MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon"

Transkript

1 Kızıldere (Denizli) Jeotermal Alanındaki Kabuklaşma Probleminin Hidrojeolojik ve Jeokimyasal İncelenmesi Hydrogeological and Geochemical Study of the Scaling Problem in Kızıldere Geothermal Field, Denizli G. Tarcan 1, *, T. Özen 2, Ü. Gemici 1, M. Çolak 1, İ. H. Karamanderesi 3 1 Dokuz Eylül Üniversitesi Müh. Fak. Jeoloji Mühendisliği Bölümü Buca İzmir 2 Atatürk Üniversitesi Oltu Yer Bilimleri Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Oltu Erzurum 3 MTA-Emekli, Adres: EVKA-3 Mah. 126 Sokak No:1 D: Bornova/İzmir Türkiye (*gultekin.tarcan@deu.edu.tr-gultekin.tarcan@gmail.com) ÖZ: Bu çalışmada, Denizli Kızıldere Jeotermal alanında karşılaşılan kabuklaşma problemi ile bu alanın hidrojeolojik ve jeokimyasal özellikleri incelenmiştir. Alanda üç ayrı hazne bulunmakta, üstten altta doğru Sazak Formasyonu na ait Neojen gölsel kireçtaşları 1. hazneyi, Menderes Masifi ne ait mermerler 2. hazneyi, kuvarsit ve gnayslar ise 3. hazneyi oluştururlar. Örtü kaya ise kısmen mika şistler ve çoğunlukla Neojen ardalanmalı serinin killi düzeyleridir. Alanda bugüne kadar derinlikleri m arasında değişen toplam 45 derin kuyu açılmıştır. En yüksek sıcaklık R-1 kuyusunda 242 o C olarak kaydedilmiştir. Jeotermal akiferlerden gelen sular Na-HCO 3 ve Na-HCO 3 -SO 4 su tiplerini yansıtmaktadır. PhreeqCi programıyla örnekleme sıcaklığında yapılan mineral doygunluk hesaplamaları göstermektedir ki; kalsit, aragonit, stronsiyanit, dolomit, amorf silis çoğunlukla, anhidrit, sölestin ve barit kısmen kabuklaşma oluşturabilecek minerallerdir. Sonuçlar çoğunlukla kabuklaşma örneklerinin jeokimyasal ve X Işını Yansıması (XRD) analizleriyle de desteklenmektedir. Her kuyu akışkanı için geri basım sıcaklığının belirlenmesi bu çalışmanın en önemli sonuçlarındandır. Birleşik yorum olarak geri basım kuyularındaki kabuklaşmadan kaçınmak için soğuk (<50 o C) geri basım sıcaklığı önerilir. Anahtar Kelimeler: Kızıldere Jeotermal Alanı, Kabuklaşma Problemi, Hidrojeoloji, Jeokimya ABSTRACT: In this study the scaling problem in Kızıldere geothermal field and hydrogeological and geochemical properties of this field was investigated. Three reservoirs are situated in the field that are, from shallow to deep, (1) Pliocene lacustrine limestones of Sazak Formation, (2) Palaeozoic to Mesozoic marbles of Menderes Massif, (3) quartz schists and gneiss of Menderes Massif. Cap rock of the system is clayey levels of the Neogene intercalated sediments and partly mica schists. Totally 45 wells whose depths are between m were drilled so far. Mineral saturations at measured sampling temperature, calculated by using PhreeqCi code suggest that calcite, aragonite, strontianite, dolomite, amorphous silica, and barite are the likely to be precipitated as scales. These results are confirmed by the results of the geochemical and XRD (X-Ray Diffraction) analyses of the scale samples. Determinations of the scaling minerals and the safety temperatures to avoid or minimize the scaling problems are the most important parts of this study. It was concluded that cold injection (<50 o C) is favored if any mineral deposition is to be prevented or reduced in injection wells. Keywords: Kızıldere Geothermal Field, Scaling Problem, Hydrogeology, Geochemistry 1. GİRİŞ Bu çalışma Kızıldere jeotermal alanında yapılan hidrojeolojik ve jeokimyasal çalışmaları kapsamaktadır. Bu kapsamda, 12 su noktasından alınan toplam 26 su örneğinin kimyasal analizleri ile kuyulardan alınan kabuklaşma örneklerinin (7 adet) jeokimyasal analizi ve XRD analizi (5 adet) gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmalarda alandaki en önemli problemlerden birisi olan mineral kabuklaşması üzerine odaklanılmıştır. Türkiye jeolojik yapısı nedeniyle jeotermal enerji açısından oldukça zengindir. Jeotermal alanların önemli bir çoğunluğu Batı Anadolu da özellikle de en yoğun biçimde Büyük Menderes Grabeni nde bulunmaktadır. İnceleme alanını oluşturan Kızıldere jeotermal alanı da Büyük Menderes Grabeni nin Doğu kesiminde yer alır (Şekil 1). 505

2 Şekil 1. Türkiye nin önemli tektonik hatları ve volkanik alanları ile başlıca jeotermal alanları (Şimşek, 2009 dan düzenlenerek) ve inceleme alanının yeri. Kızıldere jeotermal alanı Türkiye de ilk geliştirilen sahadır. Çalışmalar 1968 yılında başlamış, Maden Tetkik Arama (MTA) tarafından 25 derin kuyu açılmış ve toplam 20 MWe kapasiteli jeotermal enerji santrali kurulmuştur. Ancak sahadaki işletme ve kabuklaşma problemleri nedeniyle tam kapasiteyle çalışılamaz ve 6 MWe ile 15 MWe arasında değişen kapasiteyle Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) tarafından işletilen saha 2008 Eylül ayında özelleştirilmiştir. Özelleştirme sonrası yapılan geliştirme ve iyileştirme çalışmalarıyla 20 tane daha derin sondaj açılmış ve toplam 80 MWe kapasiteli yeni santral 2013 yılından itibaren üretime başlamıştır (Kindap vd., 2010; Haklıdır ve Kindap, 2013). İyileştirme çalışmaları sonucunda yeni inşa edilen santraller ve eski santralin de 15 MWe kapasiteyle çalıştırılması ile sahadaki toplam elektrik üretimi 95 MWe ye yükselmiştir (Aksoy, 2014). Alan yerli ve yabancı çok sayıda araştırıcı tarafından yoğun bir şekilde çalışılmıştır (Şimşek, 1985; Líndal ve Kristmannsdóttir, 1989; Yıldırım, 1989; 2001; Giese, 1997; Giese vd., 1998; Gökgöz, 1998; Tarcan, 2001; Özgür, 2002; Şimşek, 2003; Tarcan, 2005; Şimşek vd., 2005; Möller vd., 2007; Mutlu vd., 2008; Yıldırım, 2009; Karakuş ve Şimşek, 2013). Yapılan bu çalışmalar alanın jeolojik, hidrojeolojik, işletim ve üretimle ilgili mühendislik ve çevre problemlerini içermektedir. Yeni hidrojeolojik, jeokimyasal ve mineralojik verileri kapsayan bu çalışmada alandaki en önemli problemlerden birisi olan mineral kabuklaşması üzerine odaklanılmıştır. 2. JEOLOJİ İnceleme alanında 8 adet jeolojik birim bulunmaktadır (Şekil 2). Alanın temelinde, Menderes Masifi nin metamorfik kayaları, tabandan tavana doğru yanal ve dikey geçişli gnays, şist, kuvarsit, mika şist ve mermerlerle temsil edilir. Bu temeli üstleyen Neojen yaşlı tortullar, Alt Pliyosen yaşlı (PL-1, PL-2, PL-3) ve Üst Pliyosen yaşlı (PL-4) olarak iki grupta incelenebilir. Alt Pliyosen tortulları, yaşlıdan gence doğru PL-1 olarak adlanan Kızılburun formasyonu (çakıltaşı, kumtaşı), PL-2 olarak adlanan Sazak formasyonu (kireçtaşı, marn), PL-3 olarak adlandırılan Kolonkaya formasyonu (marn, kumtaşı) birimlerinden oluşur. Bunların üzerinde bloklu çakıltaşı, kumtaşı ve kireçtaşından oluşan Üst Pliyosen yaşlı, PL-4 olarak adlandırılan Tosunlar formasyonu bulunur. Kuvaterner yaşlı yamaç molozu ve alüvyon birimleri tüm birimleri uyumsuz olarak örter. 506

