetvelde belirlenen en düşük fiyattan görevli tedarik şirketine satılır. Yerli kömürden üretim: EPK nın 27 nci maddesi gereğince, TETAŞ ihtiyacı olan elektriği Yİ, YİD ve İHD sözleşmeleri kapsamında elektrik üreten tesislerden karşılayamazsa yerli kömürden elektrik üreten şirketlerden elektrik almak zorundadır. Bu alışların miktar, süre ve fiyatının belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca belirlenmektedir yılında TETAŞ ın yerli kömürden elektrik üreten santrallardan alacağı elektrik miktarı 18 milyar kwh tir. Ödenecek fiyat ise MWh başına 185 TL dir. Diğer üreticiler: Satış fiyatlarını serbestçe belirliyorlar. Tüm aktörlerin fiyatlarının nasıl belirlendiği Şekil 1.3 te özetleniyor. Şekil 1.3 Elektrik piyasası faaliyetlerinin fiyatlandırılması Tedarik şirketlerinin satış fiyatını kim belirliyor? TETAŞ: EPK gereğince TETAŞ ın Görevli tedarik şirketlerine tarifesi düzenlemeye tabi olan tüketiciler için sattığı elektriğin fiyatı,

25 E.Camadan 24 Son kaynak tedarikçilerine (görevli tedarik şirketlerine) son kaynak tedariği kapsamındaki müşteriler için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen orana denk gelen miktarda sattığı elektriğin fiyatı Dağıtım şirketlerine genel aydınlatma ile teknik ve teknik olmayan kayıpların karşılanması için sattığı elektriğin fiyatı EPDK düzenlemesine tabidir. Bu kapsamdaki satışların fiyatı EPDK tarafından onaylanmaktadır. EPDK ayrıca 4628 sayılı Kanunun 2001 yılında yürürlüğe girmesinden önce TETAŞ tan elektrik satın alan tüketicilerden hala TETAŞ tan elektrik alanlara yapılan satışın fiyatını da onaylamaktadır. Bu dört kalem TETAŞ ın satışlarının neredeyse tamamını oluşturduğundan TETAŞ satışlarının tamamına yakınının fiyatı EPDK düzenlemesi kapsamındadır. Ayrıca TETAŞ ın genel olarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve bazı faaliyetlerinin Hazine Müsteşarlığı ve Kalkınma Bakanlığının kontrol veya gözetiminde olduğunu da hatırlayalım. Görevli tedarik şirketleri: Görevli tedarik şirketlerinin üç tip satışı bulunmaktadır: serbest tüketicilere ikili anlaşmalarla elektrik satışı, serbest olmayan tüketicilere yapılan satış, serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçi seçmeyen tüketicilere yapılan satış. İmzalanan ikili sözleşmeler kapsamında serbest tüketicilere yapılan satışlarda fiyatlar serbestçe belirlenmektedir. Serbest olmayan tüketicilere elektrik satışının fiyatı EPDK tarafından belirlenen perakende satış fiyatıdır. Serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçisini seçmeyen tüketicilere uygulanan fiyat yine EPDK tarafından belirlenen perakende satış fiyatıdır. Diğer tedarik şirketleri: Satış fiyatlarını serbestçe belirliyorlar Nakil şirketleri ile piyasa işletim şirketinin hizmet fiyatlarını kim belirliyor? İletim şirketi: İletim faaliyetini yürüten TEİAŞ ın iletim tarifesi EPDK düzenlemesine tabidir. Dağıtım şirketleri: 21 adet dağıtım şirketinin dağıtım tarifesi EPDK düzenlemesine tabidir. Piyasa işletim şirketi: Piyasa işletim lisansı sahibi olan EPİAŞ ın piyasa işletim tarifesi EPDK tarafından düzenlenmektedir.

26 25 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 1.8 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan elektrik tarifeleri Bu bölümde elektrik tarifelerinin tüketicinin bağlantı tipine bağlı olarak nasıl sınıflandırıldığı ve uygulandığı ele alınacaktır. Önce enerji ve şebeke tarifeleri dikkate alınarak mevcut uygulama üzerinde durulacaktır. Daha sonra geçmiş uygulamanın nasıl olduğu özetlenecek ve 2016 yılında yapılan ana değişikliklere değinilecektir Mevcut uygulama Mevcut uygulama Şekil 1.4 te özetlenmektedir. Mevcut uygulamada enerji fiyatı Şekil 1.4 Bağlantı tipine göre tüketicilere uygulanan tarifeler Daha önce de bahsettiğimiz üzere EPK ve EPK ya dayanılarak hazırlanan ikincil mevzuatta elektrik tüketicileri serbest tüketici ve serbest olmayan tüketici olarak iki ana sınıfa ayrılmaktadır. Serbest tüketiciler tedarikçilerini seçme ve elektrik alış fiyatlarını seçtikleri tedarikçiyle yapılan sözleşmede istedikleri gibi belirleme hakkına sahiptirler. Serbest olmayan tüketiciler ise adı görevli tedarik şirketi olan ve bölgelerinde hizmet sunan tek bir tedarikçiden elektrik satın almak zorundadırlar. Bu tüketicilere uygulanan fiyat düzenleyici kurum olan EPDK tarafından belirlenmektedir. Serbest tüketiciler tedarikçilerini seçip seçmemelerine göre ikiye ayrılırlar: tedarikçi seçen serbest tüketiciler, tedarikçi seçmeyen serbest tüketiciler. Tedarikçi seçen serbest tüketiciler kendi sözleşmelerinde yer alan enerji fiyatını tedarikçilerine öderler. Tedarikçi seçmeyen serbest tüketicilerin EPDK tarafından onaylanan son kaynak tedarik tarifesini enerji bedeli olarak

27 E.Camadan 26 ödemeleri öngörülmüştür. Serbest olmayan tüketicilerin enerji bedeli olarak ödemekle yükümlü oldukları bedel yine EPDK tarafından onaylanan perakende satış bedelidir. 7 Halihazırda serbest tüketici olup da tedarikçi seçmeyen tüketicilere uygulanan tarifeyle serbest olmayan tüketicilere uygulanan perakende satış tarifesi aynıdır. Bu uygulamanın dayanağı Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği nin geçici 2 nci maddesidir. Bu maddede EPK nın geçici 1 inci maddesi gereğince uygulanan çapraz sübvansiyon bitirilinceye kadar son kaynak tedariki kapsamındaki tüketicilere perakende satış tarifesinin uygulanacağı belirtilmektedir. Dolayısıyla da EPK da bir değişiklik olmadığı ve/veya serbest tüketici limiti sıfırlanmadığı takdirde 2021 yılına kadar son kaynak tedarik tarifesi adı altında bir tarife onaylanmayabilir. Mevcut uygulamayı özetleyen Şekil 1.4 te iletimden bağlı tüketiciler tedarikçi seçen ve seçmeyen serbest tüketiciler olarak ikiye ayrılmışlardır. Bu ayrımda serbest olmayan tüketicilerin yer almamasının nedeni EPK gereğince iletimden bağlı her tüketicinin serbest tüketici olmasıdır. Kaldı ki hem serbest tüketici limitinin atında olan hem de doğrudan iletim sistemine bağlı olan bir tüketiciye rastlamak neredeyse imkansızdır. Mevcut uygulamada şebeke tarifesi İletimden bağlı tüketicilere uygulanan tarife iletim tarifesidir. İletim bedeli bölgeden bölgeye farklılık göstermekle birlikte bu tüketicilerin ödedikleri tek şebeke bedeli iletim bedelidir. Dağıtımdan bağlı tüketiciler dağıtım tarifesi kapsamındadır. Dağıtım tarifesi tüketicinin gerilim düzeyine göre farklılık göstermektedir. Orta gerilimden bağlı olan tüketiciler alçak gerilimden bağlı grupdaşlarından daha düşük dağıtım bedeli ödemektedirler. Gerilim düzeyinin altındaki kırılım tarife sınıfı kırılımıdır. Orta gerilimden bağlı tüketiciler çift terimli ya da tek terimli tarifeyi tercih edebilmektedirler. Alçak gerilimden bağlı tüketiciler ise zorunlu olarak tek terimli tarife sınıfına dahil olmaktadırlar. Çift terimli tarife sınıfındaki tüketiciler dağıtım sisteminden çektikleri elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli ve buna ilave olarak güç bedeli ödemektedirler. Tek terimli tarife sınıfındaki tüketiciler sadece dağıtım sisteminden çekilen elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli ödemektedirler ve öncesindeki kırılım 2015 yılı ve öncesinde enerji tarifelerindeki kırılım bugünkünden çok farklı değildi. Ancak dağıtım tarifesi uygulamasında bağlantı tipine göre kırılım bugünkünden oldukça farklıydı. Dağıtımdan bağlı tüketiciler üç ayrı gruba ayrılmıştı. Bu üç gruba birbirinden oldukça farklı dağıtım tarifeleri uygulanıyordu. Bu üç grup; - iletim şalt sahalarının dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına özel hattı ile bağlı tek tüzel kişi 7 Elektrik tarifeleri Elektrik Piyasası Kanununun 17 nci maddesinde düzenlenmektedir. Kanunun bir örneği için:

28 27 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş - iletim şalt sahalarının dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına dağıtım şirketi hattı ile bağlı tek tüzel kişi - diğer dağıtım sistemi kullanıcıları olarak belirlenmişti. Bu kırılımın altında tarife sınıfı ayrımı vardı. Bu ayrım iletim şalt sahalarının dağıtım şirketinin kullanımındaki orta gerilim baralarına özel hattı ile bağlı tek tüzel kişiler için geçerli değildi. Bu tüketiciler tek terimli tarife sınıfına tabiydi. Diğer gruplardaki tüketicilerden ise sadece orta gerilim seviyesinden bağlı sanayicilerin çift terimli tarifeyi seçme hakkı bulunmaktaydı. Diğer abone gruplarındaki tüketiciler doğrudan tek terimli tarife sınıfına giriyordu.

29 E.Camadan Onaylı elektrik enerjisi satış tarifeleri İKİNCİ BÖLÜM ELEKTRİK ENERJİSİ TARİFELERİ EPK da elektrik enerjisinin satışına ilişkin üç adet tarife türü düzenleniyor. Bunlardan birincisi olan toptan satış tarifesi kamu toptan satış şirketi olan TETAŞ ın satışlarını düzenlemektedir. Perakende satış tarifesi ve son kaynak tedarik tarifesi nihai tüketicilere yapılan perakende elektrik enerjisi satışını düzenler. Bu yazıda bu üç tarife önemli noktalar vurgulanarak özetlenmektedir TETAŞ toptan satış tarifesi EPK nın 17 nci maddesinde toptan satış tarifesi olarak adlandırılan bu tarife sadece TETAŞ ın satışlarıyla ilgili olduğundan TETAŞ toptan satış tarifesi olarak adlandırmak daha doğrudur. TETAŞ ın tüm satışları değil de sadece - Dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçak enerji için TETAŞ tan temin ettiği elektrik enerjisi, - Yine dağıtım şirketlerinin genel aydınlatma abone grubu için TETAŞ tan temin ettiği elektrik enerjisi (şimdilik 2017 yılı sonuna kadar), - Tarifesi düzenlemeye tabi olan tüketicilere sattıkları enerji için TETAŞ ın tedarik şirketlerine sattığı enerji TETAŞ toptan satış tarifesi kapsamındadır. Bu gruplar için TETAŞ ın toptan satış tarifesini mali yükümlülüklerini yerine getirebilme kapasitesini de dikkate alarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu onaylamaktadır. TETAŞ ın ayrıca ikili anlaşmalarla diğer tedarikçilere ya da serbest tüketicilere enerji satma hakkı bulunmaktadır. Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği nin 8 inci maddesinde TETAŞ ın düzenlemeye tabi olmayan elektrik enerjisi tedariki kapsamındaki toptan ve perakende satış fiyatları Kurul onayına tabi olmayıp ilgili taraflar arasında serbestçe belirlenir. hükmü vardır. Yine de Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu TETAŞ ın 4628 sayılı Kanunun 2001 yılında yürürlüğe girmesinden önce elektrik sattığı bazı serbest tüketicilere hala yaptığı elektrik satışının fiyatlarını onaylamaya devam etmektedir. TETAŞ toptan satış tarifesi teşvik esaslı bir tarife değildir. Düzenleyici kurumun (EPDK) TETAŞ ın işletme maliyetlerini kontrol etme ya da düşürmesi için performans hedefi verme gibi görevleri bulunmamaktadır. TETAŞ ın tahmini alım maliyetleri ve varsa merkezi bütçede TETAŞ a verilmiş olan kar hedefleri dikkate alınarak toptan satış fiyatları onaylanmaktadır Perakende satış tarifesi Perakende satış tarifesi serbest olmayan tüketicilere yapılan satışlar için onaylanmaktadır. Bildiğiniz üzere serbest olmayan tüketiciler EPDK tarafından belirlenen yıllık limitin altında elektrik tüketen tüketicilerdir yılı için belirlenmiş olan limit 2400 kwh tir. Bu miktarın altında yıllık tüketimi olan tüketicilerin tedarikçi seçme hakkı olmayıp bu tüketiciler elektriği

30 29 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş bulundukları yerde kendilerine elektrik temin etmekle yükümlü görevli tedarik şirketleri nden satın alırlar. İşte bu tüketicilere yapılan satışın tarifesi EPDK tarafından perakende satış tarifesi adı altında düzenlenmektedir. EPK nın 17 nci maddesi içerisinde Perakende satış tarifeleri, aktif enerji maliyeti, faturalama ve müşteri hizmetleri maliyeti, perakende satış hizmet maliyeti gibi perakende satış faaliyetinin yürütülmesi kapsamındaki tüm maliyet ve hizmetleri karşılayacak bedellerden oluşur. denmektedir. Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği nin 10 uncu maddesinde bu husus daha da açılmakta ve...perakende satış fiyatının belirlenmesinde, faaliyetin yürütülmesi için gerekli olan faturalama ve müşteri hizmetleri maliyeti, perakende satış hizmet maliyeti vb. yatırım harcamaları ve/veya işletme giderleri, enerji tedarik maliyetleri ile maruz kalınan risklerden hareketle belirlenen sektörel brüt kar marjı gibi perakende satış faaliyetinin yürütülmesi kapsamındaki tüm maliyet ve hizmetleri karşılayacak bedeller 30/12/2015 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ ve ilgili diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde dikkate alınır. hükmüne yer verilmektedir yılından önce bu maliyetlerden faturalama ve müşteri hizmetleri gibi perakende satış hizmetleri kapsamındaki işletme ve yatırım giderleri için ayrı bir perekende satış hizmeti fiyatı belirleniyordu yılından itibaren geçerli olmak üzere perakende satış hizmeti fiyatı perakende satış fiyatının içerisine sokulmuştur. Perakende satış tarifelerinin nasıl belirleneceğine dair en detaylı hükümler Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ de yer almaktadır. 8 Şimdi bu tebliğ hükümlerini referans alarak maliyet kalemlerini sırasıyla özetleyelim: -Satın alınan enerjinin doğrudan maliyeti Bu kapsamdaki tarife hesaplamalarında kabul edilen maliyetler ana hatlarıyla - TETAŞ ile yapılan anlaşma kapsamında satın alınması planlanan enerjinin maliyeti, - Organize piyasalar olan gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ve dengeleme güç piyasasından temin edilmesi öngörülen enerji miktarının her bir saat için tahmin edilen gün öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile çarpılması suretiyle hesaplanan tutar, - Serbest tedarikçilerden ikili anlaşmalar kapsamında satın alınması öngörülen enerji miktarının her bir saat için tahmin edilen gün öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile çarpılması suretiyle hesaplanan tutar, - Mikro kojenerasyon tesislerinden satın alınması öngörülen enerji miktarının YEK Kanununa ekli 1 sayılı cetvelde belirlenen en düşük fiyat için öngörülen rakamla çarpılması suretiyle bulunan tutardır. 8 Tebliğe bağlantısından ulaşılabilir.

31 E.Camadan 30 Tüm bu tutarlar takip eden üç aylık perakende satış tarife dönemi için yapılan öngörülerden oluşmaktadır. Öngörülerdeki sapmalar enerji tedariği düzeltme bileşeni kullanılarak düzeltilmektedir. 9 Gün içinde gün içi piyasasında ve enerji dengesizliği halinde gerçek zamanda dengeleme güç piyasasında alım-satımı yapılan enerji kendi gerçek maliyeti değil de gün öncesi fiyatı dikkate alınarak tarife hesaplamasına sokulmaktadır. Bu uygulamanın amacı görevli tedarik şirketlerinin gün öncesinden en doğru tahmini yapmalarını teşvik etmek ve gerçek zamandaki enerji dengesizliği miktarının yüksek olmasını engellemektir. İkili anlaşmalar için referans fiyat olarak anlaşmadaki fiyat değil de gün öncesi fiyatı alınmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu nun bu fiyatı değiştirme yetkisi bulunmaktadır. -Brüt kar marjı tavanı Yukarıda sayılan maliyet kalemlerine ilişkin toplam tutara perakende enerji satışı brüt kar marjı tavanı eklenmektedir. Mevcut marj yüzde 2.38 dir. Yani yukarıda sayılan doğrudan enerji alım maliyetine yüzde 2.38 eklenmektedir. -YEK bedeli Yenilenebilir enerji kaynaklarının desteklenmesi için oluşturulmuş olan destekleme mekanizması olan YEKDEM kapsamındaki destekleme bedeli tarifenin bir unsurudur. Üç ay geriden gelmek üzere daha önce hesaplamalara dahil edilmemiş olan YEK maliyeti maliyet unsuru olarak alınır. Tarifeler halihazırda üç ayda bir belirlendiğinden tarifede yer alan maliyet tarife döneminin ilk ayından üç, dört ve beş önceki ayın YEK maliyetidir. Geçmişten gelen bu maliyet faiz ile güncellenerek tüketicilere yansıtılır. -EPİAŞ tarafından fatura edilen bedeller Organize toptan satış piyasasının işletmecisi olan EPİAŞ tarafından görevli tedarikçilere fatura edilen - geçmişe dönük düzeltme kalemi, - piyasa işletim ücreti, - süresinde ödenmeyen alacaklar payı, - iletim ek ücreti, - fark fonu, - Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunca uygun bulunan diğer kalemlerdir. Bu bedeller de üç ay geriden gelecek şekilde hesaplamalara dahil edilir. Tarifeler halihazırda üç ayda bir belirlendiğinden tarifede yer alan maliyet tarife döneminin ilk ayından üç, dört ve beş 9 Enerji tedariği düzeltme bileşeninden bu bölüm içerisinde bahsedeceğiz.

