KEK K (Thymus vulgaris), K MYON (CUM NUM CYM NUM) VE MERS N (MYRTUS COMMUN S) B TK LER NDEN ELDE ED LEN YA LARIN N V TRO ANT LE SHMAN AL ETK LER

Transkript

1 Ara t rma Makalesi/Original Article KEK K (Thymus vulgaris), K MYON (CUM NUM CYM NUM) VE MERS N (MYRTUS COMMUN S) B TK LER NDEN ELDE ED LEN YA LARIN N V TRO ANT LE SHMAN AL ETK LER In vitro Antileishmanial Activity of Essential Oils Obtained from Thyme (Thymus vulgaris), Cummin (Cuminum cyminum) and Mersin (Myrtus communis) Plants Erdo an MALATYALI 1, Semra ÖZÇEL K 1, Nevcihan GÜRSOY 2 ÖZET 1 Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi Parazitoloji BD, S VAS 2 Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi G da Mühendisli i, Geli Tarihi: Kabul Tarihi: Amaç: Bu çal mada yurdumuzda çe itli hastal klar n geleneksel tedavisinde kullan lan kekik (Thymus vulgaris), kimyon (Cuminum cyminum) ve mersin (Myrtus communis) bitkilerinden elde edilen ya lar n Leishmania promastigotlar n n canl l üzerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanm t r. Yöntem: Bitkilerden elde edilen ya lar 2/10 ile 1/100 aras nda de i en oranlarda seyreltilerek çal maya al nm t r promastigot/ml Leishmania solüsyonundan al nan 100 er l mikrotitrasyon plaklar na da t lm ve üzerlerine farkl oranlarda RPMI ile seyreltilen bitkisel ya lardan 100 er l konularak 20 dakika beklenmi tir. I k mikroskobu alt nda Thoma lam nda hareketli ve hareketsiz promastigotlar say larak canl l k yüzdeleri hesaplanm t r. Bulgular: Ara t r lan bitkisel ya lardan kekik ya en yüksek antileishmanial etkiyi gösterirken (LD 50 = 1/1200 ml/ml), LD 50 de eri mersin ya için 1/1800 ml/ml ve kimyon ya için 1/3000 ml/ml olarak tespit edilmi tir. Sonuç: Leishmaniasis ülkemizde görülen önemli paraziter hastal klardan biridir. Leishmaniasisin tedavisinde ya anan zorluklar nedeniyle alternatif ilaç aray lar gündemdedir. leri çal malara gereksinim duyulmakla birlikte, bu çal mada denenen bitkisel ya lardan özellikle kekik ya n n leishmaniasis tedavisinde kullan labilece i dü ünülmektedir. Anahtar Sözcükler: Leishmania spp., leishmaniasis tedavisi, kekik (Thymus vulgaris), kimyon (Cuminum cyminum), mersin (Myrtus communi) ABSTRACT leti im: Erdo an MALATYALI Cumhuriyet Üniversitesi T p Fak. Parazitoloji BD S VAS e-posta : emalatyali@cumhuriyet.edu.tr Objective: In this study, it is aimed to determine the in vitro antileishmanial activity of essential oils obtained from three different plants such as Thyme (Thymus vulgaris), Cummin (Cuminum cyminum) and Mersin (Myrtus communis) that widely used in traditional medicine in our country. Method: Essential oils from these plants were diluted ranging from 2/10 to 1/ l of Leishmania promastigote solution ( promastigot/ml) dispensed in microtitration plate wells and 100 l plant essantial oil (diluted in RPMI with different ratios) was added onto, afterwards waited for 20 minutes. The motile and non-motile promastigotes were counted on Thoma slide under light microscope and percentage of cell viability was assessed. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 2009; 66 (1):

