Toplu Pazarlık ve Toplu İş Sözleşmesi. İş Hukuku Sistemi ve Unsurları. Toplu Pazarlık Kavramı. Toplu Pazarlığın İşlevleri

Transkript

1 Toplu Pazarlık ve Toplu İş Sözleşmesi Toplu Pazarlık Kavramı ve İşlevleri Toplu İş Sözleşmesi Yd Yrd. Doç. Dr. Rıza DEMİR İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Endüstri İlişkileri Dersi 2017 İş Hukuku Sistemi ve Unsurları İşveren Sendikası İşveren İşçi Sendikası İşçi Toplu Pazarlık Kavramı Bir tarafta bir işveren, bir işveren grubu ya da bir veya birden fazla işveren kuruluşu ile diğer tarafta işçileri temsilen bir veya birden fazla işçi kuruluşunun, çalışma ve istihdam koşullarını belirlemek, ve/veya işçiler ve işverenler veya bunların örgütleri arasındaki ilişkileri ş düzenlemek ve bu konularda bir anlaşmaya ş varmak amacıyla yaptıkları görüşmeler Kurumsal ve dinamik bir süreç Bireysel İş Hukuku Devlet Toplu İş Hukuku Süreç, toplu sözleşmeye hazırlık çalışmaları ile başlar, toplu görüşmelerle devam eder, anlaşma olmazsa önce.. çözüm yollarına, sonra yollara başvurulur Toplu Pazarlık Kavramı Tarafları İşçi örgütleri (işçi sendikası) İşveren örgütleri (işveren sendikası) veya işveren Günümüzde işçi tarafı sadece işçi sendikası aracılığı ile toplu pazarlıkta temsil ediliyor, işveren ise tek başına toplu pazarlık yapabileceği gibi üye olduğu işveren sendikasından toplu pazarlıkta kendisini temsil etmesini isteyebilir İşveren bir işveren sendikasına üye ise toplu sözleşme yapma yetkisini.. (sendika temsili zorunlu ) Toplu Pazarlığın İşlevleri İşçi ve işveren arasındaki anlaşmazlıkların çözümü İşçinin işyerinde sahip olduğu hakların korunmasında... İşçinin işyerinde psikolojik ve sosyolojik ihtiyaçlarını tatmin etme İşyerinde işçi ve işverenlerin çalışma koşullarının düzenlenmesi için bir araya gelmeleri ve birlikte karar vermeleri İşyerinde ortaya çıkan ekonomik, sosyal ve psikolojik sorunların ve anlaşmazlıkların çözümüne hizmet ederek serbest piyasa ekonomisinin ve demokratik sistemin temel ve güçlü kurumlarından biri olma 1

2 Türkiye de Toplu Pazarlık Sistemi Çağdaş anlamda ilk toplu pazarlık sistemi Anayasası ve onun getirdiği 275 sayılı TİSGL Kanunu ile başlıyor 1980 darbesi ile bu yasanın uygulaması durduruluyor, 1982 Anayasası ve buna bağlı olarak 1983 yılında çıkartılan 2822 Sayılı TİSGL Kanunu ile toplu ilişkiler yeniden düzenleniyor Pek çok hakkın bu kanunla kısıtlanmış olması nedeniyle yasada o tarihten bu yana çok sayıda değişiklik yapılmış 2010 yılında yapılan Anayasa referandumu ve buna bağlı olarak 2012 yılında çıkartılan Sayılı Kanun ile ILO, AİHS, AİHM, Avrupa Sosyal Şartı vb. uyumlu yeni düzenleme yapılmış Toplu İş Sözleşmesi Tanımı İşçi ve işveren taraflarının bir araya gelerek çalışma koşullarını birlikte belirledikten sonra bu anlaşmayı hukuki bir belge haline getirmeleri İş sözleşmesinin öl i yapılması, içeriği iği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere, işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendikaya üye olmayan işveren arasında yapılan sözleşme Hukuki bir sözleşme olduğu için