32 31 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş önceki ayın maliyetidir. Geçmişten gelen bu maliyet tüketicilere yansıtılırken faiz ile güncellenmektedir. -Sistem enerji dengesizlik gelir kalemi Dengeleme ve uzlaştırma piyasasında ikili fiyat uygulaması olarak kabul edilen bir uygulama vardır. Bu bölümün konusu değil ama çok kısaca bahsedelim. Gün öncesi piyasasında oluşan fiyat gün öncesi fiyatı, gerçek zamanda dengesizlikler için dengeleme güç piyasasında oluşan fiyat saatlik marjinal fiyattır. Bir piyasa katılımcısı gün öncesi piyasasında da gerçek zamanda da enerji alsa ya da satsa 10 birim enerji için ödeyeceği ya da alacağı tutar bu iki fiyattan kendi aleyhine olanıdır. Herhangi bir tedarikçi için gerçek zamanda dengesizliğe düşmemek imkansız olduğundan zarar da kaçınılmazdır. Sistem enerji dengesizlik gelir kalemi ile ortaya çıkan toplam zararın (ya da piyasa işletmecisinin ikili fiyat farkı sayesinde elde ettiği toplam gelirin) tahmin performansı ölçüsünde katılımcılara geri dağıtılması sağlanmaktadır. Tahmin performansı iyi olan şirketler bu uygulamadan kaynaklanan zararlarından daha fazla kar elde ederek toplamda kara geçerken tahmin performansı kötü olan şirketler sadece zararlarının bir kısmını kapatabilmektedir. Bu bedel de üç ay geriden gelecek şekilde ve faiz ile güncellenerek tüketicilere yansıtılmaktadır. Bu kalem ile ilgili olarak tartışılması gereken bir husus vardır. Şöyle ki, 2016 yılından önce, oluşan zararı tüm tedarikçilerin tahmin performansları ölçüsünde sıfır bakiye düzeltme kalemi adı verilen bir kalem içerisinde karşıladıkları kabul ediliyordu. Piyasa işletmecisinin tedarikçilere yansıttığı sıfır bakiye düzeltme kalemi ikili fiyat farkından oluşan geliri de içeriyordu. Dolayısıyla tedarikçilerin ödediği sıfır bakiye düzeltme kalemi düşüyordu. İkili fiyat uygulamasının geliri herkese yansımış oluyordu. Görevli tedarik şirketlerinin tarife konusu satışlarındaki sıfır bakiye düzeltme kalemi aynen tarifelere yansıtıldığı için bu şirketlerin ikili fiyat uygulamasından dolayı oluşan zararları giderilmemiş oluyordu. Taraflar arasında eşitliğin sağlanması için sistem enerji dengesizlik kalemi devreye sokuldu ki bu bana göre o dönem yapılması gereken bir düzenlemeydi yılından itibaren sıfır bakiye düzeltme kalemi iletim tarifesinin bir unsuru olarak üretici ve tüketicilere yansıtılıyor. Yani, artık görevli tedarik şirketleri dışındaki tedarikçilerin ikili fiyat farkından dolayı oluşan zararları piyasa işletmecisince karşılanmıyor. Görevli tedarik şirketlerinin düzenlenen tarifelere konu satışları için oluşan zarar ise tahmin performansları ile orantılı olarak sistem enerji dengesizlik gelir kalemi adı altında karşılanmaya devam ediliyor. Kanaatimce bu zararın karşılanması satışlar düzenlemeye tabi olduğundan ve ikili fiyatın maliyeti (ilgili tedarikçilerin fiyat belirleme özgürlükleri olmadığından) tüketicilere yansıtılamayacağından yanlış değildir. 10 Anlık dengesizlik karşılığında planlananın üstünde ya da altında tüketim-üretim halinde aradaki farkın alış ya da satış olarak kabul edildiğini varsayıyoruz.

33 E.Camadan 32 -Enerji tedariği düzeltme bileşeni Herhangi bir perakende satış tarife dönemi için yapılan öngörüler bazı nedenlerden dolayı sapma gösterebilir. Bu nedenlerin önemlilerini kısaca hatırlayalım: - Enerji alım maliyetlerinin öngörülerek belirlendiğinden bahsetmiştik. Fiyatlara ve miktarlara dair yapılan öngörüler yanlış çıkabilir. - Elektrik tüketicileri için tek bir fiyat uygulanmamaktadır. Farklı abone gruplarına farklı fiyatlar uygulanmaktadır. Her bir abone grubunun toplam tüketimdeki payını tamamıyla doğru tahmin etmek güçtür. - Toplam tüketim tahmininde sapmanın ortaya çıkması kuvvetle muhtemeldir. İşte bu olası sapmaların etkisini tarifelere yansıtmak için enerji tedariki düzeltme bileşeni adlı bir bileşen kullanılmaktadır. 11 Düzeltme uygulaması nedeni ile tahmin performansının düşmemesi ve sapmaların artmaması için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu bir katsayı belirlemekte ve düzeltmeye konu toplam tutar bu katsayı dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Dönem içerisinde oluşan eksik ya da fazla gelirin tamamı değil de belirlenen katsayı dikkate alınan kısmı düzeltilmektedir. Mesela katsayı yüzde 5 ise ortaya çıkan eksik ya da fazla gelirin yüzde 95 i düzeltmeye konu olmaktadır. -Perakende satış gelir tavanının ilgili dönem toplanması öngörülen kısmı Perakende satış gelir tavanı Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğde Perakende satış faaliyeti kapsamında oluşan amortisman giderleri eklenmiş işletme giderlerinin gelir ve tarife düzenlemeleri çerçevesinde karşılanabilmesi için tarifesi düzenlemeye tabi tüketicilerden toplanacak gelirin sınır değeri olarak tanımlanmaktadır. Burada detaylarına girmeyelim. İşletme giderlerinin daha ziyade faturalandırma, müşteri hizmetleri gibi hizmetlere ilişkin oluşan işletme giderleri olduğunu, kalite ve verimlilik faktörlerinin uygulanabildiğini hatırlatmakla yetinelim. Ayrıca daha önceki dönemlerde yapılmış olan yatırımların itfası ve makul getirisi de gelir tavanının bir unsurudur Son kaynak tedarik tarifesi Son kaynak tedarik tarifesi tüm tarifeler içinde ayakları en az yere basanıdır. Bunun nedeni bu tarifenin tanımlanması ve uygulanması ile ilgili anlaşılması güç hatta imkansız bazı hükümlerdir. Bu hükümlerin değerlendirilmesini kapsam dışında bırakalım. EPK daki tanım başka bir şey olsa da son kaynak tedariki, uygulamada, serbest tüketici olup da kendi tedarikçisini seçmeyen tüketicilere elektrik tedariki olarak anlaşılmaktadır. Son kaynak 11 O dönem yürürlükte olan mevzuat çerçevesinde örnek bir düzeltme bileşeni hesaplaması için Enerji Perakende Satış Tarifesinde Düzeltme Bileşeni başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz. Bağlantı için 26.pdf

34 33 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş tedarik tarifesi işte bu (serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçi seçmeyen tüketicilere) yapılan elektrik satışı için onaylanan tarifedir. Halihazırda böyle bir tarife yoktur. Serbest olmayan tüketicilere de (Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği gereğince son kaynak tedarik tarifesi olarak) perakende satış tarifesi uygulanmaktadır.

35 E.Camadan Abone grupları, abone gruplarının tüketim oranları ve yakın tarihçesi Bu bölümün başlığında yer alan ifade abone grubu ifadesi. Sadece bu bölüm değil tüm doküman içerisinde genellikle abone grubu ifadesi kullanılıyor. Ancak Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği nde abone grubu ifadesi yerine tüketici grubu ifadesi benimsenmiştir. Grupların kapsamına ilişkin detaylı hükümlerin yer aldığı Dağıtım Lisansı Sahibi Tüzel Kişiler ve Görevli Tedarik Şirketlerinin Tarife Uygulamalarına İlişkin Usul ve Esaslar (Usul ve Esaslar) içerisinde abone grubu ifadesi benimsenmiştir. Genel kullanım da bu yönde olduğundan bu dokümanda abone grubu ifadesi kullanıldı. Tarifeler Yönetmeliğinde tüketici gruplarının temel olarak mesken, sanayi, ticarethane, tarımsal sulama ve aydınlatma grupları olduğu ifade ediliyor. Yönetmeliğe göre tarifesi düzenlemeye tabi şirketler alt gruplar ve yeni tüketici grupları önerebilir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu da alt gruplar ya da yeni tüketici grupları belirleyebilir. 12 Halihazırda her bir grup için onaylanan fiyatlar Türkiye genelinde geçerli olduğundan bu beş grup ve alt grupları haricinde şirketlere özgü farklı gruplar oluşturulmamıştır Abone grupları Şimdi abone gruplarını sırasıyla kısaca ele alalım. Önce abone gruplarının kapsamını özetleyen Şekil 2.1 e bakalım. Şekil 2.1 Abone gruplarının kapsamı 12 Tüketici grupları Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği nin 23 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Söz konusu yönetmeliğe EPDK internet sitesinden ulaşılabilmektedir.

36 35 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Sanayi abone grubu: Sanayi abone grubu Usul ve Esasların 3 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Şekil 2.1 de de yer aldığı üzere Usul ve Esaslarda belirtilen belgeleri sunmak kaydıyla Sanayi sicil belgesi sahibi sanayi işletmeleri, Aboneliği Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü tüzel kişiliği adına yapılan Organize Sanayi Bölgeleri, Bölge içinde imalat faaliyeti ruhsatına sahip kullanıcıların tüketimleri serbest bölgenin toplam elektrik tüketiminin yarısından fazlası olan ve elektrik kullanımı dağıtım lisansı sahibi tüzel kişi tarafından tek noktadan ölçülen ve elektrik aboneliği bölge işleticisi veya bölge kurucu ve işleticisi tüzel kişiliği adına yapılan serbest bölgeler, 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanununun 12 nci maddesinin sekizinci fıkrasında belirtilen jeotermal kaynak dağıtımı ve üretimini yapan şirketler, Lisanslı elektrik üreticilerinin kendi (üretim) ihtiyaçlarına ilişkin elektrik enerjisi tüketimleri, Gerekli ölçü düzenini sağlayan çevre ve insan sağlığını korumak üzere içme suyu ve alıcı ortama verilen sıvı, gaz ve katı zehirli ve zararlı atıkların arıtılması amacıyla kurulan arıtma tesislerinden o Sanayi abonelerinin, sanayi faaliyetlerine ilişkin olarak kurmuş oldukları arıtma tesisleri, o Aboneliği Mahalli İdareler ve Mahalle İdare Birlikleri adına yapılan Mahalli İdareler ve Mahalle İdare Birliklerine ait arıtma tesisleri sanayi abone grubu kapsamına girmektedir. Sanayi abone grubundaki tüketiciler vize bitim tarihinden en az iki ay önce sanayi sicil belgelerinin yenilenerek ibraz edilmemesi halinde tüketimlerinin ticarethane abone grubundan faturalandırılacağına dair yazılı olarak bilgilendirilirler. Bu bilgilendirmeyi, kendisinden enerji alan müşterilere görevli tedarik şirketleri ve diğer dağıtım sistemi kullanıcısı müşterilere dağıtım şirketleri yapmakla yükümlüdür. Usul ve Esaslarda bu bildirime rağmen sanayi sicil belgelerinin vize bitim tarihinden itibaren 30 gün içerisinde sunulmaması halinde tüketicilerin 30 günlük süre sonrasındaki ilk fatura döneminden itibaren ticarethane abone grubu tarifesi üzerinden faturalandırılacağı hükme bağlanmıştır. Daha önce, şirketlerin söz konusu sanayi abonelerini sanayi sicil belgelerini yenileyerek sunmaları gerektiğine dair bilgilendirme yükümlülüğü bulunmamaktaydı. Bazı şirketlerin sanayi sicil belgesi olsa da kendisine sunmadığı için bazı abonelere uzun yıllar geriye dönerek geçmişe dönük faturalar çıkarması nedeniyle böyle bir hüküm yürürlüğe konmuştur.

37 E.Camadan 36 Mesken abone grubu: Bu abone grubu Usul ve Esasların 4 üncü maddesinde düzenlenmektedir. Bu abone grubunun kapsamına girmektedir. Mesken olarak kullanılan müstakil binalar, apartmanlar ve içindeki bağımsız bölümler, konut kooperatifleri ve konut siteleri ile buraların kalorifer, asansör, hidrofor, merdiven otomatiği, kapıcı dairesi gibi ölçümleri ayrı sayaç ile yapılan ortak kullanım yerleri, İbadethanelerin Genel Aydınlatma Yönetmeliği kapsamında yer almayan tüketimleri ile müştemilatı niteliğindeki lojman ve benzeri yerleri Şehit Aileleri ve Muharip/Malul Gaziler mesken alt abone grubu: Mesken abone grubunun alt abone grubu olan bu gruba sadece bir mesken için uygulanmak üzere 2330 ve 3713 sayılı Kanunlarla, 5434 sayılı Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen durumlarda Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü tarafından şehit maaşı bağlanan kişiler (karı, koca, çocuk, ana ve baba), 2847 sayılı Kanunun Mükerrer 1 inci maddesinde ve 675 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 14 üncü maddesinde tanımlanan muharip/malul gaziler girmektedir. Tarımsal sulama abone grubu: Usul ve Esasların 5 inci maddesinde düzenlenen bu grup ana faaliyeti tarımsal üretim olan kişilerce kurulmuş sulama kooperatifleri, pompaj tesisleri ile münferit olarak tesis edilmiş tarımsal sulama elektrik tesislerini kapsamaktadır. Tarımsal sulama amaçlı tesislerdeki sadece sulama amaçlı motopomp ve motopompun aydınlatmasında kullanılan elektrik enerjisi de tarımsal sulama kapsamındadır. Son olarak, Örtüaltı Kayıt Sistemine kayıtlı olan veya veya seracılık faaliyetine ilişkin olduğuna dair belgesi olan tesis ve ekipman da 2016 yılı başından itibaren bu grup kapsamına sokulmuştur. Aydınlatma abone grubu: Usul ve Esasların 6 ncı maddesinde düzenlenmekte olup iki alt abone grubundan oluşmaktadır. İlk alt abone grubu Genel Aydınlatma Yönetmeliği gereğince enerji giderleri genel aydınlatma kapsamında ödenen aydınlatmaları kapsamaktadır. İkinci alt abone grubu ise otoyollar ve özelleştirilmiş erişme kontrollü karayollarının aydınlatılması, güvenlik amacıyla yapılan sınır aydınlatmaları, toplumun ibadetine açılmış ve ücretsiz girilen ibadethanelere ilişkin aydınlatmalar ve halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya ait park, bahçe, tarihî ve ören yerlerinden aydınlatmaları Genel Aydınlatma Yönetmeliği kapsamında ödenmeyenlerin aydınlatmaları kapsamaktadır.

38 37 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 2013 yılına kadar alt abone grubu bulunmayan aydınlatma abone grubu 2013 yılında yürürlüğe girmiş olan EPK ve Genel Aydınlatma Yönetmeliği hükümleri dikkate alınarak iki alt abone grubuna bölünmüştür. EPK nın Genel Aydınlatma başlıklı geçici 6 ncı maddesi 2015 yılı sonuna kadar genel aydınlatma giderlerinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bütçesinden ve ilgili belediyeler ile il özel idarelerinin bütçe vergi gelirleri payından karşılanmasını hükme bağlamıştır. Yine aynı maddenin kendisine verdiği yetki çerçevesinde Bakanlar Kurulu bu süreyi iki yıl uzatmıştır. Mevcut hüküm yeni bir uzatmaya izin vermemektedir. Kanun değişikliği yapılmaması halinde bu uygulamanın 2017 yılı sonunda sona ermesi gerekmektedir. İki alt abone grubuna uygulanan tarifeler birbirinden farklıydı. Bu fiyat farkının nedeni EPK da dağıtım şirketlerine genel aydınlatma için gereken enerjiyi kamu toptan satış şirketi olan TETAŞ tan temin etme yükümlülüğü verilmiş olmasıdır. Diğer aydınlatmalar için diğer kaynaklardan ve piyasalardan da enerji temin edilerek fiyat oluşturulurken genel aydınlatma için gereken enerji sadece TETAŞ tan satın alınmaktadır. Bu nedenle de iki alt gruba uygulanan tarifeler bir süre farklılık göstermiştir. TETAŞ ın satış fiyatı genel aydınlatma için kullanılan enerji için diğer amaçlarla kullanılan enerjiden farklılaştırıldığından 2017 yılının Ocak ayından itibaren iki alt grup arasındaki fiyat farkı önce çok daralmış ve Nisan itibarıyla da tamamen ortadan kalkmıştır. Ticarethane abone grubu: Sanayi, mesken, aydınlatma ve tarımsal sulama gruplarına girmeyen tüketiciler ticarethane abone grubu kapsamındadır Kayıtlı nihai tüketimde abone gruplarının payı nedir? EPDK nın 2015 yılı Piyasa Gelişim Raporuna göre 2015 yılında faturaya esas tüketimin yüzde 41 i sanayi yüzde 30 u ticarethane ve yüzde 25 i mesken tüketimidir. Yüzde 4 lük tüketim ise tarımsal sulama ve aydınlatma tüketimidir. 13 Bu noktada belirtmem gereken husus rakamların kaçak kullanımı içermediği sadece kayıtlı kullanımı kapsadığıdır. Kaçak olarak kullanılan elektriğin hangi tüketici grubu tarafından tüketildiğini bilmiyoruz yılındaki kayıtlı tüketim için de benzer oranlar göze çarpmaktadır. Sanayi tüketimi toplam tüketimin yüzde 42 sidir. Ticarethanenin payı yüzde 29 ve meskenin payı yüzde 24 tür. Tarımsal 13 Elektrik Piyasası 2015 yılı Piyasa Gelişim Raporuna bağlantısından ulaşılabilir.

39 E.Camadan 38 sulamanın payı yüzde 3 ve aydınlatmanın payı yüzde 2 dir. 14 Şekil 2.2 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2015) Şekil 2.3 Faturaya esas tüketimin abone gruplarına göre dağılımı (2016) 14 EPDK nın Elektrik Piyasası Aylık Sektör Raporlarından faydalanılarak hesaplanmıştır. Söz konusu raporlara erişim için:

40 39 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Biraz da yakın tarihçe Ulusal tarifenin uygulanmakta olduğu 2006 yılından beri ana abone grupları aynıdır. Ancak alt abone gruplarında zaman zaman değişiklikler olmuştur. Örneğin, bu yazı içerisinde de belirtildiği üzere, 2013 yılında aydınlatma abone grubu iki alt abone grubuna bölünmüştür. Yine tarımsal sulama abone grubuna 2016 yılından itibaren uygulanmak üzere seracılar dahil edilmiştir. Abone gruplarındaki en önemli değişikliğin ticarethane grubuna ilişkin olduğunu söyleyebiliriz yılından 2012 yılına kadar ticarethane abone grubunun Diğer adlı bir alt abone grubu bulunmaktaydı. Bu alt abone grubu Diğer-1 ve Diğer-2 olmak üzere ikiye bölünmüştü. Başlangıçta Diğer-1 grubu hayır kurumları, dernekler, vakıflar, müzeler, resmi okullar, resmi yurtlar, resmi üniversiteler, resmi yüksek okullar, resmi kurslar, resmi sağlık kuruluşları, kamu spor tesisleri, kültür balıkçılığı ve kümes hayvanları çiftliklerini kapsamaktaydı. Diğer-2 grubu ise içme-kullanma suyu ve tarımsal amaçlı soğuk hava depolarını kapsıyordu. Ticarethane ve Diğer grupları arasında fiyat farkı ciddi boyuttaydı yılında Diğer-1 grubu ticarethane ana grubuna göre yüzde 21 daha az bedel ödemekteydi. Diğer-2 grubunun ticarethaneye göre avantajı ise yüzde 19 du yılına gelindiğinde Diğer-1 grubunu avantajı yaklaşık yüzde 20 ve Diğer-2 grubunun avantajı yaklaşık yüzde 17 ydi yılı Ekim tarifeleri onaylanırken Diğer gruplarının ticarethaneye göre avantajları önemli ölçüde ortadan kaldırılmıştır. Diğer-1 ve Diğer-2 gruplarının avantajı artık sırasıyla yüzde 5 ve yüzde 2 ydi yılının Nisan tarifesinde üç grubun fiyatı eşitlenmiş ve Diğer gruplarının avantajı ortadan kaldırılmıştır yılında ise Diğer alt abone grubu tamamen ortadan kaldırılmış ve ticarethane abone grubunun altına yeni bir alt abone grubu tanımlanmamıştır. 15 Dağıtım sistemine bağlı tüketiciler ve tek zamanlı tarifeler için hesaplanmıştır. Karşılaştırma vergiler, fonlar ve paylar hariç nihai fiyat üzerinden yapılmıştır.