3 Şekil 2. Kızıldere jeotermal alanı çevresinin jeoloji haritası ve su noktalarının yeri (Şimşek, 1985 ve Şimşek vd., 2005 den düzenlenerek). 3. HİDROJEOLOJİ Alanda üç çeşit hazne kaya bulunmakta; bunlar üsten alta doğru (1) Neojen ardalanmalı serisindeki PL-2 Sazak Formasyonu na ait Neojen gölsel kireçtaşları, (2) Menderes Masifi ne ait mermerler ve (3) Menderes Masifi ne ait kuvarsit ve gnayslardır. Örtü kaya ise Neojen ardalanmalı serinin killi düzeyleri ve kısmen Menderes Masifi içindeki mika şistlerdir (Şekil 2). Alanda bugüne değin toplam 45 derin kuyu açılmıştır. Bu kuyuların derinlikleri m arasında değişmektedir (Çizelge 1). 507

4 Kuyu adı MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon Çizelge 1. Kızıldere jeotermal alanında açılmış bulunan jeotermal kuyular (Şimşek vd., 2005 ten düzenlenerek). Üretim Üretim Hazne Hazne Derinlik borusu Çapı borusu Derinliği Sıcaklığı (m) (m) derinliği (m) (m) ( o C) Sondaj açım tarihi Maksimum toplam akışkan kapasitesi (t/h) KD / U, KD-1A / U, KD / U, KD / U, KD / U, KD-III / L, KD / L, KD / L, KD / U, Test yok KD / L, KD / U, KD / L, KD /8 + S L, KD /8 + S L, KD /4 + S L, KD / U, KD / L, KD /8 + S L, KD / L, TH /8 + S L, R /8 + S D, R / L, R KD *U: Üst hazne, L: İkincil Hazne, D: Derin Hazne, S: Yarıklı boru (7 in.). Örnek alınan kuyular dolgu rengi ile gösterilmiştir. Kuyuların 25 tanesi özelleştirme öncesinde MTA tarafından açılmış kuyulardır. Özelleştirmeden sonra eski kuyularda verim arttırma çalışmalarına ilaveten derinlikleri 1467 m m arasında değişen 9 5/ 8 boru çaplı 20 adet yeni kuyu açılmıştır (Kindap vd., 2010; Haklıdır ve Kindap, 2013). Sahada ilk açılan kuyular çoğunlukla rezervuar sıcaklığı 198 C olan Pliyosen kireçtaşlarındaki (Sazak Formasyonu ndaki) rezervuarda son bulmuştur. Kuyularda kesilen Neojen tortul kalınlığı grabenin kuzeyinden orta kesimlerine gidildikçe artmaktadır. R-1 kuyusunda bu çökel kalınlığı 1000 m yi aşarken, kuyuda kesilen metamorfik kayalardaki ana rezervuar sıcaklığı 242 C ye erişmektedir. Kızıldere jeotermal alanından 11 i jeotermal kuyu ve 1 tanesi atık su kanalı (W-1) olmak üzere toplam 12 su noktasından özelleştirme sonrası Nisan 2011 ile Mayıs 2012 tarihleri arasında farklı zamanlarda örneklenmiş toplam 26 su kimyası analizi yapılmıştır. Örneklenen kuyular R-1, KD-1, KD-13, KD-14, KD-15, KD-16, KD-20, KD-21, KD-22, R-3 ve KD-35 kuyularıdır (Çizelge 1). 4. JEOKİMYA İnceleme alanındaki jeotermal sular Na-HCO 3 ve Na-HCO 3 -SO 4 su türünü yansıtmaktadır. Egemen anyon katyon bileşimine göre katyonlar Na+K > Ca > Mg ve anyonlar HCO 3 +CO 3 > SO 4 > Cl dizilimi gösterirler. B ( ppm), Li ( ppm), SiO 2 ( ppm), ve Na ( ppm) gibi yüksek değerler yüksek sıcaklıkta su kayaç etkileşimini yansıtmaktadır. SO 4 ( ppm) yüksekliği ise Sazak Fm içindeki jipsli düzeylerden kaynaklanan su kayaç etkileşim süreci nedeniyledir. Alandaki egemen hidrojeokimyasal süreçler su kayaç etkileşimi süreçleridir. Bu süreçler karbonatların, silikatların ve sülfatların çözünme ve çökelme süreçleri ve iyon değişim süreçleriyle 508

5 birlikte kendini göstermektedir. İlaveten soğuk su karışımı ile seyrelme ve karışım süreçleri de su türlerinin oluşumunda etkili olmaktadır. Sıcaklık artışı, ortak iyon etkisi gibi etkenler de çözünme çökelme süreçlerini etkilemektedir. Jeotermal sistemlerdeki jeolojik yapıda bazı farklılıklar ve gerçekleşen hidrojeokimyasal süreçler farklı su türlerinin oluşumuna neden olmaktadır. Kızıldere gibi derin dolaşımlı sıcak sistemlerde karbonatlı, sülfatlı ve silikatlı minerallerin çözünmesi sürecine çökelme ve iyon değişim süreçleri de eşlik etmekte ve beraberinde Na-HCO 3 ana su türünü sonuçlamaktadır. Çökelme süreci sıcaklık artışıyla uçan CO 2 bileşeni nedeniyle Ca, Sr ve Mg un çoğunlukla karbonatlar (Ca +2 /Mg +2 /Sr +2 + CO 3-2 = CaCO 3 ) ve sonra sülfatlar (Ca +2 + SO 4-2 = CaSO 4 ) ile tuz oluşturarak çökelmesi ile oluşmakta ve böylece Ca +2 /Mg +2 / Sr +2 azalarak Na + zenginleşmektedir. İyon değişim süreci ise suyun geçtiği simektit türü killerdeki Na ile Ca, Mg ve Sr iyonlarının yer değiştirmesi (Ca Na (ex) = Ca(ex) + 2 Na + ) sonucu Ca, Mg ve Sr azalışını ve Na artışını açıklamaktadır. Çözünme-çökelme süreci ve iyon değişim süreci birleşimi (Ca ve Na örneğinde) Ca (HCO 3 - ) + katı-2 Na + = 2 Na ( HCO 3 - ) + katı-ca 2+ bağıntısıyla açıklanabilir. Kızıldere de sülfatın 2. derecede zengin anyon olarak Na-HCO 3 -SO 4 su türünü oluşturması bu alanın Sazak Formasyonu nun etki sahasında olmasından alanın geçiş kuşağında bulunmasından kaynaklanmaktadır Kabuklaşma Probleminin Jeokimyasal Değerlendirilmesi Su kimyası modellerinde sistemlerde kabuklaşma problemi oluşturacağı öngörülen mineraller karbonatlar (CaCO 3 -kalsit ve aragonit, CaMgCO 3 -dolomit, SrCO 3 -stronsiyanit), sülfatlar (CaSO 4 - Anhidrit, SrSO 4 -sölestin, BaSO 4 -barit) ve silis (amorf SiO 2 ) olarak belirlenmiştir. Buna göre karbonat çökelmesi derinlerde buhar ayrılmasıyla başlar ve o seviyenin birkaç derece üzerinde en yüksek şiddete ulaşır. Özetle akışkan kuyuda yüzeye çıkarken basınç düşer ve CO 2 sudan ayrılarak gaz fazına geçer. Akışkandaki CO 2 azalması ph ın hızla artması ve CaCO 3 ün çökelmesiyle sonuçlanır. H 2 O+CO 2 =HCO 3 +H + denkleminde görüleceği üzere suda CO 2 çözünürlüğü H + iyonunun artmasına neden olduğundan suyun ph ı CO 2 çözünürlüğüyle düşmektedir. Sudan CO 2 ayrılmasıyla da ph artmaktadır. Sular, içinde bulunan çözünmüş maddelerin türüne ve miktarına bağlı olarak ya mineral kabuklarının oluşmasına ya da bunların çözünmesine neden olur. Mineral kabuklarının oluşma mekanizması (1) suyun belli bir mineral ile ulaştığı doygunluk derecesine, (2) sıcaklık ve basınç değişim hızına ve (3) suyun ph derecesine bağlıdır. Herhangi bir mineralin sudaki çözünürlüğü, sıcaklık, basınç, ph, redoks potansiyeli ve çözeltideki maddelerin göreceli derişimine bağlıdır (Arnórsson, 1989, 1995, 2000; Tarcan, 2001). Çözünürlüğü kontrol eden bu parametrelerdeki değişime bağlı olarak suda çözünmüş maddeler çökelerek değişik şekillerde kabuk oluşturabilirler. Sular, kimyasal bileşimleri nedeniyle korozif (agresif, saldırgan), kabuklaştırıcı (taş yapıcı, kireçlendirici) ve kararlı (dengede) olma özelliklerden birini gösterirler. Saldırgan özellikteki su, bulunduğu ortamda aşınmaya neden olurken, aynı zamanda istenmediği halde bulunduğu ortamdaki bazı maddeleri çözerek suyun fizikokimyasal özelliklerinin değişmesine neden olur. Kabuklaştırıcı özellikteki su ise bulunduğu ortamlarda kabuk şeklinde bir katman oluşturarak hacim kaybına neden olur. Her iki durum da üretim kaybına ve dolayısıyla ekonomik sıkıntıya yol açmaktadır. Genelde termal suların üretim ve kullanımlarında kimyasal bileşimlerine göre 3 farklı kabuklaşma türü (1- Silis ve silikat kabuklaşmaları, 2- Karbonat kabuklaşmaları ve 3- Sülfat kabuklaşmaları) ile karşılaşılır. Karbonat Kabuklaşması: Türkiye deki (ve dünyadaki) jeotermal sahaların çoğunda olduğu gibi Kızıldere jeotermal sahalarında karşılaşılan kabuklaşma tipi de çoğunlukla karbonat kabuklaşmasıdır. Suda çözünmüş halde bulunan CO 2 miktarı, Henry Yasası gereği, suyla temas halinde bulunan gaz fazındaki CO 2 in kısmi basıncı ile doğru orantılıdır. Kabuklaşma üzerinde büyük bir role sahip karbondioksitin kökeninin önemi yoktur. Volkanik ya da karbonatların ayrışması sonucu yeraltı sularının yapısına girmiş olabilir. CO 2 kökeni ne olursa olsun CaCO 3 kabuklaşmasının oluşumu üzerinde son derece etkilidir. Türkiye jeotermal sahalarının çoğunda oluşan kalsiyum karbonat kabuklaşmaları akışkan içinde bulunan Ca +2 ve Mg +2 ve Sr +2 iyonları ile HCO 3 - iyonlarının uygun ph ortamında birbirleri ile aşağıdaki reaksiyonlar gereğince çözünürlüğü az bileşikler (CaCO 3, MgCO 3, SrCO 3 vb.) oluşturması sonucu meydana gelmektedir. 509