tarafların karşılıklı iradeleri ile. doğurur Belirli bir zaman dilimi ile sınırlıdır, süresi bittiğinde bir bağlayıcılığı kalmaz Toplu İş Sözleşmesi Toplu İş Sözleşmelerinin İş Sözleşmeleri Karşısındaki Durumu Toplu iş sözleşmelerinde aksi belirtilmedikçe, iş sözleşmeleri toplu iş sözleşmelerine aykırı olamıyor İş ş sözleşmesinde ş toplu iş ş sözleşmesine ş aykırı hükümler varsa bu hükümlerin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alıyor Yeni bir iş sözleşmesi, var olan toplu iş sözleşmesine aykırı olarak yapılamıyor Ancak iş sözleşmesinde işçi lehine olan hükümler, toplu sözleşme ile işçi aleyhine değiştirilemiyor (... ) Toplu İş Sözleşmesi Toplu İş Sözleşmelerinin İş Sözleşmeleri Karşısındaki Durumu Yeni bir toplu iş sözleşmesi yapılırken, eski toplu iş sözleşmesindeki haklar... ya da., işçi kazanılmış hak ilkesine dayanarak bu hakkın eskisi gibi devam etmesini isteyemiyor Sona eren toplu iş sözleşmesinin düzenleyici hükümleri, yenisi yapılıncaya kadar iş sözleşmesi hükmü olarak devam ediyor Toplu İş Sözleşmeleri ile İlgili Hükümler Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı ve Düzeyi 2822 Sayılı Yasa da toplu iş sözleşmesinin sadece işyeri düzeyinde yapılabileceği kabul edilmişti 6356 Sayılı Yasa da yapılan düzenleme ile işkolu düzeyinde tarafların anlaşarak bir.. yapma olanağı doğmuş Ancak söz konusu., mesleki eğitim, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal sorumluluk ve istihdam politikalarına ilişkin düzenlemeleri içerebiliyor toplu iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hükümler içeren bir sözleşme değil taraflar isterse yapabiliyor, yapılması zorunlu değil Toplu İş Sözleşmeleri ile İlgili Hükümler Yazılı Olma Zorunluluğu TİS.. olmak zorunda,.. olmadıkça geçerli değil Süresi TİS, en az bir ve en çok. süreli olarak yapılabilir Ülkemizdeki uygulamada toplu sözleşmeler iki yıl süreli olarak yapılıyor, ancak faaliyetleri bir yıldan az sürecek işlerde uygulanacak TİS lerin süresi bir yıldan az olabiliyor Sözleşmenin süresi imza tarihinden itibaren geçecek süre değil, sözleşmede belirtilen süresi olarak dikkate alınıyor Sözleşmenin süresi uzatılamıyor, kısaltılamıyor, bitemiyor 2

3 Toplu İş Sözleşmeleri ile İlgili Hükümler İşyerinin veya Bir Bölümünün Devri İki durum söz konusu: Devralan işverenin aynı işkoluna giren işyeri veya işyerlerinde yürürlükte olan bir TİS var ise, devralınan işyeri veya işyerlerinde uygulanantis den TİSdendoğan doğanhak ve borçlar, iş sözleşmesi hükmü olarak devam eder Devralan işverenin işyeri veya işyerlerinde uygulanan bir TİS yok ise, devralınan işyerinde yürürlükteki TİS den doğan hak ve borçlar yeni bir TİS yapılıncaya kadar TİS hükmü olarak devam eder (TİS olmayan bir işyerinin TİS olan bir işyerine devredilmesi durumunda, bu işyeri. ) Toplu İş Sözleşmesi Türleri Çerçeve sözleşme dışında üç türlü TİS var:. Toplu İş Sözleşmesi: Sadece belirli bir işyerini kapsayan iş sözleşmeleri.. Toplu İş Sözleşmesi: İşçi sendikası ile işveren sendikası arasında birden çok üye işverene ait aynı işkolunda