41 E.Camadan Tek zamanlı çok zamanlı tarifeler Enerji fiyatları, düzenlenen tarifelerden enerji satın alan tüketicilerin talepleri doğrultusunda, gün boyu aynı olabileceği gibi elektriğin kullanıldığı saatlere göre değişiklik de gösterebilir. Bu tercihi sadece sayacı çok zamanlı ölçüm yapan tüketiciler yapabilir. Diğer tüketiciler gün boyu kullandıkları elektrik enerjisi için tek fiyat ödemek durumundadır. Zamana göre farklı fiyat uygulaması şebeke tarifelerinde geçerli değildir. Tek zamanlı ve çok zamanlı perakende satış tarifeleri Usul ve Esasların 18 inci maddesinde düzenlenmektedir. Bu maddeye göre günün tüm zamanlarında tüketilen enerji için tek fiyat uygulanması halinde tüketicinin tabi olduğu tarife tek zamanlı tarifedir. Günün belirlenmiş farklı zamanlarında tüketilen enerji için farklı fiyat uygulanıyorsa tüketici çok zamanlı tarifeye tabidir Çok zamanlı tarifeye neden ihtiyaç duyulmuştur? Çok zamanlı tarife uygulaması ile elektrik tüketiminde gün içerisindeki dalgalanmaların azaltılması amaçlanmaktadır. Toplam tüketimin daha az olduğu saatlerde uygulanan düşük fiyatlar ile bu saatlerdeki elektrik tüketiminin artırılması hedeflenmektedir. Diğer yandan tüketimin çok olduğu saatlerde uygulanan yüksek fiyatlarla tüketimin azaltılarak talebin düşük olduğu saatlere kaydırılması amaçlanmaktadır. Böylece hem daha düşük maliyetli kaynakların kullanımının artırılması hemde şebeke üzerindeki yükün azaltılması yoluyla elektrik üretim ve naklinin maliyetinin düşürülmesi amaçlanmaktadır Çok zamanlı tarifede zaman nasıl dilimlendirilmiştir? Çok zamanlı tarife üç zaman diliminden oluşmaktadır: gündüz, puant ve gece. Bu zaman dilimlerinin hangi saatleri kapsadığı Usul ve Esasların 18 inci maddesinin ikinci fıkrasında belirlenmektedir. Buna göre - gündüz dönemi: 06:00-17:00 arasını - puant dönemi: 17:00-22:00 arasını - gece dönemi: 22:00-06:00 arasını kapsamaktadır yılında ani bir şekilde sürekli yaz saati uygulamasına geçilmesi nedeniyle bazı sayaçlar bu uygulama dikkate alınarak güncellenememiştir. Sayaç saati sürekli yaz saati uygulamasına göre güncellenmemiş olan sayaçlarda eski kış saati uygulaması döneminde (ekimin son pazarı ile martın son pazarı arasında) - gündüz dönemi: 07:00-18:00 arasını - puant dönemi: 18:00-23:00 arasını - gece dönemi: 23:00-07:00 arasını

42 41 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş kapsamaktadır. Güncellenmiş sayaçlarla güncellenmemiş sayaçlar arasındaki farklı uygulamanın amacı tüm tüketicilere aynı fiyatların uygulanmasının sağlanmasıdır. Güncellenmemiş sayaçlar kış saatine geçtiklerinden otomatik olarak bir saat geriye alınmaktadır. Zaman dilimlerinin birer saat ileri alınarak uygulanmasıyla bu sayaçlar güncellenmiş sayaçlarla aynı dilimleri kapsamakta ve fiili durumla uyumlaştırılmaktadır Çok zamanlı tarife zorunlu bir uygulama mı? En başta da belirtildiği üzere tek zamanlı ya da çok zamanlı tarife tamamen tüketicinin tercihindedir. Tüketici bazı şartlar dahilinde istediğini seçer. Çok zamanlı tarifenin tercih edilebilmesi için tüketicinin çok zamanlı ölçüm yapan sayaca sahip olması gerekmektedir. Usul ve Esasların 18 inci maddesinin üçüncü fıkrası tüketicinin bir takvim yılında en fazla iki kere tek zamanlı ve çok zamanlı tarife arasında geçiş yapabileceğini söylemektedir. Aynı fıkra değişiklik talebinin yazılı olmasını şart koşmaktadır. Belirtilmesi gereken bir husus da, halihazırda, aydınlatma abone grubu ile şehit aileleri ve muharip gaziler mesken alt abone grubuna çok zamanlı tarifenin uygulanmadığıdır Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri değişebilir mi? Çok zamanlı tarifedeki zaman dilimleri teknik olarak değiştirilebilir. Hatta daha doğru bir uygulama arzulanıyorsa zaman dilimleri ihtiyaca göre değiştirilmelidir. Tüketimin karakteri değiştiğinden dolayı hafta içi ve hafta sonlarında, yaz ve kış mevsimlerinde farklı zaman dilimleri belirlenebilir. Usul ve Esasların 18 inci maddesi Enerji Piyasası Düzenleme Kuruluna iletim ve dağıtım şebekelerinin verimli kullanılabilmesi amacıyla sayaç altyapısının uygun olduğu tüketiciler, tüketici grupları, tüketim seviyeleri ya da bağlantı tipleri için farklı çok zamanlı tarifeler onaylama yetkisi vermektedir. Bugüne kadar uygulama değişikliği olmamıştır. Sürekli yaz saati uygulaması nedeniyle ortaya çıkan güncelleme ihtiyacı çok zamanlı tarifedeki zaman dilimlerinin ihtiyaçlar doğrultusunda revize edilmesi için bir fırsat olabilirdi. Yine de çok zamanlı tarife zorunlu olmadığı müddetçe talebi zamanlar arasında kaydırma etkisi kısıtlı olacaktır Çok zamanlı tarifede fiyatlar zamanlara göre nasıl değişiyor? Fiyatın en yüksek olduğu zaman dilimi puant dönemidir. Fiyatın en düşük olduğu zaman dilimi ise gece dilimidir. 1 Nisan 2017 itibarıyla geçerli olan tarifelerdeki 16 tek ve çok zamanlı perakende satış tarifeleri Tablo 2.1 de gösterilmektedir. 17 Tablo 2.2 de ise her bir grup içinde çok zamanlı fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı görülmektedir. Oranların tüm gruplar içinde neredeyse aynı 16 Güncel tarifelere bağlantısından ulaşılabilir. 17 Vergi, fon ve paylar hariç dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere uygulanan perakende satış fiyatlarıdır. Şebekeye ilişkin tarifeleri kapsamaz.

43 E.Camadan 42 olduğu göze çarpmaktadır. Birbirine benzer oranlar tüketici grupları arasında zamanlar arasında geçiş arzusunun fiyat farkına göre benzer bir şekilde değiştiğinin varsayıldığını göstermektedir. Bu varsayımın sorgulanması gerektiği açıktır. Tablo 2.1 Nisan-Haziran 2017 de yürürlükte olan perakende satış tarifeleri Tablo 2.2 Çok zamanlı fiyatların tek zamanlı fiyatlara oranı

44 43 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Serbest olmayan tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır? Serbest olamayan tüketiciler EPDK nın onayladığı tarifelerden elektrik almak zorunda olan tüketicilerdir. Bu tüketiciler kendi tüketim alışkanlıklarına göre çok zamanlı ya da tek zamanlı tarifeyi tercih etmelidirler. Gece tüketimi çok olan bir tüketici için çok zamanlı tarife avantajlıyken puant tüketimi çok olan bir tüketici için tek zamanlı tarife avantajlıdır. Üç farklı mesken tüketicisi için Tablo 2.3 te bir karşılaştırma yapılmıştır. Tablo 2.3 teki üç tüketiciden ikincisi için çok zamanlı tarife avantajlıyken birinci ve üçüncü tüketiciler için tek zamanlı tarife avantajlıdır. Tablo 2.3 Seçilmiş meskenlerde tek zamanlı çok zamanlı tarife karşılaştırması Serbest tüketiciler tercihlerinde neleri dikkate almalıdır? Serbest tüketicilerin dikkate alması gereken hususlar genel olarak altıncı bölümün konusu. Bu bölümde sadece tarife zamanları açısından kısa bir değerlendirme yapılıyor. Serbest tüketicilerin serbest olmayan tüketicilerden farklı olarak tedarikçi seçme hakkı bulunmaktadır. Bu tüketiciler onaylı tek zamanlı ya da çok zamanlı tarifeleri seçebilecekleri gibi elektriği özel bir tedarikçiden tamamen farklı fiyatlarla da satın alabilirler. Tedarikçilerin genellikle onaylı fiyatlar üzerinden bir indirim oranı sunduklarını biliyoruz. Serbest tüketicilerin kendilerine sunulan fiyatları sadece tek zamanlı fiyatlarla kıyaslayarak değerlendirmeleri yanlış karar almalarına neden olabilir. Tüketicilerin kendilerine sunulan fiyatları tüketim alışkanlıklarını dikkate alarak çok zamanlı tarifelerle de kıyaslamaları yanlış karar vermelerinin önüne geçebilir.

45 E.Camadan 44 Tablo 2.3 teki ikinci tüketici bu durumun bir örneği olabilir. 18 Bu tüketiciye tek zamanlı tarifeden (enerji fiyatından), örneğin, yüzde 7 indirim sunulduğunda ikili anlaşma tek zamanlı tarifeye göre yüzde 7 avantajlıdır. Ancak çok zamanlı tarife tek zamanlı tarifeye göre yüzde 9.5 avantajlıdır. Dolayısıyla tek zamanlı fiyat üzerinden yüzde 9.5 in üzerinde bir indirim oranı sunulmadıkça tüketici ikili anlaşma yerine onaylı çok zamanlı tarifeyi tercih etmelidir. 18 Mevcut limite takılmaksızın serbest tüketici limitinin sıfır olduğunu varsayarak değerlendirelim.

46 45 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 2.4 Örneklerle perakende elektrik satış tarifesinin belirlenme yöntemi Ülkemizde elektrik tarifeleri Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim den itibaren geçerli olmak üzere üç ayda bir belirleniyor. Perakende satış tarifesi halihazırda tedarikçisini seçemeyen ya da seçmeyi tercih etmeyen tüm tüketicilere uygulanmak üzere onaylanıyor. Bu tüketicilere elektrik tedarik etmek üzere görevlendirilmiş 21 farklı şirket var. Görevli tedarik şirketi olarak adlandırılan bu 21 şirket kendi lisanslarında belirlenmiş olan bölge içerisinde tedarikçi seçme hakkı olmayan serbest olmayan tüketiciler e ve tedarikçisini herhangi bir nedenden dolayı seçmeyen serbest tüketiciler e elektrik tedarik ediyorlar. Satış fiyatlarının belirlenmesi için de enerji maliyetlerinin ve enerji tarifelerinin hesaplanmasına ilişkin detaylı veriyi üç ayda bir düzenleyici kuruma sunuyorlar. EPDK bu veriyi kendi elindeki ya da başka kurumlardan aldığı rakamlarla karşılaştırarak perakende satış fiyatlarını belirliyor. Görevli tedarik şirketleri tüketicilere elektriği işte bu fiyattan satıyorlar. Perakende elektrik satış fiyatının nasıl belirleneceği en detaylı biçimde Perakende Enerji Satış Fiyatlarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ de düzenleniyor. 19 Bu tebliğin özellikle 6 ve 17 nci maddeleri birim enerji fiyatının nasıl hesaplanacağını formülize ediyor. Önce 6 ncı maddenin ilk iki fıkrasına bir göz atalım: Bu madde perakende satış fiyatının nasıl hesaplanacağını gösteriyor. Perakende satış fiyatı, hesaplanan enerji tedarik maliyeti öngörülen satış miktarına bölünerek bulunuyor. Öngörülen satış miktarı dört ana kaynaktan alınması öngörülen enerji miktarının toplamına denk. Çünkü alınan enerjinin satılan enerjiye eşit olması esas. Toplamı satılan enerjiye eşit olacak dört kalem; 19 Tebliğe bağlantısından ulaşabilirsiniz.

47 E.Camadan 46 Kamu toptan satış şirketi olan TETAŞ tan onaylı TETAŞ tarifelerinden alınması öngörülen enerji miktarı, Spot piyasada (gün öncesi piyasası, gün içi piyasası ve dengeleme güç piyasası) alınması/satılması öngörülen toplam enerji miktarı, İkili anlaşmalarla üretim ya da tedarik şirketlerinden alınması planlanan enerji miktarı, LÜY hükümleri gereğince mikro kojenerasyon tesislerinden alınması öngörülen elektrik enerjisi miktarıdır. Peki enerji tedarik maliyeti nasıl hesaplanıyor? Bu da tebliğin 17 nci maddesinde düzenleniyor. 17 nci maddenin ilk fıkrasına bakalım. Enerji tedarik maliyetinin alt kalemlerini daha önce görmüştük. Burada da bu kalemleri tekrar sıralayalım: TETAŞ tan alınacak enerjinin toplam maliyeti Gün öncesi, gün içi ve dengeleme güç piyasalarında alınması/satılması öngörülen enerjinin toplam miktarının öngörülen gün öncesi fiyatı (piyasa takas fiyatı) ile çarpılmasıyla hesaplanan tutar Üretim ya da tedarik şirketlerinden ikili anlaşmalar kapsamında alınacak enerji miktarının ilgili Kurul kararı gereğince yine gün öncesi fiyatıyla çarpılması suretiyle hesaplanan tutar LÜY gereğince mikro kojenerasyon tesislerinden alınması öngörülen enerji miktarının 5346 sayılı Kanunun Ek 1 sayılı cetvelindeki en düşük fiyatın öngörülen TL karşılığı ile çarpılmasıyla hesaplanan tutar Yukarıdaki alımlar için EPDK tarafından belirlenen (halihazırda yüzde 2.38) brüt kar marjı tavanı Üç ay geriden gelmek üzere, YEKDEM kapsamındaki destekleme bedelinin faiz ile güncellenmiş tutarı Üç ay geriden gelmek üzere, organize toptan satış piyasasının işletmecisi olan EPİAŞ tarafından görevli tedarik şirketlerine fatura edilen geçmişe dönük düzeltme kalemi, piyasa işletim ücreti, süresinde ödenmeyen alacaklar payı, iletim ek ücreti, fark fonu ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunca uygun bulunan diğer kalemlerin faiz ile güncellenmiş tutarı Üç ay geriden gelmek üzere, dengeleme ve uzlaştırma piyasasında ikili fiyat uygulaması nedeniyle oluşan zararın karşılanması için şirketlerin tahmin performansı ölçüsünde tarifelerine dahil edilen sistem enerji dengesizlik gelir kaleminin faiz ile güncellenmiş tutarı Enerji tedariği düzeltme bileşeni

48 47 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Şirketin bir yıl boyunca perakende satış hizmetine ilişkin olarak toplaması öngörülen perakende satış gelir tavanının ilgili döneme düşen kısmı enerji tedarik maliyeti hesaplamasında kullanılan kalemlerdir. Şimdi de bazı varsayımlarla basitleştirilmiş bir formül kullanarak perakende satış fiyatlarının nasıl hesaplandığını görelim. Bu bölümün amacı perakende satış fiyatının hesaplanma yöntemini basitleştirerek anlaşılabilir hale getirmek. Basitleştirilmemiş hesaplamayı gösteren bir örneğin

49 E.Camadan 48 anlaşılabilirlik düzeyi azalacağından amaca hizmet etmeyecekti. Basitleştirici varsayımlarımız şunlar olsun: Dikkat ederseniz formüllerde toplam tutarlara saatlik miktar ve fiyatlar kullanılarak ulaşılıyor. Yani yaklaşık 2160 saatin her biri için yapılmış olan öngörüler ve anlaşmalar dikkate alınarak bir toplama ulaşılıyor. Biz bu detaya girmeksizin toplam miktar ve ortalama fiyat tahminlerini kullanarak öngörülen tutarı buluyoruz. İkili anlaşmalarla alınan enerji ve spot piyasada alınan enerji için ayrı gün öncesi fiyat ortalamaları hesaplanabilir. Bunun sebebi bu iki kaynaktan satın alınan enerjnin saatlik dağılımının farklı olmasıdır. Biz bu detaya girmeksizin her iki kaynak için de aynı gün öncesi fiyatını alıyoruz. Mikro kojenerasyon tesislerinden alım olmadığını varsayıyoruz. Brüt kar marjı tavanının 0 olduğunu kabul ediyoruz. Gün içi piyasasından alım olmadığını varsayıyoruz. A ve K katsayılarını 0 kabul ediyoruz. Faiz oranının 0 olduğunu varsayıyoruz. Enerji tedariği düzeltme bileşeninin perakende satış fiyatını hesapladığımız ilk dönem için 0 olduğunu varsayıyoruz. Bu varsayımlar altında perakende satış fiyatının formülü aşağıdaki gibi olacaktır. Bu formülde neyin neyi temsil ettiği Tablo 2.4 te gösterilmektedir. Şimdi de örnekler üzerinden perakende satış fiyatının hesaplanmasını görelim. Toplam 1000 MWh lik satış (dolayısıyla da aynı miktarda alış) öngörüsü olduğunu varsayalım. Bu miktarın 650 MWh inin TETAŞ tan, 250 MWh inin ikili anlaşmalarla ve 100 MWh inin gün öncesi ve dengeleme güç piyasalarından alınacağı öngörülsün. TETAŞ tan alım fiyatı 140 TL/MWh ve hem ikili anlaşmalar hem de gün öncesi ya da dengeleme güç piyasasından alımlar için öngörülen birim fiyat 160 TL/MWh olsun. YEKT, EPİAŞT ve SEDGK için toplam tutar varsayımları da Tablo 2.5 te yer alıyor. Tablo 2.5 te de görüldüğü üzere öngörülen toplam maliyet TL olacaktır. Sıra geldi birim perakende satış fiyatının belirlenmesine. İlk olarak sadece tek bir abone grubu olduğunu ve sadece tek zamanlı tarife uygulandığını kabul edelim. Yani elektrik ne zaman tüketilirse tüketilsin aynı birim fiyat ödeniyor. Tarifeye esas toplam maliyeti TL olarak hesaplamıştık. Alım ve satım miktarı 1000 MWh olarak öngörüldüğüne göre birim fiyat 176 TL/MWh ya da 17.6 kr/kwh olacaktır.

50 49 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Tablo 2.4 Örneğimizdeki formüldeki kısaltmaların açılımı Tablo 2.5 Perakende satış fiyatı hesaplama örneği Bir de iki abone grubu ve tek zamanlı tarife varsayımı altında perakende satış fiyatının ne olacağını bulalım. Fiyat oransallığı 1/0.8 olsun. Yani birinci grubun birim fiyatı F ise ikinci grubun fiyatı

51 E.Camadan F olarak belirleniyor. Maliyet varsayımlarımız değişmediğinden tarifeye esas toplam maliyet aynıdır. Birinci grubun 400 ve ikinci grubun 600 MWh elektrik tüketeceği öngörülsün. Basit cebirle her iki grubun perakende satış fiyatı ne olur? Birinci gruptan toplanacak toplam bedel 400F ve ikinci gruptan toplanacak toplam bedel 600*0.8F (480F) olacaktır. 880F yi e eşitleyerek birinci gruba uygulanacak fiyatı bulabiliriz. Bu fiyat 200 TL/MWh ya da 20 kr/kwh olacaktır. İkinci grubun fiyatı bu fiyatın beşte dördü olacaktır. İkinci grup için perakende satış fiyatı 160 TL/MWh ya da 16 kr/kwh olacaktır. İşleri biraz daha karmaşıklaştıralım. İki abone grubumuz ve her biri için iki farklı tarifemiz olsun. Birisi günün her saati için eşit olan bir tek zamanlı tarife olsun. İkincisi ise gece ve gündüz saatleri için iki farklı fiyat içeren çok zamanlı bir tarife olsun. Fiyat oransallığı varsayımı Tablo 2.5 in sonunda görülüyor. Benzer şekilde altı grubun her biri için öngörülen tüketim miktarları da tablonun sonunda. Bir önceki paragrafta kurduğumuz denklemi genişleterek kullanalım. Birinci grup için uygulanan tek zamanlı fiyat F ise bu grup için çok zamanlı tarifede uygulanacak gündüz fiyatı 1.5F ve gece fiyatı 0.7F dir. Aynı şekilde, ikinci grup için tek zamanlı fiyat 0.8F, çok zamanlı tarifenin gündüz fiyatı 1.2F ve gece fiyatı 0.55F olacaktır. Bu fiyatları miktarlarla çarparak toplarsak 963F rakamını buluruz TL yi 963 e böldüğümüzde TL/MWh birim fiyatını buluruz ki bu birim fiyat birinci grup için tek zamanlı perakende satış fiyatını vermektedir yı 1.5 ile çarparsak birinci grup için çok zamanlu tarifenin gündüz fiyatını buluruz ki bu fiyat da TL/MWh tir. Diğer gruplara ve zamanlara uygulanan fiyatları da aynı mantıkla kolaylıkla hesaplayabiliriz. Peki ya öngörüler tutmazsa? İşte burada devreye daha sonraki dönemler için hesaplanan enerji tedariği düzeltme bileşeni giriyor. Bu bileşen tüketicilere faturalandırılması gereken toplam tutarla fiiliyatta toplanan tutar arasındaki farkı göstermektedir. Örneklerimiz üzerinden görelim. Tüketim (dolayısıyla da alım) öngörüsünün yanlış olduğunu ve tarife dönemindeki toplam tüketimin 1000 MWh değil de 1200 MWh olduğunu kabul edelim. 200 MWh lik elektriğin tamamının dengeleme ve uzlaştırma piyasasından alındığını ve TETAŞ tan ya da ikili anlaşmalarla diğer tedarikçilerden alımlarda herhangi bir sapma olmadığını düşünelim. Bir de gün öncesi fiyatının öngörülenden (160 TL/MWh) farklı olarak 170 TL/MWh olduğunu varsayalım. Bu şartlar altında fiili maliyet Tablo 2.6 da da görüldüğü üzere TL olacaktır.

