T.C. KEPEZ KAYMAKAMLIĞI Tarım Đlçe Müdürlüğü LABORATUARLARA HAYVANSAL NUMUNE GÖNDERME. HAZIRLAYAN: Dr. Evrim ÖZDEMĐR

Transkript

1 T.C. KEPEZ KAYMAKAMLIĞI Tarım Đlçe Müdürlüğü LABORATUARLARA HAYVANSAL NUMUNE GÖNDERME HAZIRLAYAN: Dr. Evrim ÖZDEMĐR ANTALYA 2010

2 ĐÇĐNDEKĐLER LABORATUVARA MARAZĐ MADDE GÖNDERĐMĐ...3 TEŞHĐSTE DĐKKAT EDĐLECEK NOKTALAR...3 ANALĐZE GÖRE MATERYAL GÖNDERME...4 CANLI HAYVANDAN ÖRNEK ALMA...5 HASTALIKLARA GÖRE MATERYAL GÖNDERME...9 BAKTERĐYEL HASTALIKLAR...9 VĐRAL HASTALIKLAR...11 PARAZĐTER HASTALIKLAR...13 YETERSĐZLĐK HASTALIKLARI...15 TEŞHĐS ĐÇĐN LABORATUARA GÖNDERĐLECEK MUAYENE MATERYALLERĐNĐN SEÇĐMĐNDE DĐKKAT EDĐLMESĐ GEREKEN HUSUSLAR...16 BAL ARILARININ VARROOSĐS TEŞHĐSĐNDE LABORATUVARA MARAZĐ MADDE GÖNDERME...18 Ek Ek Ek KAYNAKLAR

3 LABORATUVARA MARAZĐ MADDE GÖNDERĐMĐ Laboratuardan istenen muayeneye göre gönderilecek materyalin çeşitleri ve gönderilme tarzları değişir. Örnekleme ve laboratuara numune gönderme sırasında dikkat edilecek birkaç nokta teşhisin doğruluğunu ve güvenilirliğini artırır. TEŞHĐSTE DĐKKAT EDĐLECEK NOKTALAR Doğru Materyal Doğru Enfeksiyon Döneminde Örnekleme Doğru Transport Doğru Laboratuvar Metodu 1. DOĞRU MATERYAL Laboratuardan istenecek teste uygun doğru materyalin uygun şartlarda alınması uyulması ve dikkat edilmesi geren ilk basamaktır. Kan, dışkı, deri, nazal-genital-konjunktival swap, süt, idrar, abse, abort (atık), anaerobik kültür örnekleri canlı hayvanlardan alınabilecek numune örnekleridir. Akciğer, trake (solunum sistemi enfeksiyonları), barsak (sindirim sistemi enfeksiyonları), beyin, spinal cord (merkezi sinir sistemi enfeksiyonları), plasenta, fetüsun dalak, karaciğer vb. (abort) ölü hayvanlardan alınabilecek numune örnekleridir. 2. DOĞRU ENFEKSĐYON DÖNEMĐ Laboratuardan istenecek teste göre uygun dönemde numune alınması teşhis oranını büyük oranda etkilemektedir. Akut enfeksiyon dönemi; klinik belirtilerin belirgin olduğu, alınan materyallerden etken izolasyonu veya antijen tespiti şansının %100 e çıktığı dönemdir. Defervesan dönemde IgM ve IgG cevabı şekillenir, klinik bulguların hafiflediği bu dönemin başlarında alınan tek serum örneğinde IgM tespiti mümkündür. Defervesan dönemin başlarında alınan ilk serum örneği ve 15 gün sonra alınan ikinci serum örneğinde çift katlı antikor artışının tespiti yapılabilir. Bu dönemde virüs izolasyonu şansı oldukça azdır. Konvelesan dönem ise maksimum IgG düzeyinin izlendiği ama virüs izolasyonunun yapılamadığı dönemdir. 3. DOĞRU TRANSPORT Alınan numunenin uygun şekilde saklanması ve laboratuara gönderilmesi dikkat edilecek hususların en önemlisidir. Alınan numunenin istenecek teste uygun şekilde muhafaza edilmesi ve uygun şartlarda ve çabuklukta laboratuara gönderilmesi esastır. Numune saklamada kullanılabilecek solüsyonlar; %50 gliserinli tamponlanmış fosfat solüsyonu (PBS) (50 ml gliserin+50 ml PBS), PBS, %10 luk formalin olabilir. Soğuk şartlarda transportu gereken numuneler için buz aküleri ya da koşullara göre kuru buz kullanmak (Soğuk zincir) gereklidir. Kan ve swap dışındaki bazı materyaller dondurularak da laboratuara gönderilebilir. 4. DOĞRU LABORATUVAR METODU Şüpheli hayvanın akut hasta veya konvelesan dönemde oluşu, araştırma materyalinin cinsi ve durumuna göre araştırmada kullanılacak yöntemin seçilmesi çok önemlidir. 3

4 ANALĐZE GÖRE MATERYAL GÖNDERME 1- Bakteriyolojik Muayeneler için: Organ, akıntı, balgam, yavru ve yavrunun zarları, bağırsak içeriği, süt, idrar, lenf yumrusu, sperma veya mümkünse bütün kadavra olduğu gibi gönderilir. Bakteriyolojik inceleme amacıyla marazi madde gönderirken alet ve kaplar steril olmalı (steril alet ve kaplar bulunmadığı takdirde steril şartlarda her organ ayrı plastik torbalara konarak ağzı bağlandıktan sonra kavanoz veya kutularda gönderilmeli). Organ parçaları lezyonlu kısımlardan steril makas veya bıçakla kesilerek temiz ve steril kavanozla üzerine steril %50 gliserinli tuzlu su konarak gönderilmelidir. Gönderilecek gaitaya birkaç damla kloroform damlatılmalıdır. Süt, vajen akıntısı, balgam steril bir şişeye konarak gönderilmelidir. 2- Serolojik Muayeneler için: Kan, kan serumu, süt, süt serumu ve sperma steril olarak alınır ve steril bir şişeye konarak gönderilir. 3- Histopatolojik Muayeneler için: Organların 0,5 cm kalınlığında 2-3 cm uzunluğunda sağlam ve lezyonlu kısımları birlikte ihtiva edilen parçaları kesilerek %10'luk formol içinde gönderilir. 4- Toksikolojik Muayeneler Đçin: Şüphe edilen zehire göre materyal gönderilmelidir. Bunlar; bitki ve bitkinin tohumu, yaprak, çiçek, gövde ve kökleri, kimyasal madde artıkları ve kapları vb. Hayvan ölmüş ise %70 alkol içerisinde, mide ve mide içeriği, karaciğer, dalak, böbrek ve böbrek etrafı yağları gönderilir. 5- Virolojik Muayeneler Đçin: Bu amaçla; deri, kan, organ, mükoz, serum, dış parazitler veya tüm hayvan gönderilebilir. Alınacak materyaller; steril alınmasına özen gösterilerek mümkünse soğuk zincirde en kısa zamanda laboratuara ulaştırılmalıdır. 6- Kimyasal analizler Đçin: Serum, ot, yün, kan, iç organlar, hasta hayvan veya ölü hayvanlar usulüne uygun olarak gönderilir. 7- Parazitolojik Muayeneler Đçin: Dış ve iç parazitler, deri kazıntısı, yün ve kıllar, iç organlar, gaita, idrar, kan frotisi, kan serumu gönderilir. 8- Mikolojik Muayeneler Đçin: Tedavi görmemiş, taze lezyonlu, deri kazıntısı ve lezyonlu organlar sıkı kapalı şişe veya kavanozda gönderilir. 4