6 CO 2 (aq) <=> CO 2 (buh) (1) HCO H + <=> CO 2 (aq) +H 2 O (2) 2HCO 3 - <=> CO 2 (aq) +CO 3 = + H 2 O (3) Ca ++ + CO 3 = <=> CaCO 3 (4) [ (3) + (4) ] Ca +2 2HCO - 3 <=> CaCO 3 + CO 2 + H 2 O HCO H 3 BO 3 <=> H 2 BO CO 2 (aq) +H 2 O (5) HCO H 4 SiO 4 <=> H 3 SiO CO 2 (aq) +H 2 O (6) Jeotermal uygulamalarda kalsiyum karbonat kabuklaşmalarını tetikleyen faktörler yukarıda açıklanan kimyasal tepkimelerin çift yönde akışını etkileyen faktörlerdir. Bu faktörlerin başında ph, CO 2 kısmi basıncı (PCO 2 ) ve toplam tuz derişimleri gelir. Alüminyum silikat minerallerinin ph dengesi üzerindeki etkisi büyüktür. Derinliklerde basınç altında suda çözünmüş halde bulunan CO 2, karbonik asit oluşturarak (H 2 CO 3 ) akışkana asidik yapı kazandırmaktadır. Henry Yasası na göre, suda çözünmüş CO 2, kısmi basıncıyla doğru orantılı ve çözeltinin ph ı üzerinde çok etkin bir parametredir. Diğer bir deyişle CO 2 in suda çözünürlüğü suyun ph sının düşmesini ve asidik özellik kazanmasını sağlar. Çözeltinin içerisinde çözünmüş halde kaldığı sürece, çözeltinin ph ı düşüktür. Sıvı fazdan gaz fazına geçmeye başlayınca (gaz çıkışı), akışkanın ph ı yükselmeye başlar ve yukarıda (3) ve (4) nolu eşitliklerle çözeltide önce HCO - 3, sonra CO -2 3 iyonları çoğalmaya başlar. Ortamda artan CO -2 3 iyonları çözeltide bulunan Ca +2 (ve/veya Mg, Sr) iyonları ile birleşerek karbonat kabuklaşmasına neden olmaktadır. Çökelme süreçleri (kabuklaşma mekanizması) jeotermal alanlardan kaynaklanan çevresel problemlerin ortaya çıkmasında da dolaylı yollardan etkili olmaktadır. Başta bor olmak üzere yüksek kirletici bileşenli jeotermal akışkanların kontrolsüz deşarjıyla toprak kirlenmesi, yüzey ve yeraltı suyu kirlenmesi gibi problemler birçok araştırmacı tarafından belirtilmiştir (Gemici ve Tarcan, 2002; Şimşek, 2003; Şimşek vd., 2005). İnceleme alanındaki bor değerleri Kızıldere de 30 ppm e, erişmektedir. Büyük Menderes Nehri nin jeotermal kaynaklardan etkilenmediği yerinden (Kamara Kaplıcası nın da membasından) alınan örnekte ppm gibi çok düşük B değeri belirlenmiştir. Bununla birlikte Kızıldere santralinin akış yönünde, Tekkehamam Köprüsü nde ppm gibi yüksek B değerleri jeotermal kökenli kirlenmenin başlıca kanıtını oluşturmaktadır. Jeotermal akışkanların çevreye olan olumsuz etkisini yok etmenin ya da azaltmanın yolu geri basım kuyularıyla hazneye basılması veya sızdırmaz yeraltı borularıyla deniz gibi yüksek derişimli bir başka kaynağa taşınmasıdır. İnceleme alanındaki jeotermal sistemlerin denize olan uzaklığı ve bu iletim borularında olabilecek kazalar nedeniyle sızdırmazlıkların bozulması ve bu borularda olabilecek kabuklaşma gibi olasılıklar 2. öneriyi yani atık suyun denize taşınması önlemini geçersiz kılmaktadır. Bu nedenle geri basım kuyularından geri verilmesi tek yol olarak görülmektedir. Bu önlem çevre kirlenmesine karşı alınacak önlemin yanı sıra rezervuarların verimliliği açısından da bir gerekliliktir. Zaten günümüzde yasal bir zorunluluk olarak, bütün işletmelerde olduğu gibi, Kızıldere jeotermal alanı atıkları da geri basım kuyularıyla deşarj edilmektedir. Ancak geri basım kuyularının kabuklaşma ile tıkanması ya da geçirgenliğin azalması nedeniyle geri basılamayan akışkanlar ister istemez yüzeye kontrolsüz olarak verilmektedir. Bu nedenle işletmelerin geri basım sıcaklıklarına dikkat etmesi ve önerilen emniyetli sıcaklıklarda geri basım yapması işletme verimi yanı sıra çevre kirlenmesine karşı da önemli bir önlem olacaktır. Kızıldere jeotermal alanında yapılan jeokimyasal modellere göre, bir iki istisnayla, kalsit, aragonit, dolomit ve stronsiyanit kabuklaşması her sıcaklıkta doygunluk üstü değerler verdiğinden bu minerallerin (karbonatların) kabuklaşması kaçınılmazdır. Amorf silis çökelme riskine karşı emniyetli sıcaklıklar 63 o C ile 120 o C arasında değişmektedir. Re-enjeksiyon kuyuları için emniyetli sıcaklıklar bu değerleri tüm alan için genellenecek olursa 120 o C nin üzerindeki sıcaklıklardır. Bu nedenle amorf silis kabuklaşması riskine karşı 120 o C nin üzerinde bir reenjeksiyon yapılırsa barit kabuklaşması riski de bertaraf edilecektir. Karbonat çökelmesi için ya ilave inhibitör konulmalı, ya da yüzeyde olabildiğince soğutularak düşük sıcaklıklarda (50 o C nin altında) reenjeksiyon yapılması en iyi çözüm olacaktır. Tabii ki reenjeksiyon sonucu sistemin soğuma tehlikesini de düşünerek uygun yerlerdeki reenjeksiyon kuyularına basılması gerekmektedir. İnceleme alanındaki kabuklaşma problemi üzerine literatürde yer alan çalışmalarda çoğunlukla Kızıldere alanı üzerine yoğunlaşılmıştır. Lindal ve Kristmandottir (1989) KD 6 kuyusu seperatörü ve susturucusundan alınan kabuk örneğinin yüzde bileşiminde; Kalsit ve 510