52 51 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Tablo 2.6 Maliyetin öngörüden farklı gerçekleşmesi Tek abone grubu ve sadece tek zamanlı tarife mevcut ise düzeltme bileşeni nasıl hesaplanır? Tablo 2.7 deki gibi MWh 176 TL/MWh ile çarpılırsa tüketicilere fatura edilen toplam tutara ulaşılır ki bu tutar TL dir. Tarifeye esas maliyet TL olduğundan düzeltme bileşeni 2300 TL dir ( ). Sonraki dönemde bu 2300 TL maliyet unsuru olarak perakende satış tarifesi hesaplamalarına dahil edilecektir. Tablo 2.7 Düzeltme bileşeninin hesaplanması Tek zaman, tek abone grubu İki abone grubu ve sadece tek zamanlı tarife olması halinde düzeltme bileşenini Tablo 2.8 de hesaplayalım. Miktardaki 200 MWh lik sapmanın tamamının ikinci grubun tüketiminde olduğunu

53 E.Camadan 52 düşünelim. Yani bu grubun 600 MWh olarak öngörülen tüketimi 800 MWh olarak gerçekleşmiş olsun. Tedarikçinin fatura ettiği toplam bedel TL olacaktır (400* *160). Tarifeye esas maliyet TL olduğundan düzeltme bileşeni 5500 TL olarak bulunacaktır. Tablo 2.8 Düzeltme bileşeninin hesaplanması Tek zaman, iki abone grubu Son olarak iki farklı abone grubu ve her bir grup için hem tek zamanlı tarife hem de ayrı ayrı iki zamanlı tarife olduğu durumdaki düzeltme bileşenini Tablo 2.9 da bulalım. 200 MWh lik sapmanın 100 MWh inin birinci abone grubunun çok zamanlı tarifesinden faturalandırılan tüketicilerin gündüz tüketimindeki artış olduğunu düşünelim. Diğer 100 MWh lik artışın da ikinci abone grubunun çok zamanlı tarifesinden elektrik alan tüketicilerin gündüz tüketiminde olduğunu kabul edelim. Tedarikçinin fatura ettiği toplam tutar altı grubun her biri için bir önceki bölümde bulduğumuz onaylı perakende satış fiyatı ile gerçekleşen tüketimin çarpımlarının toplamı olacaktır. Tablo 2.9 da da görüldüğü üzere fatura edilen tutar TL civarındadır. Tarifeye esas maliyetin TL olduğunu biliyoruz. Düzeltme bileşeni bu ikisi arasındaki fark yani TL olacaktır. Takip eden dönemde tedarikçinin tarifeye esas maliyeti hesaplanırken düzeltme bileşeni TL olarak dikkate alınacaktır.

54 53 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Tablo 2.9 Düzeltme bileşeninin hesaplanması Çok zaman, iki abone grubu

55 E.Camadan 54 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NAKİL TARİFELERİ 3.1 Elektrik nakil (şebeke) tarifeleri Elektriğin tüketilebilmesi için üretildiği yerden tüketim yerine kadar taşınması gerekmektedir. Bu nakil faaliyeti için hatlar, transformatörler ve diğer gerekli parçalardan oluşan bir şebekenin tesisi gerekmektedir. İşte elektriğin bir yerden bir yere taşınması ve şebekenin işletilmesi ve gereklilik halinde yenilenmesi ve genişletilmesi elektrik nakil faaliyetidir. Elektrik nakil faaliyeti iki ana kısma ayrılmaktadır: iletim ve dağıtım faaliyetleri. EPK da iletim elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kv üzerindeki hatlar üzerinden nakledilmesi olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle iletim, ülkemizdeki santrallarda üretilen ya da yurt dışından ithal edilen elektriğin 36 kv üzerindeki hatlar üzerinden iletimden bağlı tüketicilere ve dağıtımdan bağlı nihai tüketicilere nakledilmek üzere dağıtım şebekesine taşınmasıdır. Dağıtım faaliyeti elektrik enerjisinin 36 kv ve altındaki hatlar üzerinden nakledilmesidir. Benzetme yöntemini kullanarak basitleştirmeye çalışalım. İletim internetten satın aldığımız bir kitabın ana depodan bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezine ulaştırılması faaliyetidir. Dağıtım ise kitabın bulunduğumuz şehirdeki kargo merkezinden evimize ulaştırılması işidir. Başka bir benzetmeyi de ulaşım örneğini kullanarak yapalım. Ankara daki tren garından İstanbul daki tren garına trenle gitmek iletim faaliyetine benzer. İstanbul daki tren garından minibüsle ya da taksiyle sokaklardan evimize gitmemiz dağıtım faaliyetine benzer. Elektrik iletim ve dağıtım faaliyetleri düzenleyici kurum EPDK nın düzenlemesine tabidir. Bunun sebebi elektrik nakil faaliyetinin doğal tekel olarak kabul edilmesi ve ikinci bir şirketin yeni bir şebeke inşa etmesinin anlamsız bir mali külfet getirecek olmasıdır. Elektriği tüketen tüm tüketicilerin ödedikleri bedelleri ve bu bedellerin ödenmesine ilişkin hükümleri içeren iletim ve dağıtım tarifeleri EPDK tarafından belirlenmekte ve onaylanmaktadır. Şimdi de iletim ve dağıtım tarifelerinin nasıl belirlendiğini özetleyelim. Ayrıca, bu iki tarifenin benzer ve farklı yanlarından kısaca bahsedelim. 20 İletim ve dağıtım tarifelerinde Gelir Tavanı yöntemi benimsenmiştir Ülkemizdeki uygulamada hem iletim şirketinin hem de dağıtım şirketlerinin geçmiş yıllardaki toplam harcamaları, şebekeye, abone sayısına, nakledilen enerji kapasite ve miktarına ilişkin 20 Dağıtım faaliyetinin bir unsuru olan kayıp-kaçak enerjinin tedarik edilmesi ve tarifelendirilmesi bu bölümdeki dağıtım tarifesi kapsamında değildir.

56 55 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş değişim tahminleri ve özellikle dağıtım şirketleri için benzer şirketlerin aynı iş için katlandıkları toplam maliyet dikkate alınarak şirketlerin yıllık gelir gereksinimleri belirlenmektedir. Türkiye deki uygulamada, ilgili yılın gelir gereksinimi enflasyon ve mevzuattaki diğer düzeltme parametreleri ile güncellenerek gelir tavanı adını alır. Gelir tavanı garanti edilmiş bir gelirdir. Düzenlenen şirketlerin o yıl gelir tavanının altında ya da üzerinde gelir elde etmeleri halinde aradaki fark daha sonraki yıllar için belirlencek gelir tavanlarına dahil edlir. Gelir gereksiniminin iki ana kalemi yatırım harcamaları ve işletme harcamalarıdır. Yatırım harcamaları borç ya da özsermaye ile finanse edildiğinden yapılması planlanan toplam yatırım tutarı için bir alternatif maliyet oranı (ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti oranı) belirlenir. Yatırımların eksik yapılması halinde eksik kalan yatırım için gelir hesaplamalarında dikkate alınan tutar güncellenerek takip eden dönemde hesaplamalara negatif yönlü olarak dahil edilir. Düzenleyici kurum onayladığı yatırım tutarını dönem içerisinde (talep üzerine ya da zaman zaman re sen) artırıp azaltma hakkına sahiptir. İşletme harcamaları ise bir kez belirlendikten sonra dönem içerisindeki eksik ya da fazla harcamalar gelir tavanını ve tarifeleri etkilemez. Aynı işin daha az harcama yani daha düşük maliyetle yapılması halinde aradaki kazanç düzenlenen şirkete kalır. Zaten bu düzenlemedeki ana amaçlardan birisi de aynı işi daha düşük maliyetle yapmayı teşvik etmektir. Maliyet düşüşü takip eden uygulama dönemlerinde yeni gelir ve tarife hesaplamalarında dikkate alınarak tüketicilerin de maliyet düşüşünden faydalanması sağlanır. İşletme maliyetlerinin onaylanan rakamları aşması halinde ise aradaki zarar şirketindir. Maliyet artışının ilerleyen dönemlerde tüketicilere yansıtılıp yansıtılmayacağı ise düzenleyici kurumun vermesi gereken bir karardır. Türkiye de düzenleyici kurum EPDK işletme giderlerinin bir kısmını kontrol edilemeyen işletme giderleri olarak kabul etmektedir. Bu giderler düzenlenen şirket tarafından kontrol edilemediği kabul edilen orman arazisi kullanımı ile ilgili bedeller, kamu kurumlarına ödenen izin, ruhsat bedelleri gibi bedellerdir. 21 Bu giderler işletme giderlerinde düzeltme yapmama kuralından müstesnadır. Maliyet düşürmenin düzenlenen şirketin tek motivasyon kaynağı olmasının sakıncaları vardır. Hizmet kalitesini düşürebilir. Bunun önüne geçilmesi için gelir hesaplamalarına kalite faktörü dahil edilerek kalitesizliğin cezalandırılması ve kalitenin ödüllendirilmesi mümkün olmaktadır. Son olarak dağıtım gelir tavanının iki bileşenden oluştuğunu ve bu bileşenlerin sabit maliyet bileşeni ile değişken maliyet bileşeni olduğunu belirtelim. Sabit maliyet bileşenine denk gelen tutar dönem içerisinde hiçbir değişkenden etkilenmeksizin tamamıyla şirkete gelir olarak garanti edilmektedir. Değişken maliyet bileşeni ise düzenleyici kurumun belirlediği abone sayısı, toplam tüketim miktarı gibi faktörlere bağlı olarak ve bu faktörlerdeki değişim ölçüsünde düzenlenen 21 Bkz: Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğin 8 inci maddesi. Tebliğe Hakkinda_Teblig bağlantısından ulaşılabiliyor.

57 E.Camadan 56 şirkete garanti edilmektedir. Ülkemizde iletime ilişkin gelir hesaplamalarında değişken maliyet bileşenine yer verilmemiştir. Parametrelerin geçerli olduğu uygulama dönemi iletimde üç yıl dağıtımda beş yıldır Gelir tavanı yönteminde işletme giderlerinde maliyet düşüşü olması için parametrelerin geçerli olduğu dönemin birkaç yıllık bir dönem olması gerekmektedir. Tek yıllık uygulama döneminde şirketlerin maliyetlerini düşürerek elde edecekleri kazanç sınırlı olacaktır. Çok uzun uygulama dönemlerinde ise belirsizliğin maliyeti artacaktır. Uygulama döneminin kaç yılı kapsayacağı mevzuatta doğrudan belirlenmemiş bu konuda Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu yetkilendirilmiştir. Uygulama dönemi bugüne kadar iletim tarifelerinde üç yıl ve dağıtım tarifelerinde beş yıl olmuştur. Sonraki dönemlerde bu uygulamanın değişmesinin önünde yasal bir engel yoktur. Dağıtım şirketlerinin verimlilik parametreleri veri zarflama yöntemi ile hesaplanmaktadır Benzer işi daha yüksek maliyetle yapan dağıtım şirketlerinin işletme giderleri verimlilik parametresi kullanılarak düşürülmektedir. Verimlilik parametresi ülkemizde sadece işletme giderleri için kontrol edilemeyen giderler kapsam dışında bırakılarak hesaplanmaktadır. Kullanılan yöntem veri zarflama yöntemidir. Yirmi bir dağıtım şirketinin işletme maliyetleri girdi olarak alınmaktadır. Çıktılar ise hat uzunluğu, kullanıcı sayısı, dağıtılan enerji, trafo sayısı vb. olabilir. Bu girdiler ve çıktılar kulanılarak şirketler gruplandırılmakta ve benzer çıktıyı daha fazla işletme maliyeti ile gerçekleştiren şirketler için işletme giderlerini kendileri için belirlenen oran dahilinde düşürmelerini teşvik etmeyi amaçlayan verimlilik parametreleri hesaplanmaktadır. Hesaplama bugüne kadar sadece dağıtım şirketlerinin birbirleriyle kıyaslanmasıyla yapılmıştır. Yurtiçindeki benzer sektörlerle ya da yurtdışındaki aynı sektördeki şirketlerle kıyaslama yoluyla verimlilik parametresi hesaplanması da mümkündür. Dağıtım tarifelerinde çok yumuşak bir verimlik parametresi uygulaması yapıldığını söyeleyebiliriz. 21 adet şirketin yarısından fazlasının verimlik parametresi yazıyla sıfır rakamla 0 dır. Şirketlerin yarısından fazlası kaynaklarını bu kadar etkin kullanamayacağına göre bayağı esnek bir uygulamanın yapıldığı açıktır. Bazı dağıtım şirketlerinin verimlilik parametrelerinin sıfır olmasının dayanağı Dağıtım Sistemindeki Kayıpların Azaltılmasına Dair Tedbirler Yönetmeliği nin 7 nci maddesidir. Bu maddeye göre yüksek kayıplı şirketlere 2020 yılı sonuna kadar verimlilik katsayısı uygulaması yapılmaz. Daha sonra ise hesaplanan verimlilik parametrelerinin yarısı uygulanır. 22 Son olarak iletim tarifesi hesaplamalarında verimlilik faktörünün neredeyse tamamen ihmal edildiğini belirtelim /12/2015 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan yönetmeliğe bağlantısından ulaşılabilir.

58 57 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Tüketicilerin ödediği dağıtım bedelleri her yerde aynı, iletimde ise 14 bölge ve fiyat var 21 farklı bölge, 21 farklı şirket ve 21 farklı gelir tavanı olsa da EPK nın geçici 1 inci maddesi ve ilgili Bakanlar Kurulu kararı gereğince 2020 yılı sonuna kadar kullanıcılar hangi bölgede olduğuna bakılmaksızın aynı dağıtım bedelini ödemektedirler. İletimde tek şirket olsa da 14 farklı bölge için 14 ayrı bedel belirlenmektedir. Amaç üretimin tüketimden fazla olduğu yerlerde tüketim yatırımını, üretimin tüketimden az olduğu yerlerde de üretim yatırımını özendirmektir. Bana göre bugünkü şartlarda etkisi oldukça sınırlı olsa da bu kabul edilebilir bir stratejidir. Etkinin sınırlı olmasının birinci nedeni fiyat farklarının (diğer faktörler de göz önüne alındığında) üretim ya da tüketimi kaydırmak için tesir gücünün çok düşük olmasıdır. İkinci neden ise iletim bedeli için 14 ayrı fiyat olsa da dağıtım sistemine bağlı kullanıcıların nerede olurlarsa olsun bu uygulamadan bağımsız olarak aynı bedeli ödemesidir. İletim şirketi dağıtım şirketlerine bulundukları iletim bölgelerine göre farklı bedeller tahakkuk ettirse de dağıtım şirketlerinin tüm ülkedeki tüketicilere yansıttığı iletim bedeli aynıdır. EPDK tüm dağıtım sistemi kullanıcılarına aynı bedelin yansıtılması için bir fiyat eşitleme mekanizması kurmuştur. Kaldı ki dağıtım sistemi kullanıcıları ödedikleri dağıtım bedelinin ne kadarının iletim için olduğunu dahi bilmemektedirler. Bu şartlar altında farklı iletim bedellerinin yatırım stratejilerini etkileyen önemli bir faktör olması beklenemez. Bölümü bu bölümün bir çeşit özeti olan Tablo 3.1 ile bitirelim. Tablo 3.1 İletim tarifesi ile dağıtım tarifesinin karşılaştırılması

59 E.Camadan den günümüze elektrik tarifelerinde şebeke bedeli ve enerji bedelinin oransal değişimi Bu bölümde elektrik fiyatları içerisinde şebekeye ilişkin bedeller ile enerji bedelinin oranı ve bu oranların son yedi yıl içerisindeki değişimi ele alınacaktır. Öncelikle şebekeye ilişkin bedeller ile enerji bedelini nasıl hesapladığımızı anlatmak gerek. Şebekeye ilişkin bedeller 2016 yılından önceki dağıtım bedeli, iletim bedeli, kayıp-kaçak bedeli ve sayaç okumaya ilişkin bedellerdir yılı ve sonrasındaki şebeke bedeli ise tüm bu maliyetleri içerecek şekilde onaylanan dağıtım bedelidir yılından önceki yıllar için hesaplanan enerji bedeli perakende satış bedeli ile perakende satış hizmeti bedelinin toplamından oluşmaktadır ve 2012 yıllarındaki perakende satış hizmeti bedeli sayaç okuma haricindeki perakende satış hizmeti bedeli olup sayaç okumaya ilişkin bedel alınmaksızın hesaplanmıştır yılından itibaren zaten sayaç okuma bedelinin adı değişmiş ve sayaç okuma perakende satış hizmetinin kapsamı dışına çıkarılmıştır yılından itibaren enerji bedeli EPDK tarafından onaylanmış olan perakende satış bedelidir. Bu bedel daha önceki adıyla perakende satış hizmetine ilişkin maliyetleri de içermektedir. En başta ifade edilmesi gereken hususlardan birisi bu bölümde paylaşılacak oranların düzenlenen tarifelerden enerji alan tüketiciler için hesaplanmış olduğudur. Tedarikçisini seçen serbest tüketicilerin enerji bedelinin daha düşük olduğunu varsayarsak bu tüketicilere uygulanan fiyatlar içerisinde şebeke bedelinin payı diğer tüketicilere göre biraz daha yüksektir. Tüm hesaplamaların tek zamanlı tarifelerden enerji alan tüketiciler için yapıldığını da belirtmeme izin verin. Yani, elektriği tükettiği zamandan bağımsız olarak enerjiye EPDK tarafından onaylanmış olan tek zamanlı perakende satış bedelini ödeyen tüketiciler için hesaplamalar yapılmıştır. Ayrıca tüm hesaplamalar tek terimli tarife baz alınarak yapılmıştır. Diğer bir ifadeyle sadece kullanılan enerji miktarı dikkate alınarak dağıtım bedeli ödendiği kabul edilerek oranlar hesaplanmıştır. Çift terimli tarife sınıfına giren ve kullandığı enerji miktarının yanı sıra güç üzerinden de dağıtım bedeli ödeyen kullanıcılar kapsam dışındadır. Bu tarz tüketiciler için gerçek oranların hesaplanabilmesi için tüketicilerin güç ve kullanım zamanlarının bilinmesi gerekmektedir. Son olarak hesaplamaların dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler için yapıldığını belirtelim. İletim sistemi kullanıcıları şebekeye ilişkin olarak sadece iletim bedeli ödediklerinden ve kaçağa ilişkin ciddi bir maliyetle karşılaşmadıklarından şebeke bedelinin faturaları içerisindeki payı genellikle daha düşüktür Mevcut elektrik tarifelerinde bedellerin dağılımı İlk olarak vergi, fon ve paylar hariç nihai fiyat içerisindeki oranlara bakalım. Şekil 3.1 de görüldüğü üzere şebeke bedelinin payı yüzde 21 ile yüzde 37 arasında değişmektedir. Şebeke bedelinin payının en yüksek olduğu grup aydınlatma abone grubudur. Genel aydınlatma grubunun ödediği perakende satış bedeli EPK gereğince TETAŞ fiyatları dikkate alınarak hesaplanmaktadır yılından önce, TETAŞ ın fiyatlarının piyasada oluşan maliyetin altında olması nedeniyle bu

60 59 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş alt abone grubuna daha daha düşük enerji bedeli uygulanmaktaydı. Bu nedenle de bu grubun ödediği bedel içerisinde şebeke bedelinin oranı daha da yüksekti yılının başından itibaren genel aydınlatma alt abone grubuna TETAŞ ın elektrik satış fiyatı diğer gruplara satış fiyatından yaklaşık yüzde 20 daha yüksek belirleniyor. Bu nedenle bu grubun nihai fiyat içerisinde şebeke bedelinin oranı biraz daha düşerek aydınlatma grubuna eşitlendi. Faturası içerisinde şebeke bedelinin payının en düşük olduğu grup orta gerilim düzeyinden şebekeye bağlı sanayicilerdir. Bu tüketiciler nispeten düşük enerji bedeli ödeseler de daha az kayıp-kaçak (ve dağıtım) maliyetine katlandıklarından dağıtım bedelleri diğer gruplara oranla çok daha düşüktür. Şekil 3.1 Fon, vergi ve paylar hariç elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017) Şekil 3.2 de vergi, fon ve paylar dahil bedellerin dağılımı gösterilmektedir. Bu şekil tüm tüketicilerin mücavir alan sınırları içerisinde olduğu ve Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi ödediği varsayılarak hazırlanmıştır. Vergi, fon ve payların payı yüzde 17.5 ile yüzde 19.8 arasında değişmektedir. Sanayicilerin ödedikleri vergi, fon ve payların nihai fiyattaki payı yüzde 17.5 ile yüzde 17.8 arasındadır. Diğer tüketiciler ise yüzde 19.3 ile yüzde 19.8 arasında vergi ve benzeri ödeme yapmaktadırlar. Sanayicilere uygulanan Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisinin oranı enerji bedeli üzerinden yüzde 1 iken diğer tüketicilere bu vergi için enerji bedeli üzerinden yüzde 5 lik bir oran uygulanmaktadır. Farkın ana nedeni budur.