5 CANLI HAYVANDAN ÖRNEK ALMA 1. KAN: Kan örnekleri hematolojik, serolojik, mikrobiyolojik ve biyokimyasal analizler amacıyla alınabilir. Hematolojik ve mikrobiyolojik analizler için alınan kan örneklerinde etilen diamin tetra-asetik asit (EDTA) veya heparin gibi antikoagulanların kullanılması yaygındır. Serolojik ve biyokimyasal analizler için kan örneği mümkün olduğu kadar temiz bir şekilde venöz yoldan alınır. Çoğu büyük memeli hayvanda jugular ven veya bir kaudal ven seçilir. Kuşlarda genellikle bir kanat veni seçilir. Kan enjektörle veya vakum tüpüyle alınabilir. Bir mikroskop lamı üzerinde taze kan yaymasının yapılması da gerekebilir. Bunun için az miktardaki kan 3 açılı bir iğneyle delinerek uygun bir şekilde alınabilir. Đdeal olarak, kan alınacak bölgedeki deri traş edilmeli (veya tüyler koparılmalı) ve % 70 lik alkolle silinmeli ve kuruması beklenmelidir. Antikoagulan ile alınan örneklerin alındıktan sonra en kısa zaman içerisinde sadece nazik hareketler ile alt üst edilerek tam olarak karıştırılması gereklidir. Serum örnekleri için jelli tüpler kullanılabileceği gibi yokluğunda alınan kan oda ısısında 1-2 saat süreyle pıhtı oluşmaya başlayıncaya kadar bırakılmalıdır. Daha sonra steril bir çubuk ile çevresi çizilerek pıhtı ayrılır ve tüpler 4ºC deki buzdolabında birkaç saat veya bir gece bekletilir, sonra örnek 1000 devirde yaklaşık dk süreyle santrifüj edilir ve serum yavaşça pipetle alınabilir. Antikor titrelerinin anlamlı olabilmesi için sıklıkla 7-14 gün arayla alınmış çift serum örneklerine ihtiyaç duyulabilir. 2. DIŞKI: En az 10 g taze dışkı alınmalıdır. Parazitoloji için alınacak dışkı özel koruyucu içine alınarak laboratuara 24 saat içerisinde ulaşacak şekilde yollanmalıdır. Eğer nakil süresi 24 saati aşacak gibiyse parazit yumurtalarının açılmasını engellemek için örnek buz üstünde veya buzdolabında gönderilmelidir. Taşınma için vidalı kapaklı konteynırlar veya steril plastik kaplar kullanılmalıdır. Oluşacak gaz tüpün tıpasını patlatabileceğinden, örneğin bütünlüğü bozulabileceğinden ve ambalajdaki diğer örnekler kontamine olabileceğinden dolayı lastik tıpalı tüplerden kaçınılmalıdır. Alternatif olarak, bazen de tercih edilen bir yöntem olarak dikkat edilerek rektumdan (veya kloakadan) mukozal yüzeyden svablar almaktır. Svablar gözle görülür şekilde fekal materyal ile kaplanmalıdır ancak svabla alınan örnekler parazitoloji için yeterli değildir. Mikrobiyolojik muayene için svapla alınan örnekler uygun transport medyum içerisinde 4ºC de taşınmalıdır. Küçük hassas hayvanlardan ve kuşlardan svablar alınırken hayvanı yaralamaktan kaçınmak için dikkatli olunmalıdır. 3. DERĐ: Mikrobiyolojk muayene için infekte deri lezyonlarından biyopsi veya kazıntı örnekleri steril kaplar içerisinde en kısa zamanda laboratuara ulaştırılır. Yüzeyde beslenen kene, bit ve fungal infeksiyonlar için koparılmış kıl veya yün örnekleri, fungal infeksiyonlar için ayrıca deri kazıntıları ve tırnak kullanılır. Fungal enfeksiyonların tespiti için alınan örneklerde, lezyonlarda bulunan yabancı maddeleri, kontaminant mantar sporlarını ve diğer ajanları gidermek için, lezyonlar, %70 alkole batırılmış pamukla iyice silinirler. Alkol kuruduktan sonra, steril makas, pens, küret, bistüri, vs. ile lezyonların kenarlarındaki aktif bölgelerden deri kazıntısı alınarak steril kuru petri kutularına veya şişelere, yeteri miktarda toplanır ve ağzı iyice kapatılır. Eğer lezyonlar birden fazla ise, her lezyon için ayrı örnek alınır ve hemen laboratuvara gönderilir. Bu örnekler aynı zamanda uyuz veya bakteriyel enfeksiyonun saptanmasını sağlayacaktır. Bir bistürinin kenarı kullanılarak alınan derin deri kazıntıları deriye gömülmüş kenelerin saptanması için ve kanatlı hayvanlarda marek hastalığından şüphelenildiğinde viral antijenlerin saptanması için tüy uçlarının alınması gereklidir. 5

