İÇİNDEKİLER. Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların Tesislerin Büyüklükleri

Transkript

1 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 1. ARAŞTIRMANIN AMACI 2. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE YÖNETEMİ 3. ARAŞTIRMANIN BULGULARI 3.1. Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmalarının Profili 3.2. Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların Tesislerin Büyüklükleri 3.3. Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların İnsan Kaynaklarının Analizi 3.4. Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların Üretim Biçimleri 3.5. Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların Üretim Teknolojilerine Sahiplik Durumu 3.6. Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Bilgi İşlem ve Bilgi İletişim Teknolojilerinin Kullanılma Durumu 3.7. Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yönetim Sistemine Sahiplik Durumu 3.8. Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kalite Kontrol Bölümüne / Laboratuarına Sahiplik Durumu 3.9. Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Sertifika Sahipliğinin Analizi Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kalite Alanında Hizmet Alma Durumu Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Dış Kaynak Kullanım Durumu Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Müşteri Profili ve Tedarikçi Yönlerinin Değerlendirilmesi Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların İnsan Kaynakları Sisteminin Analizi Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Araştırma ve Geliştirme Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yöneticilerinin Teknoloji Yeteneğini Etkileyen Unsurlara Yönelik Tutumlarının Değerlendirilmesi Sayfa

2 REKABETEDEBİLİRLİK AÇISINDAN ADANA SANAYİSİNİN TEKNOLOJİK YETENEK ENVANTERİNİN BELİRLENMESİ 1.ARAŞTIRMANIN AMACI Araştırmanın amacı, Adana sanayisinin rekabet gücünü arttırmaya yönelik strateji ve politikaların belirlenmesinde esas olacak mevcut durumun analizine yönelik firmaların teknolojik yetenek envanteri nin elde edilmesi ile teknolojik yetenekleri birbirini tamamlayıcı özellikte olan bir kısım firmalar arasında ortak projeler oluşturulmasına ve ilgili tarafların bir araya getirilmesine yönelik işbirlikleri oluşturabilme amaçlı mekanizmaların tasarlanmasında kullanılacak profillerin çıkarılmasıdır. 2.ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VE KAPSAMI Rekabet Edebilirlik Açısından Adana Sanayisinin Teknolojik Yetenek Envanterinin Belirlenmesi projesi saha araştırmasına dayalı bir çalışmadır. Firmalara ilişkin sayısal bilgilerin ve yönetici tutumlarının kaydedildiği iki görüşme kılavuzu kullanılmıştır. Adana Sanayi Odasına kayıtlı firmalar araştırmaya konu olan hedef grup olarak belirlenmiştir. Görüşmeler yüz yüze Çukurova Üniversitesi yüksek lisans öğrencileri tarafından firmada gerçekleştirilmiştir. Araştırma sırasında firmalara ulaşabilme durumu Şekil 1 de verilmiştir. Elde edilen veriler Excel ortamında analiz edilerek, ayrım 3 de yer alan bulgular elde edilmiştir. Ziyaret Edilen Firmalar Faaliyeti Durduran Firmalar 231 Görüşme Kabul Etmeyen Firmalar İletişim Bilgileri Olmayan ya da Yanlış Olan Firmalar Ticaret Kuruluşu Olan Firmalar Süre ve Güzergah Kısıtı ile Ziyaret Edilemeyen Firmalar Şekil 1 : Araştırma Kapsamında Firma Ziyaret Durumu

3 Araştırmada sektörel sınıflandırma sistematiği olarak, Adana Sanayi Odası firma listesi kullanılmakla birlikte, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) in sektörel ayrımı kullanılmış olup; ilgili sayısal kodların açılımları Tablo 1 de gösterilmiştir. Araştırmaya katılan firmaların sektörel dağılımları ise, Şekil 2 deki gibi gerçekleşmiştir. Tablo 1 : Araştırmada Kullanılan Sektör Kodları SEKTÖR ADANA SANAYİ ODASI SEKTÖR KODU TEKSTİL 1 TÜİK SEKTÖR KODU 18 (GİYİM) İNŞAAT 2 45 GIDA 3 15 AĞAÇ ÜRÜNLERİ 4 36 (MOBİLYA) KAĞIT ÜRÜNLERİ 5 21 (KAĞIT) KİMYA 6 24 PLASTİK 7 25 METAL 8 28 ELEKTRİK-ELEKTRONİK 9 31 (ELEKTRİK- JENERATÖR- ENERJİ) MAKİNA TARIM MAKİNALARI OTOMOTİV BİLGİSAYAR MONTAJ VE SERVİS 72 TÜİK SEKTÖR KODU 19 (AYAKKABI İMALATI) 22 (GAZETE VE DERGİ) 32 (ELEKTRONİK- RADYO-UYDU ALICISI) 29 (ASANSÖR) TÜİK SEKTÖR KODU 74 (AÇIKHAVA REKLAM HİZMETLERİ) FİRMALARIN SEKTÖREL DAĞILIMI FİRMA SAYISI SEKTÖR KODU Şekil 2 : Araştırmaya Katılan Firmaların Sektörel Dağılımı

4 3.ARAŞTIRMANIN BULGULARI 3.1.Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmalarının Profili Rekabet Edebilirlik Açısından Adana Sanayisinin Teknolojik Yetenek Envanterinin Belirlenmesi projesinde veri toplama amacıyla kullanılan görüşme cetvelinin ilk bölümünde firmalara ilişkin genel bilgiler elde etmeye yönelik sorular yer almıştır. Adana da faaliyet gösteren sanayi firmalarının kuruluş yıllarına göre sayısal dağılımları Şekil 3 de verilmiştir. Adana da en eski sanayi kuruluşu 1918 de kurulmuş olan YENİ ADANA GAZETECİLİK BASIM YAYIN İŞL. dir. Firmaların % 70 i yirmi yıllık bir geçmişe sahiptir. 350 KURULUŞ YILLARINA GÖRE FİRMA SAYISI FİRMA SAYISI KURULUŞ YIL Şekil 3 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kuruluş Yıllarına Göre Dağılımı