kurulu işyerlerini ve işletmeleri kapsayan toplu iş sözleşmeleri Toplu İş Sözleşmesi: Bir gerçek veya tüzel kişiye ya da bir kamu kurum veya kuruluşuna ait aynı işkolundaki birden çok işyerini kapsayan sözleşme (İşletme: Aynı işverenin aynı işkolunda faaliyet gösteren ve birbirlerine mali, organizasyon ve yönetim yönünden bağlılığı bulunan işyerlerinin bütünü ) Toplu İş Sözleşmesi Türleri Teşmil Yeterli biçimde temsil niteliği olan toplu iş sözleşmelerinin, ilgili işkolunun toplu iş sözleşmesi bulunmayan tüm işyerlerine ya da bir kısmına uygulanmasını mümkün kılacak şekilde bazı yetkilerinhükümetlere verilmesi Amaç,. önlemek ve ülkede veya bir bölgede ya da bir işkolunda yeknesak bir ücret ve çalışma düzeni kurabilmek Bu konudaki yetki na ait; işçi veya işveren sendikalarının, ilgili işverenlerden birinin ya da ÇSGB nin talebi üzerine, YHK nun görüşü alınarak teşmil yapılabiliyor Görüşmelerin başlatılabilmesi için birçok aşamadan oluşan yasal bir süreçten geçilmesi gerekiyor 1 Ehliyet ve Yetki 2 Çağrı 3 Toplu Görüşmenin Başlatılması ve Sonuçlandırılması 4 Toplu İş Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi ve Sonuçları 5 Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma Ehliyet Toplu iş sözleşmesi yapabilme, buna taraf olma yetkinliği İşçi sendikası açısından TİS yapabilme ehliyeti, işyerinin ait olduğu işkolunda faaliyet gösteren bir sendika olması İşveren tarafı içinse ii iki durum söz konusu; İşveren bir işveren sendikasının üyesi ise, TİS e taraf olma konusunda tek başına ehliyete sahip değil, bu konuda ehliyet işverenin üyesi olduğu ve o işkolunda faaliyet gösteren işveren sendikasında.., tek başına TİS yapma ehliyeti var Yetki TİS yapabilmek için, ehliyete sahip olmanın yanı sıra işçi sendikasının iki koşulu yerine getirmesi gerekiyor 1 İşkolu Barajı İşçi sendikasının kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az üyesi olarak kaydetmiş olması gerekiyor.. tespit edilmesinde, Bakanlıkça yılda iki kere yayımlanan istatistikler önemli 3

4 2 İşyerinde Çoğunluk O işyerinde çalışan işçilerin. o sendikanın üyesi olması gerekiyor İşletme sözleşmesi için bu oran %40 İşletmede birden çok sendika %40 veya daha fazla üyeye sahipse başvuru tarihinde en çok üyeye sahip sendika TİS yapmaya yetkili TİS yapacak işçi sendikasının yetkisinin belirlenmesinde talep işçi sendikasından ya da işveren sendikasından gelebilir (uygulamada daha çok işçi sendikaları talep ediyor ) Yetki Başvurusu İşçi veya işveren sendikası ya da sendika üyesi olmayan işveren Bakanlığa başvurarak yetkili işçi sendikasının tespitini istiyor ve gerekli belgeleri veriyor Bakanlık. içinde sonucu bildiriyor Yetkinin olduğu tespit edilmişse bildirim, o işkolunda kurulu sendikalara ve/veya sendika üyesi olmayan işverene, başvuruyu yapan tarafa ve karşı tarafa yapılır Çoğunluğun olmadığı anlaşılmışsa, yetki alınamadığı hususu sadece başvuruyu yapan tarafa bildirilir Çağrı Yetki tespiti yapıldıktan sonra, tespit yazısını alan işveren veya işveren sendikası ya da yetki belgesini alan işçi sendikası, bu