6 4. GENĐTAL BÖLGE ÖRNEKLERĐ VE SEMEN: Örnekler vajinal veya prepusyal yıkama veya uygun svabların kullanılması yoluyla alınabilir. Serviks veya uretra svablama yoluyla örneklenebilir. Semen örnekleri en iyi şekilde bir yapay vajina kullanılarak veya penisin çıkarılması ve yapay şekilde uyarılması yoluyla alınabilir. Örnekte spermden zengin bir kısım bulunmalı ve antiseptik yıkama solüsyonları ile bulaş engellenmelidir. Sıklıkla spesifik transport medyum koşullarına gereksinim duyulur. 5. GÖZ (KONJUNKTĐVA): Konjunktivadan örnek palpebranın ayrık tutulması ve yüzeyin nazikçe svablanması ile alınabilir. Daha sonra svab transport medyumu içerisine konulur. Bir mikroskop lamı üzerine kazıntılar da alınabilir. Mikroskopik muayene için yeterli sayıda hücre alındığından emin olunmak için svabların metal saplarıyla örnek alınabilir. Nadiren mukopurulent nazal ve lakrimal akıntılar da yararlı olabilir. 6. NAZAL AKINTI (TÜKÜRÜK, GÖZYAŞI): Örnekler, tahta esnek olmadığından ve takılabileceğinden, tercihen tel saplı dakron, pamuk ve gazlı bez svablarıyla alınmalıdır. Svabın transport medyumu ile ıslatılması veya nemlendirilmesi yardımcı olabilir. Svab 1 dakika kadar sekresyonlar ile temas ettirilmelidir. Daha sonra transport medyumu içerisine yerleştirilmeli ve gecikmeden 4ºC de laboratuvara gönderilmelidir. 7. SÜT: Süt örnekleri ineklerden mastitisin ilk belirtisinde, hayvanlar meme içi veya sistemik antibiyotiklerle tedavi edilmeden, mümkünse en kısa sürede toplanmalıdır. Süt örnekleri meme başı temizlendikten ve kuruduktan sonra alınmalıdır. Memeler çok kirli olmadıkça su ile yıkanmamalıdır. Eğer memeler ve meme başı yıkanmış ise kağıt havlu ile tamamen kurulanmalıdır. Genellikle memeleri; meme başı sfinkterlerine özel dikkat göstererek bir ıslak pamuk ile veya gerektiğinde % 70 lik alkol ile silmek yeterlidir. Önce uzakta olan 2 meme başı silinir, daha sonra yakın olan meme başları silinir. Dar boyunlu toplama şişesi daima yatay olarak tutulmalıdır. Her meme başından ilk akan süt atılır ve tüp daha sonra gelen akımla doldurulmalıdır. Mümkünse her meme başından ayrı kaplara örnek alınmalıdır. Bileşik örnekler de alınabilir. Süt önce en yakın iki meme başından toplanır, daha sonra uzak olan diğer iki meme başında alınır. Böylece temiz olan meme başına kazayla kolun sürtünmesi engellenmiş olur. Günümüzde mastitisin teşhisinde, dört memedeki sütü de aynı anda analiz edebilen, somatik hücre sayısından etkilenmeyen ve tedavi sonucunuzu 10 saniyede gösterebilen mastitis süt analiz cihazları kullanılmaktadır. Bu cihaz, laboratuvara numune göndermeden teşhis koymayı hızlandırmaktadır. Büyük tankta toplanmış sütten alınan örnekler bazı testler için kullanılabilir. Serolojik testler için kullanılacak süt dondurulmamış, ısıtılmamış ve sert şekilde çalkalanmamış olmalıdır. Eğer sütlerin laboratuvara ulaştırılması gecikecekse serolojik testler için toplanmış süt örneklerine koruyucular ilave edilebilir. Eğer gerekliyse bakteriyel muayene için süt dondurulabilir. 8. ĐDRAR: Đdrar örnekleri, idrar analizi, bakteriyel mikroskopi, kültür veya klinik bir bakteriürinin bulunup bulunmadığını saptamak için canlı bakteri sayımı amacıyla gönderilebilir. Normal olarak idrarda bakteri bulunmamalıdır. Đdrarın alınmasında temel ilke, olabildiğince üretradan ve çevreden mikroorganizmaların hiç bulaşmadan alınmasıdır. Bakteriyolojik prosedürler açısından tercih edilen toplama yöntemleri sistosentez, katater veya orta idrarı örnekleridir. 6

7 Đdrar yolu enfeksiyonlarının araştırılması için en iyisi taze sabah idrarının alınmasıdır. Aseptik şartlarda, bölge temizlendikten sonra ilk idrar atılır. Orta idrarı steril kaplara alınmalı ve en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalıdır. Đdrar yine aseptik koşullarda sonda veya idrar kesesine punksiyon yapılarak da alınabilir. Fakat bu sırada sonda ile üretra flora mikroorganizmalarının idrar kesesine itilmesi ile enfeksiyon şekillendirilebilir. Bu nedenle prostat gibi hayvanların idrar yapamadığı durumlar dışında sonda tercih edilmemelidir. Güvenilir laboratuvar sonuçları elde etmek için örneklerin süratle laboratuvara ulaştırılması ve kültürlerinin yapılması veya örneklerin kültür için uygun koşullarda muhafaza edilmesi gerekir. Örneklerin oda ısısında bekletilmesi ve kültürün ekilmesindeki gecikme idrar örneği içindeki mikroorganizmaların hızla üremesine neden olur ve gerçek klinik durumu yansıtmaz. Zorunlu olarak gecikme olacaksa örneğin buzdolabında bekletilmesi gerekir. Örnekler en geç 4 saat içinde kültüre alınmalıdır. Örneklerin kültüre alınmasında gecikme kaçınılmaz olursa 48 saate kadar buzdolabında bekletilebilir. Đdrar örneği buzdolabında muhafaza edildiğinde koloni sayısı 48 saate kadar genellikle stabil kalmaktadır. Ancak lökosit sayıları bu süre içinde düşer. 9. APSE: Mümkünse 3 ml irin, apsenin duvarından kazıntı ile birlikte toplanmalıdır. Apsenin orta kısmındaki irin genellikle sterildir. En iyi kültür sonuçları, yeni şekillenmiş apselerden örnek toplandığında alınır. 10. ABORT (ATIK): Fetal abomasal içerik (ruminantlarda), akciğer, karaciğer ve fetüs içinde ve üzerindeki büyük lezyonlardan örnekler alınmalıdır. Sığır ve koyunlarda plasentanın infekte kısımları, 2 veya daha fazla kotiledon, uterus akıntısı, leptospiral abort olasılığında ana hayvanın 20 ml orta idrarı alınmalıdır. Serolojik testler için serum örnekleri alınmalıdır. Endemik hastalıklarda akut ve nekahat dönemine ait serum örnekleri dikkate alınmalıdır. 11- ANAEROBĐK KÜLTÜR ÖRNEKLERĐ: Đyi bir toplama yöntemi şarttır, çünkü çoğu anaerob havadaki oksijene 20 dakikadan daha fazla maruz kaldığında canlılığını sürdüremez. Örnekleri bitişik mukozal yüzeylerle temas ettirerek kontamine etmemek, bu yüzeylerin kalıcı bir anaerobik floraya sahip olmasından dolayı önemlidir. 4 saatten fazla süreyle ölü durumda kalmış hayvanlardan alınmış örnekler, hayvan bedeninin bağırsaklardan gelen anaeroblar tarafından hızla kontaminasyonu nedeniyle genellikle uygun değildir. Anaerobların izolasyonu için bütün örnekler alımından sonra mümkün olan en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalıdır. Anaerobik kültür için svablarla toplanmış örnekler herhangi bir değer taşımaz. Kabul edilir örnekler; steril kapalı bir konteynır içerisine yerleştirilmiş doku bloklarını (4 cm 3 ) ticari anaerob örnek toplama kapları içerisinde tutulan dokuları ve eksudatlar için bir enjektör içerisinde toplanabilen örnekleri içerir. Hava enjektör içerisinden dışarı atılır ve iğne kendi üzerine kıvrılır veya tıkanır. Spesifik toksinin gösterilmesinin gerekli olduğu şüpheli enterotoksemi vakalarında en az 20 ml ileal içerik gönderilmelidir. Đçeriği ile birlikte her iki ucu sıkı bir şekilde bağlanmış bir ileum parçası kabul edilebilir veya ileal içerikler vidalı kapaklı bir şişeye konulabilir. 7