5 Firmaların yasal durumlarını ve sermaye yapılarını gösterir analiz sonuçları ise Tablo 2 de bulunmaktadır. Adana da ağırlık olarak Limited şirketler ve aile şirketleri faaliyet göstermektedir. Tablo 2 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yasal Durumları ve Sermaye Yapıları Yasal Durumu Firma Sayısı Yüzde (%) Şahıs Şirketi Limited Şirket Anonim Şirket Komandit Şirket Kollektif Şirket Toplam Sermaye Yapısı Firma Yapısı Yüzde (%) Şahıs Şirketi Aile Şirketi Sınırlı Sayıda Ortak Halka Açık Şirket Yabancı Ortaklı Şirket Diğer Toplam Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların Tesislerin Büyüklükleri Görüşme cetveli ile, firmalara toplam alan büyüklükleri, kapalı alan büyüklükleri ve kurulu güçlerini belirlemeye yönelik soru yöneltilmiş; alınan yanıtların en büyük, en küçük ve ortalama değer analizlerine Tablo 3 de yer verilmiştir.

6 Tablo 3 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Tesislerinin Büyüklükleri En Büyük Alan En Küçük Alan Ortalama Toplam Alan Büyüklüğü (m 2 ) Kapalı Alan Büyüklüğü (m 2 ) Kurulu Güç (kwh) Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların İnsan Kaynaklarının Analizi Sanayi firmalarının en önemli girdilerinden biri de insangücüdür. Son üç yılda firmaların istihdam ettiği toplam insangücünün değişimi Tablo 4 de bulunmaktadır. Tablo 4 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Toplam Çalışan Sayıları ( ) YILLAR Toplam Çalışan Sayısı En fazla Çalışan Sayısı En Az Çalışan Sayısı Ortalama Çalışan Sayısı Yanıt Veren Firma Sayısı Projenin firmaların teknoloji yeteneğinin araştırılmasına yönelik bir çalışma olması nedeniyle, teknik insangücünün profili de irdelenmiştir. Bu kapsamda mühendis, teknisyen, usta, kalfa ve çırak sayıları ile eğitim düzeyleri araştırılmıştır (Tablo 5).

7 Tablo 5 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların İnsan Kaynaklarının Analizi Lisans Lisansüstü Belgeli Yüksekokul Mühendis (Toplam : 1654) Mühendis Dışı (Toplam : 3061) Teknisyen (Toplam : 2354) Usta (Toplam : 5582) Kalfa (Toplam :4215) Çırak (Toplam: 2412) Toplam Ortalama 2.3 Toplam 3061 Ortalama 6.5 Toplam Ortalama Toplam 1811 Ortalama 13.4 Toplam 552 Ortalama 8.1 Toplam 333 Ortalama 6.1 Tablo 5 verilerden yararlanılarak, Adana da sanayide çalışan mühendis sayısının toplam çalışan sayısına oranı %5, mühendis dışı üniversite mezunun toplam çalışan sayısına oranı %9.3 tür. Diğer bir ifadeyle, sanayide çalışan üniversite mezunu çalışan sayısının toplam çalışan sayısına oranı %14.3 olarak belirlenmiştir. İnsan kaynaklarının sektörel dağılımına ise, Tablo 6 da yer verilmiştir. En fazla mühendis ve teknisyen istihdam eden sektörler metal imalat ve inşaat sektörleridir.

8 Tablo 6 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların İnsan Kaynaklarının Sektörel Analizi Sektör Mühendis toplamı Mühendis dışı lisans mezunu toplamı Teknisyen toplamı Sektördeki mühendis oranı Sektördeki mühendis dışı üniversiteli oranı Sektördeki üniversiteli oranı Sektördeki teknisyen oranı ,92% 4,22% 7,14% 5,29% ,47% 5,94% 9,41% 7,21% ,67% 5,56% 22,22% 5,56% ,45% 5,03% 11,48% 3,70% ,08% 16,15% 18,23% 3,65% ,51% 5,24% 8,76% 2,78% ,28% 8,01% 12,29% 10,35% ,63% 6,49% 16,12% 10,75% ,24% 6,99% 11,22% 5,43% ,79% 6,97% 16,76% 6,21% ,44% 6,80% 12,24% 0,68% ,24% 5,16% 8,41% 3,83% ,43% 5,23% 8,66% 9,27% ,53% 25,84% 32,37% 6,53% ,75% 5,29% 9,04% 8,16% ,06% 6,06% 12,12% 3,03% ,00% 5,99% 8,99% 2,72% 3.4.Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların Üretim Biçimleri Sanayi işletmelerinde ürün çeşitliliğine ve üretim akışına göre üretim biçimleri, proje tarzı üretim, aralıklı parti üretimi, üretim hattı ve sürekli üretim olarak dört gruba ayrılır. Proje kapsamında görüşülen firmalar üretim biçimlerine göre dağılımları Tablo 7 de yer almaktadır. Adana sanayisi ağırlıklı olarak sürekli ve aralıklı üretim yapan işletmelere sahiptir. Tablo 7 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Üretim Biçimleri Üretim Biçimi Firma Sayısı Yüzde (%) Proje Üretimi Aralıklı Üretim Üretim Hattı Sürekli Üretim Karma