2 Cilt 66 Say B TK SEL YA LARIN ANT LE SHMAN AL ETK S Results: The highest in vitro antileishmanial activity against promastigote forms of the parasite was obtained with Thyme oil (LD 50 = 1/1200 ml/ml). LD 50 doses of Cumin oil and Mersin oil were 1/ 1800 ml/ml and 1/3000 ml/ml, respectively. Conclusion: Because of the diffuculties of the treatment of leishmaniasis which is one of the most important parasitic diseases in Turkey, new drug researches are concerned, recently. In this study, we observed that particularly Thyme oil can be used for the treatment of Leishmaniasis, after further researches are performed. Key Words: Leishmania spp., therapy of leishmaniasis, thyme (Thymus vulgaris), cummin (Cuminum cyminum), mersin (Myrtus communis) G R Leishmania türleri; kutanöz, visseral ve mukokütanöz leishmaniasis olmak üzere üç grup hastal n etkenidir. Leishmania cinsine ait türlere, Phelobotomus ve Lutzomyia cinslerine ait sinekler vektörlük ederler. Parazit omurgal vücudunda mononükleer fagositlerin içinde amastigot formunda vektörde ise promastigot formdad r. Dünya Sa l k Örgütü verilerine göre leishmaniasis en önemli alt tropikal hastal ktan birisidir ve 88 farkl ülkeden 12 milyon insan etkilemektedir (1). Leishmania türlerinden yurdumuzda görülenler kutanöz leishmaniasis etkeni Leishmania tropica ve Leishmania major, kala azar etkeni Leishmania donovani ve Leishmania infantum dur. Bu türlerden L.tropica n n neden oldu u kronik parazitoz deride; nodül, papül ve yara olu umuyla karakterizedir (2). Yara genellikle yüzde olu ur ve bir y l sonra kendili- inden iyile ebilir. Akdeniz ülkelerinde, Orta Asya da ve Uzak Do u da görülür. L.major ise 3-6 ay süren akut bir hastal a neden olmaktad r. Olu an yara ya tip olarak adland r l r ve genelde kol ve bacaklarda görülür. Güneydo u Anadolu Bölgesi hastal n endemik oldu u ülkelere co ra olarak benzerlik gösterdi- inden, bu bölgede önlemler al nmakla birlikte ark ç ban olgular na s k rastlanmaktad r (3). Be de erli antimon bile ikleri (sodyum stiboglukonat müstahzar Pentostam ve Meglumin antimonat müstahzar Glukantim) yakla k elli y ld r leishmaniasis tedavisinde en s k tercih edilen ilaçlar olmas na kar n halen etki mekanizmalar tam olarak bilinmemektedir (4). Ayr ca son zamanlarda sodyum antimon stiboglukonat (SAG) a kar direnç geli imi artm ; Hindistan n baz bölgelerinde SAG a kar direncin epidemik hale gelmesi nedeniyle yeni ilaç aray lar na ba lanm t r (5). Netto ve ark. glukantim ile tedavi ettikleri hastalar dört y l boyunca takip etmi ler ve kutanöz leishmaniasis hastalar nda %10, mukokütanöz leishmaniasis hastalar nda %3 nüks tespit etmi lerdir (6). Leishmaniasis tedavisinde göz önüne al nmas gereken bir di er konu da koinfeksiyondur, parazitin HIV virüsüyle birlikte bulundu u hastalarda etkili bir tedavi henüz yoktur (7). Klasik tedaviye ra men yara iyile mez ise amfoterisin-b gibi antifungal ilaçlar da kullan labilmektedir (2). Leishmaniasis tedavisinde kullan lan 5-de erli antimon bile iklerinin yan etkileri olmakla birlikte uzun süre kullan lmalar gerekir. Geçen 80 y ll k süreçte hastan n 5-de erli antimon bile ikleriyle tedavi edildi i tahmin edilmektedir. Bununla birlikte sadece iki hastada ilaç kullan m sonras nda ölüm gerçekle mi tir. Bu ölümlerin ilac n yan etkilerinden mi yoksa hastal n n seyrinden mi meydana geldi i bilinmemektedir (8). En s k görülen yan etkiler mide bulant s, kusma, abdominal a r, diyare, öksürük, pnömöni, deri reaksiyonlar (eritem, ürtiker vb), albuminuri, konvulsiyon, bradikardi, miyozit ve kas a r s d r (9). Yüksek dozda glukantim verilerek tedavi edilen visseral leishmaniasisli hastalarda yan etkilerin s k görüldü ü unutulmamal d r. Bu ilaçlar a z yoluyla al nd klar nda aktif hale gelmemektedir ve paranteral uzun süreli tedavi gerekmektedir (10). laçlar ve hastalar n immün sistemi aras ndaki sinerji ilaç kombinasyonlar ve immün sistem uyaranlar kullan larak ara t r