8 HASTALIK MATERYALĐN OLUMSUZ YÖNDE ETKĐLEYEN FAKTÖRLER: Marazi maddenin alınmasıyla ilgili eksiklikler, laboratuara gönderilmesiyle ilgili eksiklikler ve protokol düzenlenmesiyle ilgili eksiklikler olarak sıralanabilir. 1-Marazi Madde Alınmasıyla Đlgili Eksiklikler: Şüphe edilen hastalığa uygun olarak alınmaması, Hayvan sahibi tarafından usulüne, asepsi ve antisepsi kurallarına uygun olarak alınmaması, Ölümden çok sonra alınması, Organlardan yeterli büyüklükte materyalin alınmaması, Tedavi görmüş hayvanlardan alınması olarak sıralanır. 2-Marazi Madde Gönderilmesiyle Đlgili Olabilecek Eksiklikler: Prezervatif ve fiksatif sıvı kullanılmaması (Dikkat! Uzun sürede laboratuara ulaşması halinde %50 gliserinin bakterisit etkisi vardır), Ambalajın standart olmayışı ve bozulması veya kırılması, Yolda gecikme ve kokuşma olarak sıralanabilir. 3-Protokol Düzenlenmesiyle Đlgili Olabilecek Eksiklikler: Hastalık mahallinde inceleme yapılmadan anemnezin çoğunlukla yetiştirici ifadesine dayandırılması ve protokolün bu bilgiler doğrultusunda düzenlenmesi Şüphe edilen hastalığa karşı özel marazi maddenin protokolde yer almaması, Yapılan aşılamalara ve tedavilere dair kayıtların yapılmaması, Protokol bilgilerinin teşhis çalışmalarını yönlendirmemesi veya yönlendirme bilgilerinin yetersizliği, Anemnez ve teşhisi istenen hastalık arasında ilginin olmayışı sıralanabilir. 4-Materyal Gönderilirken: Taze kadavradan alınmış olmalı, Bakteriyolojik, serolojik, virolojik ve mikolojik muayeneler için alınan materyallerin gerek alınışı gerekse konacakları kapların sterilitesine önem verilmemesi, Gönderme protokolü materyali gönderen Veteriner Hekim tarafından eksiksiz olarak doldurulmalı (özellikle yapılan tedavi, uygulanan aşı ve ilaçların detaylı olarak izahı, şüphe edilen hastalık, hastalığın seyir şekli, ani ölüm, kronik, sporadik vakalar, sürü problemi şeklinde işaret edilmelidir), Dikkat! 8/5/1986 tarihli ve 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanununun 4 üncü Maddesine Göre Tespit Edilen Đhbarı Mecburi Hastalıklar aşağıda gösterilmiştir. 1. Sığır vebası 2. Şap 3. Sığır tüberkülozu 4. Sığır brusellozu 5. Sığırların süngerimsi beyin hastalığı (BSE) 6. Anthrax (Şarbon) 7. Kuduz 8. Koyun-keçi çiçeği 9. Koyun ve keçi brusellozu 10. Koyun ve keçi vebası (PPR) 8

9 11. Mavidil 12. At vebası 13. Ruam (Mankafa) 14. Durin (At frengisi) 15. Atların enfeksiyöz anemisi 16. Veziküler stomatitis (Bulaşıcı stomatitis) 17. Equine encephalomyelitis 18. Tavuk vebası (Avian influenza) 19. Newcastle (Yalancı tavuk vebası) 20. Pullorum 21. Kanatlı tifosu (Tavuk tifosu) 22. Arıların amerikan yavru çürüklüğü 23. Balıkların enfeksiyöz hematopoietik nekrozisi (IHN) 24. Scrapie 25. Kedilerin süngerimsi beyin hastalığı (FSE) 26. Bonamiosis 27. Marteiliosis 28. Spring Viraemia of Carp (SVC) 29. Viral Hemorajik Septisemi (VHS) 30. Bakterial Kidney Disease (BKD) 31. Crayfish Plague (Kerevit Vebası) Zoonoz hastalıklar yönünden şüpheli marazi madde gönderilirken; toplum sağlığı göz önünde bulundurularak çevrenin kontaminasyonunu önlemek amacıyla ambalajı özellikle çok iyi yapılarak mümkünse bir kurye ile gönderilmelidir. HASTALIKLARA GÖRE MATERYAL GÖNDERME Şüphe Edilen Hastalıklara Göre Laboratuara Gönderilecek Materyaller: BAKTERĐYEL HASTALIKLAR 1-Bakteriyel Hastalıklar: Kan frotisi veya Pamuğa emdirilmiş kan (otopsi yapılmaz) 2-Botriyomikozis (Botryomycosis): Đrin ve lezyonlu doku parçaları (%50 gliserin), Lezyonlu doku örnekleri (%10 nötral formalin içerisinde) 3-Brusellozis (Brucellosis): Peynir, tereyağı, krema, idrar, kan, vajen akıntısı, atık cenin ve fetal membranlar (%50 gliserin) 4-Basiller Đkterohemoglobinüri (Bacillary hemoglobinuria): Nekrozlu karaciğer dokusu (%50 gliserin) Nekrozdan yapılan froti, Vücut boşluklarında biriken sıvıdan alınan örnek (steril) 9

10 5-Bradzot (Brodsot): Lezyonlu abomazum ve duodenum (%50 gliserin), Abomazum sıvısı 6-Botulismus (Botulism): Şüpheli gıda maddeleri, Kan serumu, Mide-bağırsak içeriği 7-Buzağı Septisemisi: Mezenteriyal lenf yumrusu, dalak, böbrek ve bağırsak (%50 gliserin), Uzun kemik 8-Enterotoksemi (enterotoxemia): Đnce bağırsak içeriği (gecikme halinde kloroform (1 damla/10 cc) ilave edilebilir. 9-Enfeksiyöz Nekrotik Hepatit (Infectious Necrotic Hepatitis): Nekrotik karaciğer dokusu (%50 gliserinli) Vücut boşluklarında biriken sıvıdan alınan örnekler (steril) 10-Gazlı Gangren: Enfekte doku örnekleri (%50 gliserin) Ödem sıvısı (steril) 11-Leptospirozis (Leptospirosis): Böbrek, karaciğer (%10 formol), Kan serumu, idrar, böbrek, karaciğer (taze) 12-Listeriyozis (Listeriosis): Beyin, beyincik, m.oblongata, m.spinalis (servikal) (%10 formol), Atık cenin, beyin, beyincik, m.oblongata (%50 gliserin) 13-Nekrobasillozis: Lezyonlu doku örnekleri (%50 gliserin) 14-Paratüberkülozis (Paratuberculosis): Rektal mukoza kazıntısı, kan serumu, gaita Kalınlaşmış bağırsak bölümünden bir parça, Materiyal ve iliosekal lenf yumruları (%50 gliserin ve %10 formol) 15-Pastörellozis (Pasteurellosis): Kalp kanı, karaciğer, dalak, böbrek ve lezyonlu akciğer (Gliserin ve %10 formol) 16-Psöydotüberkülozis (Pseudotuberculosis): Lezyonlu doku örnekleri, bölgesel lenf yumruları (%50 gliserin, %10 formol) 17-Ruam (Malleus): Kan serumu (Mallein uygulamasından önce veya uygulamadan 2 ay sonra) 10