61 E.Camadan 60 Şekil 3.2 Fon, vergi ve paylar dahil nihai elektrik enerjisi ve nakil tarifeleri (Nisan-Haziran 2017) yılları arasında bedellerin dağılımı Şekl 3.3 ve 3.4 te şebekeye ilişkin bedellerle enerjiye ilişkin bedellerin son yedi yıldaki gelişimi gösterilmektedir. Şekil 3.3 te sayısal gelişim gösterilirken Şekil 3.4 te oransal gelişim yer almaktadır. Şekillerin vergi, fon ve paylar hariç olarak hazırlanmasının temel nedeni kayıp-kaçak bedelinin fon ve payların matrahına dahil olup olmayacağına dair dönem içerisinde süregiden davalardır. Alınan kurul kararları ve açılan davalar nedeniyle şirketten şirkete ve dönemden döneme farklı uygulamalar yapıldığı bilinmektedir. Bu nedenle vergi, fon ve paylar kapsam dışında bırakılmıştır. Hesaplamalar dört ayrı tipik tüketici için yapılmıştır. En baştaki varsayımlarımıza ek olarak tüketicilerin tahmini bir tüketim yaptıkları kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır. Sabit bir kullanımın baz alınmasının nedeni yılları arasında sayaç okuma bedelinin kullanılan enerji miktarına göre değil de okuma başına alınmasıdır. Örnek tüketicilerimizden ilki aylık kwh elektrik kullanan orta gerilimden bağlı bir sanayicidir. Yine bir sanayici olan ikinci tüketici alçak gerilimden şebekeye bağlı olup aylık kullanım miktarı kwh tir. Bu ilk iki tüketicinin tüketim miktarının daha yüksek olması sayaç okuma bedelinin nihai faturadaki payının çok düşük olması nedeniyle sonucu fazla etkilemeyecektir. Üçüncü örnek tüketicimiz alçak gerilimden şebekeye bağlı olan ve aylık tüketimi 2500 kwh olan bir ticarethanedir. Son tüketici ise aylık kullanımı 150 kwh olan bir meskendir.

62 61 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Örnek sanayicilerimizde oranların yıllar içerisinde nispeten yatay bir seyir izlediği görülmektedir. Meskenlerde 2015 yılının ikinci yarısında şebeke bedelinin payında bir sıçrama olmuştur. Benzer sıçrama ticarethanelerde 2016 yılının başında olmuştur. Şekil 3.3 Elektrik enerjisi ve şebeke bedellerinin gelişimi ( ) Şekil 3.4 Elektrik enerjisi ve şebeke bedelinin payındaki değişim ( )

63 E.Camadan Tüketicilere uygulanan elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfları Bu bölüm elektrik dağıtım bedelinde tarife sınıfı uygulamasına ayrıldı. Önce mevcut uygulamayı ele alacak, daha sonra örnek hesaplamalara yer verecek ve yakın tarihteki uygulama değişikliklerinden önemli olanlara değinerek bölümü sonlandıracağız. Dağıtım bedeli sadece tüketicinin kullandığı enerji üzerinden alınabileceği gibi yalnızca tüketicinin çekebileceği maksimum enerjiyi gösteren güç üzerinden de alınabilir. İlk durumda dağıtım bedeli tamamen değişken olup hiç enerji tüketmeyen bir tüketici dağıtım bedeli ödemeyecektir. İkinci durumda ise dağıtım bedeli tamamen sabit bir bedel olup bir tüketici hiç elektrik tüketmese de dağıtım bedeli ödemek durumunda kalacaktır. Diğer bir alternatif ise karma yöntemdir. Karma yöntemde tüketiciye fatura edilen dağıtım bedelinin bir kısmı değişken bir kısmı sabittir. Diğer bir ifadeyle dağıtım bedelinin bir kısmı güç üzerinden bir kısmı ise kullanılan enerjiyle orantılı olarak belirlenmektedir. Türkiye de dağıtım bedelinde benimsenen iki yöntem değişken dağıtım bedeli uygulaması ve karma yöntemdir. Yani tüketiciler ya kullandıkları enerjiyle orantılı olarak dağıtım bedeli ödemektedirler ya da enerji kullanmasalar da sözleşme güçlerine göre aylık bir bedel ödeyip buna ek olarak da kullandıkları enerji miktarıyla orantılı diğer bir bedeli ödemektedirler. Bu ayrım tarife sınıflarını göstermektedir. İlki tek terimli tarife sınıfı ikincisi ise çift terimli tarife sınıfı olarak adlandırılmaktadır Mevcut uygulama Tarife sınıfları Usul ve Esasların 11 ve 12 nci maddelerinde düzenlenmektedir. Çift terimli tarife sınıfında dağıtım sisteminden çekilen elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli alınmakta ve bunun yanı sıra tüketicinin bağlantı anlaşmasında ya da sözleşmesinde gösterilen güce göre güç bedeli alınmaktadır. Tüketici bağlantı anlaşmasında ya da sözleşmesinde gücü aşarsa aşılan kısım için ayrıca ilave bir güç aşım bedeli ödemektedir. Tek terimli tarife sınıfında ise sadece dağıtım sisteminden çekilen elektrik enerjisi miktarı dikkate alınarak dağıtım bedeli hesaplanmaktadır. Tek terimli tarife sınıfında güç bedeli ya da güç aşım bedeli hesaplanmamaktadır. Kolaylıkla tahmin edilebileceği üzere aynı zamanda güç bedeli ödenen çift terimli tarife sınıfında birim dağıtım bedeli tek terimli tarife sınıfındakinden daha düşüktür. Mesela, halihazırda orta gerilimden bağlı sanayicilerden çift terimli tarife sınıfına tabi olanın ödediği dağıtım bedeli kwh başına 4.96 kr iken tek terimli tarife sınıfındaki sanayiciler dağıtım bedeli olarak kwh başına yaklaşık 5.5 kr ödemektedirler. Tüketiciler istedikleri tarife sınıfını seçebilir mi? Usul ve Esasların 11 inci maddesine göre darbeli yük çeken sanayi tesisleri ve ark ocakları çift terimli tarife sınıfına girmektedirler. Orta gerilimden bağlı diğer dağıtım sistemi kullanıcıları ise isterlerse çift isterlerse tek terimli tarife sınıfına girmektedirler. Alçak gerilimden bağlı tüketicilere çift terimli tarife uygulaması bulunmamaktadır.

64 63 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Tarife sınıfı değiştirilebilir mi? Usul ve Esasların yine 11 inci maddesine göre tüketiciler bir takvim yılı içerisinde üç kez tarife sınıfı değişikliği talebinde bulunabilirler. Yazılı olarak dağıtım şirketine yapılan talebin uygun bulunarak sözleşmenin imzalandığı tarihin içinde bulunduğu fatura dönemini takip eden fatura döneminden itibaren yeni tarife sınıfı dikkate alınarak faturalar hazırlanır. Çift terimli tarife sınıfındaki tüketicinin sözleşme gücü ne zaman değiştirilebilir? Usul ve Esasların 12 nci maddesine göre art arda iki fatura döneminde sözleşmedeki güç yüzde 10 un üzerinde aşılırsa yeni güce göre sözleşme imzalanması gerekmektedir. 23 Tüketicinin güç değişikliği talebinin bulunması halinde de güç değişikliği yapılır. Bir takvim yılı içerisinde en fazla üç kez güç değişikliği talebinde bulunulabilir. Örnek hesaplamalar Tablo 3.2 de orta gerilimden bağlı tüketicilerin tarife sınıfına göre ödemekle yükümlü olduğu dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri yer almaktadır. Tablo 3.2 de de görüldüğü üzere güç bedeli ve güç aşım bedeli tüm abone grupları için aynıdır. Tablo 3.2 Yürürlükteki güç, güç aşım ve dağıtım bedelleri (Nisan 2017) Tek Terimli Tarife Çift Terimli Tarife Sınıfı Sınıfı Güç bedeli Güç aşım bedeli Dağıtım Bedeli Dağıtım Bedeli Abone Grubu kr/ay/kw kr/ay/kw kr/kwh kr/kwh Sanayi Ticarethane Mesken Tarımsal sulama Aydınlatma Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 7707 sayılı Kararı: Sözleşme gücü 1500 kw olan iki sanayici için dağıtım bedeli ve (çift terimli tarife sınıfına tabi ise) güç bedeli toplamından oluşan toplam dağıtım bedelini hesaplayalım. İlk tüketici aylık kwh elektrik tüketsin. İkincinin aylık tüketimi ise kwh olsun. Bu durumda - İlk tüketici Çift terimli tarife sınıfında ise; (1500*190.34)/100 = 2855 TL güç bedeli ödeyecektir. 23 Usul ve Esasların 12 nci maddesinin ikinci fıkrası Çift terimli tarife sınıfına dahil kullanıcının, birbirini izleyen iki fatura döneminde talep gücünün %10 unu aşması halinde yeni güce göre sözleşme/ek sözleşme veya anlaşma/ek anlaşma yapılır. şeklindedir. Bu fıkrada bir anlam bozukluğu ya da boğukluğu olduğunu düşünüyorum. Eğer yanlış bir yorumda bulunmuyorsam bu ifadenin bugüne kadar fark edilip düzeltilmemesi ilginç. Ben bu fıkradaki kastın sözleşmedeki gücün yüzde 10 un üzerinde aşılması olduğunu düşünüyorum. Yanlış bir değerlendirme yapıyorsam lütfen uyarın.

65 E.Camadan 64 (702000*4.9635)/100 = TL dağıtım bedeli ödeyecektir. Güç aşımı olmaması halinde toplam TL bedel ödeyecektir. Örneğin, 200 kw lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*380.68)/100 = 761 TL güç aşımı bedeli ödenecektir. Bu durumda ödenen toplam bedel TL TL = TL olacaktır. 300 kw lık bir güç aşımı söz konusu ise (300*380.68)/100 = 1142 TL güç aşımı bedeli ödenecektir. Toplam bedel TL TL = TL olacaktır. 24 Tek terimli tarife sınıfında ise; (702000*5.4954)/100 = TL dağıtım bedeli ödeyecektir. Bu tüketici için, güç aşımı yapılmadığı takdirde, çift terimli tarife tek terimli tarifeye göre daha avantajlıdır. İkinci tüketici Çift terimli tarife sınıfında ise; (1500*190.34)/100 = 2855 TL güç bedeli ödeyecektir. (270000*4.9635)/100 = TL dağıtım bedeli ödeyecektir. Güç aşımı olmaması halinde toplam TL ödeyecektir. 200 kw lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*380.68)/100 = 761 TL güç aşımı bedeli ödenecektir. Toplam bedel TL TL = TL olacaktır. Tek terimli tarife sınıfında ise; (270000*5.4954)/100 = TL dağıtım bedeli ödeyecektir. Bu tüketici için tek terimli tarife çift terimli tarifeye göre daha avantajlıdır. Şimdi de sözleşme gücü 1000 kw olan iki ticarethane için dağıtım bedeli ve (çift terimli tarife sınıfına tabi ise) güç bedeli toplamından oluşan toplam dağıtım bedelini hesaplayalım. İlk tüketici aylık kwh elektrik tüketsin. İkinci tüketicinin aylık tüketimi kwh olsun. - İlk tüketici Çift terimli tarife sınıfında ise; (1000*190.34)/100 = 1903 TL güç bedeli ödeyecektir. (432000*8.3209)/100 = TL dağıtım bedeli ödeyecektir. Güç aşımı olmaması halinde toplam TL ödeyecektir. 24 Yuvarlamalar nedeniyle rakamlarda 1 TL lik oynamalar olabilir.

66 65 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 200 kw lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*380.68)/100 = 761 TL güç aşımı bedeli ödenecektir. Toplam bedel TL TL = TL olacaktır. Tek terimli tarife sınıfında ise; (432000*10.251)/100 = TL dağıtım bedeli ödeyecektir. Bu tüketici için, çok ciddi bir güç aşımı yapılmadığı takdirde, çift terimli tarife tek terimli tarifeye göre daha avantajlıdır. İkinci tüketici Çift terimli tarife sınıfında ise; (1000*190.34)/100 = 1903 TL güç bedeli ödeyecektir. (90000*8.3209)/100 = 7489 TL dağıtım bedeli ödeyecektir. Güç aşımı olmaması halinde toplam 9392 TL bedel ödenecektir. 200 kw lık bir güç aşımı söz konusu ise (200*38068)/100 = 761 TL güç aşımı bedeli ödenecektir. Toplam bedel 9392 TL TL = TL olacaktır. Tek terimli tarife sınıfında ise; (90000*10.251)/100 = 9226 TL dağıtım bedeli ödeyecektir. Bu tüketici için tek terimli tarife çift terimli tarifeye göre daha avantajlıdır. Örneklerden de anlayabileceğiniz gibi saatlik ortalama tüketiminin sözleşme gücüne oranının daha düşük olduğu hallerde çift terimli tarifenin avantajı azalmakta belli bir değerden sonra tek terimli tarife avantajlı olmaktadır. Şimdi de, güç aşımının olmadığı durumda, tüketiciler için çift terimli tarifenin daha az maliyet getirdiği sınır değerleri basit cebirsel hesaplamalarla bulalım. Basitleştirmek için sözleşme gücü 1 kw olan bir tüketiciyi düşünelim. Bu tüketici çift terimli tarifeden elektrik kullanırsa her ay kr güç bedeli ödeyecektir. Ayrıca kullandığı elektrik (kwh) miktarının çift terimli tarife için onaylanan dağıtım bedeliyle çarpılması suretiyle bulunan dağıtım bedelini ödeyecektir. 30 günlük bir ayda 720 saat vardır. Saatlik ortalama kullanımın sözleşme gücüne hangi oranından itibaren çift terimli tarifenin avantajlı olacağını sanayi abonesi için bulalım. x kullanım oranı olmak üzere; -Çift terimli tarifede toplam bedel = x* Tek terimli tarifede toplam bedel = 720x* sınır kullanım oranı (x) =190.34/( )/720 = 0.5 Dolayısıyla ortalama saatlik kullanımın sözleşme gücüne oranı yüzde 50 nin üstünde ise çift terimli tarife altında ise tek terimli tarife avantajlıdır. Aynı hesabı bütün gruplar için Tablo 3.3 te

67 E.Camadan 66 yapalım. Diğer gruplarda, mevcut tarifelere göre (Nisan 2017), saatlik tüketimin sözleşme gücüne oranı yüzde nin üzerinde ise çift terimli tarife avantajlıdır. Tablo 3.3 Tüketimin güce oranı ve tarife sınıfı seçimi Tek Terimli Tarife Sınıfı (TT dağıtım bedeli) - (ÇT dağıtım bedeli) Ortalama tüketim/sözleşme gücü Çift Terimli Tarife Sınıfı Dağıtım Güç bedeli bedeli Dağıtım bedeli a b c d=c-b a/d/720 kr/ay/kw kr/kwh kr/kwh kr/kwh % Abone Grubu Sanayi % Ticarethane % Mesken % Tarımsal sulama % Aydınlatma % Yakın geçmişten notlar Bu bölümde belirtilmesi gereken en önemli değişiklik 2016 yılından itibaren uygulanmak üzere yapılan bir uygulama değişikliğidir yılından önce sadece sanayi aboneleri çift terimli tarife sınıfına dahil olma hakkına sahipti. Diğer tüm tüketiciler tek terimli tarifeden enerji almak zorundaydı. Darbeli yük çeken sanayi tesisleri ve ark ocaklar, bugün de olduğu gibi, tek terimli tarifeyi tercih etme hakkına sahip değillerdi yılından itibaren ise orta gerilimden bağlı tüm tüketiciler çift terimli tarifeyi tercih edebilirler. İlginçtir ki tarife sınıfları özünde dağıtım faaliyetine ilişkin olmasına rağmen 2007 yılından 2013 yılına kadar tarife sınıflarının enerji bedelleri de farklı onaylanmıştır. Çift terimli tarife sınıfındaki sanayicilerle tek terimli tarife sınıfındaki sanayiciler (tedarikçilerini seçmedilerse) farklı enerji bedelleri ödemişlerdir. Bu uygulamanın sanayicilerin ikili anlaşmayla tedarikçi seçme arzularını körelttiğini düşünüyorum.

68 67 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 3.4 Dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere fatura edilen diğer bedeller Daha önceki bölümlerde enerji, dağıtım, güç ve güç aşım bedellerinden bahsettik. Bu bölümde tüketicilere bu bedellerin dışında tahakkuk ettirilen bedeller ele alınacak. İlk kısım Dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin bedeller başlığı altında Usul ve Esaslarda sayılan bedeller hakkındadır. İkinci kısmın konusu tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından belirlenen ya da onaylanan diğer bedellerdir. Son kısımda bu bedeller arasında yer almamakla birlikte tüketicilerin ödediği bilinen diğer bedeller sayılacaktır Dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin dağıtım, güç ve güç aşım bedelleri dışındaki bedeller Usul ve Esaslarda dağıtım sisteminin kullanımına ilişkin beş bedel sayılmakta ve tüm bu bedeller EPDK tarafından onaylanan ve yayımlanan tarife tablolarında yer almaktadır. Bu bedellerin ilk üçü dağıtım bedeli, güç bedeli ve güç aşım bedelidir. Bu bölümde üzerinde duracağımız iki bedel ise reaktif enerji bedeli 25 ile emreamade kapasite bedelidir. Reaktif enerji bedeli Reaktif enerji bedeli Usul ve Esasların uncu maddesinde reaktif enerji uygulamasına tabi tüketicilere belli sınırların aşılması durumunda uygulanan bedel olarak tanımlanıyor. Uygulamaya dahil olan tüketiciler ile sınırlar Usul ve Esasların 13 üncü maddesinde düzenleniyor. Reaktif enerji bedeli uygulaması hangi tüketicileri kapsar? Reaktif enerji bedeli uygulaması bağlantı gücü 9 kwh ı aşan sanayi, ticarethane ve tarımsal sulama abonelerini kapsamaktadır. Mesken aboneleri, aydınlatma aboneleri ve tek fazla beslenen abonelere reaktif enerji bedeli uygulanmaz. 13 üncü maddeye göre, ayrıca, dağıtım şirketi tarafından reaktif enerji ölçüm sistemi kurulmamış tüketicilere reaktif enerji bedeli uygulanamaz. Bir de, yine aynı maddeye göre, tüketicinin kompanzasyon tesisindeki takvim yılındaki sadece tek arıza sonucu sınır değerlerin aşılması halinde reaktif enerji bedeli uygulanmaz. Sınır değerler nelerdir? Bu değerler de 13 üncü maddede düzenlenmekte olup - Kurulu gücü 50 kva nın altında olan müşteriler, 25 Reaktif enerji ve şebekeye etkileri ile ilgili olarak okunabilecek bir yazı Kenan Sitti nin Enerji Piyasası Bülteni nin 9. sayısında yer alan Rekatif Enerjinin Kaynağı ve Şebekeye Etkileri başlıklı yazısıdır. Yazının yer aldığı kaynağın linki: 9.pdf 26 bağlantısının altında Elektrik Faturalarına Esas Tarife Tabloları na tıklandığında çıkan listede altıncı satırdaki ikinci ek Usul ve Esasların (şu andaki) son halidir. Herkesin kolaylıkla ulaşabilmesi için EPDK internet sitesinde Usul ve Esaslara ayrı bir başlık açılmasında fayda var.