labilmektedir (11). Aromatik ve eterli ya lar olarak da bilinen esansiyel ya lar konsantre hidrofobik s v lard r ve bitkilerin uçucu aromatik bile enlerini içerirler. Kozmetik, g da ve temizlik gibi bir çok sektörde esansiyel ya lar n kullan m yayg nd r. Ayr ca, di er bitki özütleri gibi do al tedavi ürünleri olarak da as rlard r kullan lmaktad rlar. Birçok biyolojik aktif madde içeren bu ya lar ekstraksiyon yöntemleriyle bitkinin yapraklar ndan, kökünden, gövdesinden vb. elde edilirler. Bitkisel ya eldesinde en kullan labilir yöntem su buhar distilasyon yöntemidir ayr ca vakumlu distilasyon da uygulanmaktad r. Bitkisel ya lar monoterpen olan siklik hidrokarbonlar ve bunlar n alkol, aldehit ve ester türevlerini içerir. Antibakteriyel, antifungal, antiviral, antiprotozoal ve antioksidan özellikleri içermeleri terpen ve terpen türevlerinden kaynaklanmaktad r (12). Esansiyel ya lar n kimyasal biyositlere alternatif olabilece i dü ünülmektedir. Örne in, Cinnamomum osmophloeum dan elde edilen esansiyel ya Escheric- 8 Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi

3 E. MALATYALI, S. ÖZÇEL K, N. GÜRSOY Cilt 66 Say hia coli, Enterococcus faecalis, Staphylococcus aureus (methisilin-dirençli S. aureus), Salmonella sp. ve Vibrio parahemolyticus a kar antibakteriyel özellik göstermi tir (13). Keklik otu olarak bilinen oregano ya ve nane ya E. coli ye kar etkili bulunmu tur (14). Esansiyel ya lar, oral bakterilere kar da oldukça etkilidir ve antiseptik a z temizleyicilerinde kullan lmaktad r (15). Bu çal mada yurdumuzda çe itli hastal klar n geleneksel tedavisinde kullan lan kekik (Thymus vulgaris), kimyon (Cuminum cyminum) ve mersin (Myrtus communis) bitkilerinden elde edilen ya lar n promastigot canl l üzerine etkileri ve dolay s yla tedavi amaçl kullan labilirli inin belirlenmesi amaçlanm t r. GEREÇ ve YÖNTEM Bitkisel ya lar n haz rlanmas Kekik, kimyon ve mersin bitkilerinden elde edilen 100 gr. ö ütülmü bitki yapra 250 ml aseton ile homojenize edilmi, ltre edilen çözelti, kolondan geçirilerek süzüntüden 5 ml al nm ve türevlendirilmi tir. Bitkisel materyalden elde edilen ya miktar tayini Yüksek Performansl S v Kromatogra (HPLC) cihaz ile yap lm t r. HPLC cihaz na 10 l örnek enjekte edilmi do ru orant ile 100 gr yapraktan elde edilen bitkisel ya miktar hesaplanm t r. Bitkisel ya lar, çözünmelerindeki zorluk nedeniyle ilk olarak dimetilsülfoksid (DMSO) içinde 1/10 oran nda çözülmü tür ve daha sonraki seyreltmeler ise RPMI besiyeri ile yap lm t r. Parazit kültürü Çal mada kutanöz leishmaniasis hastas ndan izole edilen L.tropica promastigotlar kullan lm t r. Parazit, laboratuvar m zda tav an kan ndan haz rlanan NNN ve RPMI 1640 (Sigma) besiyerlerinde 26 ºC de ço alt lmaktad r. Yeni besiyerine al nd ktan sonraki be inci günde parazitler santrifüj edilerek nal konsantrasyonu promastigot/ml ye ayarlanm t r. Buradan al nan 100 er l parazit mikrotitrasyon plaklar n n kuyucuklar na konulmu tur. Antipromastigot aktivite Final konsantrasyonu promastigot/ml ye ayarlanan çözeltiden al nan 100 l parazit, mikrotitrasyon plaklar n n kuyucuklar na konulmu ve üzerlerine RPMI da seyreltmeleri yap lan bitkisel ya çözeltilerinin (2/10 1/100) aras ndaki seyreltilerinden 100 l eklenmi ; 20 dakika sonra parazitlerin canl l k yüzdesi hemositometre lam nda canl ve hareketli formlar say larak belirlenmi tir. Çal mada kontrol grubuna ise 100 l RPMI da seyreltilmi %10 luk DMSO çözeltisi eklenmi tir. Promastigotlar n tamam n n hareketsiz olmas na neden olan en dü ük ya konsantrasyonu, minimum