11 18-Salmonellozis (Salmonellosis): Kan serumu, süt, gaita, Atık cenin (bütün veya mide içeriği), Organ numuneleri, Mezenteriyal lenf yumruları (%50 gliserin), Atıktan 15 gün sonra anadan kan serumu 19-Tetanoz: Kan serumu, Yara bölgesinden doku örneği (%50 gliserin), Yaradan alınan sızıntılar (steril) 20-Tüberküloz (Tüberculosis): Lezyonlu doku örnekleri ve lenf yumruları (%50 gliserin ve %10 formol) Tüberküloz veya tüberkülozdan şüpheli hayvanlarda bakteriyolojik muayene için marazi madde alınması gerektiği hallerde aşağıda belirtildiği gibi alınır ve laboratuvara gönderilir. A - Marazi madde almak için kullanılacak alet ve malzemeler ile marazi madde göndermede kullanılan kaplar her kullanılıştan önce sterilize edilir. B - Akciğer tüberkülozunda öksürüğü takiben yutağa gelecek balgam ya özel kaşıklar veya el sokulmak veya bronşlara özel püsküllü fırçalar sokulmak suretiyle alınır. C - Meme tüberkülozunda memeler kaynatılmış ılık sabunlu su ile iyice yıkanır, % 70 alkolle ayrıca silinerek dezenfekte edilir ve steril pamuk veya steril bezle kurutulur, sonra hastalıklı meme, elleri dezenfekte edilmiş kimse tarafından 4-5 çekim sağıldıktan sonra kalan sütten 100 cc. alınır, eğer hasta veya hastalıktan şüpheli memeden bu miktar süt alınması mümkün olmazsa aynı şekilde diğer meme bölümlerinden sağılacak sütlerle 100 cc'ye tamamlanır. Alınan bu süt laboratuvar muayenesi için uzak bir yere gönderilecekse bozulmasını önlemek üzere 100 cc. süte yarım gram asit borik ilave edilir. 21-Yanıkara: Lezyonlu bölgeden kas doku (%50 gliserin) 22- Şarbon (Anthrax) Kan frotisi Pamuğa emdirilmiş kan Hayvan farkından olmadan kesildi ya da otopsisi yapıldı ise taze kadavradan bir parça dalak ve bir uzun kemik (femoris) kırılmadan çıkarılır. Hızlı şekilde laboratuara gönderilir. Ölümün üzerinden birkaç saatten fazla zaman geçti ise ya da numunenin laboratuara gönderilmesi uzun zaman alacaksa iç organ alınmaz sadece uzun kemik gönderilir. VĐRAL HASTALIKLAR 1. Akabane Virus Enfeksiyonu: Kan serumu (iyileşen hayvanlardan), Abort materyali 2. Üçgün Hastalığı (Bovine Ephemeral Fever): Kan serumu 3. Coryza Gangrenosa Bovum (Malignant Catarrhal Fever): Dil, dudak, akciğer, dalak, böbrek, beyin, beyincik ve bağırsaklar (%10 formol) 11

12 4. Ektima (Contagious Ecthyma): Lezyonlu dil, dudak, deri ve iç organ numuneleri (%10 formol) 5. IBR (Infectious Bovine Rhinotracheitis): Göz burun akıntısı, vaginal svap (ateşli dönemde buz içinde), Üst solunum yolu ve akciğer doku örnekleri (%10 formol) 6. Koyun-Keçi Çiçeği (Sheep Pox): Lezyonlu dil, dudak, deri, akciğer, böbrek ve ön mideler (%10 formol) 7. Koyun-Keçi Vebası (PPR): Dil, dudal, tonsil, akciğer, dalak, karaciğer, bağırsak ve lenf yumruları (%10 formol), Akciğer, dalak, mezenteriyal lenf yumrusu (buz içinde), Defibrine kan, göz svabı (4º C), Kan serumu (iyileşenlerden aşı geçmişi belirtilecek) 8. Köpek Gençlik Hastalığı (Distemper): Akciğer, dalak, böbrek, idrar kesesi, deri, beyin ve beyincik (%10 formol) 9. Kuduz (Rabies): Bütün kafa 10. Sığır Enzootik Löykozisi (Enzootic Bovine Leucosis): Kan serumu, Lenf nodülleri, neoplazilerin şekillendiği dokulardan numuneler (%10 formol) 11. Mavidil (Blue Tongue): Defibrine kan (ateşli devrede-opg(oxalate-phenol-glycerin)) 12. BVD-MD (Bovine Virus Diarhea-Mucosa Disease): Dil, dudak, dalak, karaciğer, bağırsak (%10 formol) Defibrine kan (ateşli dönemde), Kadavradan lenf nodülleri (buz içinde) 13. Parainfluenza-3 enfeksiyonu (Pl-3): Lezyonlu akciğer, lenf yumruları (%10 formol), Brun svabı (ateşli dönemde), Kadavradan akciğer (buz içinde) 14. Rift Vadisi Humması (Rift Valley Fever): Karaciğer, beyin, beyincik (%10 formol) 15. Sıçrama Hastalığı (Scrapie): Beyin, beyincik, m.spinalis (%10 formol) 16. Sığır Vebası (Rinder Pest): Dil, dudak, tonsil, lenf nodülleri (%10 formol), Tonsil, dalak, mezenterial lenf nodülleri (buz içinde) 12

13 17. Şap Hastalığı: Dil, dudak, kalp (bütün) (%10 formol) Şap hastalığının kesin teşhisi ve tip tayini için çift tırnaklı hasta hayvanlardan alınacak marazi maddeler en seri vasıta ile aşağıdaki esaslar dahilinde Şap Enstitüsüne gönderilir. 1. Marazi maddeler mümkün olduğu kadar antiseptik tatbik edilmemiş hasta sığır, koyun, keçilerden alınır. 2. Marazi madde alınırken ve gönderilirken kullanılacak bütün alet ve malzemelerin steril olmasına dikkat edilmelidir 3. Marazi maddeler; Şap Enstitüsü Müdürlüğünce hazırlanmış ve içerisinde gliserin isobuffer solüsyonu bulunan şişelerle gönderilir. Temin edilmemesi halinde, marazi maddeler serum fizyolojik solüsyonlu kaplarla gönderilir. Marazi maddeler kaplara konulduktan sonra etiketlenip ağızları parafinlenir. 4. Tip tayini için gönderilecek materyal yeni şekillenmiş lezyonlu kısımlardan seçilir. Bunlar tercih sırasına göre; Dil, damak, dudak, burun mukozası ve meme epiteli, Gecikmiş vakalarda ise tırnak arası epiteli 5. Gönderilecek vezikül sıvısı; dil, damak, dudak, meme ve ayakta teşekkül eden patlamamış yeni veziküllerden steril şırınga ile çekilmiş olmalıdır. 6. Gönderilecek olan marazi maddeler bir (1) gramdan aşağı iki (2) cm 2 den küçük olmamalıdır. Her hayvandan alınan marazi maddeler ayrı ayrı şişelere konulmalıdır. 7. Hastalığı geçirmiş ve herhangi bir lezyon görülmeyen hayvanlardan kan serumu gönderilmelidir. Kan serumu gönderilirken şu hususlara dikkat edilmelidir. Kan almak için, hastalığı en az 7 gün önce geçirmiş hayvanlar seçilir. Kan steril şırınga ile steril tüpe alınır dk. içinde kanda pıhtılaşma başlayınca tüpün etrafı steril ince bir telle çizilip bir gece oda derecesinde bekletilir. Elde edilen serum steril bir tüpe alınıp ağzı kapatılarak en seri şekilde gönderilir. 8. Hazırlanan marazi maddeler en seri vasıta ile Şap Enstitüsü Müdürlüğü P.K Ulus/ANKARA adresine gönderilir. Özel Kıyafet Hastalığı takiple görevlendirilen Hükümet Veteriner Hekimi ile hastaların muayenesi, tedavisi ve marazi madde alınması konularında kendisine yardımcı olacak Veteriner Sağlık Teknisyenleri, hastaların tecride alındığı mahalde, özel torbalarında muhafaza edilen çizme, tulum ve eldivenden ibaret kıyafet ile görev yaparlar. Keza dezenfeksiyon işlemini yürütmek üzere görevli Đl/Đlçe Müdürlüğü personeli benzer kıyafet içerisinde çalışması zorunludur. Bu şekilde yapılacak görevler sona erdiğinde hastalıklı materyal ile temas etmiş çizme-tulum ve eldivenlerin kaba temizlikleri yapıldıktan sonra dezenfeksiyona tabi tutularak torbalarına konur. Diğer görevlilerin kıyafetleri de aynı şekilde dezenfekte edilir. PARAZĐTER HASTALIKLAR Paraziter Hastalıklarda Laboratuara Numune Gönderme Şekli Gaita numunesi: Canlı hayvanlardan parazitolojik muayeneler için gaita örnekleri, sürüden rasgele seçilen en az 10 hayvandan alınmalıdır. Her hayvanın rektumundan 10 gr kadar gaita alınır, plastik torba veya şişeler içinde soğuk şartlarda laboratuvara gönderilir. Đç organlar: Ölen hayvanların bağırsaklar, akciğerler, karaciğer (safra kesesi ile birlikte), böbrekler, dalak ile şüpheli vakalarda kafa bütün olarak soğuk şartlarda gönderilir. 13