7 Aragonit formunda % 75 CaCO 3 +SrCO 3, eser miktarda Fe, Al ve K ile birlikte % 25 Silika (SiO 2 ) belirlemişlerdir. Kuyularda MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılan kabuk analizinin ağırlık olarak yüzde bileşiminde % CaCO 3 ; % SrCO 3 ; % 0.5 1,8 MgCO 3 ; % SiO 2 değerleri elde edilmiştir (Yıldırım 1989; Şimşek vd., 2005; Yıldırım, 2009). Bütün bu sonuçlar su kimyası modellerinde öngörülen kabuklaşma çeşitlerini desteklemektedir. Bu çalışma kapsamında yapılan kabuk kimyası analizleri ve kabukların XRD analizleri de benzer sonuçlar vermektedir. XRD analizlerine göre KD-13, R-3, KD-16 ve KD-22 kuyularından alınan kabuk örneklerinde çoğunlukla kalsit ve aragonit ve daha az olarak dolomit ve stronsiyanit mineralleri saptanmıştır. Ayrıca kabuk kimyası analizlerine göre de CaO, SiO2, MgO ve göreceli olarak Sr ve Ba yüksek değerler vermektedir. Bu yüksek değerler su kimyasında önerilen kabuklaşma türlerini (kalsit, aragonit, stronsiyanit, dolomit, kısmen sölestin, anhidrit ve barit) desteklemektedir. 5. SONUÇLAR Kabuklaşma eğiliminin değerlendirilmesi için öncelikle kabuk oluşturabilecek minerallerin denge durumları incelenmiştir. PhreeqCi ile yapılan doygunluk indeksi hesaplamaları, çökelebilecek minerallerin kalsit, aragonit (CaCO 3 ) ile dolomit (CaMgCO 3 ) ve kısmen stronsiyanit (SrCO 3 ) gibi karbonatlı mineraller ile anhidrit (CaSO 4 ), sölestin (SrSO 4 ) ve barit (BaSO 4 ) gibi sülfatlı mineraller ve silis (amorf SiO 2 ) olduğunu göstermiştir. Alanda kalsit, aragonit, stronsiyanit ve dolomit mineralleri için emniyetli (kabuklaşma oluşturmayan) sıcaklık verilememektedir. Sölestin, anhidrit yüksek sıcaklıklarda ve silis ile barit de düşük sıcaklıklarda kabuklaşma oluşturabilecek minerallerdir. Alanda üretim kuyuları için uygun bir inhibitör seçilerek üretim yapılması üretim kuyularındaki kabuklaşma probleminin giderilmesi için en uygun seçim olacaktır. Amorf silis ve barit kabuklaşmasına karşı belirlenen emniyetli sıcaklıklar sırasıyla ~ C ve ~ o C sıcaklıklarından yüksek değerlerdir. Anhidrit ve Sölestin kabuklaşmasına karşı belirlenen emniyetli sıcaklıklar ise ~165 o C and ~ o C den düşük sıcaklıklardır. Kabuk ve kayaç jeokimyası analizleri değerlendirildiğinde; kabuklarda rastlanılan yüksek (% 55 e ulaşan) CaO ve yüksek SiO 2, Sr ve Ba su kimyası modellerinde önerilen kalsit, aragonit, amorf silis, barit ve stronsiyanit kabuklaşmasının önemli bir kanıtı olarak düşünülebilir. İlaveten yapılan XRD analizlerinde kalsit, aragonit, stronsiyanit ve dolomit minerallerine rastlanmıştır. Bu da su kimyası modellerindeki tahminlerle çakışmaktadır. Özelleştirme öncesi alanda geri basım kuyusu ve inhibitör uygulaması bulunmadığından tek sorun üretim kuyularındaki kabuklaşma problemiydi ve mekanik temizleme sonucu üretim yapılıyordu. Oysa günümüzde bütün kuyulardan inhibitör kullanımıyla üretim yapıldığı için üretim kuyularında kabuklaşma sorunu olmamaktadır. Bununla birlikte bu durum, inhibitörler Ca, Mg ve Sr çökelmelerini engellediğinden ve separatörde su buhar ayrımından sonra daha da zenginleşerek atık sularda bulunacağından, geri basım kuyuları ve yüzey borularında kabuklaşma tehlikesi doğmasına neden olmaktadır. Geri basım kuyularında ve yüzey borularındaki kabuklaşma tehlikesine karşı yukarıda verilen mineraller için belirlenen emniyetli sıcaklıklarda geri basım yeterli değildir. Çünkü karbonatlı mineraller için emniyetli sıcaklıkta enjeksiyon şansı bulunmamaktadır. Bu nedenle mineral kabuklaşmasından kaçınmak ya da en aza indirmek için kullanılan atık jeotermal suların yüzeyde havuzlarda veya tanklarda bekletilerek soğutulması ve daha sonra olası en soğuk (<50 o C) halde reenjeksiyon yapılması önerilir. 6. KATKI BELİRTME Bu çalışma 109Y315 numaralı TÜBİTAK projesinin bir kısmındaki verilerden yararlanılarak üretilmiştir. Alanda yapılan çalışmaların yayınlanması konusunda verdikleri fırsat için Kızıldere Jeotermal Santrali yetkililerine, bildiri metninde objektif değerlendirmeleri ve ayrıntılı eleştirileri ile önemli katkıları olan adı açıklanmayan hakeme teşekkür ederiz. 7. KAYNAKLAR Aksoy, N., Power generation from geothermal resources in Turkey. Renewable Energy. 68,

8 Arnórsson, S., Deposition of calcium carbonate minerals from geothermal waters-theoretical considerations. Geothermics, 18, Arnórsson, S., Scaling problems and treatment of separated water before injection. In: WGC-95, Book of Course on Injection Technology, Italy. Arnórsson, S., Isotopic and chemical techniques in geothermal exploration, development and use: sampling methods, data handling, interpretation. IAEA, Vienna. Gemici, Ü., Tarcan, G., Distribution of boron in thermal waters of Western Anatolia, Turkey and examples on their environmental impacts. Environmental Geology, 43, Giese, L.B., Geotechnische und umwelt geologische aspekte bei der forderung und reinjection von thermal fluiden zur nutzung geothermischer energie am beispiel des geothermal feldes Kızıldere und des umfeldes, W-Anatolien/Turkei (In German). PhD thesis, FU, Berlin. Giese, L.B., Pekdeğer, A., Dahms, E., Thermal fluids and scalings in the geothermal power plant of Kızıldere, Turkey. Water-Rock Interaction (WRI-9), Proceedings of the 9th International Symposium on Water-Rock Interaction Taupo, New Zealand. Arehart and Hulston (Eds) Balcema, Rotterdam, pp Gökgöz, A., Geochemistry of the Kızıldere-Tekkehamam-Buldan-Pamukkale geothermal fields, Turkey. Geothermal Training in Iceland, United Nations University Programme, Orkustofnun, Reykjavik, Iceland. Book of Reports, pp Haklıdır, F.S.T., Kindap, A., The first discovered high entalphy geothermal field in büyük menderes graben: Kızıldere geothermal field with new 80 MWe power plant ınvestment in western Anatolia, Turkey. Proceedings European Geothermal Congress, Pisa, Italy. Karakuş, H., Şimşek, Ş., Tracing deep thermal water circulation systems in the E W trending Büyük Menderes Graben, western Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research 252, Kindap, A., Kaya, T., Haklıdır, F.S.T., Bükülmez, A.A., Privatization of Kızıldere geothermal power plant and new approaches for field and plant. Proceedings of World Geothermal Congress (WGC-2010), Bali, Indonesia. Líndal, B., Kristmannsdóttir, H., The scaling properties of the effluent water from Kızıldere power station, Turkey, and recommendation for a pilot plant in view of district heating applications. Geothermics, 18, Möller, P., Dulski, P., Özgür, N., Partitioning rare earths and some major elements in the Kizildere geothermal field, Turkey. Geothermics, 37, Mutlu, H., Güleç, N., Hilton, D.R., Helium carbon relationships in geothermal fluids of western Anatolia, Turkey. Chemical Geology, 247, Özgür, N., Geochemical signature of the Kizildere Geothermal Field, Western Anatolia, Turkey. International Geology Review, 44, Şamilgil, E., Arda, O., Laboratory analyses result of scale sample in Kızıldere. MTA report No: 9527, 1-8. Şimşek, Ş., Geothermal model of Denizli-Saraykoy-Buldan area. Geothermics, 14, Şimşek, Ş., Hydrogeological and isotopic survey of geothermal fields in the Büyük Menderes graben, Turkey. Geothermics, 32, Şimşek, Ş., Yıldırım, N., Gülgör, A., Developmental and environmental effects of the Kızıldere geothermal power project Turkey. Geothermics, 34, Şimşek, Ş., Geothermal Energy Development Possibilities in Turkey. Conference on Geothermal Energy in Turkey, October Potsdam, Germany. Tarcan, G., Aquifer chemistry and mineral saturation in selected high temperature geothermal areas. United Nations University Geothermal Training Programme, Orkustofnun, Reykjavik, Iceland. Book of Reports, pp Tarcan, G., Mineral saturation and scaling tendencies of waters discharged from wells (>150 o C) in geothermal areas of Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 142, Yıldırım, N., Scaling problem in the geothermal fields of Turkey and its alternative solution. UN Seminar on New Developments in Geothermal Energy EP/SEM.14/R.23, Ankara, pp Yıldırım, N., Ülkemiz jeotermal sahalarında karşılaşılan kabuklaşma/korozyon ve inhibitör uygulamaları. TMMOB Jeotermal Kongresi, Ankara. 512