69 E.Camadan 68 a) çektikleri aktif enerji miktarının yüzde otuzüçünü aşan şekilde endüktif reaktif enerji tüketmeleri veya b) aktif enerji miktarının yüzde yirmisini aşan şekilde kapasitif reaktif enerji vermeleri halinde; - kurulu gücü 50 kva ve üstünde olan müşteriler, a) çektikleri aktif enerji miktarının yüzde yirmisini aşan şekilde endüktif reaktif enerji tüketmeleri veya b) aktif enerji miktarının yüzde onbeşini aşan şekilde sisteme kapasitif reaktif enerji vermeleri halinde reaktif enerji tüketim bedeli öderler. Nisan 2017 itibarıyla reaktif enerji bedeli tüm tüketiciler için 16.2 kr/varh dir. 27 Emreamade kapasite bedeli Bu bedel herhangi bir üretim tesisinin ürettiği elektriği özel direkt hattan kullanan tüketiciler (Usul ve Esaslarda müşterileri ve/veya iştiraklari ve/veya serbest tüketiciler olarak sayılmış) için uygulanan bedeldir. Bedelin uygulanabilmesi için üretim tesisi ile tüketici arasında özel direkt hat olması zorunludur. Bedel tüketiciler adına üreticilere uygulanmaktadır. Bedelin tüketiciden üreticiye nasıl aktarılacağı ya da aktarılıp aktarılmayacağı hususu taraflar arasında belirlenmesi gereken bir husustur. Usul ve Esasların 17 nci maddesine göre emreamade kapasite tarifesi emreamade güç bedeli ve emreamade güç aşım bedelinden oluşmaktadır. Ayrıca dağıtım şebekesinden çekilen enerji için dağıtım bedeli ve reaktif enerji bedeli tahakkuk ettirilmektedir. Usul ve Esaslarda kullanıcının talep ettiği emreamade gücü art arda iki fatura döneminde en az yüzde 10 aşması halinde sözleşmenin yeni güce göre yenileneceği hükme bağlanmıştır. Kullanıcıların emreamade güç değişikliği talep etme hakkı vardır. Dağıtım şirketine yapılan yazılı talep dikkate alınarak sözleşme yenilenir ya da yeni sözleşme imzalanır. Bir takvim yılı içerisinde yapılabilecek güç değişikliği sayısı üçtür Tüketicilere tahakkuk ettirilmek üzere EPDK tarafından belirlenen/onaylanan diğer bedeller Güvence bedeli Tüketici türüne göre güvence bedeli uygulaması 27 Güncel tarifelere bağlantısındaki tarife tablolarından ulaşılabilir.

70 69 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Serbest olmayan tüketiciler ile serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçisini seçmeyerek EPDK tarafından onaylanan elektrik enerjisi tarifelerinden elektrik satın almaya devam eden tüketicilerin ödeyeceği güvence bedeli Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinde düzenlenmektedir. Bu yönetmeliğin 33 üncü maddesine göre kullanım yerinin değişmesi ve/veya perakende satış sözleşmesinin sona ermesi veya sözleşmenin feshi halinde, tüketicinin elektrik enerjisi tüketim bedelini ödememesi ihtimaline karşılık olarak tüketicinin borcuna mahsup edilmek üzere tüketicilerden güvence bedeli talep edilir. İkili anlaşma imzalayarak tedarikçisini seçmiş olan serbest tüketicilerin ödeyecekleri güvence bedeli bu yönetmelik kapsamına girmemektedir. Bu tüketicilerin güvence bedeli verip vermeyecekleri ve eğer güvence bedeli ödeyeceklerse tutarın ne olacağı kendi ikili anlaşmalarında belirlenmektedir. Güvence bedelinin hesaplanması Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilere uygulanacak güvence bedelinin hesaplanmasına ilişkin detaylar Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 34 üncü maddesinde yer alıyor. Bu maddeye göre yeni perakende satış sözleşmesi imzalayan tüketicilere uygulanan güvence bedelinin hesaplanması tüketicinin bağlantı ya da sözleşme gücüne göre değişmektedir. Tüketici tek terimli tarife sınıfına tabiyse güvence bedeli tüketicinin bağlantı gücü dikkate alınarak hesaplanır. Çift terimli tarife sınıfındaki tüketiciler için güvence bedeli sözleşme gücü dikkate alınarak hesaplanır yılında uygulanan güvence bedelleri Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 22/12/2016 tarih ve sayılı kararı ile belirlenmiştir. 28 Bu kararla onaylanmış olan güvence bedelleri Tablo 3.4 te gösterilmektedir. Tablo 3.4 te de görülebileceği üzere düzenlenen tarifeden enerji satın alan meskenler birim güç (kw) başına 21.3 TL güvence bedeli vereceklerdir. Örneğin, bağlantı gücü 7 kw olan bir meskenin ödemekle yükümlü olduğu güvence bedeli TL dir. Yönetmeliğin 34 üncü maddesinde bağlantı gücünün 5 kw ın altında olamayacağı belirtilmektedir. Teknik olarak bağlantı gücü 5 kw nin altında olabilir. Bu kısıtlamayla kast edilen ödenen güvence bedelinin en az 5 kw bağlantı gücü üzerinden hesaplanacağıdır. Bağlantı gücü 5 kw in altında olan bir tüketici bağlantı gücü 5 kw kabul edilerek güvence bedeli ödeyecektir. Dolayısıyla 2017 yılında ödenecek en düşük güvence bedeli 21.3 TL nin beş katı olan TL dir. 28 Söz konusu Kurul Kararına bağlantısından ulaşılabilir.

71 E.Camadan 70 Tablo yılı elektrik güvence bedelleri Abone grupları Güvence birim bedeli TL/kW Sanayi ve Ticarethane 60.5 Mesken, Şehit Aileleri ve Muharip Gaziler 21.3 Tarımsal Sulama, Aydınlatma ve Diğer 28.7 Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği güvence bedellerinin Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) değişim oranları da dikkate alınarak hesaplanmasını hükme bağlamıştır. Halihazırda ülke genelinde tek bir uygulama mevcutsa da Yönetmelik Enerji Piyasası Düzenleme Kuruluna gerek görmesi halinde her bir görevli tedarik şirketi için farklı güvence bedeli belirleme yetkisi vermektedir. Borcunu ödemediği için perakende satış sözleşmesi feshedilmiş olan tüketicilerin yeniden perakende satış sözleşmesi imzalayarak elektrik enerjisi satın almaları halinde Yönetmelik gereğince daha fazla güvence bedeli ödemeleri gerekmektedir. Bu tüketicilerin sözleşme gücü veya bağlantı gücü 100 kw ve altında ise ödeyecekleri güvence bedeli onaylı güvence bedelinin yüzde 50 fazlasıdır. Mesken aboneleri dışındaki tüketicilerden gücü 100 kw nin üzerinde olanlar tüketimlerinin en fazla olduğu iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar güvence bedeli ödemekle yükümlüdürler. 34 üncü maddenin beşinci fıkrası gereğince bu tüketiciler ilk bağlantıda kw başına onaylanmış olan güvence bedelini ödemektedirler. Bir yıl sonra ise tüketicinin tüketiminin en fazla olduğu iki aya karşılık gelen tutar dikate alınarak güvence bedeli güncellenmektedir. Bu güncelleme bir kereye mahsus olarak yapılabilmektedir. Aynı maddenin yedinci fıkrası gereğince gücü 100 kw'nin üzerinde olup da borcunu ödemediği için perakende satış sözleşmesi sonlandırılmış olan tüketiciler yeniden perakende satış sözleşmesi imzaladıklarında tüketicinin sözleşme tarihinden önceki son on iki aydaki tüketim toplamı en fazla olan iki aylık tüketimine karşılık gelen tutar güvence bedeli olarak belirlenmektedir. Mevcut uygulama Tablo 3.5 te özetlenmektedir.

72 71 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Tablo 3.5 Düzenlenen tarifelerden elektrik alanlara güvence bedeli uygulaması Borç ödemesinde sorun olmayan tüketiciler Borcunu ödemediği için perakende satış sözleşmesi feshedilmiş olan tüketiciler Gücü 100 kw ve altında olan tüketiciler Güç üzerinden güvence bedeli uygulaması Güç üzerinden onaylı güvence bedelinin % 50 fazlası Gücü 100 kw in üzerinde olan tüketiciler Son bir yıl içerisinde tüketimin en fazla olduğu iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar güvence bedeli Son bir yıl içerisinde tüketimin en fazla olduğu iki aylık tüketimlerine karşılık gelen tutar kadar güvence bedeli Güvence bedelinin verilme şekli Güvence bedelinin verilme şekli Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 35 inci maddesinde düzenlenmektedir. Mesken abone grubuna giren tüketiciler güvence bedelini nakit olarak vermek zorundadırlar. Diğer tüketiciler ise güvence bedelini nakit ya da teminat mektubu olarak verebilirler. Nakit olarak verilen güvence bedelinde, tüketicinin talep etmesi halinde, güvence bedeli iki eşit taksitte ödenebilir. Güvence birim bedelleri değiştiğinde güvence bedelini teminat mektubu olarak veren tüketicilerin aradaki fark için teminat mektubu vermeleri gerekmektedir. Güvence bedelinin iadesi Güvence bedelinin iadesi Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 37 nci maddesinde düzenlenmektedir. Bu maddeye göre perakende satış sözleşmesinin feshi ya da sona ermesi veya tüketicinin sayacının ön ödemeli bir sayaçla değiştirilmesi halinde güvence bedeli iade edilmektedir. Nakit olarak verilen güvence bedelleri enflasyonla güncellenerek iade edilmektedir. Güvence bedelinin beş işgünü içerisinde tüketiciye iade edilmesi esastır. Güvence bedeli güncellenirken sonlandırma endeksinin başlangıç endeksine oranı dikkate alınır. Başlangıç endeksi aboneliğin başladığı aydan iki önceki ay için TÜİK tarafından açıklanan TÜFE dir. Sonlandırma endeksi ise sözleşmenin feshedildiği, sona erdiği veya ön ödemeli sayacın takıldığı günün içinde bulunduğu aydan iki önceki ay için TÜİK tarafından açıklanmış olan TÜFE dir. Güvence bedeli olarak teminat mektubu vermiş olan tüketicilerin teminat mektubu tüketiciye iade edilir. Güvence bedeli alınmayan tüketiciler Yönetmeliğin 38 inci maddesi gereğince ön ödemeli sayaç kullanan tüketiciler, Genel Aydınlatma Yönetmeliği kapsamında olan yerler ve 12/4/2002 tarihli ve 2002/4100 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamındaki ibadethanelerden güvence bedeli alınmamaktadır.

73 E.Camadan 72 Son bir yorum Mevcut uygulamada tedarikçiler tüketicilerden aldıkları güvence bedelini istedikleri gibi kullanabilmektedirler. Düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketicilerin güvence bedelleri zaman zaman tarife hesaplamalarında dikkate alınsa da tedarikçilerin güvence bedelini nasıl ve nerede kullanacaklarına dair bir kısıtlama bulunmamaktadır. Hal böyle olunca da bir tedarikçinin iflas etmesi halinde tüketicilerin ödedikleri bedeli geri alabilme olasılığı oldukça düşüktür. Hatta, tüketicilerin elektrik satın alacakları yeni tedarikçiye ikinci bir güvence bedeli ödemeleri gerekebilir. Tüketicilerin ikinci bir güvence bedelini ödememesi halinde de güvence bedeline ilişkin riskin dağıtım şebekesinin fiili sahibi olan Türkiye Elektrik Dağıtım Şirketinin üzerine kalma olasılığı bulunmaktadır. Kaldı ki güvence bedeli tedarikçinin tüketiciye olan borcudur. Paranın asıl sahibi tedarikçi değil tüketicidir. Sayılan bu nedenlerden ötürü güvence bedelinin nerede ve nasıl tutulacağına dair bir düzenleme yapılmalıdır. Güvence bedeli tüketici adına açılan bir banka hesabında tutulabilir. Güvence bedeli iade edilirken de güncelleme enflasyonla değil de bu hesaba ilişkin faizle güncellenerek tüketiciye iade edilebilir. Her bir tüketici için ayrı bir hesabın açılmasının ciddi bir yük getireceği düşünülüyorsa tedarikçilerin güvence bedelinin en azından bir kısmını istedikleri gibi kullanmaları engellenerek olası bir iflas halinde güvence bedelini nakit ödeyen tüketicilerin hakları korunabilir. Kesme-bağlama bedeli Bu bedel de Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği nde düzenlenmektedir. Tüketicinin borcunu zamanında ödememesi nedeniyle tedarikçisi tüketiciye beş işgünü içerisinde borcunu ödemesi gerektiğine dair ikinci bir bildirimde bulunur. Düzenlenen tarifelerden enerji alan tüketicilere borcun ödenmemesi halinde elektriklerinin kesileceği bu bildirimde belirtilir. Tüketici borcunu yine ödemezse tedarikçi bu durumu ilgisine göre iletim ya da dağıtım şirketine bildirerek tüketicinin elektriğinin kesilmesini ister. Tüketici borcunu öderse elektrik enerjisi yeniden bağlanır. Bu kesme-bağlamanın bedeli olarak tüketiciye kesme-bağlama bedeli fatura edilir yılı için kesme-bağlama bedeli alçak gerilimden bağlı tüketicilere 24.1 TL ve orta gerilimden bağlı tüketicilere TL olarak belirlenmiştir. 29 EPDK kesme-bağlama bedelini her yıl enflasyonla güncelleyerek belirlemektedir. Dağıtım bağlantı bedeli Dağıtım sistemine ilk kez bağlananlardan alınan bu bedelin ana dayanağı EPK nın 17 nci maddesidir. Bu maddede bağlantı bedelinin şebeke yatırım maliyetlerini kapsayamacağı ve sadece iç tesisatın dağıtım şebekesine bağlanması için yapılan bağlantı hattının maliyetlerini kapsayacağı 29 İlgili sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına bağlantısından ulaşılabilir.

74 73 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş hükme bağlanmıştır yılında uygulanan dağıtım bağlantı bedelleri Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun sayılı kararı ile belirlenmiştir. 30 Sayaç kontrol bedeli Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 41 inci maddesinde tüketicinin sayacının arızalandığını veya ölçme hassasiyetinde sorun olduğunu düşünmesi halinde dağıtım şirketinden sayacın kontrol edilmesini isteyebileceği belirtilmektedir. Böyle bir talep sonucunda sayacın sorunsuz olduğu ve tüketimi doğru kaydettiği tespit edilirse tüketiciden iki bedel alınır. Bu bedellerden ilki 3516 sayılı Ölçüler ve Ayarlar Kanununu gereğince ödenen bedel ya da bedellerdir. İkincisi ise sayaç sökmetakma ve kontrolün dağıtım şirketine olan maliyetini gösteren sayaç kontrol bedelidir yılında uygulanan sayaç kontrol bedeli - Direkt bağlı tek fazlı aktif veya üç fazlı aktif ve/veya reaktif sayaçlar için TL - Akım trafolu ve/veya gerilim trafolu aktif ve/veya reaktif sayaçlar için TL olarak belirlenmiştir. 31 Güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli Elektrik Dağıtımı ve Perakende Satışına İlişkin Hizmet Kalitesi Yönetmeliğinin 23 üncü maddesi teknik kaliteye ilişkin şikayetleri olması halinde tüketicilerin dağıtım şirketinden ölçüm talep edebileceklerini hükme bağlanmıştır. 32 Aynı madde gereğince eğer tüketici teknik kalite parametrelerinin bozulmasına sebep olan taraf değilse veya bir haftalık ölçüm sonucunda teknik kalite sınırları sınır değerleri aşıyorsa dağıtım şirketi bu ölçüme ilişkin talep sahibinden bir bedel isteyemez. Aksi takdirde talep sahibi dağıtım şirketine güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli öder yılı güç kalitesi ölçüm hizmet bedeli alçak gerilmden bağlı tüketicilere 90.9 TL ve orta gerilimden bağlı tüketicilere TL olarak uygulanmaktadır Tüketicilere tahakkuk ettirilen diğer bedeller Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğin 25 inci maddesinde düzenlemeye tabi gelirler olarak sayılan ve tüketicilerden toplanan - Bakım onarım hizmet geliri 30 Söz konusu karara bağlantısından ulaşılabilir sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına bağlantısından ulaşılabilir. 32 Yönetmeliğe metkalitesi bağlantısından ulaşılabilir sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararına bağlantısından ulaşılabilir.

75 E.Camadan 74 - Deplase Geliri - Kaçak elektrik enerjisi kullanım geliri - Otomatik sayaç okuma geliri gibi kalemlerdir.

76 75 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 3.5 İletimden bağlı tüketicilerin ödediği iletim bedelleri İletim şebekesine bağlı tüketiciler EPDK tarafından onaylanan iletim tarifelerini ödemekle yükümlüdürler. Bu tüketicilerin ödedikleri iletim tarifesi sistem kullanım tarifesi ile sistem işletim tarifesinden oluşmaktadır. Sistem kullanım tarifesi, iletim şebekesinin genişlemesi, kapasitesinin artırılması ve yenilenmesine ilişkin yatırım ve işletme-bakım maliyetlerini kapsarken sistem işletim tarifesi iletim şirketinin elektrik arz ve talebinin anlık olarak dengelenmesine ilişkin olarak yaptığı iş ve işlemlerin maliyetini kapsar. Hem üreticiler hem de tüketiciler için, sistem kullanım tarifesi sabit sistem kullanım tarifesi ve değişken sistem kullanım tarifesi olarak ikiye ayrılmaktadır. Sabit sistem kullanım bedeli tüketicinin tükettiği elektrik miktarından bağımsız olup tüketicinin gücü üzerinden TL/MW olarak alınmaktadır. Tüketici anlaşmasındaki kapasiteyi aşarsa güç aşımı için ayrıca iceza öder. Değişken sistem kullanım bedeli tüketilen elektrik miktarı ile orantılı bir şekilde TL/MWh olarak alınmaktadır. Türkiye, 14 iletim bölgesine ayrılmıştır. 34 Sabit sistem kullanım bedeli bulunulan bölgeye göre farklılaşmaktadır. Değişken sistem kullanım bedeli ise her yerde aynıdır. Sistem işletim tarifesi tüketilen elektrik enerjisi miktarı üzerinden TL/MWh olarak alınmaktadır. Ülke genelinde tek bir sistem işletim bedeli uygulanmaktadır. Bu arada hem sistem işletim hem de sistem kullanım bedelinin 2016 yılının Mayıs ayından önce güç üzerinden sabit olarak (TL/MW) alındığını hatırlatalım yılının Mayıs ayından itibaren uygulamaya konan değişikliğin ana nedeni 2016 yılında fiyatlardaki ciddi değişimin yol açtığı tepkilerdir. Bu hususa ilerleyen bölümlerde kısaca değinilecektir. İletimden bağlı tüketicilere uygulanan yürürlükteki sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri Tablo 3.6 da yer almaktadır. 35 Şimdi de sistem kullanım ve sistem işletim bedellerinin son yıllarda nasıl değiştiğine bakalım. Şekil 3.5 te bu bedellerin 2013 yılından itibarenki gelişimi görülmektedir yılında özellikle sistem işletim bedelinde ciddi artış olmuştur. Yüzde 1900 ler civarındaki artışın temel nedeni daha önce sistem işletim tarifesi içerisinde olmayan iletim kaybına ilişkin maliyet ve organize toptan satış piyasasındaki maliyetlere ilişkin olan sıfır bakiye düzeltme tutarının artık bu tarife içerisinde yer almasıdır. 34 Bölgelere bağlantısından ulaşılabilir. 35 Bedellere bağlantısından ulaşılabilir.