9 3.5.Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Firmaların Üretim Teknolojilerine Sahiplik Durumu Firmaların teknolojik yeteneklerini belirleyici unsurların başında ileri imalat teknolojilerine iyelik durumu gelmektedir. İleri imalat teknolojileri kapsamında Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD), Bilgisayar Destekli Üretim (CAM), Bilgisayar Nümerik Kontrollü Tezgâhlar (CNC), Endüstriyel Robotlar, Esnek Üretim Sistemleri ve Otomatik Taşıma/Depolama Sistemleri ele alınmış; Tablo 8 de Adana da firmaların bu teknolojileri sahiplik durumuna yer verilmiştir. Tablo 8 dek sayısal değerlere bakıldığında ağırlıklı ser üretim yapan Adana sanayisinin daha geleneksel teknolojiler kullandığı, mekanizasyon aşamasından otomasyon aşmasına yeterli düzeyde geçemediği görülmektedir. Tablo 8 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Üretim Teknolojilerine Sahiplik Durumu Üretim Teknolojisi Firma Sayısı Yüzde (%) Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD) Bilgisayar Destekli Üretim (CAM) Bilgisayar Nümerik Kontrollü Tezgahlar (CNC) Endüstriyel Robotlar Esnek Üretim Sistemleri Otomatik Taşıma/Depolama Sistemleri Diğer 16 Firmaların özellikle endüstriyel robotlara sahiplik durumu analiz edilmiş olup; kullanım alanlarına göre endüstriyel robotlara sahip firmaların sayısal dağılımları ise Tablo 9 da gösterilmiştir. Türkiye de dolayısıyla Adana da işgücünün ucuz oluşu, robot kullanan firma sayısının az olmasına neden olabileceği düşünülebilir. Firmaların sektörel olarak üretim teknolojilerine sahiplik durumlarını irdelendiği

10 Tablo 10 da göre ise, robot kullanım yüzdesinin en fazla olduğu sektörler elektrik ve otomotiv sektörüdür. Tablo 9 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Endüstriyel Robotlara Sahiplik Durumu ENDÜSTRİYEL ROBOTLARIN KULLANIM ALANLARI Firma Sayısı Malzeme taşıma 13 Kaynak 5 Metal dövme/pres 2 Boyama 4 Montaj 4 Muayene 1 Diğer 6 Diğer açılımı : PANTOROF EKSANTRİK İŞLEMLERİNDE ELEKTRONİK DİZGİ MAKİNASI (1 ADET) DÖKME ROBOTU ÜRETİM, STOKLAMA PLC SCADA İLE SİSTEMDEKİ TÜM ÜRETİM AKIŞ ŞEMASINDA MEVCUT PAKETLEME, KOLİLEME, PALETLEME Genel olarak Tablo 10 incelendiğinde ileri imalat teknolojilerinin kullanımı açısından tarım makineleri imalatı, metal imalat, kağıt ürünler, basım-yayım ve reklam sektörlerinin ön plana çıktığı görülmektedir.

11 Tablo 10 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Üretim Teknolojilerine Sahiplik Durumunun Sektörel Analizi Sektör Sahip Olma Yüzdesi CAD CAM CNC END.ROB. ES.ÜR.S. OTOM.TAŞ.DEP ,7% 27,2% 13,7% 2,0% 27,7% 17,7% 18 27,5% 27,5% 19,6% 4,0% 23,7% 11,6% 19 0,0% 20,0% 0,0% 0,0% 0,0% 40,0% 21 54,8% 19,0% 14,0% 2,4% 26,2% 7,3% 22 20,0% 40,0% 0,0% 0,0% 25,0% 25,0% 24 25,0% 25,6% 17,5% 5,3% 27,5% 13,2% 25 39,5% 28,4% 25,3% 4,1% 28,8% 13,0% 28 40,0% 38,0% 34,0% 7,1% 32,6% 16,7% 29 30,4% 25,3% 25,3% 5,2% 26,3% 15,6% 31 30,0% 33,3% 13,6% 9,5% 33,3% 35,0% 32 40,0% 0,0% 20,0% 0,0% 40,0% 25,0% 34 50,0% 40,0% 44,4% 0,0% 11,1% 66,7% 36 30,7% 19,5% 20,9% 3,4% 16,9% 18,5% 45 31,1% 19,0% 12,5% 5,9% 20,4% 10,6% 50 42,1% 36,8% 31,6% 8,1% 42,9% 20,6% 72 33,3% 33,3% 33,3% 0,0% 0,0% 0,0% ,0% 100,0% 100,0% 0,0% 50,0% 0,0% 3.6.Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Bilgi İşlem ve Bilgi İletişim Teknolojilerinin Kullanılma Durumu Araştırmaya katılan firmaların %33.7 de maliyet kontrolü ve %31.2 de tasarım yazılımı alanlarında bilgi işlem teknolojilerinden yararlanıldığı belirlenmiştir (Tablo 11 ).

12 Tablo 11 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Bilgi İşlem Teknolojilerini Kullanma Durumu Bilgi İşlem Teknolojisi Firma Sayısı Yüzde (%) Niteliği Standart Özel Çözüm Çözüm Tasarım Yazılımı Kalite Yönetimi Yazılımı Maliyet Kontrol Yazılımı Kurumsal Kaynak Planlama Sistemi Diğer Tablo 12 ye göre ise, firmalarda bilgi iletişim teknolojilerinin haberleşme amacıyla yaygın olarak kullanıldığı; ancak, e-ticaretin Adana firmalarında henüz yaygınlaşmadığı saptanmıştır. Tablo 12 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Bilgi İletişim Teknolojilerinden Yararlanma Durumu Mevcut Firma içi İletişim Sistemi 644 Firma Dışı İletişim Sistemi 620 Veri Aktarımı 366 E-ticaret 224 Diğer (belirtiniz) 10