yazıyı aldığı tarihten itibaren onbeş gün içinde karşı tarafı toplu görüşmeye çağırmak zorunda, çağrı bu süre içinde yapılmazsa yetki belgesinin.. Çağrı. şekilde düzenlenmeli ve yapılmalı Çağrıya.. tümü eklenmeli Toplu görüşme sırasında bu önerilerde değişiklik yapılabiliyor Toplu Görüşmenin Başlatılması ve Sonuçlandırılması Toplu görüşmelerin başlayabilmesi için çağrının karşı tarafa bildirilmesini izleyen.. tarafların toplantının yeri, günü ve saati konusunda anlaşıp bunu görevli makama yazı ile bildirmeleri gerekiyor Anlaşmaya varılamazsa, taraflardan birinin başvurusu üzerine, yapılacak ilk toplantının yeri, günü ve saati.. derhâl belirleniyor ve taraflara bildiriliyor Çağrıyı yapan taraf, çağrının tebliğ tarihinden itibaren.. içinde toplantıya gelmez veya aynı süre içinde toplu görüşmeye başlamazsa yetkisi düşüyor Toplu Görüşmenin Başlatılması ve Sonuçlandırılması Her toplantıda tutanak tutularak öneri ve karşı öneriler ve anlaşmaya varılan hususlar yazılıp imzalanıyor, anlaşılamayan konular. Toplu görüşmelerin öü süresi altmış gün Toplu görüşmeye öü başladıktan sonra bu süre içinde anlaşılamazsa.. çıkmış oluyor Tüm konularda anlaşılmışsa, TİS bağıtlanıyor TİS yazılı olmak zorunda Sözleşme dört nüsha olarak düzenleniyor ve taraflarca imzalanıyor İki nüshası görevli makama veriliyor, o da Bakanlığa gönderiyor İşyerinde panolara asılarak ilan ediliyor YETKİ BAŞVURUSU YETKİNİN ALINMASI ÇAĞRI YAPILMASI TOPLANTI YERİ VE TARİHİ TESPİTİ TOPLANTININ BAŞLAMASI YETKİNİN ALINAMAMASI ÇAĞRI YAPILMAMASI TOPLANTI YERİ VE TARİHİ TESPİT EDİLMEMESİ TOPLANTININ BAŞLAMAMASI YETKİNİN DÜŞMESİ VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILAMAMASI 4

5 Toplu İş Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi ve Sonuçları Sözleşmenin imzalanması tarihinde taraf işveren sendikasının üyesi olan işverenin o sendika ile ilgisi daha sonra herhangi bir şekilde kesilse bile, işveren o sözleşme ile bağlıdır Yapılan bir TİS, önceki sözleşme sona ermedikçe yürürlüğe ü girmez TİS en çok önceki toplu sözleşmenin sona erme tarihine kadar geriye uzatılabilir Eski TİS sağlamaz ve bu konuda talepte bulunulamaz Toplu İş Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi ve Sonuçları Taraf sendikanın feshi, infisahı, faaliyetten men edilmesi, yetkiyi kaybetmiş olması TİS i TİS uygulanan işyerinde işverenin herhangi bir şekilde değişmesi i TİS i. TİS in yürürlük süresi içinde, tarafların anlaşarak karşılıklı hak ve borçlarında değişiklik yapmaları Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma Toplu iş sözleşmesinden, sözleşmenin imzalanması tarihinde taraf sendikaya üye olanlar yürürlük tarihinden, imza tarihinden sonra üye olanlar ise üyeliklerinin taraf işçi sendikasınca işverene bildirildiği tarihten itibaren yararlanır Taraf sendikaya üye olmayanların toplu sözleşmeden yararlanması sendikaya ödeyerek mümkün..., olumsuz sendika özgürlüğünün bir sonucu olarak sendika dışında kalmayı tercih etmiş bir işçinin çalıştığı işyerinde yapılan bir TİS ten yararlanabilmesi için ödediği