inhibisyon konsantrayonu (MIC), parazitlerin yar s na yak n k sm n n hareketsiz oldu u konsantrasyonlar LD 50 dozu olarak belirlenmi tir. MIC konsantrasyonlar n n belirlendi i kuyucuklardan al nan örnekler NNN besiyerine ekilerek iki-üç gün sonra promastigot varl ara t r lm t r. Bu sayede ya lar n geri dönü ümlü veya geri dönü ümsüz olarak promastigotlar üzerine gösterdi i etki de test edilmi tir. Tablo 1. Kekik, kimyon ve mersin bitkilerinden elde edilen ya lar n seyreltme oranlar na göre canl promastigot say lar ve canl l k yüzdeleri. Seyreltme Kekik Mersin Kimyon oran Say % Say % Say % 1/ / / / / / / / / / Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 9

4 Cilt 66 Say B TK SEL YA LARIN ANT LE SHMAN AL ETK S BULGULAR Çal mada üç farkl bitkiden elde edilen ya lar n L.tropica promastigotlar üzerine 20 dakikal k sürede öldürücü etkisi test edilmi tir. Kekikten elde edilen ya 1/1500 seyreltmede parazitlerin tamam n öldürürken (MIC), 1/3000 seyreltmede %50 ye yak n bir k sm n öldürmü tür (LD 50 ). Ayr ca çal mam zda mersin bitkisinden elde edilen ya n minimum inhibisyon konsantrasyonu 1/900, LD 50 = 1/1800 ve kimyon bitkisinden elde edilen ya n MIC= 1/450, LD 50 = 1/1200 olarak belirlenmi tir (Tablo 1, ekil 1). Di er ya lar n aksine, kekik ya n n dü ük dozlarda promastigotlar n hücresel yap lar n bozarak parçalanmas na neden oldu u belirlenmi tir. MIC konsantrasyonlar n n tespit edildi i kuyucuklardan örnek al n p NNN besiyerine ekimi yap lm ve sonraki günlerde incelendi inde hiç birinde hareketli promastigot gözlenmemi tir. Bitkisel ya lar geri dönü ümsüz olarak etki göstermektedir. Tüm testlerde, ya lar çözmekte kullan lan maksimum %10 konsantrasyondaki dimetil sulfoksit (DMSO) kontrol grubu olarak kullan lm ve bu maddenin promastigotlar üzerine herhangi bir etkisinin olmad gözlenmi tir. TARTI MA Ülkemizde leishmaniasisin visseral ve kutanöz olmak üzere iki tipine rastlan lmaktad r. Leishmaniasis tedavisinde kullan lan ilaçlar n yetersizli i, yan etkileri ve parazite geli en direnç yeni ilaçlara olan gereksinimi art rm t r (16,17). Bu gereksinimler do rultusunda alternatif ilaç geli tirme çal malar önem kazanm t r (18). Birçok antibiyotik ve farmasötik ajan Leishmania türleri üzerine denenmektedir ancak toksik olmamalar ve kolay elde edilebilir olmalar nedeniyle bitkisel materyallere olan ilgi artm t r (11,19). Ayr ca geleneksel tedavide kullan lan bitkiler, sitotoksik etkileri az oldu u için ara t rmac lar n dikkatini çekmektedir. Brezilya da bu bitkilerle yap lan çal mada 19 bitkinin L. amazonensis ve T.crusi nin ço almas n %99 a varan oranlarda inhibe etti i bildirilmi tir (20). Be de erli antimonlar olarak adland r lan sodyum stiboglukonat ve meglumin antimonyat (Glukantim) leishmaniasis tedavisinde yakla k 80 y ld r kullan lmaktad r. Bu bile ikler fosfofruktokinaz (PFK) aktivitesini bask lar ve bu yolla ATP üretimini engelleyerek aktivite gösterir. Üç-de erli antimon bile iklerinin kullan m renal ve kardiyak yan etkileri oldu u için 1920 li y llarda yerini 5-de erli antimonlara b rakm t r. Buna ek olarak 5-de erli antimonlar, serumda daha erken maksimum seviyeye ula r ve idrarla at l rlar (%95 5-de erli antimon ve %5 3-de erli antimon olarak). Bu ajanlar ilk olarak shistosomiasis tedavisinde kullan lmakla birlikte günümüzde intralezyonel ve kas içi enjeksiyon eklindeki uygulamalarla leishmaniasis tedavisinde birinci tercih olmu lard r (21, 22). Canl l k % Bitkisel Ya Suland r m ekil 1: Üç bitkisel ya n de i ik suland r mlarda Leishmania promastigotlar n n canl l üzerine etkileri. 10 Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi

5 E. MALATYALI, S. ÖZÇEL K, N. GÜRSOY Cilt 66 Say Bitki özütleri antiparaziter ilaç geli tirilmesi aç s ndan önemli bir kaynakt r. Özçelik ve ark. sar msak özütünün skolesidal özelli ini, Polat ve ark., ayn bitkinin amibisidal özelli ini ara t rm lard r (23,24). Bitki ekstraktlar n n antibiyotik etkileri ço unlukla içerdikleri uçucu ya lardan kaynaklanmaktad r (25). Bu nedenle bitkilerden izole edilen özütler aras nda uçucu ya lar n antileishmanial etki gösterecekleri öngörülmü tür. Çal mam zda ara t r lan üç bitkisel ya belirli konsantrasyonlar n üzerinde Leishmania promastigotlar n etkilemektedir. Zaman isteyen bir süreç olmas na kar n, Leishmania promastigotlar n n maddelere duyarl l n n ara t r lmas nda mikroskobik say m alt n standartt r ve rutin olarak antileishmanial etkilerin ara t r lmas nda verimli bir ekilde kullan labilmektedir (19,26). Ancak ortam s cakl promastigotlar n hareketlili ini etkilemektedir. Çal lan bitkisel ya lar aras nda promastigot formuna kar en dü ük dozda etki gösteren ve dolay s yla en etkin olan kekik ya d r. Kekik ya uzun y llard r birçok hastal n tedavisinde kullan lmakta ve temel bile enleri olan kalvakrol ve timolün antibakteriyel ve antifungal özellik gösterdi i bilinmektedir (27,28). Leishmaniasis tedavisinde antifungal amfoterisin B de kullan labilir (2). Bu nedenle antifungal özellik gösteren kekik ya n n antipromastigot etki gösterece i de öngörülebilir. Timol, kekik ya içeri inin %80,4 ünü olu turmaktad r. Ayr ca kekik ya n n bir di er bile eni olan p-simen (p-cymene) antileishmanial etki göstermektedir (29). Fakat kekik ya n n 86 bile ik içerdi i ve antibiyotik etkisini di er maddelerin yard m yla gerçekle tirdi i göz önüne al nmal d r (30). Kekik ya n n antifungal özelli i kimyon ya ndan daha yüksektir (31). Çal mam zda da bu sonuca benzer ekilde kekik ya n n kimyon ya na göre promastigotlara kar daha etkili oldu u bulunmu tur. Kimyon ya n n temel bile eni olan eugenolün antiseptik özelli i de vard r. Kimyona benzer bir bitkiden izole edilen eugenolün antileishmanial ve antihelmintik özelli i bulunmaktad r (16, 32). Mersin ya di er iki bitkiden farkl olarak linalol içerir. Linalolce zengin bir bitkiden elde edilen özütün antileishmanial etki göstermesi mersin bitkisinin antileishmanial özelli inin linalolden kaynaklanabilece i krini uyand rmaktad r (33). Leishmaniasis tedavisinde deneysel amaçl birçok bitkisel materyal kullan lm t r. Brezilya dan bir grup ara t rmac geleneksel olarak bölgelerinde tedavi amaçl kullan lan propolisin LD 50 dozunu promastigotlar için g/ml olarak belirlemi tir (11). Ata ve ark., Sivas yöresine endemik bitkilere ait özütlerin de kullan ld çal mada 30 farkl bitki özütünü Glukantim ile kar la t rarak test etmi ler ve Allium, Tanatecum, Pimpinella, Origanum un Leishmania promastigotlar na kar en etkin cinsler oldu unu ortaya koymu lard r (34). Karamenderes ve ark., papatyagiller familyas ndan bitkilerden elde ettikleri bitkisel özütlerin antibakteriyel etkilerinin yan s ra Plasmodium falciparum ve L. donovani ye kar etkili oldu unu ortaya koymu lar d r. Ayr ca, kloroform ekstraktlar n n klorokine dirençli P. falciparum kolonilerine kar yüksek antiprotozoal aktivite göstermi tir (35). Bitkisel ya lar parazitin amastigot formununa kar, promastigot formuna göre daha etkilidir. Ocimum gratissimum dan izole edilen esansiyel ya n LD 50 de- eri promastigotlar için 135 