13 3.7.Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yönetim Sistemine Sahiplik Durumu Günümüzde rekabet edebilir olmanın gerekliliklerinin başında, firmaların etkin kalite yönetim sistemine sahip olmaları genel kabul görmüş bir yaklaşımdır. Adana daki sanayi firmalarının %43 kalite yönetim sistemine sahip olduklarını belirtmişlerdir. Görece olarak az sayıda firmada insan kaynakları ve teknoloji yönetim sistemlerinin yer alması, Adana sanayisini bu açılardan olumsuz olarak değerlendirilmesine neden olmaktadır (Tablo 13). Tablo 13 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yönetim Sistemine Sahiplik Durumu Mevcut Kalite Yönetimi 391 Maliyetlendirme Sistemi 299 İnsan Kaynakları Yönetimi 167 Teknoloji Yönetimi 124 Diğer (belirtiniz) Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kalite Kontrol Bölümüne / Laboratuarına Sahiplik Durumu Adana da faaliyet gösteren firmalardan %34 kalite kontrol bölümü ya da laboratuarı bulunduğunu belirtmiştir. Bu laboratuarlardan ancak 64 ü akreditedir (Tablo 14). Tablo 14 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kalite Kontrol Bölümüne / Laboratuarına Sahiplik Durumu Kalite Kontrol Bölümü / Laboratuarı Mevcut Firma Sayısı 311 Akredite Olmuş Laboratuarı Mevcut 64

14 3.9.Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Sertifika Sahipliğinin Analizi Proje kapsamında araştırmaya katılan firmalarda kalite uygulamaları açısından yetkinlerinin göstergesi olabilecek sertifikalara iyelik durumları araştırılmıştır. Bu açıdan Adana firmalarının sayısal olarak hayli yetersiz olduğu belirlenmiştir (Tablo15 ). Tablo 15 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Sertifika Sahipliğinin Analizi Sertifikanın Türü Firma Sayısı Belgelendirmede Tercih Edilen Kurum / Kuruluşlar ISO TSE, TÜRKAK, TURCERT, FQC, MODI, BSI, PROSİS, AJA, IAF, SGS, JAS-ANZ TÜV, KAS, ALBERK QA ROYALCERT, GLOBAL CE 20 TSE, BV,TÜV, EBETAM MIRTEC, IMQ OHSAS TSE, TURKAK,,SIQ, BSI, UDEM HACCP 13 TSE, TURKAK, BSI, UGD, ROYALCERT, URS (UKAS), TÜV Pazarda varolabilmenin eşiği, ürünlere ilişkin tanımlanmış standartları karşılayabilmektedir. Bu bağlamda, Tablo 16 ya göre sanayi firmalarında müşteri ve üreticilerin belirlediği standartlar ile, ulusal standartlar uygulanmakta iken, global pazarlara yönelik uluslararası standartların yaygın uygulanmadığı saptanmıştır.

15 Tablo 16 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Uygulanan Ürün Standartları Ürünlerinde Standartları Dikkate Alan Firma Sayısı : 818 Standart Kapsamı Zorunlu Uygulanmakta Ulusal Müşteri Üretici Uluslararası Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kalite Alanında Hizmet Alma Durumu Araştırmaya katılan firmaların kalite alanında hizmet almaya yönelik girişimlerinin sınırlı sayıda olduğu, bu oranın %30 un altında gerçekleştiği belirlenmiştir. Tablo 17 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kalite Alanında Hizmet Alma Durumu Evet Danışmanlık 231 Eğitim 232 Ölçme-analiz 218 Kalibrasyon 302

16 3.11.Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Dış Kaynak Kullanım Durumu Firmaların çeşitli alanlarda dış kaynak kullanımı (outsourcing) analiz edildiğinde, özellikle taşımacılık, muhasebe, ihracat ve fason üretim alanlarında yaygın olarak dışsal bir kaynaktan yararlanıldığı belirlenmiştir. Diğer taraftan, Tablo 18 de yer alan sayısal dağılıma göre araştırmanın temel konusu olması nedeniyle, AR-GE ve teknoloji geliştirme alanında firmaların kapalı oldukları görülmektedir. Tablo 18 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Dış Kaynak Kullanım Durumu Faaliyet Alanı Firma Sayısı Taşımacılık 695 İthalat 260 İhracat 300 Depolama 119 Dağıtım 254 Satış Sonrası Hizmet 142 Ar-Ge 85 Fason üretim 297 Bilişim 165 Tasarım 144 Teknoloji geliştirme 126 Teknik danışmanlık 171 Yasal danışmanlık 294 Denetleme ve muhasebe 617 Diğer (belirtiniz) Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Müşteri Profili ve Tedarikçi Yönlerinin Değerlendirilmesi Adana da faaliyet gösteren firmaların müşteri profilini ağırlıklı olarak sanayi ve ticari işletmeleri oluşturmaktadır (Tablo 19). Dolayısıyla, değer zincirlerinin başlangıç aşamalarına ürün tedariki gerçekleştiren ya da tedarik zincirlerinde üretim işletmelerine girdi veya ara malı sağlayan firmalar olarak rol üstlendikleri şeklinde bir çıkarımda bulunulabilir.

17 Tablo 19 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Müşteri Profili Firma Sayısı Kamu kuruluşları 331 Sanayi işletmeleri 580 Ticari işletmeler 647 Nihai tüketiciler 446 Tablo 20 incelendiğinde ise, Adana da sınırlı sayıda firmanın eş tasarımcı ve imalatçı olduğu, geri kalan firmaların yalnızca imalatçı ya da tasarımcı ve imalatçı olduğu belirlenmiştir. Tablo 20 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Başka Firmalara Tedarikçi Olma Durumu Firma Sayısı Yalnızca İmalatçı 339 Eş tasarımcı (co-designer) ve İmalatçı Tasarımcı ve İmalatçı Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların İnsan Kaynakları Sisteminin Analizi Adana faaliyet gösteren ve 20 den fazla çalışanı olan sanayi firmalarının insan kaynakları sisteminin değerlendirilmesine yönelik olarak belirlenen hususlar; sınırlı sayıda firmada tanımlanmış bir ücret, performans değerlendirme, eğitim ve kariyer planlama sisteminin var olduğudur (Tablo 21). Bu hususların gelişmesi ve yaygınlaşması Adana da istihdam edilen insangücünün gelişimi ve sürekliliği açısından önem taşımaktadır.