14 Kan frotisi: Hayvanın kuyruk veya kulak ucu hafif bir şekilde kesilerek gelen ilk damla kan ile yayma froti hazırlanır, varsa metil alkolde 5 dk. tespit edildikten sonra froti yüzleri birbirine bakacak şekilde aralarına kibrit çöpü konur ve bağlanarak gönderilir. Lenf punksiyonu: Tropikal theileriosisden şüphelenilen canlı hayvanların preskapular lenf yumrularından puksiyon materyali alınarak (hayvan zaptırapta alındıktan sonra lenf yumrusu iki parmak arasında tespit edilir, 10 ml lik enjektör ile lenf yumrusuna girilerek alınır) yayma froti hazırlanır, varsa metil alkolde 5 dak. tespit edildikten sonra kan frotilerinde olduğu gibi laboratuvara gönderilir. Dış parazitler: Toplanan örnekler ağzı kapalı şişelerde veya % 70 lik alkol içinde gönderilir. Uyuz muayenesi için kanayıncaya kadar kazınarak alınan deri kazıntısı uygun bir kap içinde gönderilir. Kan serumu: Laboratuvarımızda koyunlarda toksoplazmozisin teşhisinde serolojik olarak IFA testi uygulanmaktadır. Bu amaçla en az 0,5 ml kan serumu soğuk şartlarda gönderilir. 1. Dicrocoeliasis: Canlı Hayvan: Gaita (plastik torbada, buzlu termos içinde) Kadavra: Karaciğer-safrakesesi 2. Fascioliasis: Canlı Hayvan:Gaita Akut ve Kronik Vakalarda: Kadavra; karaciğer 3. Taeniasis: Canlı Hayvan: Gaita Kadavra: Đçerikli bağırsak 4. Ruminant Mide-Bağırsak Kılkurtları (Strongylose): Canlı Hayvan: Gaita Kadavra: Mide ve bağırsakların tamamı 5. Akciğer Kılkurtları (Metastrongylose): Canlı Hayvan: Gaita Kadavra: Akciğer 6. Tektırnaklılar Mide-Bağırsak Kılkurtları (Strongylose): Canlı Hayvan: Gaita Kadavra: Kalın bağırsaklar, sekum 7. Ascariasis: Canlı Hayvan: Gaita Kadavra: Đnce bağırsaklar (içerikli) 8. Theileriosis: Canlı Hayvan: Kulak veninden kan frotisi (tespit edilmeden) Prescapular lenf yumrularından froti (tespit edilmeden) Keneler (%70 alkol içinde) Kadavra: Karaciğer, dalak, lenf nodülü frotiler (tespit edilmeden) 14

15 9. Babesiosis: Canlı Hayvan: Kulak veninden kan frotisi (tespit edilmeden) Keneler (%70 alkol) Kadavra: Böbrek, dalak, karaciğer froti (tespit edilmeden) Beyin frotileri (sinirsel semptom gösterenlerden) Keneler (%70 alkol) 10. Anaplasmosis: Canlı Hayvan: Kulak veninden kan frotisi (tespit edilmeden) Kadavra: Böbrek, dalak, karaciğer veya frotileri (tespit edilmeden) 11. Giardiosis: Đnce bağırsakların başlangıç bölümü ve içerik YETERSĐZLĐK HASTALIKLARI 1. Hipokalsemi (Demiryetmezliği): 10 cc kan serumu 2. Hipomagnezemi (Kobalt yetmezliği): 10 cc kan serumu 3. Enzootik Ataksi: 5 cc kan serumu, Beyin, beyincik, m.spinalis (%10 formol) 4. Beyazkas Hastalığı: Kalp, böbrek, lezyonlu kas dokusu (%10 formol) 5. Gebelik Toksemisi: Kan serumu, idrar, süt (10'ar cc) 6. Ketozis: Kan serumu, idrar, süt (10'ar cc) 7. Toksikasyonlar: Bitki, bitki tohumu, yaprak, çiçek, gövde ve kökleri Yem numunleri, Ölen hayvanlardan: mide, mide içeriği, karaciğer, dalak, böbrek, böbrek etrafı yağları 8. Kimyasal madde artıkları ve kapları. 15