Heybeli Jeotermal Sahasında (Afyonkarahisar, Türkiye) Potansiyel Kabuklaşma Problemlerinin Jeokimyasal İrdelenmesi

Heybeli Jeotermal Sahasında (Afyonkarahisar, Türkiye) Potansiyel Kabuklaşma Problemlerinin Jeokimyasal İrdelenmesi Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Heybeli Jeotermal Sahasında (Afyonkarahisar, Türkiye) Potansiyel Kabuklaşma Problemlerinin Afyon İrdelenmesi, Kocatepe University Başaran

Detaylı

TOPRAK ANA MADDESİ Top T rak Bilgisi Ders Bilgisi i Peyzaj Mimarlığı aj Prof. Dr Prof.. Dr Günay Erpul kar.edu.

TOPRAK ANA MADDESİ Top T rak Bilgisi Ders Bilgisi i Peyzaj Mimarlığı aj Prof. Dr Prof.. Dr Günay Erpul kar.edu. TOPRAK ANA MADDESİ Toprak Bilgisi Dersi 2011 2012 Peyzaj Mimarlığı Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Toprak Ana Maddesi Topraklar, arz kabuğunu oluşturan kayalar, mineraller ve organik maddelerin

Detaylı

Jeotermal Sahalarda Üretim. Prof. Dr. Niyazi Aksoy Dokuz Eylül Üniversitesi Jeotermal Enerji Araştırma ve Uygulama Merkezi

Jeotermal Sahalarda Üretim. Prof. Dr. Niyazi Aksoy Dokuz Eylül Üniversitesi Jeotermal Enerji Araştırma ve Uygulama Merkezi Jeotermal Sahalarda Üretim Prof. Dr. Niyazi Aksoy Dokuz Eylül Üniversitesi Jeotermal Enerji Araştırma ve Uygulama Merkezi Sunum Kapsamı Türkiye de güncel jeotermal enerji kullanımı Üretim ve Saha Yönetimi

Detaylı

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ Konya İl Koordinasyon Kurulu 26-27 Kasım 2011 KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ Yrd.Doç.Dr.Güler GÖÇMEZ. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi. gulergocmez@selcuk.edu.tr 1.GĐRĐŞ Jeotermal

Detaylı

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences Gümüşköy kaplıcası (Aydın) ve çevresinin hidrojeokimyasal incelenmesi Hydrogeochemical study of

Detaylı

Türkiye Jeoloji Bülteni

Türkiye Jeoloji Bülteni Türkiye Jeoloji Bülteni Geological Bulletin of Turkey 60 (2017) 363-382 doi:10.25288/tjb.325384 Batı Anadolu da Yüksek Sıcaklıklı Jeotermal Sistemlerde Gözlenen Kabuklaşma Türleri ve Kabuklaşma Oluşumunun

Detaylı

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN İŞLETME/REVİZE İŞLETME PROJESİ FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI ARAMA RUHSATINA İLİŞKİN İŞLETME PROJESİ

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN İŞLETME/REVİZE İŞLETME PROJESİ FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI ARAMA RUHSATINA İLİŞKİN İŞLETME PROJESİ JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN İŞLETME/REVİZE İŞLETME PROJESİ FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI ARAMA RUHSATINA İLİŞKİN İŞLETME PROJESİ HAZIRLAYAN (Jeoloji Mühendisi) Adı Soyadı : Oda Sicil No (*) : AY-YIL Ruhsat

Detaylı

Temel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ

Temel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ İlker ŞENGÜLER* GİRİŞ Çalışma alanı Eskişehir grabeni içinde Eskişehir ilinin doğusunda, Sevinç ve Çavlum mahallesi ile Ağapınar köyünün kuzeyinde

Detaylı

TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI

TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI TOPRAK OLUŞUMUNDA AŞINMA, AYRIŞMA VE BİRLEŞME OLAYLARI Toprak Bilgisi Dersi Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Toprak Oluşumunda Kimyasal Ayrıştırma Etmenleri Ana kayanın kimyasal bileşimini değiştirmek

Detaylı

KIZILDERE JEOTERMAL SAHASINDA GERÇEKLEŞTİRİLMEKTE OLAN JEOTERMAL KAPASİTE ARTIRMA ÇALIŞMALARI

KIZILDERE JEOTERMAL SAHASINDA GERÇEKLEŞTİRİLMEKTE OLAN JEOTERMAL KAPASİTE ARTIRMA ÇALIŞMALARI 233 KIZILDERE JEOTERMAL SAHASINDA GERÇEKLEŞTİRİLMEKTE OLAN JEOTERMAL KAPASİTE ARTIRMA ÇALIŞMALARI Füsun Tut HAKLIDIR Aygün GÜNEY ÖZET Kızıldere Jeotermal sahası 1965 li yıllardan günümüze dek çalışılmış

Detaylı

SİVAS İLİNİN JEOTERMAL. Fikret KAÇAROĞLU, Tülay EKEMEN Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 SİVAS

SİVAS İLİNİN JEOTERMAL. Fikret KAÇAROĞLU, Tülay EKEMEN Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 SİVAS SİVAS İLİNİN JEOTERMAL SULARI Fikret KAÇAROĞLU, Tülay EKEMEN Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 SİVAS JEOTERMAL ENERJİ Jeotermal Enerji, yerkabuğunun çeşitli

Detaylı

en.wikipedia.org Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi

en.wikipedia.org Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi METAMORFİZMA VE METAMORFİK KAYAÇLAR I en.wikipedia.org Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi KAYAÇ DÖNGÜSÜ VE METAMORFİK KAYAÇLAR METAMORFİZMA Metamorfizma; Yunanca değişme anlamına gelen meta ve

Detaylı

MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI

MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI Altan İÇERLER 1, Remzi BİLGİN 1, Belgin ÇİRKİN 1, Hamza KARAMAN 1, Alper KIYAK 1, Çetin KARAHAN 2 1 MTA Genel Müdürlüğü Jeofizik

Detaylı

GEO-Treat 2000 Series / Serisi. GEO-Treat 1000 Series / Serisi RESERVOIR TEMPERATURE HIGHER THAN 180 C RESERVOIR TEMPERATURE BETWEEN 120 C C

GEO-Treat 2000 Series / Serisi. GEO-Treat 1000 Series / Serisi RESERVOIR TEMPERATURE HIGHER THAN 180 C RESERVOIR TEMPERATURE BETWEEN 120 C C 1000 Series / Serisi RESERVOIR TEMPERATURE HIGHER THAN 180 C Scale inhibitors showing high performance even at low dosages which are designed for wells with reservoir temperatures higher than 180 C and

Detaylı

DENiZLi JEOTERMAL ALANLARINDA JEOFİZİK ÇALIŞMALAR

DENiZLi JEOTERMAL ALANLARINDA JEOFİZİK ÇALIŞMALAR DENiZLi JEOTERMAL ALANLARINDA JEOFİZİK ÇALIŞMALAR M.E. ÖZGÜLER*; M.I. TURGAY* ve H. ŞAHİN* ÖZ. MTA tarafından yürütülen Jeotermal Enerji Arama Projesi kapsamında, Denizli yöresinde özdirenç ve gravite

Detaylı

Ilıca (Erzurum) Sıcak Su Kaynaklarının Hidrojeokimyasal Özellikleri Hydrogeochemical Properties of Ilıca (Erzurum) Hot Water Springs

Ilıca (Erzurum) Sıcak Su Kaynaklarının Hidrojeokimyasal Özellikleri Hydrogeochemical Properties of Ilıca (Erzurum) Hot Water Springs Ilıca (Erzurum) Sıcak Su Kaynaklarının Hidrojeokimyasal Özellikleri Hydrogeochemical Properties of Ilıca (Erzurum) Hot Water Springs A. Fırat Ersoy 1,*, F. Gültekin 1, E. Hatipoğlu Temizel 1 1 Karadeniz