18 Tablo 21 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların İnsan Kaynakları Sisteminin Değerlendirilmesi İnsan Kaynaklarının Firma Sayısı Tanımlı bir ücretlendirme sistemi mevcuttur 268 Performans değerlendirme sistemi mevcuttur 218 Kariyer planlama sistemi mevcuttur 125 Önceden planlanmış eğitim programı ve bütçesi mevcuttur Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Araştırma ve Geliştirme Adana da faaliyet gösteren firmaların yalnızca 128 inde AR-GE bölümü mevcut olduğu belirlenmiştir ki, bu oran % 14 tür. Bu firmaların 77 sinin AR-GE biriminin bağımsız bir bütçesi mevcuttur (Tablo 22). Tablo 22 : Tablo 20 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların AR-GE Durumu Firma Sayısı AR-GE Bölümü mevcuttur 128 Bağımsız AR-GE Bütçesi mevcuttur 77 Araştırmaya katılan firmalarda AR-GE anlamında en yaygın yürütülen faaliyetler mevcut ürünlerin iyileştirilmesi ve geliştirilmesi ile yeni ürün geliştirmedir. Göreceli olarak, teknoloji geliştirme faaliyetlerinin daha az sayıda firmada gerçekleştirildiği belirlenmiştir (Tablo 23).

19 Tablo 23 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların AR-GE lerinin Yerine Getirdikleri İşlevler AR-GE Faaliyetlerinizin İşlevi Firma Sayısı Ürün iyileştirme ve geliştirme 128 Yeni ürün geliştirme 125 Yenilikçi ürün geliştirme 108 Teknoloji geliştirme 89 Ölçme-analiz-kalibrasyon 68 Firmalarda, AR-GE alanında istihdam edilen mühendis sayısı toplam 300 çalışan olarak belirtilmiştir. Firma başına ortalama 2,34 mühendis AR-GE de çalışmaktadır (Tablo 24). Tablo 24 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda AR-GE Personelin Durumu Sayı Mühendis 300 Teknisyen 216 Diğer 245 Adana da faaliyet gösteren firmaların 52 sinde başka kuruluşlarla ortak AR-GE projesi gerçekleştirildiği saptanmıştır. Ortak proje yapmama yolunda neden belirten firmalar, gerekçe olarak ilgi duymadıklarını ya da ticari gizlilikten ötürü çekince duyduklarını belirtmişlerdir Tablo 25 ).

20 Tablo 25 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Başka Firmalarla Yürüttüğü Ortak AR-GE Proje Çalışmalarının Değerlendirilmesi Başka Kuruluşla Ortak AR-GE Projesi Yapan Firma Sayısı 52 Ortak AR-GE Projesi Yapmayan Firmaların Gerekçeleri Firma Sayısı İlgi duyulmamaktadır 237 AR-GE programları, duyuruları, vb. ile ilgili bilgi eksikliği 94 Ticari gizlilik 167 İşbirliğini sağlayacak aracı aktörlerin (kurumsal, bireysel) olmaması İlgili kurumların ilgisizliği / yetersizliği / duyarsızlığı 123 Diğer Araştırmaya katılan firmalardan 298 nn Sinai-Fikrî Mülkiyet Haklar konusunda uzman personel barındırdığı; 218 nn bu konuda uzman bir kuruluştan hizmet aldığı belirlenmiştir (Tablo 26). Tablo 26 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Sinai-Fikrî Mülkiyet Hakların İnsan Kaynakları Yönüyle Analizi Firma Sayısı Firmada Sinai-Fikrî Mülkiyet Haklar konusunda uzman personeli mevcuttur Firma Sinai-Fikrî Mülkiyet Haklar konusunda uzman kuruluştan hizmet almaktadır Firmaların Patent / Marka/ Faydalı model / Endüstriyel Tasarım alanlarında gerek başvuru sayısı olarak, gerekse tescil sayısı olarak gösterdikleri performans ise Tablo 27 de gösterilmiştir. Marka konusunda Adana firmalarının iyi bir gelişim içinde olduğu kaydedilebilir.

21 Tablo 27 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Patent / Marka/ Faydalı model / Endüstriyel Tasarım Durumu Sınaî Haklar Başvuruları (son 5 yıl içersinde) Firman Bünyesinde Yapılan Başvurunun Sayısı Firma Bünyesinde Yapılan Başvurunun Tescil Sayısı Danışmanlık Şirketi Yardımıyla Yapılan Başvuru Sayısı Danışmanlık Şirketi Yardımıyla Yapılan Başvurunun Tescil Sayısı Patent Marka Faydalı Model Endüstriyel Tasarım Günümüzde sürdürülebilir kalkınma açısından önem arz eden ISO Çevre Yönetim Sistemi, özünde doğal kaynak kullanımının azaltılması, toprağa, suya, havaya verilen zararların minimum düzeye indirilmesini amaçlayan, risk analizleri tabanında kurulan firmalara yönelik bir yönetim modelidir. Adana daki firmaların yalnızca 61 nn bu konuda faaliyet gösterdiği Tablo 28 de görülmektedir. Tablo 28 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmalarda Çevre Yönetim Sistemi Firma Sayısı Firmanın çevre yönetim sistem standardı (ISO 14000) belgesi vardır 61 Firma Çevre Yönetim Sistem Standardı (ISO 14000) na yönelik danışmanlık ve eğitim hizmetleri almaktadır 61 Adana da firmaların yıllık toplam atık miktarlarına göre en fazla ,25 tondur. En fazla atığın su ve demir dışı metaller olduğu belirlenmiştir (Tablo 29).