77 E.Camadan 76 Tablo 3.6 Tüketiciler için sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri Tarife Bölgesi Sistem Kullanım Değişken Kısım Sistem İşletim Sabit Kısım TL/MW - Yıl TL/MWh TL/MWh ,95 5,14 3, ,14 5,14 3, ,57 5,14 3, ,23 5,14 3, ,36 5,14 3, ,27 5,14 3, ,17 5,14 3, ,30 5,14 3, ,45 5,14 3, ,67 5,14 3, ,54 5,14 3, ,76 5,14 3, ,38 5,14 3, ,35 5,14 3,09 Şekil 3.5 Tüketicilere uygulanan iletim tarifeleri Bu iki bedel daha önce de kullanıcılara yansıtılmakta olmasına rağmen iletim tarifesinin unsuru değildi te yürürlüğe giren EPK ile iletim kayıplarına ilişkin enerjinin iletim şirketi tarafından

78 77 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş satın alınması benimsenmiştir. Bu kanun gereğince iletim şirketi 2016 yılından beri iletim kayıplarını karşılayacak elektriği satın almakta ve ortaya çıkan maliyet iletim tarifesinin bir unsuru olarak tüketicilere yansıtılmaktadır. Daha önce iletim kaybına denk gelen enerji üreticiler tarafından sisteme verilmekte ve doğrudan tarife konusu edilmemekteydi. Üreticiler bu maliyeti de dikkate alarak satış fiyatlarını belirlemekteydi. Sıfır bakiye düzeltme tutarı daha önce organize toptan satış piyasasını işeleten piyasa işletmecisi tarafından piyasa katılımcılarına yansıtılan ve perakende satış maliyetinin unsuru olan bir maliyetti yılından itibaren bu tutarın iletim tarifesinin kapsamında fatura edilmesi benimsenmiştir. Daha önce de belirtildiği üzere sistem kullanım bedeli artık çift terimli olup hem güç hem enerji üzerinden alınmaktadır. Sistem işletim bedeli ise artık sadece tüketilen (ya da üretilen) enerji üzerinden alınmaktadır. Peki daha önce tamamıyla güç üzerinden alınan sistem kullanım bedeli ve sistem işletim bedeli 2016 yılının mayıs ayından itibaren neden güç ve enerji bedeli üzerinden alınmaktadır? Bu yeni uygulamanın amacı 2016 yılındaki büyük bedel artışı üzerine iletim tarifesini ödemekle yükümlü olan kişiler tarafından dile getirilen şikayetlerin dizginlenmesidir. O halde, yeni uygulamanın iletim bedelini düşürdüğünü söyleyebilir miyiz? Hayır, bunu herkes için söyleyemeyiz. Sözleşme gücüne oranla tüketimi az olan tüketiciler için toplam iletim bedelinde bir düşüş ortaya çıkmıştır. Ancak, sözleşme gücüne oranla tüketimi çok olan tüketicilerde toplam iletim bedeli yeni uygulamayla artmıştır.

79 E.Camadan 78 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ELEKTRİK ÜRETİCİLERİNE UYGULANAN TARİFELER 4.1 Elektrik üreticilerine uygulanan bedeller Elektrik şebekesini sadece tüketiciler değil elektrik üreticileri de kullanmaktadır. Nasıl ki tüketiciler şebeke olmaksızın elektriğe erişemezler üreticiler de ürettikleri elektriği şebeke olmaksızın uzaktaki tüketicilere ulaştıramazlar. Bu nedenle elektrik üreticilerine de üretimleri için bazı bedeller uygulanmaktadır. 36 Bu bölümde santrallara yaptıkları elektrik üretimi için uygulanan bedeller ele alınıyor İletimden bağlı üreticilere uygulanan bedeller İletim şebekesine bağlı üreticiler EPDK tarafından onaylanan iletim tarifelerini ödemekle yükümlüdürler. İletim tarifesi sistem kullanım tarifesi ile sistem işletim tarifesinden oluşmaktadır. Sistem kullanım tarifesi iletim şebekesinin genişlemesi, kapasitesinin artırılması ve yenilenmesine ilişkin yatırım ve işletme-bakım maliyetlerini kapsar. Sistem işletim tarifesi ise iletim şirketinin, temelde, elektrik arz ve talebinin anlık olarak dengelenmesine ilişkin olarak yaptığı iş ve işlemlerin maliyetini kapsamaktadır. 37 Sistem kullanım tarifesi Sistem kullanım tarifesi sabit sistem kullanım tarifesi ve değişken sistem kullanım tarifesi olarak ikiye ayrılmaktadır. 38 Sabit sistem kullanım bedeli tüketicilere uygulanan çift terimli tarifedeki güç bedeline benzer. Bu bedel üreticinin üretim miktarından bağımsız olup üreticinin gücü üzerinden alınmaktadır. Diğer bir ifadeyle, bu bedel TL/MW olarak belirlenmektedir. Üreticilerin güç değeri iletim şirketi ile yapmış oldukları sistem kullanım anlaşmalarındaki değerdir. 39 Üretici, bu anlaşmadaki kapasiteyi aşması durumunda güç aşımı için ceza öder. Değişken sistem kullanım bedeli çift terimli tarifedeki dağıtım bedeline benzer. Üretici yaptığı üretim miktarına göre değişken sistem kullanım bedeli öder. Kolaylıkla anlaşılabileceği üzere bu bedelin birimi TL/MWh tir. 36 Bazı ülkelerde üreticilere şebeke bedelleri yansıtılmamakta ya da çok az yansıtılmaktadır. Bunun nedeni hizmetten asıl faydalananların tüketiciler olması ve inelastik bir ürün olan elektriğin maliyetinin üreticiler tarafından tüketicilere kolayca yansıtılabileceği düşüncesidir. Ülkemizdeki üreticilere şebeke bedeli uygulanmaktadır. Bu iki uygulamanın avantaj ve dezavantajları, fırsat olduğunda, ülkemiz özelinde başka bir yazıda incelenecektir. 37 Sistem işletimine ilişkin olarak F. Kölmek in Enerji Piyasası Bülteni nin 2012 yılının Haziran ayına ait 21. sayısındaki Elektrik Piyasasında Sistem İşletimi Üzerine başlıklı yazısı gözden geçirilebilir. Link: yılının Mayıs ayından önce tek bir sistem kullanım bedeli vardı ve bu bedel sabit güç kullanım bedeli gibiydi, sadece güç üzerinden sistem kullanım bedeli alınıyordu. 39 TEİAŞ ın 2017 yılında uygulanmak üzere onaylanan İletim Sistemi kullanım ve İşletim Tarifelerini Hesaplama ve Uygulama Yöntem Bildirimi ne bağlantısından ulaşılabilir.

80 79 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Sabit sistem kullanım tarifesi üreticinin bulunduğu konuma göre farklılık göstermektedir. Daha önce de bahsettiğimiz üzere Türkiye, tarifelendirme açısından, 14 iletim bölgesine ayrılmış olup bu bölgelerin her birinde farklı sabit sistem kullanım bedeli uygulanmaktadır. Değişken sistem kullanım bedeli ise her yerde aynıdır. EPK nın geçici 4 üncü maddesi gereğince 31/12/2020 tarihine kadar ilk defa işletmeye girecek üretim lisansı sahiplerine işletmeye giriş tarihlerinden itibaren beş yıl süreyle sistem kullanım bedellerinden yüzde 50 indirim yapılmaktadır. 40 Sistem işletim tarifesi Sistem işletim tarifesi üretilen miktar üzerinden TL/MWh olarak alınmaktadır. Bu bedel bölgeden bölgeye farklılık göstermemekte ve ülke genelinde tek bir sistem işletim bedeli uygulanmaktadır. Yürürlükteki sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri Tablo 4.1 de yer almaktadır. 41 Tablo 4.1 Üreticilere uygulanan sistem kullanım ve sistem işletim bedelleri Sistem Kullanım Tarife Sabit Kısım Değişken Kısım Sistem İşletim Bölgesi TL/MW - Yıl TL/MWh TL/MWh ,1 6,26 3, ,3 6,26 3, ,7 6,26 3, ,9 6,26 3, ,0 6,26 3, ,2 6,26 3, ,6 6,26 3, ,2 6,26 3, ,7 6,26 3, ,5 6,26 3, ,7 6,26 3, ,6 6,26 3, ,5 6,26 3, ,0 6,26 3, Dağıtımdan bağlı lisanslı üreticilere uygulanan bedeller Dağıtım şebekesine bağlı üreticiler tarife sınıfını seçme hakkına sahiptir. Üreticiler isteklerine bağlı olarak çift terimli ya da tek terimli tarife sınıfına tabi olabilirler. Çift terimli tarife sınıfındaki üreticiler dağıtım sistemine verdikleri elektrik enerjisi miktarıyla orantılı olarak dağıtım bedeli 40 EPK da bu tarih 31/12/2015 olarak belirlenmiş ve Bakanlar Kuruluna süreyi beş yıla kadar uzatma yetkisi verilmiştir. Bakanlar Kurulu 14/12/2015 tarih ve 2015/8317 sayılı kararı ile beş yıllık uzatma yetkisini kullanmıştır. 41 Yürürlükteki bedellere bağlantısından ulaşılabilir.

81 E.Camadan 80 ödemekte ve bunun yanı sıra sözleşmelerindeki güce göre güç bedeli ödemektedir. Sözleşmedeki gücü aşan üreticiler ilave bir güç aşım bedeli ödemektedir. Tek terimli tarife sınıfında ise sadece dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi miktarı dikkate alınarak dağıtım bedeli hesaplanmaktadır. Aynı zamanda güç (ve güç aşım) bedeli de ödenen çift terimli tarife sınıfında birim dağıtım bedeli tek terimli tarife sınıfındakinden daha düşüktür. Üreticiler ayrıca gerekiyorsa reaktif enerji bedeli öderler. Üreticiler için 1 Nisan 2017 den itibaren geçerli (vergiler hariç) tarifeler; - Çift terimli tarifeyi tercih eden üreticiler için o Dağıtım bedeli kr/kwh o Güç bedeli aylık kr/kw o Güç aşım bedeli aylık kr/kw - Tek terimli tarifeyi tercih eden üreticiler için o Dağıtım bedeli kr/kwh olarak onaylanmıştır Lisanssız üreticilere uygulanan bedeller Dağıtımdan bağlı lisanssız üreticilerin sisteme verdiği elektriğe kr/kwh dağıtım bedeli uygulanmaktadır. Bu üreticilerin sisteme verdiği elektrik için çift terimli tarifeyi tercih etme hakları yoktur. Bu üreticilerden 31 Aralık 2017 tarihinden önce geçici kabulu yapılan tesisler 5346 sayılı YEK Kanununda belirlenen teşvik fiyatlarından faydalandıkları süre zarfında dağıtım bedelini yüzde 75 indirimli öderler. 43 Mevcut tarifeler dikkate alındığında, indirimli tarife 2.56 kr/kwh tir Dağıtım ve iletimden bağlı olan üreticilere uygulanan şebeke bedellerinin karşılaştırılması İletimden bağlı üreticilerin ödediği şebeke bedelleri aynı güç ve üretime sahip dağıtımdan bağlı lisanslı üreticilere göre daha yüksektir. İletimden bağlı üretici sadece EPK nın geçici 4 üncü maddesi gereğince üretime başladığı ilk beş yıl içerisinde bulunması nedeniyle yüzde 50 indirimli sistem kullanım bedeli ödüyorsa dağıtımdan bağlı muadilinden daha düşük bir bedel ödüyor olabilir. Bu durumu gösteren örnek bir karşılaştırma mevcut tarifeler dikkate alınarak hesaplama yapılmış olan Tablo 4.2 de yer alıyor. Tablo 4.2 deki lisanssız üretime ilişkin miktarın lisanssız üreticinin ihtiyaç fazlası üretimi olduğu varsayılmaktadır. Lisanssız üreticilerin ihtiyaç fazlası 42 Yürürlükteki tarifelere bağlantısından ulaşılabilir. 43 Bu indirim Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 29/12/2016 tarih ve 6838 sayılı kararıyla getirilmiştir. Bu karara bağlantısından ulaşılabilir.

82 81 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş olarak şebekeye verdikleri elektrik için ödediği dağıtım bedeli diğer üreticilerin ödediği şebeke bedelinden daha yüksektir. Tablo 4.2 Üreticilerin ödediği şebeke bedeline ilişkin örnek bir hesaplama

83 E.Camadan 82 BEŞİNCİ BÖLÜM SERBEST TÜKETİCİLERİN BİLMESİ GEREKENLER 5.1 Serbest tüketicilerin sözleşme imzalarken elektrik fiyatlarına ilişkin bilmesi gereken bazı hususlar Bu bölümde ilk önce şebeke bedeli ile enerji bedelindeki ayrımdan kısaca bahsedeceğiz. Daha sonra ikili anlaşmalarla enerji alan tüketicilere halihazırda uygulanan fiyat belirleme yöntemlerinin yaygın olanlarını ele alarak tüketicilerin hatırda bulundurması gereken bazı hususları vurgulayacağız Şebeke bedeli enerji bedeli ayrımı Enerji bedeli elektriğin üretimi ve ticaretinde doğrudan ortaya çıkan maliyetleri ve kar marjını içeren bir bedeldir. Tüketiciler enerji bedelini tedarikçileri olan tedarik şirketleri ya da üretim şirketlerine öderler. İkili anlaşma imzalayarak tedarikçilerini seçen serbest tüketiciler enerji bedelini anlaşma imzaladıkları tedarikçiye öderler. Diğer tüketiciler enerji bedelini bulundukları bölgede EPK hükümlerine göre EPDK tarafından görevlendirilmiş olan görevli tedarik şirketine öderler. Şebeke bedeli elektriğin üretildiği yerden tüketildiği yere ulaştırılmasına ilişkin maliyetler dikkate alınarak EPDK tarafından belirlenir. Tüketiciler bağlantı durumlarıne göre iletim ya da dağıtım bedeli öderler. İletim seviyesinden bağlı tüketiciler iletim bedelini iletim şirketi olan TEİAŞ a öderler. Dağıtım seviyesinden bağlı tüketiciler (iletim maliyetini de içeren) dağıtım bedelini bölgelerindeki dağıtım şirketine aktarılmak üzere tedarikçilerine öderler. Vergi, fon ve paylara aracı olan taraf tedarikçidir. Tüketici (iletimden bağlı tüketicilerin iletim bedeli üzerinden TEİAŞ a ödediği KDV haricindeki) vergi, fon ve payları tedarikçiye öder. Tedarikçi ise tüketiciden aldığı bu bedelleri ilgili kurum ve kuruluşlara aktarır. Örneğin, elektrik ve havagazı tüketim vergisi ilgili belediyeye aktarılır Sabit fiyatlı ikili anlaşmalar Bu fiyatlandırma yönteminin halihazırda yaygın olmadığını biliyoruz. Bu yöntemde birim elektrik için sözleşmede sabit bir fiyat belirlenmektedir. Sabit fiyat iki şekilde belirlenebilir: sadece elektrik enerjisi için ya da elektrik ve şebeke bedellerinin toplamı için. Sadece elektrik enerjisi için sabit bir bedel belirlendiğinde (tüketici dağıtım sisteminden şebekeye bağlıysa) dağıtım şirketi tarafından tahakkuk ettirilen dağıtım bedeli tedarikçisi tarafından tüketiciye aynen yansıtılır. Tüketicinin ödediği toplam bedel sabit enerji bedeli ile işte bu dağıtım bedelinin toplamıdır. Dağıtım sisteminden şebekeye bağlı tüketiciler için sözleşmede dağıtım bedeli dahil toplam bir bedel belirlendiği takdirde tüketici sözleşmedeki bedeli tedarikçisine öder. Tedarikçi aldığı bedel içerisinden dağıtım şirketinin tahakkuk ettirdiği dağıtım bedeline denk gelen tutarı dağıtım şirketine öder.

84 83 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Bu yöntemde fiyatların ilerleyen dönemlerde nasıl güncelleneceği de genellikle sözleşmede yer alır. Kullanılan alternatif güncelleme oranları enflasyon oranı, EPDK tarafından onaylanan elektrik enerjisi fiyatlarındaki değişim oranı ve yine EPDK tarafından onaylanan dağıtım bedeli de dahil nihai fiyattaki değişim oranıdır. Elektrik fiyatları ile enflasyon çoğunlukla farklı seyrettiğinden enflasyon oranı yaygın bir güncelleme oranı değildir. EPDK nın onayladığı tarifelerdeki değişim oranının güncellemelerde daha çok benimsendiğini biliyoruz. Bu güncelleme yçnteminin benimsenmesi halinde hem tedarikçi hem de tüketici için daha makul olan güncelleme oranı sözleşmedeki fiyatın belirlenme yöntemine göre değişir. Eğer sözleşmedeki sabit fiyat sadece elektrik enerjisi içinse daha makul olan güncelleme yöntemi sadece onaylı elektrik enerjisi tarifelerindeki elektrik enerjisi bedelindeki değişimdir. Eğer sözleşmedeki bedel dağıtım bedeli de dahil toplam bedel için belirlenmişse EPDK tarafından onaylı enerji ve dağıtım bedeli toplamındaki değişim oranının güncelleme oranı olarak kullanılması daha makuldur. Sabit fiyatlı bir sözleşme imzalanacaksa bana göre fiyatın sadece enerji için belirlenmesi daha doğrudur. Dağıtım bedeli de dahil toplam bedel için sabit bir fiyat belirlenmesi hem tedarikçi hem de tüketici için daha risklidir. Dağıtım bedeli ikisinin de kontrolünün tamamen dışında olup ne zaman nasıl değişeceğini kestirmek zordur. Tüketicinin kendisine sunulan fiyatın en avantajlı fiyat olup olmadığını anlayabilmesi için bu fiyatı EPDK nın onayladığı hem tek zamanlı hem de çok zamanlı tarifelerle karşılaştırması gerekir. Bazen tek zamanlı tarifelere göre avantajlı olan bir fiyat çok zamanlı tarifelere göre dezavantajlı olabilir. Buna ilişkin bir örnek hesaplamayı diğer yöntemler için bu bölümde yapacağız. Tüketicilerin dikkat etmesi gereken önemli bir husus da YEK bedeli gibi başka herhangi bir bedeli ödeyeceklerine dair sözleşmede bir hüküm bulunmamasıdır. Bu bedeller zaman zaman ciddi tutarlara ulaşan bedellerdir. Tüketicilere yansıtılmaları halinde tüketicilerin bırakın elektriği daha düşük fiyattan kullanmayı, serbest olmayan tüketicilerden çok daha fazla birim bedel ödemesi bile söz konusu olabilir. Bu husus hem sabit hem de değişken fiyatlı sözleşmeler için geçerlidir. Son olarak, güncelleme oranı ile ilgili olarak, sadece sabit fiyatlı sözleşmeler için değil de tüm sözleşmeler için geçerli olan bir hususa değinmekte yarar var. EPDK nın onayladığı tarifelerdeki değişim oranı çoğunlukla piyasadaki maliyet ve fiyat değişimini yansıtmamaktadır. Bunun nedeni tedarikçilerin maruz kaldığı fiyatlar ile EPDK nın onayladığı tarifelerdeki maliyetlerin farklı olmasıdır. Tedarikçilerin önemli bir kısmı toptan satış piyasasından ya da doğrudan özel üreticilerden elektrik satın almaktadır. Düzenlenen tarifelere konu enerji ise genellike kamu toptan satış şirketi olan TETAŞ tan alınmaktadır. TETAŞ ın onaylı satış fiyatı ile lisanslı özel üreticilerin maliyetinin ilişkisi zayıftır. Bu nedenle de TETAŞ fiyatı baz alınarak ortaya çıkan bir değişim oranının ikili anlaşmalara konu enerjinin maliyetindeki değişim oranını tam olarak yansıtması beklenemez. Buna rağmen ikili anlaşmalarda güncelleme oranı olarak EPDK nın onayladığı fiyatlardaki değişim oranının kullanılmasının bir nedeni onaylı tarifelerin tüketiciler adına daha kıyaslanabilir olmasıdır. Aslında, özellikle tedarikçiler için, farklı bir güncelleme oranının