16 TEŞHĐS ĐÇĐN LABORATUARA GÖNDERĐLECEK MUAYENE MATERYALLERĐNĐN SEÇĐMĐNDE DĐKKAT EDĐLMESĐ GEREKEN HUSUSLAR 1. Virus tespiti için muayene materyelleri hastalığın klinik belirtilerinin başlangıcında, dezenfektan ve antibiyotik kullanılmadan önce alınmalıdır. 2. Klinik olarak teşhis edilmiş olan şap hastalığının, lezyon yaş tayini yapılarak hastalığın kaç günlük olduğu tespit edilmelidir. 3. Hastalık etkeni olan virus lezyonlarda en fazla hastalığın erken devresinde 1-5 günlük lezyonlarda bulunur. Tip tayini için bu dönem de alınan epitel numuneleri tercih edilmelidir. 4. Muayene materyallerinde karşılaşılan en önemli problemlerin başında, hastalığın ileri döneminde alınan numuneler gelmektedir. Yanlış zamanda alınmış ve uygun evsafta olmayan bu tür numunelerden etkenin tiplendirmesi yapılamamaktadır 5. 6 günlükten fazla olan hastalık lezyonlarından tip tayini için numune alınmamalıdır. Çünkü bu aşamadan sonra lezyon iyileşmeye başladığından bu tür dokularda artık teşhis edilecek virus bulunmamaktadır. 6. Uygun muayene materyalleri bulunamayan durumlarda mihrakta hasta olan diğer hayvanlar tek tek muayene edilerek uygun lezyon bulunan hayvanlardan epitel veya diğer numuneler alınmalıdır. 7. Lezyon yaş tayini için ve web adreslerinde verilmiş power point eğitim dosyalarından yararlanılabilir günlükten fazla olan lezyona sahip mihraklardan; epitel numunesi yerine, hastalık sonrası 7. ve 14. günlere ait kan serumu gönderilmesi tercih edilmelidir. 9. Serum hastalığın aktif döneminde alınmamalıdır. Çünkü bu dönemde henüz tespit edilecek düzeyde antikor bulunmamaktadır. 10. Bir mihraktan birden çok numune gönderilmesi de teşhis başarısını artıran yollardan bir tanesidir. Bu nedenle bir mihraktan değişik yaş ve türe ait hayvanlardan numune alınıp gönderilmesi teşhis başarı şansını artırmaktadır. 11. Dezenfektan uygulanmış, Antibiyotik ve bakteriyel kontaminasyona uğramış lezyonlardan numune alınmamalıdır. 12. Epitel numunesi olarak, dil, dudak, damak, diş eti ve tırnak arası epiteller en az 1 gr olacak şekilde gliserin Đzo-buffer içinde gönderilmelidir. Gliserin Đzo-buffer solusyonları özel şişelerinde hazırlanmış olarak Şap Enstitüsü nden temin edilebilir. 13. Acil durumlarda epitel numuneleri için 1/1 oranında Gliserin ve Serum Fizyolojik karışımı da bu amaç için kullanılabilir. 14. Hastalığın erken döneminde oluşan vezikül sıvısı hastalık etkeninin en fazla bulunduğu, teşhis için en değerli numunedir. Vezikül sıvıları, steril bir enjektörde herhangi bir koruyucu kimyasal ilave edilmeden laboratuara gönderilmelidir. Kesinlikle Gliserin Đzobuffer içinde gönderilmemelidir. 15. Veziküller yırtılmış ise vezikül kenarından epitel gönderilmelidir. Ağızdaki veziküller eskimiş ise ayak epiteli tercih edilmelidir. 16. Salyada virusun bulunma süresi kısıtlı olduğundan pratikte uygun bir numune değildir. 17. Hastalığın viremi döneminde virus kanda çok kısa bir sürede sirküle olduğundan ve viremi dönemin tespit edilmesinin güçlüğü nedeniyle bu dönem zannedilerek alınan kan, şap virusunun teşhisinde tercih edilen bir numune değildir. Şayet tip tayini için kan gönderilecekse, EDTA gibi antikauglan içeren tüplerde gönderilmelidir. 16

17 18. Ölen hayvanlardan kalp, lenf nodülü, dalak, böbrek ve tiroid dokusundan parçalar muayene materyali olarak gönderilebileceği gibi kalp numunesi en uygun muayene materyalidir. Epitel numunesi gibi Gliserin Đzo-buffer içinde 1 gr miktarında gönderilmelidir. 19. Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlardan probang kabı yardımıyla alınan özofago-farengeal sıvı, kuru buz veya sıvı azotta dondurularak gönderilebilir. 20. Serum hastalanmış hayvanlardan veya aşılamadan en az 21 sonra alınmalıdır. Serum ayrıca aşılama periyotlarının tespiti için değişik zamanlarda amaca uygun alınıp gönderilebilir. 21. Hastalığın devam ettiği sürülerde muayene metaryelleri alınmasına uygun lezyonlar mevcut değilse hastalığı geçirmiş hayvanlara ait 7 nci ve 21 inci gün serumları alınarak ikisi bir arada üzerine günleri yazılarak Şap Enstitüsüne gönderilmelidir. 22. Muayene materyallerinin taşınmasında kullanılacak tampon solüsyonlar ve numune gönderme protokolü Şap enstitüsünden ( Şap Enstitüsü P.K ANKARA ) temin edilebilir. 23. Numunelerle birlikte bu kitapçık ekinde verilen Şap Numunesi Gönderme Protokolü ve Epidemiyoloji Bilgi Formu eksiksiz doldurularak gönderilmelidir. 24. Muayene materyelleri gönderilirken; a) Veziküler sıvı steril şartlarda alındıktan sonra soğuk zincir kurallarına uyulmalı ve kısa sürede laboratuara ulaştırılmalıdır. b) Đzo buffer içinde gönderilen numunelerin ph larının 7.6 civarında olmasına dikkat edilmelidir. c) Numunelerin alındığı çiftliğin, sürünün ve çevrenin durumunu rapor eden numune gönderme protokolü ile gönderilmelidir. 25. Zehirin ağızdan alınması halinde mide içeriği, ince bağırsaklar; deriden alınmışsa deri ve deri altı dokusu; solunum yolu ile alınmışsa solunum yolu organları seçilmelidir. 26. Toksik maddenin vücuda girdiği yol belirlenememişse, sıra ile mide içeriği, ince bağırsaklar, karaciğer, böbrekler alınarak gönderilmelidir. 27. Ayrıca zehirlenmeye sebep olduğundan şüpheli ve zehirlenmenin meydana geldiği yerin etrafında bulunan yem artığı, toprak, et parçaları v.b. gönderilir. 28. Kanatlı hayvanların toksikasyonundan şüpheli durumlarda hayvan bütün olarak ve beraberinde son kullanılan yem, su, ilaç v.b. maddelerle kümes altlığından da bir miktar alınarak laboratuvara gönderilmelidir 29. Su ürünleri ile ilgili olaylarda 2-3 adet balık ile birlikte olay sırasında kullanılan yem ve su temiz bir kaba alınarak ağzı kapalı halde laboratuvara gönderilmelidir. 30. Her marazi madde örneği 200g/cc den az olmamalıdır. 31. Saklama ve yollama için cam kavanozlar kullanılmalıdır. 32. Çok kısa sürede laboratuvara ulaşma halinde marazi maddeye hiçbir koruyucu madde ilave edilmemelidir. 33. Gönderilinceye kadar marazi maddeler buzdolabında saklanmalıdır. 34. Adli vakalar için alınacak marazi maddeler bir tutanakla birlikte mühürlü gönderilmelidir. 35. Posta ile gönderme halinde kavanozlar her türlü önlemler alınarak tahta kutular içinde gönderilmelidir. 36. Marazi madde ile birlikte olayı anlatan bilgileri içeren rapor gönderilmelidir. Bu raporda klinik, patolojik bulgular ile zehirlenme hakkında geniş bilgi verilmelidir. 17

18 BAL ARILARININ VARROOSĐS TEŞHĐSĐNDE LABORATUVARA MARAZĐ MADDE GÖNDERME tarih ve HSHD-HHM Sayılı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü Yazısında belirtildiği üzere hastalıktan şüphelenilen çerçevelerden 10x10 cm. ebadında usulüne uygun olarak kesilmiş tercihen kapalı yavru gözlerinin bulunduğu petek parçaları, kontrplaktan veya tahtadan yapılmış kutularda, hasta ve ölmüş arılar ile kovanlardan toplanan artık maddeler (dip tahtası üzerindeki döküntülerden toplam 200 gr. olmak üzere) ise kağıtlara sarılarak laboratuvara yollanmalıdır. Yaz aylarında ve sonbaharda kovanın orta çerçeveleri üzerinde bulunan arılardan kadar canlı erişkin arı, arıcı fırçası ile plastik veya cam benzeri uygun bir kavanoza konularak ve marazi madde protokolü tam ve eksiksiz olarak doldurularak laboratuvara birlikte gönderilmelidir. Bu muayeneler düzenli olarak yapılırsa kolonilerin sürekli kontrolleri sağlanmış ve sistemli doğru bir arıcılık için gerekli şartlar tüm hastalıklar için de sağlanmış olur. Marazi madde alınırken dikkat edilmesi gereken hususlar; a) Numunenin alındığı koloninin bulunduğu Đl, ilçe ve köy, koloni sahibinin adı soyadı, koloni sayısı ve numunenin alındığı tarih mutlaka marazi madde alma protokolünde bildirilmelidir. b) Numunenin temiz olarak alınmasına, bakteriyolojik ve mikolojik kontaminasyonların oluşmamasına dikkat edilmelidir. c) Numunenin konduğu kabın ağzının iyice kapanması, cam malzemenin kırılmaya engel olunacak şekilde muhafaza edilerek ve etiketli bir şekilde gönderilmesi gerekir. 18