Detaylı

İŞLETME AŞAMASINDA JEOTERMAL ENERJİ SANTRALLERİNİN PERFORMANSINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

İŞLETME AŞAMASINDA JEOTERMAL ENERJİ SANTRALLERİNİN PERFORMANSINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER İŞLETME AŞAMASINDA JEOTERMAL ENERJİ SANTRALLERİNİN PERFORMANSINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Füsun S. Tut Haklıdır İstanbul Bilgi Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Enerji Sistemleri Mühendisliği

Detaylı

SICAK SU İLE SIĞ SOĞUK SUYUN KARIŞMASINDAN MEYDANA GELEN SUDA KARIŞMADAN ÖNCE BUHAR VE ISI KAYBININ OLUP OLMADIĞININ SAPTANMASI

SICAK SU İLE SIĞ SOĞUK SUYUN KARIŞMASINDAN MEYDANA GELEN SUDA KARIŞMADAN ÖNCE BUHAR VE ISI KAYBININ OLUP OLMADIĞININ SAPTANMASI SICAK SU İLE SIĞ SOĞUK SUYUN KARIŞMASINDAN MEYDANA GELEN SUDA KARIŞMADAN ÖNCE BUHAR VE ISI KAYBININ OLUP OLMADIĞININ SAPTANMASI Makale Fournier ve Truesdell (1974)'den kısmen tercüme edilmiştir. Mert ARSLAN*

Detaylı

GEO-Treat 2000 Series / Serisi. GEO-Treat 1000 Series / Serisi RESERVOIR TEMPERATURE HIGHER THAN 180 C RESERVOIR TEMPERATURE BETWEEN 120 C C

GEO-Treat 2000 Series / Serisi. GEO-Treat 1000 Series / Serisi RESERVOIR TEMPERATURE HIGHER THAN 180 C RESERVOIR TEMPERATURE BETWEEN 120 C C 1000 Series / Serisi RESERVOIR TEMPERATURE HIGHER THAN 180 C Scale inhibitors showing high performance even at low dosages which are designed for wells with reservoir temperatures higher than 180 C and

Detaylı

Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu

Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu TOPRAK OLUŞUMU Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu şekildedir: 1. İklim (su, sıcaklık, oksijen ve karbondioksit) 2. Ana materyal 3. Bitki ve hayvanlar (organik faktörler)

Detaylı

... NO'LU RUHSATA İLİŞKİN (... DÖNEM) ARAMA FAALİYET RAPORU

... NO'LU RUHSATA İLİŞKİN (... DÖNEM) ARAMA FAALİYET RAPORU ARAMA FAALİYET RAPOR FORMATI İLÇE... (İL)... NO'LU RUHSATA İLİŞKİN (... DÖNEM) ARAMA FAALİYET RAPORU HAZIRLAYAN TEKNİK SORUMLU Adı Soyadı JEOLOJİ MÜHENDİSİ Oda Sicil No AY-YIL 1 İLETİŞİM İLE İLGİLİ BİLGİLER

Detaylı

GÜLBAHÇE KÖRFEZİNDEKİ JEOTERMAL AKTİVİTENİN JEOFİZİK YÖNTEMLERLE ARAŞTIRILMASI ÖZET

GÜLBAHÇE KÖRFEZİNDEKİ JEOTERMAL AKTİVİTENİN JEOFİZİK YÖNTEMLERLE ARAŞTIRILMASI ÖZET 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 413 GÜLBAHÇE KÖRFEZİNDEKİ JEOTERMAL AKTİVİTENİN JEOFİZİK YÖNTEMLERLE ARAŞTIRILMASI Bade Pekçetinöz Cem Günay Mustafa Eftelioğlu Erdeniz Özel Jeof. Yük. Müh. Dr. Dr.

Detaylı

Afyon mer-gecek jeotermal sisteminde reenjeksiyon uygulamalarýnýn rezervuar sýcaklýûý Ÿzerine etkilerinin modellenmesi

Afyon mer-gecek jeotermal sisteminde reenjeksiyon uygulamalarýnýn rezervuar sýcaklýûý Ÿzerine etkilerinin modellenmesi Yerbilimleri, 28 (2003), 81-97 Hacettepe niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi BŸlteni Bulletin of Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University Afyon mer-gecek

Detaylı

SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I

SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I KAYAÇ ÇEŞİTLERİ VE OLUŞUMLARI soğuma ergime Mağmatik Kayaç Aşınma ve erosyon ergime Sıcaklık ve basınç sediment

Detaylı

Yeraltı Suyu Akışı. Yeraltı Suyu Boşalımı ve Darcy Kanunu

Yeraltı Suyu Akışı. Yeraltı Suyu Boşalımı ve Darcy Kanunu Su tablası haritası. Kuyularda su seviyesiyle su tablası çakışmaktadır. A. Kuyuların lokasyonu ve su tablasının deniz seviyesi üzerindeki yüksekliği bir harita üzerinde çizilir. B. Bu veri noktaları düzenli

Detaylı

BALÇOVA JEOTERMAL SAHASINDA BOR VE ARSENİK KİRLİLİĞİ

BALÇOVA JEOTERMAL SAHASINDA BOR VE ARSENİK KİRLİLİĞİ _ 361 BALÇOVA JEOTERMAL SAHASINDA BOR VE ARSENİK KİRLİLİĞİ Celalettin ŞİMŞEK ÖZET Bu çalışmada, Balçova jeotermal sahasındaki sularda, insan ve bitkiler için toksik etki gösteren bor (B) ve arsenik (As)

Detaylı

Türkiye de Jeotermal Enerjinin Bugünü ve Geleceği Paneli

Türkiye de Jeotermal Enerjinin Bugünü ve Geleceği Paneli Türkiye de Jeotermal Enerjinin Bugünü ve Geleceği Paneli Panelistler: Abdurrahman Satman (İstanbul Teknik Üniversitesi) Gürşat Kale (İncirliova Belediye Başkanı) Ali Kındap (Zorlu Enerji) Mehmet Şişman

Detaylı

DENİZLİ BELEDİYESİ MÜCAVİR ALANININ HİDROJEOLOJİK VE HİDROKİMYASAL İNCELEMESİ

DENİZLİ BELEDİYESİ MÜCAVİR ALANININ HİDROJEOLOJİK VE HİDROKİMYASAL İNCELEMESİ PAMUKKALE ÜNİ VERSİ TESİ MÜHENDİ SLİ K FAKÜLTESİ PAMUKKALE UNIVERSITY ENGINEERING COLLEGE MÜHENDİ SLİ K BİL İ MLERİ DERGİ S İ JOURNAL OF ENGINEERING SCIENCES YIL CİLT SAYI SAYFA : 5 : 11 : 1 : 53-62 DENİZLİ

Detaylı

TOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ

TOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ Bölüm 4 TOPRAK ALKALİ METALLER ve BİLEŞİKLERİ Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir. Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra Magnezyum, kalsiyum, stronsiyum, baryum ve radyumdan

Detaylı

Ca ++ +2HCO 3 CaCO 3(s) +CO 2 +H 2 O 2 CEV3352

Ca ++ +2HCO 3 CaCO 3(s) +CO 2 +H 2 O 2 CEV3352 Suyun sertliği, sabunu çökeltme kapasitesinin bir ölçüsüdür. Sabun suda mevcut kalsiyum ve magnezyum iyonları tarafından çökeltilir. Diğer çok değerlikli katyonlar da sabunu çökeltebilir. Fakat bunlar

Detaylı

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN ARAMA FAALİYET RAPOR FORMATI İLÇE (İL)... NUMARALI RUHSATA İLİŞKİN... DÖNEM(*) ARAMA FAALİYET RAPORU

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN ARAMA FAALİYET RAPOR FORMATI İLÇE (İL)... NUMARALI RUHSATA İLİŞKİN... DÖNEM(*) ARAMA FAALİYET RAPORU JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN ARAMA FAALİYET RAPOR FORMATI İLÇE (İL)... NUMARALI RUHSATA İLİŞKİN... DÖNEM(*) ARAMA FAALİYET RAPORU TEKNİK SORUMLUNUN (Jeoloji Mühendisi) Adı Soyadı : Oda Sicil No (**) : AY-YIL

Detaylı

Üçlü Sistemler - 1 Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi

Üçlü Sistemler - 1 Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Üçlü Sistemler - 1 Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Günümüzde yapı kimyasalları sektöründe doğan farklı ihtiyaçlar için (yüksek sıcaklık, erken mukavemet, hızlı priz, çatlaksız yapı) farklı çözümler

Detaylı

Hidrojeokimya, 3/12. Hidrojeokimyasal çalışmalar Yerinde Ölçüm, Örnekleme, Analiz ve Değerlendirme aşamalarından oluşur.