aidat Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma miktarı üyelik aidatından fazla olmamak kaydıyla sendika tüzüğünde belirleniyor ödeyerek TİS ten yararlanmak, işçinin işverene yapacağı ğ yazılı talebi tlbiüzerine olur, bu konuda sendikanın onayı ve izni gerekmez. ödeyerek TİS ten yararlanma, talep tarihinden itibaren geçerli (geçmişe dönük işlem yapılamıyor ) İşveren vekilleri ile kapsam dışı bırakılan işçiler (genellikle teknik ve idari kadrolar, üst düzey yöneticiler) TİS den Toplu İş Uyuşmazlığı Kavramı Herhangi bir işçi ya da işçi grubu ve sendikası ile işveren veya işveren sendikası arasında ücret ve çalışma koşulları ile ilgili olarakortaya çıkan görüş ve fikir ayrılıkları, farklılıklar ve anlaşmazlıklar Uyuşmazlık işçi ve işveren arasındaki bireysel ilişkilerden kaynaklanıyorsa Uyuşmazlık işveren sendikası veya işveren ile işçi sendikası arasında oluyorsa. söz konusu Uyuşmazlığı ve.. Uyuşmazlığı Ayrımı Uyuşmazlığın niteliğine (konusuna) göre bir ayrım söz konusu Uyuşmazlık, taraflar arasındaki iş ilişkilerini düzenleyen mevzuat, TİS İ ve hükümlerinin uygulanmaması, eksik uygulanması ya da yanlış yorumlanması nedeniyle doğmuş ise... (daha önce doğmuş olan bir hakkın korunması ile ilgili ) Uyuşmazlık, var olan bir hakkın değiştirilmesi ya da yeni bir hakkın oluşturulması amacıyla ortaya çıkmışsa... (toplu sözleşme düzeni kurulurken ortaya çıkıyor..) 5

6 Toplu İş Uyuşmazlığının Saptanması ve Uyuşmazlığa.. Müdahale Taraflar arasında bir anlaşma sağlanamadığı durumlarda taraflarca kabul edilebilecek ortak bir çözüm bulma veya onların rızası ile uyuşmazlığı sona erdirme görevini üstlenen ve tarafsız sayılan bir organ, devletin düzenlediği esaslar içinde faaliyet göstererek çalışma barışını korumaya çalışıyor Üçüncü taraf (hukuki bir yapıya sahip ve devletin destek ve kontrolü altında faaliyet gösteriyor ) Toplu İş Uyuşmazlığının Saptanması ve Uyuşmazlığa Barışçı Müdahale Uzlaştırma.. Araştırma komisyonları Türk hukukunda bu barışçı çözüm yollarından ve. benimsenmiştir Taraflar arasındaki görüş ayrılıklarını gidermek ve onları anlaşabilecekleri bir noktaya getirmek için üçüncü bir tarafın yaptığı faaliyetler Uzlaştırmaya benzer bir kavram, ikisi de uyuşmazlığı dostane bir şekilde ve tarafları zorlayıcı ve bağlayıcı bir karar almadan sona erdirecek çözümler arıyor ve önerilerde bulunuyor Ülkemizde arabuluculuk, toplu iş uyuşmazlığını çözmek üzere grevden önce başvurulması gereken. bir süreç 6356 Sayılı Kanun a göre arabuluculuk. bir sistem Arabulucu Bakanlığa bağlı kurulan Resmi Teşkilatı nın belirlediği blildiğilisteden seçiliyor, gerekli nitelikler için ii Tüzük var Kişinin nitelikleri ve atanması yasa ve tüzükle belirlenmiş, faaliyeti belirli bir süre ile sınırlandırılmış, tarafları ortak bir noktada buluşturmak için öneriler sunuyor, rapor hazırlıyor süreci uyuşmazlığın tespiti ile Uyuşmazlığın söz konusu olduğu durumlar; Toplu görüşme için kararlaştırılan ilk toplantıya taraflardan biri gelmez veya geldiği halde.. Toplu görüşmeye başladıktan sonra toplantıya devam