19 Ek-1 MARAZĐ MADDE GÖNDERME PROTOKOLÜ A -_ GÖNDERENĐN : Adı- Soyadı : Adresi : Tel-Fax : B- HAYVAN_SAHĐBĐNĐN_: Adı- Soyadı : Adres : Tel. No : C HAYVANA AĐT BĐLGĐLER : 1- Kulak No: 2- Türü : 3- Irkı Cinsiyeti : 4- Yaşı : 5- Verilen Besin Maddeleri: Slaj( ), Konsantre Yem (. ), Kaba Yem(.) 6- Bakım ve Baslenme : Ahırda (.), Merada ( ) D-NUMUNEYE AĐT BĐLGĐLER: 1-Gönderilen Numunenin Türü: 2-Numune Adedi: 3-Numunenin Alındığı Tarih: 4-Atık ise kaç günlük olduğu: 5-Uygulanan Aşılar: 6-Uygulanan Aşı Seri No ları: 7-Numunenin Gönderilme Şekli:Formolde( ), Dondurulmuş( ),Soğuk Şartlarda ( ), Taşıyıcı besi yerinde( ), Normal Şartlarda ( ), Diğer ( ) E-HASTALIK DURUMU : 1-Sürüdeki Hayvan Sayısı ( ), Hastalanan ( ), Ölen ( ), Đyileşen ( ), Sirayete Maruz ( ) 2-Hayvanın daha önce geçirdiği hastalık veya hastalıklar:. 3-Daha önce yapılan tedavi ve tarihi:. 4-HASTALIK HAKKINDA BĐLGĐ ( Klinik Belirtiler, Lezyonlar, Süresi, Etkilenen hayvan sayısı ve Otopsi Bulguları ) 5- ŞÜPHE EDĐLEN HASTALIK : (..) F- ĐSTENĐLEN LABORATUVAR MUAYENELERĐ: 1- Bakteriyolojik ( ), 2- Serolojik ( ), 3- Parazitolojik ( ), 4- Toksikolojik ( ), 5- Patolojik ( ), 6- Virolojik ( ) 19

20 Ek-2 ŞAP HASTALIĞI MARAZĐ MADDE VE SERUM GÖNDERME FORMU A. MATERYALĐN ALINDIĞI ĐŞLETME ĐLE ĐLGĐLĐ BĐLGĐLER ĐLĐ : ĐLÇESĐ : KÖYÜ : ĐŞLETME NO: ĐŞLETME SAHĐBĐNĐN ADI VE SOYADI: ĐŞLETME SAHĐBĐNĐN TELEFONU : ĐŞLETME TĐPĐ : BESĐ: SÜT: KARIŞIK: ĐŞLETMEDEKĐ HAYVAN SAYILARI Sığır Koyun Keçi Manda Diğer Đşletmede hastalanan ve iyileşen hayvan sayısı işletmede ölen hayvan sayısı Đşletmede toplam hayvan sayısı Đşletmede şap aşılı hayvan sayısı (son aşılamaya göre) A. MATERYALLE ĐLGĐLĐ BĐLGĐLER DĐL EPĐTELĐ : DUDAK/DAMAK EPT. : KALP KASI : AYAK EPT. : PROBANG SIVISI : SERUM : DĐĞER : B. MATERYALĐN ALINDIĞI HAYVANA AĐT BĐLGĐLER: TÜRÜ: SIĞIR : KOYUN : KEÇĐ : DĐĞER: IRKI: (..) (..) (..) (.) CĐNSĐ: ERKEK : DĐŞĐ : YAŞI: 0-6 AY : 6-12 AY : 1-3 YIL: +3 YIL : KULAK NO: SÜRÜYE KATILMA ŞEKLĐ: DOĞUM : SON 1 AY ĐÇĐNDE SATIN ALMA : DĐĞER : ŞAP AŞILAMALARINDA DÜZENLĐ OLARAK AŞILANDI MI?: EVET : HAYIR: BELĐRSĐZ: SON ŞAP AŞILAMASINDA AŞILANDI MI?: EVET: (SeriNo ve SKT: ) HAYIR: BELĐRSĐZ: C. MATERYALĐN GÖNDERĐLME NEDENĐ ŞAP HASTALIĞI TĐP TAYĐNĐ : AYIRICI TANI: DĐĞER: D. MATERYALĐN ALINDIĞI HAYVANIN ŞAP HASTALIĞI DURUMU: LEZYONLAR AKTĐF : LEZYONLAR ĐYĐLEŞMĐŞ : ÖNCEKĐ SALGINLARDA ENFEKSĐYONA YAKALANMIŞ : ENFEKSĐYONA HĐÇ YAKALANMAMIŞ : E. ANAMNEZE GÖRE KLĐNĐK BELĐRTĐLERĐN BAŞLAMA TARĐHĐ:..././.. F. ŞAP HASTALIĞI LEZYONLARININ YAŞI ** 1 GÜN : 1-2 GÜN : 1-3 GÜN : 4-7 GÜN : 7-10 GÜN : +10 GÜN : G. LEZYONLARIN LOKALĐZASYONU DĐL : DUDAK/DAMAK : AYAK : MEME : FORMU DOLDURAN GÖREVLĐNĐN: ADI SOYADI: GÖREVĐ: TELEFON: E-MAĐL: TARĐH: ĐMZA: *Bu formdan her bir hayvan için 1 adet doldurulmalıdır. Bu form Şap Enstitüsü Web sitesinden ( indirilebilir. 20

21 Ek-3 LABORATUVARA NUMUNE GONDERME VE TESLIM FIŞI T.C Tarım ve Köyişleri Bakanlığı...Đl Müdürlüğü.../.../.. Fisi No:... Numunenin Geldiği Yer :... Numunenin Kod No :... Numunenin Yazı No :... Numunenin Cinsi :... Numunenin Miktarı :... Numunenin Adedi :... Numunenin Ambalajı :... Laboratuvara Geldiği Tarih :... Yukarıda kayıtlı olan... adet...numune ilgili talimata göre analizi yapılmak üzere gönderilmiştir. Gereğini rica ederim. Teslim alan : Adı Soyadı :... Unvan :... Đmza :... 21

22 KAYNAKLAR 1. T.C. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Erzurum Veteriner Kontrol Ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ( 2. T.C. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Konya Veteriner Kontrol Ve Araştırma Enstitüsü ( 3. T.C. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Şap Hastalığı Mücadele Talimatı 4. T.C. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Bal Arılarının Varroosis ine Karşı Korunma ve Mücadele Talimatı 5. Sığır Hastalıkları. Đkinci baskı. Đstanbul 1991, sayfa