g/ml, amastigotlar için 100 g/ml olarak belirlenmi tir (16). Benzer ekilde gerçekle tirdi imiz çal mada belirtilen dozlardan daha dü ük dozlar konaktaki amastigot formuna kar etkili olabilir. Sudan da yap lan bir çal mada 72 kutenöz leishmaniasisli (KL) hasta konvansiyonel ilaçlar ve bitki etanol ekstratlar kullan larak tedavi edilmi ve bütün ajanlarla %90.3 e yak n olumlu sonuç al nm t r. Bu çal mada ayr ca Allium sativa (sar msak), Azadirachta indica (neem) n n tedavide pentastom kadar etkili oldu u bulunmu tur (34). Yurdumuz co ra konumu nedeniyle birçok farkl bitki türünü bar nd rmaktad r. Bu bitki potansiyeli do- al aç dan daha iyi de erlendirilebilir. Kekik ya n n etken maddesi kalvakrol ve timolün ileri çal malarla leishmaniasis tedavisinde kullan labilece i dü ünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Bailey MS, Lockwood DN. Cutaneous leishmaniasis.clin Dermatol 2007; 25: Sayg G. Temel T bbi Parazitoloji. 2. Bask. Sivas: Esnaf Ofset Matbaas, Ok ÜZ, Balc o lu C, Taylan Özkan A, Özensoy S, Özbel Y. Leishmaniasis in Turkey. Acta Tropica 2002; 84: Denton H, Mcgregor JC, Coombs GH. Reduction of antileishmanial pentavalent antimonial drugs by a parasitespeci c thiol-dependent reductase, TDR1. Biochem J 2004; 381(2): Sundar S, More DK, Singh MK. Failure of pentavalent antimony in visceral leishmaniasis in India: report from the centre of the Indian epidemic. Clin Infect Dis 2000; 31: Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 11

6 Cilt 66 Say B TK SEL YA LARIN ANT LE SHMAN AL ETK S 6. Netto EM, Merdsen PD, Lianos-Cuentas EA, Costa JM, Cuba CC, Barreto AC, Badaro R, Johnson WD, Jones TC. Long-term follow up of patients with Leishmania braziliensis infection and treated eith Glucantime. Trans R Soc Med Hyg 1990; 84(3): Hammarton TC, Mottram JC, Doerig C. The cell cycle of parasitic protozoa: potential for chemotherapeutic exploitation. Prog Cell Cycle Res 2003; 5: Pegg AE, McCann PP. Polyamine metabolism and function in mammalian cells and protozoans. Atlas of Science: Biochemistry : Beheshti M, Ghotbi S, Amirizade S. Therapeutic and adverse effects of glucantime used for treatment of cutaneous leishmaniasis. Shiraz E-Medical Journal 2007; 8(4). 10. Adinol LE, Bonventre PF, Pas MV, Eppstein DA. Synergistic effect of glucantime and a liposome-encapsulated muramyl dipeptide analog in therapy of experimental visceral leishmaniasis. Infect Immun 1985; 48(2): Pontin K, Ademar A, Filho DS, Santos FF, Silva MLA, Cunha WR, Nanayakkara NPD, Bastos JK, Albuquerque S. In vitro and in vivo antileishmanial activities of a Brazilian green propolis extract. Parasitol Res 2008; 103: Wallace RJ. Symposium on Plants as animal foods: a case of catch 22? Antimicrobial properties of plant secondary metabolites. Proceedings of the Nutrition Society 2004; 63: Chang ST, Chen PF, Chang SC. Antibacterial activity of leaf essential oils and their constituents from Cinnamomum osmophloeum. Journal of Ethnopharmacology 2001; 77: Elgayyar M, Draughon FA, Golden DA, Mount JR. Antimicrobial activity of essential oils from plants against selected pathogenic and saprophytic microorganisms. Journal of Food Protection 2001; 64: Shapiro S, Meier A, Guggenheim B. The antimicrobial activity of essential oils and essential oil components towards oral bacteria. Oral Microbiology and Immunology 1994; 9: Nakamura TU, Mendonço-Filho RR, Morgado-Diaz JA. Antileishmanial activity of Eugenol-rich essential oil from Ocimum gratissimum. Parasitol Int 2006; 55: Croft