22 Tablo 29 : Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Kuruluşlarının Yıllık Toplam Atık Miktarları Atık Türü Demir-çelik Demir dışı metaller Radyoaktif Kauçuk Kimyasal maddeler ve plastikler Evsel Enerji üretimi atıkları Kâğıt ve öbür selüloz ürünleri Cam Balık ve hayvan atıkları Su Yıllık Miktar 53256,4 ton ,6 ton 0,8 ton 45,32 ton 5754,49 ton 3704,1 ton ton ton 452,98 ton 2397 ton ,25 ton Araştırmaya katılan firmalardan ancak 64 ü (% 7,1 i) atıklarını geri döşüm kapsamında enerjiye dönüştürdüğünü; 459 unun (%51 inin) ise atıklarını değerlendirdiğini belirtmiştir. Oransal değerlere göre, Adana da sürdürülebilir kalkınma açısından kat edilecek hayli mesafeye sahiptir (Tablo 30). Tablo 30 : Adana da Faaliyet Gösteren Sanayi Kuruluşların Atık Değerlendirme Durumu Firma Sayısı Firma atıklarını geri dönüşüm kapsamında enerjiye 64 dönüştürmektedir Firma atıklarını değerlendirmektedir 459

23 3.15.Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yöneticilerinin Teknoloji Yeteneğini Etkileyen Unsurlara Yönelik Tutumlarının Değerlendirilmesi Adana da faaliyet gösteren sanayi firmalarının teknoloji yeteneklerini araştırmak üzere kullanılan görüşme kılavuzunun ikinci bölümünde yöneticilerin bu konuda tutumlarını belirlemeye yönelik sorular yöneltilmiştir. Firmalarda, geçtiğimiz üç yılda gerçekleştirilen yatırımların ağırlıklı olarak verimliliği arttırma, çalışma ortamının iyileştirilmesi / geliştirilmesi ve makine- donanım edinimi alanlarında olmakla birlikte, araştırmaya katılan firmaların yalnızca %19.5 unda AR-GE yatırımları gerçekleştirildiği belirlenmiştir (Tablo 31). Firmaların yatırımlarını ekonomik, teknik ve finansal açıdan fizibilitelerini yapabilme yeteneklerine yönelik özeleştirilerine Tablo 32 de yer verilmiştir. Tablo 31 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Geçtiğimiz Üç Yılda Gerçekleştirmiş Olduğu Yatırımların Alanları Firma Yatırım Konusu Sayısı Yüzde Yeni tesis kurma ,1% Kurulu tesisi genişletme ,3% Makine ve donanım yenileme ,6% Üretilen ürünlerin niteliklerini geliştirme ,0% Yeni ürün geliştirme ,7% Pazarı genişletmek için reklam ve benzeri alanlara yatırım ,8% Dağıtım kanallarını genişletme ,9% Verimliliği arttırma ,7% Çalışma Ortamını Geliştirme / İyileştirme ,8% AR-GE yatırımları ,5%

24 Tablo 32 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yatırımlarının Fizibilitelerini Yapabilme Yeterlilikleri Ekonomik Açıdan Değerlendirme Yetersiz 309 (36,0%) Teknik Açıdan Değerlendirme 198 (23,2%) Finansal Açıdan Değerlendirme 331 (38,7%) Fikrim Yok 68 (7,9%) 69 (8,1%) 85 (9,9%) Yeterli 482 (56,1%) 588 (68,8%) 440 (51,4%) Firmaların teknolojilerini edinme şekillerinin ağırlıklı olarak makine ve ekipman alımı ile açık dış bilgi kaynakları (fuar,sergi,yayın,vb.) yoluyla olduğu; firma içi AR- GE ve AR-GE işbirliği yoluyla edinimin görece olarak daha düşük oranda gerçekleştiği belirlenmiştir (Tablo 33). Tablo 33 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kullandıkları Teknolojileri Edinme Şekilleri Firma Sayısı Yüzde Firma içi AR-GE 164 7,3% Lisans alımı 132 5,9% Makine ve ekipman alımı ,0% Ar-Ge için işbirliği 86 3,8% Üretim için işbirliği ,5% Yeni uzman istihdamı 188 8,3% Firma birleşmesi 32 1,4% Danışmanlık hizmeti alımı 207 9,2% Açık dış bilgi kaynakları (fuar, sergi, yayın vb.) ,1% Diğer (belirtiniz: 10 0,4% Firmaların teknolojik hedeflerinin içerdiği unsurların analizine Tablo 34 de yer verilmiştir. Buna göre verimlilik ve ürün iyileştirme firmaların öncelikli hedefleri olarak görülmektedir.