etmezse.. Taraflar toplu görüşme süresi içinde.. tutanakla tespit ederlerse Altmış gün olan toplu görüşme süresi anlaşma.. sona ererse Söz konusu durumlardan biri olursa taraflardan biri uyuşmazlığı altı işgünü içinde görevli makama bildirir, aksi durumda işçi sendikasının Uyuşmazlığın tespitinden sonra; Görevli makam uyuşmazlığın tespiti sonrası altı işgünü içinde taraflarca en az birinin katılımı ile veya resen resmi listeden bir arabulucuyu görevlendiriyor ya da Taraflar kendi aralarında.. resmi listeden bir arabulucu belirleyebiliyor ve görevli makam bu kişiyi görevlendiriliyor 6

7 Arabulucu tarafların anlaşması için her türlü çabayı harcıyor ve önerilerde bulunuyor, taraflar anlaşmazlık konusuyla ilgili arabulucunun istediği her türlü bilgi ve belgeyi.. Arabulucunun görev süresi kendisine yapılacak bildirimden itibaren onbeş gün, bu süre tarafların anlaşması ile en çok işgünü uzatılabiliyor ve görevli makama bildiriliyor Arabulucu tarafların anlaşmasını sağlarsa uyuşmazlık çözümlenmiş oluyor ve.. imzalanıyor süresinin sonunda anlaşma sağlanamamışsa arabulucu üç işgünü içinde uyuşmazlığı belirleyen bir tutanak düzenliyor ve uyuşmazlığın sona erdirilmesi için gerekli gördüğü önerileri de ekleyerek görevli makama veriyor Görevli makam uyuşmazlık tutanağını en geç üç işgünü içinde taraflara tebliğ ediyor. uygulaması da var (yasal grev kararı alınan bir uyuşmazlıkta Bakan ın ya da onun görevlendirdiği bir kişinin arabuluculuk yapması ) Özellikle grev ve lokavt. bulunduğu durumlarda toplu iş uyuşmazlıklarının kesin ve son çözümü hakemlik (zorunlu hakemlik ) Buna karşılık hakeme başvurmada tarafları serbest bırakan uygulama da var (özel hakemlik ) ta olduğu gibi bir öneri yapılması ve bunun kabulünün tarafların tercihine bırakılması söz konusu değil,, tek bir kişi ya da kurul hakem olabiliyor Ülkemizde hakemlik özel ve zorunlu olmak üzere iki ayrı şekilde; 1 Özel (Tahkim): Taraflar toplu hak ve çıkar uyuşmazlıklarının her aşamasında özel hakeme başvurabiliyor, hakeme gidilebilmesi için her iki tarafın da.. gerekli Toplu çıkar uyuşmazlıklarında özel hakeme başvurulması halinde bundan sonraki aşamalar (arabuluculuk, grev ve lokavt).., çünkü hakem kararı uyuşmazlığı bitiriyor ve TİS niteliği taşıyor 2 Zorunlu (Yüksek Kurulu): Ülkemizde zorunlu hakemlik Yüksek Kurulu (YHK) tarafından yürütülüyor üütülü YHK, Yargıtay ın yasadan doğan uyuşmazlıklara bakmakla görevli dairelerinin başkanlarından en kıdemli olanının başkanlığında,... üyelerinden, iş hukuku alanında çalışanlardan, işçi ve işveren konfederasyonlarından ve ÇSGB Çalışma Genel Müdürü nden oluşuyor 2 Zorunlu (Yüksek Kurulu): YHK ya başvuru aşağıdaki durumlarda oluyor; Grev oylaması sonucunda grev yp yapılmaması yönündeki kararın kesinleşmesinden itibaren altı işgünü içinde..; Grev ve lokavtın yasak olduğu uyuşmazlıklarda, konuyla ilgili düzenlenecek tutanağın tebliğinden ya da erteleme süresinin uyuşmazlıkla sonuçlanması halinde sürenin bitiminden itibaren. altı işgünü içinde YHK ya başvurabilir, Aksi durumda işçi sendikasının... 7