85 E.Camadan 84 belirlenmesi ve vadeli işlemler piyasasında yapılan alış ve satışlarla riskin azaltılması mümkündür. Tüketiciler, eğer bu farklı güncelleme oranı ile fiyatın onaylı tarifelerdeki fiyatı aşacağını düşünüyorlarsa böyle bir iş ve işleme katlanmayı tercih etmeyeceklerdir. Kaldı ki vadeli işlemler piyasasında işlem yapmak da ayrı bir bilgi ve yetkinlik gerektirir. Güncelleme oranının gerçek maliyetleri yansıtmaması nedeniyle EPDK'nın onayladığı tarifelerle piyasadaki fiyatlar arasındaki fark tedarikçinin aleyhine olacak şekilde iyice açıldığında tedarikçilerin sıklıkla sözleşmeleri tek taraflı olarak feshettiğini görüyoruz. Bu durumda tüketiciler EPDK tarafından onaylanan tarifeler üzerinden görevli tedarik şirketlerinden enerji almaya başlamaktadırlar Değişken fiyatlı (indirim oranlı) ikili anlaşmalar Onaylı enerji bedeli üzerinden indirim oranı belirlenen anlaşmalar Bu sözleşmelerde birim enerji fiyatı EPDK nın onayladığı enerji fiyatından sözleşmenin fiyat maddesinde belirlenen oran kadar indirim yapılarak belirlenir. Dağıtım bedeli dağıtım şirketinin tahakkuk ettirdiği bedel olarak aynen tüketiciye yansıtılır. Güncelleme için bir önceki bölümde belirlenen hususlar geçerlidir. EPDK tarifelerindeki değişiklik oranının güncelleme oranı olarak benimsenmesi halinde sadece enerji bedelindeki değişimin dikkate alınması daha az risklidir. Enerji bedeli ve dağıtım bedeli toplamı üzerinden indirim oranı belirlenen anlaşmalar Bu sözleşmelerde birim fiyat EPDK nın onayladığı enerji ve dağıtım bedellerinin toplam fiyatından sözleşmenin fiyat maddesinde belirlenen oran kadar indirim yapılarak belirlenir. Tedarikçi tüketiciye ayrı bir dağıtım bedeli yansıtmaz. Güncelleme için bir önceki bölümde belirlenen hususlar bu sözleşmeler için de geçerlidir. Yine de EPDK tarifelerindeki değişiklik oranının güncelleme oranı olarak benimsenmesi halinde enerji ve dağıtım bedelleri toplamındaki değişimin dikkate alınması daha az risklidir. Toplam bedel üzerinden indirimli fiyat teklifi alan orta gerilimden bağlı tüketicinin gerçek indirim oranını hesaplamaya çalışırken dikkate etmesi gereken bir husus da tek terimli çift terimli tarifeler için uygulanan farklı şebeke bedelleridir. Zaman zaman, sayısı az da olsa, bazı tedarikçilerin indirim oranını toplam bedel üzerinden yaptıklarını tüketiciye beyan ettiklerini ancak uygulamada tüketiciden bir de dağıtım bedeli aldıklarını duyuyoruz. Diğer bir ifadeyle tedarikçi tüketicinin bilgisizliğinden faydalanarak tüketiciyi aldatmaktadır. Tedarikçi toplam bedel üzerinden bir indirim oranı telaffuz ederek tüketiciyi yüksek bir indirim yaptığına ikna etmektedir. Ancak fiyat maddesine ya da başka bir maddeye dağıtım bedelinin tüketici tarafından ayrıca ödeneceğini yazarak gerçekte söylediğinden daha düşük bir indirim yapmaktadır. Hatta, bu durumda, bazen indirim söz konusu bile olmayabilir. Dolayısıyla tüketicilerin sözleşme imzalarken kendilerine sunulan fiyatın gerçekte ne kadar indirimli olduğunu anlayabilmek için bu hususu göz önünde bulundurması ve fiyata ilişkin maddeleri bu gözle değerlendirmesi gerekmektedir.

86 85 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Örnek hesaplamalar Bu alt bölümde tüketicilerin kendilerine tedarikçiler tarafından sunulan fiyatın gerçekten indirimli olup olmadığını neye bakarak anlayabileceklerini örnek hesaplamalarla ele alacağız. Şimdi sırasıyla tüketicilerin nelere bakmaları gerektiğini maddeleyelim. 1. Tüketici kendisine sunulan fiyatı EPDK nın onayladığı tarifelerle karşılaştırmalıdır. EPDK nın onayladığı tarife tablolarına erişebilme ve bu tabloları okuyabilme yeteneği tüketiciler için çok önemlidir. EPDK nın onayladığı tarifelere bağlantısının altındaki Elektrik Faturalarına Esas Tarife Tabloları bölümünden ulaşılmaktadır. Tablolar genellikle üç ayda bir değişmekte olup Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında yeni fiyatlar yürürlüğe girmektedir. 2. EPDK nın onayladığı tablolar iki sayfadır. İlk sayfada enerji ve dağıtım bedelleri her bir abone grubu için ayrı ayrı görülmektedir. Bu ilk sayfa enerji bedeli üzerinden indirimli fiyat ya da sabit fiyat içeren sözleşme imzalayan tüketiciler için önemlidir. Bu sayfadaki Perakende Enerji Bedelleri tüketicinin tedarikçinin kendine sunduğu fiyatla karşılaştıracağı bedellerdir. 3. İkinci sayfadaki tabloda toplam onaylı bedeller görülmektedir. Bu tablonun ilk kısmında her bir abone grubu ve her bir zaman için enerji ve dağıtım bedeli toplamı görülmektedir. İkinci kısmında tedarikçi seçen serbest tüketiciler için sadece dağıtım bedeli görülmektedir. Bu sayfada ayrı bir enerji bedeli görülmemektedir. İkinci sayfada ayrıca çift terimli tarifelerdeki güç ve güç aşım bedeli ile (dağıtımdan bağlı) üreticiler için uygulanan dağıtım bedelleri de görülmektedir. 4. Tablolar hiçbir vergi, fon ve yasal kesintiyi içermemektedir. Tüketicilerin sözleşmelerindeki fiyatların fon ve paylar hariç belirlenmesi daha makuldur. Nihai bedelin hesaplanmasına ilişkin olarak ihtiyaç halinde kullanılmak üzere Tablo 5.1 i hazırladık. 5. Tüketici, tarife tablolarındaki gruplardan hangisine girdiğine dikkat etmelidir. Meskense mesken satırına, ticarethaneyse ticarethane satırına odaklanmalıdır. Ayrıca dağıtım bedelleri orta gerilim ya da alçak gerilimden bağlı tüketiciler için farklıdır. Tüketici bu nedenle gerilim düzeyini de bilmelidir. Küçük tüketiciler genellikle alçak gerilimden şebekeye bağlıdır. 6. Tüketici hem tek zamanlı hem de üç zamanlı tarifeleri ayrı ayrı dikkate alarak kendisine sunulan fiyatın bu ikisinden de düşük olup olmadığını hesaplamalıdır. Üç zamanlı tarife için bu hesaplamayı ancak üç zaman için ayrı ayrı tüketimini biliyorsa yapabilir. Ödeme bildirimlerinde (sayaç uygunsa) genellikle her üç zamandaki tüketim ayrı ayrı gösterilmektedir. Bu nedenle ödeme bildirimi tüketicinin hesaplama yapmasını kolaylaştırabilir.

87 E.Camadan 86 Tablo 5.1 Nihai elektrik bedelinin hesaplanması Şimdi de tüketicinin kendisine sunulan fiyatları nasıl değerlendirebileceğine örnek hesaplamalarla odaklanalım. İlk olarak toplam bedellerin vergi, fon ve payları içermediğini belirtelim. Ayrıca, hesaplamalar sadece tek terimli tarifeye tabi tüketiciler içindir. Çift terimli tarife sınıfına tabi tüketiciler için ayrı bir hesaplama yapılmamıştır. Terimler sadece dağıtım bedeli ile ilgili olduğu için enerji bedelinden indirim oranlı fiyatları karşılaştırırken sonucu değiştirmez. İlk örneğimizde tüketicilerin alçak gerilimden bağlı iki farklı ticarethane olduğu varsayılmaktadır. Bu tüketicilere onaylı enerji fiyatları üzerinden indirim sunulduğu kabul edilmektedir. Tablo 5.1 deki onaylı bedeller Nisan 2017 de yürürlükte olan bedellerdir. Tablo 5.1 in ilk kısmında onaylı bedellerin yanı sıra tüketicilerin varsayımsal tüketimleri de yer almaktadır. İkinci kısımda ise toplam bedeller değişik alternatiflere göre hesaplanmaktadır.

88 87 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Tablo 5.2 Alçak gerilimden bağlı örnek ticarethaneler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli fiyatın karşılaştırılması Onaylı tek zamanlı tarifelerden enerji satın almayı tercih etmeleri halinde birinci tüketici yaklaşık 171 TL ve ikinci tüketici yaklaşık 193 TL enerji bedeli ödemektedir. Dağıtım bedeli dahil vergisiz toplam bedel birinci tüketici için 268 TL ve ikinci tüketici için 301 TL dir. Çok zamanlı tarifede, puant tüketimi az olan birinci tüketicinin ödediği toplam bedel düşerken ikinci tüketicinin ödediği toplam bedel artmaktadır. Tek terimli tarifeden yapılan yüzde 5 ya da yüzde 10 luk bir indirim birinci tüketiciye çok zamanlı tarifeye göre daha düşük bir fiyat sunamamaktadır. Bu tüketici çok zamanlı onaylı tarifede kalmalıdır. İkinci tüketici için sunulan fiyatlar ise hem tek zamanlı hem de çok zamanlı onaylı tarifeye göre daha avantajlıdır. Şimdi de benzer bir hesaplamayı iki farklı mesken için yapalım. Yalnız, bu sefer tedarikçinin sunduğu indirim oranı toplam onaylı bedel üzerinden olsun. Hesaplama tüketicilerin tüketimleri varsayımsal olarak alınarak Tablo 5.3 te gösterilmektedir. Birinci tüketici için toplam bedelden yüzde 5 indirim çok zamanlı onaylı tarifeye göre avantajlı değilken yüzde 10 luk indirim ikili anlaşmayı cazip hale getirmektedir. İkinci tüketici için her iki indirim oranı da onaylı tarifelere göre daha avantajlı bir fiyat getirmektedir.

89 E.Camadan 88 Tablo 5.3 Alçak gerilimden bağlı örnek meskenler için onaylı tarife ile enerji bedelinden indirimli fiyatın karşılaştırılması

90 89 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş ALTINCI BÖLÜM ULUSAL ELEKTRİK TARİFESİ UYGULAMASI 6.1 Ulusal elektrik tarifesi ve fiyat eşitleme mekanizması EPK nın geçici 1 inci maddesi ulusal elektrik tarifesinin temel yasal dayanağıdır. Bu madde gereğince düzenlemeye tabi tarifeler üzerinden elektrik satın alan tüketiciler 2020 yılının sonuna kadar ulusal tarife kapsamındadır. 44 Dağıtımdan bağlı tüketiciler ile görevli tedarik şirketlerinden düzenlenen tarifelerden elektrik satın alan tüketiciler ulusal tarife kapsamındadır. Bu tüketicilerden aynı bağlantı durumuna sahip olan ve aynı abone grubuna girenlere tüm ülkede aynı fiyatlar uygulanır. Örneğin düzenlenen ticarethane tarifesine tabi dağıtımdan bağlı bir tüketici hangi bölgede olursa olsun aynı dağıtım ve aynı enerji bedelini öder. EPK nın geçici 1 inci maddesinde ulusal tarifenin tüketicileri dağıtım bölgeleri arası maliyet farklılıkları nedeniyle var olan fiyat farklılıklarından kısmen veya tamamen koruyacak şekilde uygulanması gerektiği belirtilmektedir. Dağıtım bölgeleri arasındaki maliyet farkının en temel nedeninin kayıp-kaçak oranının bölgeden bölgeye büyük farklılıklar göstermesi olduğunu biliyoruz. Bu nedenle de ulusal tarife uygulamasının ana gayesinin kayıp-kaçak oranı ve maliyeti yüksek olan bölgelerin bu oran ve maliyetin düşük olduğu bölgeler tarafından finanse edilmesi olduğu söylenebilir. Ulusal tarife kapsamında bölgeler arasında para aktarımı fiyat eşitleme mekanizması adı verilen bir mekanizma kullanılarak yapılmaktadır. Fiyat eşitleme mekanizması Fiyat Eşitleme Tebliği ile düzenleniyor. 45 Bundan sonraki bölümlerde önce ulusal tarifenin kapsamı üzerinde durulacak sonra da fiyat eşitleme mekanizmasının nasıl çalıştığı bir örnekle gösterilecektir Ulusal tarife kapsamındaki tüketiciler Ulusal tarifenin kimlere uygulandığını ya da uygulanmadığını Şekil 6.1 yardımıyla açıklayalım. Nakil/şebeke tarifelerinden başlayalım. Dağıtım bedeli ulusal tarife kapsamındadır. Yani aynı grup ve bağlantı durumundaki tüm dağıtım sistemi kullanıcısı tüketiciler nerede yaşadığına bakılmaksızın aynı dağıtım bedelini ödüyorlar. İletim tarifesinde ulusal tarife uygulaması yoktur. 14 farklı bölge ve her bir bölge için ayrı fiyat belirlenmiştir. Diğer yandan iletim bedeli dağıtımdan bağlı tüketicilerin kendisine değil bunların toplamı için dağıtım şirketlerine fatura edilmektedir. Dağıtım şirketlerine fatura edilen iletim bedeli dağıtım bedeli içerisinde dağıtım sistemi kullanıcısı tüketicilere fatura edilmektedir. Bu iletim bedelini de kapsayan dağıtım bedeli ulusal tarife kapsamındadır. Tüm dağıtım sistemi kullanıcıları aynı dağıtım (ve de dolaylı olarak iletim) 44 Geçici 1 inci maddede ulusal tarifenin 2015 yılı sonuna kadar uygulanması hükme bağlanmakla birlikte bakanlar kuruluna bu süreyi beş yıla kadar uzatma yetkisi verilmiştir. Bakanlar Kurulu ulusal tarife uygulamasını 2020 yılı sonuna kadar uzatmıştır. 45 Tebliğe bağlantısından ulaşılabilir.

91 E.Camadan 90 bedelini ödüyorlar. Diğer bir ifadeyle aslında iletim bedelindeki ulusal tarife olmadığı ifadesi dağıtım sistemi kullanıcılarına yapılan bu uygulama nedeniyle bir ölçüde delinmektedir. Serbest olmayan tüketiciler düzenlenen perakende satış tarifesinden elektrik satın alırlar. Tedarikçisini seçmeyen serbest tüketiciler de son kaynak tedarik tarifesi olarak yine perakende satış tarifesinden elektrik alırlar. Tüketicinin iletim ya da dağıtımdan bağlı olup olmadığına bakılmaksızın bu tarifeler ulusal tarife kapsamındadır. Aynı grup ve bağlantı durumundaki tüketiciler nerede yaşadıklarına bakılmaksızın aynı birim bedeli öderler. Tedarikçisini seçen tüketiciler ulusal tarife kapsamında olmayıp bu tüketicilere tedarikçileriyle imzaladıkları ikili anlaşmalarındaki enerji fiyatı uygulanır Fiyat eşitleme mekanizması Şekil 6.1 Ulusal elektrik tarifesinin kapsamı Dağıtım ya da tedarik şirketlerinin maliyetleri farklıdır. Farklı maliyetlerin tüm tüketicilere aynı fiyat uygulanacak şekilde dağıtılması fiyat eşitleme mekanizması adı verilen bir hesaplama ve aktarım yöntemi kullanılarak sağlanmaktadır. Fiyat eşitleme mekanizmasının özünde ulusal tek tarife uygulaması nedeniyle elde etmesi gereken gelirden fazlasını toplayan şirketlerin bu fazla tutarı elde etmesi gereken gelirden az bedel toplayan şirketlere aktarması vardır. Aktarma işlemi TETAŞ aracılığıyla yapılır. Fazla gelir TETAŞ a aktarılır. TETAŞ kendi hesabına yatırılan parayı desteklenen şirketlerin hesabına aktarır. Her bir şirketin aktardığı gelir destek tutarı olarak adlandırılır.

92 91 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş 2012 yılındaki bir yazıda fiyat eşitleme mekanizması ve ulusal tarifeyi dağıtım bedeli örneği üzerinden anlatmıştım. 46 Bu bölümde görevli tedarik şirketlerinin düzenlenen tarifeler kapsamında sattığı enerji bedelinde fiyat eşitleme mekanizmasının nasıl çalıştığına bakalım. Daha önce perakende satış fiyatının nasıl hesaplandığını görmüştük. Fiyat eşitleme mekanizması aracılığıyla ulusal perakende satış fiyatının ve destek tutarlarının nasıl belirlendiğine geliyoruz. Ama önce bazı varsayımlar yaparak uygulamayı herkesin anlayabileceği bir hale getirelim. Tüm ülkede sadece dört görevli tedarik şirketi olsun. Sadece tek abone grubu bulunsun ve bu gruba tek zamanlı enerji tarifesi uygulansın. İki alım kaynağı olsun: TETAŞ ve gün öncesi piyasası. Diğer tüm maliyet kalemlerini ihmal edelim. Tablo 6.1 de varsayımlar dahilinde ulusal perakende satış fiyatı TL/MWh (15.26 kr/kwh) olacaktır. Bu birim fiyata dört şirketin tarifeye esas toplam maliyetini satın alması öngörülen toplam miktara bölerek ulaşıyoruz. Tek abone grubu olduğundan tarifeye esas birim satın alma maliyetinin birim satış fiyatına eşit olduğunu söyleyebiliriz. Tablo 6.1 Dört şirketli bir ulusal perakende satış fiyatı hesaplama örneği Gelelim destek tutarlarının hesaplanmasına. Destek tutarı ulusal tarifeyle toplanması (faturalandırılması) öngörülen toplam tutarla her bir şirketin tarifeye esas maliyeti arasındaki 46 Elektrik Tarifeleri ve Fiyat Eşitleme Mekanizması adıyla Enerji Piyasası Bülteni nin 22. sayısında yayımlanmış olan yazıyı okumayı dilerseniz bağlantısını kullanabilirsiniz.

93 E.Camadan 92 farktır. Örneğimizde iki şirketin tarifeye esas maliyetlerinden dafa fazla iki şirketin de daha az para toplaması öngörülüyor. Maliyetinden fazla para toplayan iki şirket Tablo 6.2 deki destek tutarlarını TETAŞ a, TETAŞ da bu tutarları kendileri için hesaplanan tutarlar kadar diğer iki şirkete aktaracaktır. Tablo 6.2 Dört şirketli örnekte destek tutarlarının hesaplanması Şimdi de öngörülerde sapmalar olduğunda ne yapıldığına gelelim. Dört şirketin tamamında toplam satış miktarlarında ve gün öncesi fiyatı tahminlerinde Tablo 6.3 te görülen sapmalar olduğunu düşünelim. TETAŞ alımları ile ilgili herhangi bir tahmin hatası olmasın. Tablo 6.3 te de gördüğünüz üzere toplamda öngörülenden 50 MWh lik daha düşük bir talep gerçekleşmiş (660 MWh yerine 610 MWh). Tüm şirketlerin tarifeye esas maliyetleri öngörülenden farklı gerçekleşmiş.

94 93 Türkiye de Elektrik Tarifeleri: Kapsamlı Bir Giriş Tablo 6.3 Öngörülerdeki sapmaların gösterimi Öngörüler ile gerçekleşmeler farklılaştığında devreye neyin girdiğini hatırlıyoruz: enerji tedariği düzeltme bileşeni. Ulusal tarife uygulamasında destek tutarı da enerji tedariği düzeltme bileşeninin bir unsurudur. Tablo 6.4 e bakalım. Şirketlerin fiili tarifeye esas maliyetleri ilk sütunda görülüyor. Tahminlerde sapmalar olduğundan bu tutarlar tarifeyi hesaplarken dikkate alınan öngörülen tutarlardan farklı. Şirketlerin ilgili perakende satış tarife döneminde topladığı toplam para iki kalemin farkından oluşuyor: Kendilerinden elektrik satın alan nihai tüketicilerden ulusal fiyatlarla topladığı para ve destek tutarı. Örneğin A şirketi kendi tüketicilerinden TL ( TL/MWh * 170 MWh) toplamış ve destek tutarı olarak diğer şirketlerden 114 TL almış. Bu şirketin elde ettiği toplam gelir TL dir. Tarifeye esas maliyeti TL olduğundan bu şirket toplaması gerekenin 848 TL altında para toplamıştır. 848 TL (faizi ihmal edersek) enerji tedariği düzeltme bileşeni olarak sonraki dönemdeki tarife hesaplamalarına dahil edilecektir. Diğer şirketler için yapılan benzer hesaplamalar Tablo 6.4 te görülmektedir.

95 E.Camadan 94 Tablo 6.4 Ulusal perakende satış fiyatında enerji tedariği düzeltme bileşeni