25 Teknoloji Hedefi Tablo 34 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Teknolojik Hedeflerinin Tanımlanması Firma Sayısı Yüzde Firma İçi Yönetim Yapısını İyileştirme ,1% Kalite Kontrol Süreçlerinin İyileştirilmesi ,6% Ürün iyileştirme ,7% Verimliliğin iyileştirilmesi ,9% Yeni Ürünler ,2% Pazarlama Tekniklerinin İyileştirilmesi ,5% Araştırmaya katılan firmaların teknoloji bağlamında, bilgi alanlarına erişimleri irdelendiğinde en fazla ürün/pazar araştırmalarına, bilimsel /teknolojik gelişmelere, yatırım / finansal olanaklara erişimin yeterli / kısmen yeterli düzeyde gerçekleştirebildiklerini; ancak, sektörle ilgili istatistiksel verilere ve AB / Ulusal programlara erişimde görece olarak sınırlı kaldıkları belirlenmiştir (Tablo 35). Bilgi Alanı Tablo 35 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Bilgi Alanlarına Erişimi Ve Yeterlilik Düzeyinin İrdelenmesi Bilimsel /Teknolojik Gelişmeler Ürün / Pazar Araştırmaları Sektörle ilgili istatistiksel veri Ulusal / AB yasaları AB Programları Ulusal Programlar Yatırım / Finansal Olanaklar Rekabet analizi Firma Sayısı 654 (43,1%) 698 (44,7%) 75 (5,8%) 292 (25,6%) 165 (16,3%) 262 (23,6%) 539 (38,8%) 514 (37,6%)

26 Teknolojinin en önemli girdilerinin başında yenilikçi fikir kaynakları gelmektedir. Firmaların içsel yenilikçi fikir kaynağı olarak %67.1 inde yönetim ve %53.1 de üretim birimi olduğu belirlenmiş; dışsal yenilikçi fikir kaynağı olarak ise, firmaların %78.2 sinin müşterilerden yararlanırken, yalnızca %9.5 unda üniversiteler yer almıştır (Tablo 36). Tablo 36 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yenilikçi Fikir Kaynakları Firma Sayısı Yüzde Firma İçi AR-GE Bölümü ,1% Üretim ,1% Yönetim ,1% Pazarlama / Satış ,6% Diğer 6 0,7% Firma Dışı Müşteriler ,2% Rakipler ,4% Tedarikçiler ,0% Üniversiteler 84 9,5% Danışmanlar ,9% Diğer 8 0,9% Adana da faaliyet gösteren sanayi firmalarının yenilikçi olmaları yönünde engellerini değerlendirmelerine Tablo 37 de yer verilmiştir. Firmaların yüzdesel oranlarına göre sırasıyla finansman olanaklarını, uzman personel eksikliği, eğitim eksikliği ve sahip olunan teknoloji düzeyleri yenilikçi olmalarının önündeki engeller olarak ifade edilmiştir. Tablo 37: Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Yenilikçi Olmalarının Önündeki Engeller Firma Sayısı Yüzde Bilgi erişimi/edinimi/paylaşımı/eksikliği ,7% Eğitim eksikliği ,5% Uzman personel eksikliği ,3% Teknoloji düzeyi ,7% Finansman olanakları ,0% Diğer 51 5,8%

27 Teknoloji yeteneği bağlamında firmaların kurumsal kapasite geliştirme yetenekleri değerlendirilmiş Yönetim Yapısı Analizi, Finansal Analizler, Strateji ve Karar Alma Mekanizmaları Geliştirme ve Prosedür Oluşturma alanlarında ağırlıklı olarak yeterli / kısmen yeterli yetenek sergilerken; İnsan Kaynakları Planlama alanında ağırlıklı olarak yetersiz / kısmen yeterli kapasite geliştirdiklerini belirtmişlerdir (Tablo 38). Tablo 38 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Kurumsal Kapasite Geliştirme Düzeylerinin Değerlendirilmesi Yönetim Yapısı Analizi Yeniden Yapılandırma ALAN İnsan Kaynakları Planlama Strateji ve Karar Alma Mekanizmaları Geliştirme Finansal Analizler Prosedür Oluşturma Bilgi Yönetim Sistemi Oluşturma Geliştirme düzeyi Kısmen Yeterli Yetersiz Yeterli 328 (37,1%) 284 (32,1%) 227 (25,7%) 315 (35,6%) 324 (36,7%) 299 (33,8%) 268 (30,3%) 283 (32,0%) 289 (32,7%) 251 (28,4%) 281 (31,8%) 254 (28,7) 253 (28,6%) 259 (29,3%) 219 (24,8%) 247 (27,9%) 336 (38,0%) 220 (24,9%) 248 (28,1%) 264 (29,9%) 285 (32,2%) Adana da faaliyet gösteren firmalar, teknolojik yenilik yapma amacıyla ağırlıklı olarak müşteriler ve tedarikçiler ile işbirliği yapmaktadırlar. Kamu araştırma ve teknik destek kurumları ile yüksek öğretim kurumları (üniversiteler) ile işbirliği yapan sınırlı sayıda firma vardır (Tablo 39).

28 Tablo 39 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Teknolojik Yenilik İçin İşbirliği Yaptığı Kurum / Kuruluşların Değerlendirilmesi Firma Yüzde Sayısı Satıcılar ,3% Alıcılar ,5% Rakipler ,5% Bunların dışındaki firmalar ,4% Yüksek öğretim kurumları (üniversiteler vb.) 83 9,4% Kamu araştırma ve teknik destek kurumları (üniversite vb. hariç) 43 4,9% Kamu yenilik finansmanı kuruluşları (Bakanlıklar, KOSGEB, DPT, TUBİTAK, TTGV vb.) ,3% Özel danışmanlık kuruluşları, bilgi tabanlı hizmet sunucular ,2% Meslek kuruluşları (odalar, dernekler vb.) ,9% Özel yenilik finansmanı kuruluşları (bankalar, risk sermayesi vb.) ,3% Adana da faaliyet gösteren firmaların yer aldıkları ulusal ve uluslararası pazarın ağırlıklı profilini çok sayıda küçük / orta ölçekli firmalar oluştururken (Tablo 40), sözkonusu pazarlarda rekabet koşullarının zor ve mümkün olarak değerlendirmişlerdir (Tablo 41). Ulusal 134 (15,2%) 127 (14,4%) 167 (18,9%) 461 (52,1%) 18 (2,0%) Tablo 40 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Faaliyet Gösterdiği Pazarın Değerlendirilmesi Uluslararası 96 Az sayıda büyük ölçekli firmanın egemen olduğu pazar (10,9%) yapısı 150 Çok sayıda büyük ölçekli firmanın egemen olduğu pazar (17,0%) yapısı 65 Az sayıda küçük / orta ölçekli firmanın bulunduğu pazar (7,4%) yapısı 159 Çok sayıda küçük / orta ölçekli firmanın bulunduğu pazar (18,0%) yapısı 5 (0,6%) Pazarda benzer firma yok