SL, Coombs GH. Leishmaniasis-current chemotheraphy and recent advances in the seach for novel drugs. Trends Parasitol 2003; 19: Brenzan MA, Nakamura CV, Dias-Filho BP. Antileishmanial activity of crude extract and coumarin from Calophy- llum brasiliense leaves against Leishmania amazonensis. Parasitol Res 2007; 101(3): Çeliksöz A, Sayg G, Özçelik S, Öztop AY, anl da T. Trimethoprim-sulphametaxole ve o axsasin in Leishmania promastigotlar na in vitro etkilerinin ara t r lmas. T Parazitol Derg 1998; 22(4): Luize PS, Tiuman TS, Morello LG, Maza PK, Ueda- Nakamura T, Dias Filho BP, Cortez, DAG, Mello JCP de, Nakamura CV. Effects of medicinal plant extracts on growth of Leishmania (L.) amazonensis and Trypanosoma cruzi. Revista Brasileira de Ciências Farmacêuticas 2005; 41(1): Davies CR, Kaye P, Croft SL, Sundar S. Leishmaniasis, New approaches to disease control. BMJ 2003; 326: Weigle K, Saravia NG. Natural history, clinical evolution and the host-parasite interaction in new world cutaneous leishmaniasis. Clin Dermatol 1996; 14: Özçelik S, Sümer Z, De erli S, Ozan F, Sökmen A. Sar msak (Allium sativum) özütü skolosidal ajan olarak kullan labilir mi?. T Parazitol Derg 2007; 31(4): Polat, Z.A., Vural A, Ozan F, Ozcelik S, In vitro evaluation of the amoebicidal activity of garlic (Allium sativum) extract on Acanthamoeba castellanii and its cytotoxic potential on corneal cells. J Ocul Pharmacol Ther 2008; 24(1): Tripathi SC, Singh SP, Dube S. Studies on antifungal properties of essential oil of Trachyspermum ammi (L.) sprague. Journal of Phytopathology 1985; 116: Habtemariam. In vitro antileishmanial effects of antibacterial diterpenes from two Ethiopian Premna species: P. schimperi and P. oligotricha. BMC Pharmacology 2003; 3(6). 27. Cosentino S, Tuberoso CIG, Pisano B, Satta M, Mascia V, Arzedi E, Palmas F. In vitro antimicrobial activity and chemical composition of Sardinian thymus essential oils. App Microbiol 1999; 29: Lacoste E, Chaumont JP, Mandin D, Plumel MM, Matos FJ. Antiseptic properties of essential oil of Lippia sidoides cham. aplication to the cutenous micro aria. Ann Pharm Fr 1996; 54(5): Robledo S, Osorio E, Munoz D, et al. In vitro antileishmanial activities of thymol and hemisynthetic derivatives. Antimic Ag Chem 2005; 49(4): Asslani U, Vilma T. Chemical composition of Albanian thyme oil (Thymus vulgaris L.). J Ess Oil Res 2003; 15(3): Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi

7 E. MALATYALI, S. ÖZÇEL K, N. GÜRSOY Cilt 66 Say Boyraz N, Koçak R. Baz bitki ekstraklar n n in-vitro antifungal etkileri. SÜ Ziraat Fakültesi Dergisi 2006; 20(38): Asha MK, Prashanth B, Murali B. Antihelmintic activity of essential oil of Ocimum sanctum and eugenol. Fitoterapia 2001; 72(6): Rosa MSS, Mendonça-Filho RR, Bizzo HR. Antileishmanial activity of a linalool-rich essential oil from Croton cajucara. Antimic Ag Chem 2003; 47(6): Ata AD, Özçelik S, Sökmen A. Deri leishmanisisi etkenleri üzerine, Sivas yöresinde endemik ve endemik olmayan bitkilerin (özütlerinin) antileishmanial etkilerinin ara t r lmas. T Parazitol Derg 2003; 27(3): Khalid FA, Abdalla NM, Mohomed HEO, Toum AM, Magzoub MMA, Ali MS. Treatment of cutaneous leishmaniasis with some local Sudanese plants (Neem, Garad & Garlic). T Parazitol Derg 2004; 28(3): Karamenderes C, Khan S, Tekwani BL, Jacob MR, Khan IA. Antiprotozoal and antimicrobial activities of Centaurea species growing in Turkey. Pharmaceutical Biology 2006; 44(7): Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 13