29 Ulusal Rekabet Uluslararası Rekabet Tablo 41 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Rekabetçilik Durumunun Değerlendirilmesi (1) Firma İçin Firma İçin Mümkün Zor Rekabet Rekabet 449 (50.8%) 329 (37.2%) (36.5%) (14.7%) Firma İçin Kolay Rekabet 99 (11.2%) 26 (2.9%) Rekabetçi koşulların firma açısından çeşitli faktörler bağlamında değerlendirildiğinde, fiyatlar, ürünlerin kalitesi ve yenilikçilik baskısı ile yeni ürünlere yönelik rekabetin yoğun olarak yaşadıklarını, ürünlerine talebin yüksek olduğunu, pazar koşullarının firmaların devamlılıklarını desteklediklerini; ancak, kar marjı artışının olmadığını belirtmişlerdir (Tablo 42). Tablo 42 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Rekabetçilik Durumunun Değerlendirilmesi (2) Katılmıyorum Fikrim Yok Pazar koşulları kuruluşumuzun devamlılığını desteklemektedir (36.4%) (4.9%) Ürünlerimiz için talep yüksektir (29.8%) (5.0%) Kâr marjının artışı fazladır (82.6%) (5.5%) Fiyatlarla ilgili rekabet yoğundur 46 8 (5.2%) (0.9%) Ürünlerin kalitesi ile rekabet yoğundur (25.6%) (1.9%) Yeni ürünlere yönelik yenilikçilik baskısı rekabette yoğundur (27.3%) (6.2%) Katılıyorum 512 (57.9%) 551 (62.3%) 91 (10.3%) 816 (92.3%) 621 (70.2%) 557 (63.0%)

30 Firmaların teknoloji bağlamında rakipleriyle kendilerini karşılaştırmalarına Tablo 43 de yer verilmiştir. Maliyetler açısından ulusal ve uluslararası ölçekte rakiplerine göre aynı ya da daha yüksek maliyetlere katlandıklarını, ürün başına kar marjlarının daha düşük olduğunu belirtirken, ulusal ölçekte teknolojiyi izleme, yeni ürün geliştirme, uzman kişilere erişme yetenekleri ile ileri teknolojiye sahip olma konularında rakiplerine göre aynı ya da daha iyi konumda olduklarını; ancak uluslararası ölçekte rakiplerine kıyasla aynı faktörler açısından daha düşük ya da aynı düzeyde olduklarını ifade etmişlerdir. Tablo 43 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Rakipleri ile Karşılaştırılması Ulusal Uluslararası KRİTİK FAKTÖRLER Düşük Aynı Yüksek Düşük Aynı Yüksek Hammadde maliyetleri % % % % % % Ekipman harcamaları % % % % % % İşgücü maliyetleri % % % % % % Teknik ve uzman personel harcamaları % % % % % % Know-how (Nasıl Bilgisi) maliyeti % % % % % % Ürün başına kâr marjları % % % % % % Teknolojiyi izleme yeteneği % % % % % % Yeni teknolojileri edinme yeteneği % % % % % % Yeni ürün geliştirme yeteneği % % % % % % Uzman kişilere ve bilgiye erişebilme yeteneği % % % % % % Firma deneyimlerinden ve bilgisinden yararlanma yeteneği 8.1% % % % % % Firmanın yeni teknolojileri öğrenme ve uyum sağlama yeteneği (ortak bilgi) 10.5% 32.5% 47.3% 8.9% 10.7% 10.6% Kilit (asgari) teknolojilerin kullanımı % % % % % % İleri teknolojiye sahiplik % % % % % % Gelişmekte olan teknolojilere ilgi düzeyi % % % % % %

31 Araştırmaya katılan firmaların yöneticilerinin gelecek algılarının saptaması yapılmış, ağırlıklı olarak gelecekte rekabetin, yeni rakiplerin, teknolojik modernizasyonun, yıllık ciro artışı, yaratılan katma değerin, satış pazarlama ağının, ürün çeşitliliğinin artacağını ifade etmişlerdir (Tablo 44). Ekonomik koşulların gelecekteki durumu hakkında yöneticilerin %40.4 iyileşecek, %36.3 ü kötüleşecek ve %20.) u aynı kalacak beklentilerinin olduğunu belirtmişlerdir. Rekabet Yeni Rakipler Teknolojik modernizasyon Yıllık Ciro Artışı Yaratılan Katma Değer Satış Pazarlama Ağı Ürün Çeşitliliği Tedarikçilerle İlişkiler Tablo 44 : Adana da Faaliyet Gösteren Firmaların Gelecek Öngörülerinin Değerlendirilmesi Artacak Aynı kalacak Azalacak 800 (90.5%) 50 (5.7%) 23 (2.6%) (76.5%) (15.0%) (6.7%) (78.2%) (18.3%) (1.4%) (46.6%) (26.7%) (23.2%) (51.8%) (27.5%) (17.2%) (67.4%) (19.6%) (11.1%) (73.3%) (20.6%) (3.6%) (72.5%) (20.5%) (5.1%) İyileşecek Aynı kalacak Kötüleşecek Ekonomik Koşullar 357 (40.4%) 185 (20.9%) 321 (36.3%)