Hidrojeokimya, 3/12. Hidrojeokimyasal çalışmalar Yerinde Ölçüm, Örnekleme, Analiz ve Değerlendirme aşamalarından oluşur. Hidrojeokimya, 3/12 Hidrojeokimyasal çalışmalar Yerinde Ölçüm, Örnekleme, Analiz ve Değerlendirme aşamalarından oluşur. Analiz sonuçlarının kontrolu Elektro-nötralite (EN, %) Özgül Elektriksel İletkenlik

Detaylı

2. MİKRO İNCELEME ( PETROGRAFİK-POLARİZAN MİKROSKOP İNCELEMESİ)

2. MİKRO İNCELEME ( PETROGRAFİK-POLARİZAN MİKROSKOP İNCELEMESİ) SVS Doğaltaş Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş. uhdesinde bulunan Sivas İli, İmranlı İlçesi sınırları dahilindeki 20055289 (ER: 3070586), 20055290 (ER: 3070585), 20065229 (ER: 3107952) ruhsat numaralı II.B

Detaylı

OTEKOLOJİ TOPRAK FAKTÖRLERİ

OTEKOLOJİ TOPRAK FAKTÖRLERİ OTEKOLOJİ TOPRAK FAKTÖRLERİ - Kayaların ayrışması + organik maddeler - Su ve hava içerir - Bitki ve hayvanlar barındırır - Mineral maddeler TOPRAKLARI OLUŞTURAN ANA MATERYAL TİPLERİ - Toprak tipi-ana materyalin

Detaylı

JEOTERMAL SAHALARDA KABUKLAŞMA SORUNU VE İNHIBITÖR UYGULAMALARI

JEOTERMAL SAHALARDA KABUKLAŞMA SORUNU VE İNHIBITÖR UYGULAMALARI JEOTERMAL SAHALARDA KABUKLAŞMA SORUNU VE İNHIBITÖR UYGULAMALARI Nazım YILDIRIM, Kimya Mühendisleri Odası nazimy@gmail.com Kireçtaşı ağırlıklı rezervuarlardan üretilmeleri sebebiyle, ülkemiz jeotermal sahalarının

Detaylı

Kireçtaşlarından Çöktürülmüş Kalsiyum Karbonat Üretimi Doç. Dr. Özen KILIÇ

Kireçtaşlarından Çöktürülmüş Kalsiyum Karbonat Üretimi Doç. Dr. Özen KILIÇ Kireçtaşlarından Çöktürülmüş Kalsiyum Karbonat Üretimi Doç. Dr. Özen KILIÇ Ç.Ü. Müh. Mim. Fak. Maden Müh. Bölümü e-posta: zenkilic@cu.edu.tr PCC (ÇKK) NEDİR? PCC (Precipitated Calcium Carbonate), çöktürülmüş

Detaylı

Kızıldere Jeotermal Sahası'nda Üretim Kuyularının Rotating Control Head Preventer (RCHP) ile Üretim Halinde Temizlenmesi

Kızıldere Jeotermal Sahası'nda Üretim Kuyularının Rotating Control Head Preventer (RCHP) ile Üretim Halinde Temizlenmesi Sondaj Sempozyumu'96, Izmir- 1996, ISBN 975-395-178-7 Kızıldere Jeotermal Sahası'nda Üretim Kuyularının Rotating Control Head Preventer (RCHP) ile Üretim Halinde Temizlenmesi S.Durak*, N.Aksoy**, B.Erkan***

Detaylı

Yeraltısuları. nedenleri ile tercih edilmektedir.

Yeraltısuları. nedenleri ile tercih edilmektedir. DERS 2 Yeraltısuları Türkiye'de yeraltısularından yararlanma 1950den sonra hızla artmış, geniş ovaların sulanmasında, yerleşim merkezlerinin su gereksinimlerinin karşılanmasında kullanılmıştır. Yeraltısuları,

Detaylı

HİD 350 HİDROJEOKİMYA ÖZET VE ÖRNEK SORULAR

HİD 350 HİDROJEOKİMYA ÖZET VE ÖRNEK SORULAR HİD 350 HİDROJEOKİMYA ÖZET VE ÖRNEK SORULAR Yüzey ve yeraltısuları farklı oranlarda çözünmüş ve askıda maddeler içerirler. Suyun kimyasal bileşimi başlıca iki neden ile incelenmektedir; 1-Suyun çeşitli

Detaylı

BETONDA KARBONATLAŞMA. Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi

BETONDA KARBONATLAŞMA. Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi BETONDA KARBONATLAŞMA Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Karbonatlaşma Nedir? Çimento hidratasyon ürünleri özellikle (Kalsiyum Hidroksit) zamanla havadaki ve yağmur sularındaki karbondioksit ile birleşir

Detaylı

Heybeli (Afyonkarahisar) Jeotermal Alanı Hidrojeokimyasal Özellikleri ve Jeotermometre Uygulamaları

Heybeli (Afyonkarahisar) Jeotermal Alanı Hidrojeokimyasal Özellikleri ve Jeotermometre Uygulamaları MAKÜ FEBED ISSN Online: 1309-2243 http://dergipark.ulakbim.gov.tr/makufebed Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8(1): 1-7 (2017) The Journal of Graduate School of Natural and

Detaylı

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / Faculty of Engineering JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ / Department of Geological Engineering I. YIL

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / Faculty of Engineering JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ / Department of Geological Engineering I. YIL I. YIL I.YARIYIL 0 8 0 4 1 0 1 MATEMATİK I / MATHEMATICS I Z 4 0 4 4 0 8 0 4 1 0 3 FİZİK I / PHYSICS I Z 2 2 4 4 0 8 0 4 1 0 5 GENEL KİMYA / GENERAL CHEMISTRY Z 2 2 4 4 0 8 0 4 1 0 7 GENEL JEOLOJİ I /

Detaylı

4-6 Kasınkara DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE JEOTERMAL GELİŞMELER

4-6 Kasınkara DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE JEOTERMAL GELİŞMELER ÖZ III. Jeotermal Kaynaklar Sempozyumu Bildiriler Kitabı S. 1-17. 4-6 Kasım 2015 Ankara III. Geothermal Resources Symposium Proceedings p. 1-17. 4-6 November 2015 Ankara 4-6 Kasınkara DÜNYA DA VE TÜRKİYE

Detaylı

BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ

BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur). Bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere

Detaylı

Abs tract: Key Words: Dan BATSCHA

Abs tract: Key Words: Dan BATSCHA dan batscha:sablon 25.01.2012 15:16 Page 68 Dan BATSCHA Türkiye nin Batısındaki Jeotermal Sahalar İçin Jeotermal Güç Santrallerinin Karşılaştırılması Abs tract: In this paper, solutions to utilize the

Detaylı

DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN İŞLETME / REVİZE İŞLETME PROJESİ FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI ARAMA RUHSATINA İLİŞKİN İŞLETME PROJESİ

DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN İŞLETME / REVİZE İŞLETME PROJESİ FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI ARAMA RUHSATINA İLİŞKİN İŞLETME PROJESİ DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN İŞLETME / REVİZE İŞLETME PROJESİ FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI ARAMA RUHSATINA İLİŞKİN İŞLETME PROJESİ HAZIRLAYAN (Jeoloji Mühendisi) Adı Soyadı : Oda Sicil No (*) : AY-YIL Ruhsat

Detaylı

Caferbey ve Sart-Çamur (Salihli) Jeotermal Alanlarının Hidrojeokimyasal İncelenmesi

Caferbey ve Sart-Çamur (Salihli) Jeotermal Alanlarının Hidrojeokimyasal İncelenmesi Türkiye Jeoloji Bülteni Cilt 52, Sayı 3, Aralık 2009 Geological Bulletin of Turkey Volume 52, Number 3, December 2009 Caferbey ve Sart-Çamur (Salihli) Jeotermal Alanlarının Hidrojeokimyasal İncelenmesi

Detaylı

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN ARAMA/REVİZE ARAMA PROJE FORMATI İLÇE (İL) ARAMA/REVİZE ARAMA PROJESİ

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN ARAMA/REVİZE ARAMA PROJE FORMATI İLÇE (İL) ARAMA/REVİZE ARAMA PROJESİ JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN ARAMA/REVİZE ARAMA PROJE FORMATI İLÇE (İL) ARAMA/REVİZE ARAMA PROJESİ HAZIRLAYAN/TEKNİK SORUMLU (1) (Jeoloji Mühendisi) : Adı Soyadı : Oda Sicil No (*) : AY-YIL Talep/Ruhsat Sahibinin:

Detaylı

JEOTERMAL SONDAJ TEKNİĞİNİN ESASLARI

JEOTERMAL SONDAJ TEKNİĞİNİN ESASLARI (Sondaj Dünyası Dergisi, Sayı 4) www.sondajcilarbirligi.org.tr JEOTERMAL SONDAJ TEKNİĞİNİN ESASLARI Adil ÖZDEMİR (adilozdemir2000@yahoo.com) Jeotermal sondajların 40 yıl civarında bir tarihi vardır ve

Detaylı

Yoğun Kirletilmiş Sığ Akifer Sistemlerde Hidrojeolojik Çalışmalar

Yoğun Kirletilmiş Sığ Akifer Sistemlerde Hidrojeolojik Çalışmalar Yoğun Kirletilmiş Sığ Akifer Sistemlerde Hidrojeolojik Çalışmalar Hydrogeological studies on heavy polluted shallow aquifer systems Mehmet Çelik Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği

Detaylı

Türkiye de Jeotermal Enerji ve Potansiyeli

Türkiye de Jeotermal Enerji ve Potansiyeli Temiz Enerji Günleri İTÜ Elektrik Mühendisliği Kulübü 6-7 Mart 2013 Türkiye de Jeotermal Enerji ve Potansiyeli Abdurrahman SATMAN İTÜ Petrol ve Doğalgaz Mühendisliği Bölümü İTÜ Enerji Enstitüsü Konvansiyonel

Detaylı

TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR. Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar

TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR. Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar TOPRAK ANA MADDESİ KAYAÇLAR Oluşumlarına göre üç gruba ayrılırlar 1. Tortul Kayaçlar 2.Magmatik Kayaçlar 3.Metamorfik (başkalaşım) Kayaçlar 1. Magmatik Kayaçlar Magmanın arz kabuğunun çeşitli derinliklerinde

Detaylı

MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon

MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon Pınarbaşı Karst Kaynağı ve Çevresinin (Honaz-Denizli) Hidrojeolojik ve Hidrojeokimyasal İncelemesi Hydrogeological and Hydrogeochemical Investigation of Pınarbaşı Karst Spring and its Surrounding (Honaz-Denizli)

Detaylı

DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN ARAMA FAALİYET RAPOR FORMATI İLÇE (İL)... NUMARALI RUHSATA İLİŞKİN... DÖNEM (*) ARAMA FAALİYET RAPORU

DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN ARAMA FAALİYET RAPOR FORMATI İLÇE (İL)... NUMARALI RUHSATA İLİŞKİN... DÖNEM (*) ARAMA FAALİYET RAPORU DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN ARAMA FAALİYET RAPOR FORMATI İLÇE (İL)... NUMARALI RUHSATA İLİŞKİN... DÖNEM (*) ARAMA FAALİYET RAPORU TEKNİK SORUMLUNUN (Jeoloji Mühendisi) Adı Soyadı : Oda Sicil No (**) : AY-YIL

Detaylı

MADEN ARAMALARINDA DES VE IP YÖNTEMLERİ TANITIM DES UYGULAMA EĞİTİM VERİ İŞLEM VE SERTİFİKA PROGRAMI

MADEN ARAMALARINDA DES VE IP YÖNTEMLERİ TANITIM DES UYGULAMA EĞİTİM VERİ İŞLEM VE SERTİFİKA PROGRAMI MADEN ARAMALARINDA DES VE IP YÖNTEMLERİ TANITIM DES UYGULAMA EĞİTİM VERİ İŞLEM VE SERTİFİKA PROGRAMI a) Zaman b) V P c) V P V P V(t 1 ) V M S V(t 1 ) V(t 2 ) V(t 3 ) V(t 4 ) Zaman t 1 t 2 V(t ) 4 Zaman

Detaylı

EVAPORİTLER (EVAPORITES)

EVAPORİTLER (EVAPORITES) EVAPORİTLER (EVAPORITES) I) Tanım-Giriş: Sedimanter kayaçların kimyasallar grubu içerisinde karbonatlı kayalardan sonra en yaygın olanlarıdır. Bunlar genellikle deniz veya göl suyunun buharlaşmasıyla oluşurlar

Detaylı

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. Eşref Atabey. 2015. Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. TUNCELİ İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi

Detaylı

JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ

JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ JEM 419 / JEM 459 MAGMATİK PETROGRAFİ DERSİ 2. HAFTA Arş. Gör. Dr. Kıymet DENİZ GENEL BİLGİLER Petrografi Ve Petroloji Nedir? Latince Petr- taş kelimesinden türetilmiş petrografi ve petroloji birbirini

Detaylı

ORTAKÇI (BUHARKENT-AYDIN) SICAK VE MİNERALLİ SU KAYNAĞININ HİDROJEOKİMYASAL İNCELEMESİ

ORTAKÇI (BUHARKENT-AYDIN) SICAK VE MİNERALLİ SU KAYNAĞININ HİDROJEOKİMYASAL İNCELEMESİ PAMUKKALE ÜNİ VERSİ TESİ MÜHENDİ SLİ K FAKÜLTESİ PAMUKKALE UNIVERSITY ENGINEERING COLLEGE MÜHENDİ SLİ K B İ L İ MLERİ DERGİ S İ JOURNAL OF ENGINEERING SCIENCES YIL CİLT SAYI SAYFA : 5 : 11 : : 57-66 ORTAKÇI

Detaylı

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ)

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ) TOPRAK Toprak esas itibarı ile uzun yılların ürünü olan, kayaların ve organik maddelerin türlü çaptaki ayrışma ürünlerinden meydana gelen, içinde geniş bir canlılar âlemini barındırarak bitkilere durak

Detaylı

AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI)

AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI) AYRIŞMA (KAYA VE TOPRAK KAVRAMI) AYRIŞMA, EROZYON ve TAŞINMA Yer yüzeyindeki kayaçlar su, hava, sıcaklık değişimler ve diğer etkenler tarafından devamlı değişmektedir. Ayrışma Yer yüzeyinde veya Yer yüzeyinin

Detaylı

Çimentolu Sistemlerde Alkali Silika Reaksiyonu (ASR) Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi

Çimentolu Sistemlerde Alkali Silika Reaksiyonu (ASR) Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Çimentolu Sistemlerde Alkali Silika Reaksiyonu (ASR) Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Çimentolu Sistemlerde Dayanıklılık - Çimentolu Sistemlerde Dayanıklılık - Alkali Silika Reaksiyonu - Alkali Silika

Detaylı

Proses Entegrasyonunun Önemi IĢığında Yeni Üretimler: Zeolit A ve Tozklor

Proses Entegrasyonunun Önemi IĢığında Yeni Üretimler: Zeolit A ve Tozklor Proses Entegrasyonunun Önemi IĢığında Yeni Üretimler: Zeolit A ve Tozklor Muhammed Seğmen, Mustafa H. Uğur, ve Prof.Dr. İ. Ersan Kalafatoğlu KORUMA KLOR ALKALĠ SANAYĠ VE TĠCARET ANONĠM ġġrketġ ARGE MERKEZĠ

Detaylı

Fiziksel özellikleri her yerde aynı olan (homojen) karışımlara çözelti denir. Bir çözeltiyi oluşturan her bir maddeye çözeltinin bileşenleri denir.

Fiziksel özellikleri her yerde aynı olan (homojen) karışımlara çözelti denir. Bir çözeltiyi oluşturan her bir maddeye çözeltinin bileşenleri denir. GENEL KİMYA 1 LABORATUARI ÇALIŞMA NOTLARI DENEY: 8 ÇÖZELTİLER Dr. Bahadır KESKİN, 2011 @ YTÜ Fiziksel özellikleri her yerde aynı olan (homojen) karışımlara çözelti denir. Bir çözeltiyi oluşturan her bir

Detaylı

İLK ANYONLAR , PO 4. Cl -, SO 4 , CO 3 , NO 3

İLK ANYONLAR , PO 4. Cl -, SO 4 , CO 3 , NO 3 İLK ANYONLAR Cl -, SO -, CO -, PO -, NO - İLK ANYONLAR Anyonlar negatif yüklü iyonlardır. Kalitatif analitik kimya analizlerine ilk anyonlar olarak adlandırılan Cl -, SO -, CO -, PO -, NO - analizi ile

Detaylı

ILICABAŞI JEOTERMAL ALANININ (AYDIN) HİDROJEOLOJİSİ

ILICABAŞI JEOTERMAL ALANININ (AYDIN) HİDROJEOLOJİSİ DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ILICABAŞI JEOTERMAL ALANININ (AYDIN) HİDROJEOLOJİSİ Özay YURTTAŞ Aralık, 2008 İZMİR ILICABAŞI JEOTERMAL ALANININ (AYDIN) HİDROJEOLOJİSİ Dokuz Eylül Üniversitesi

Detaylı

Kaynak Yeri Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları. Örnek Proje: Yeraltı Suyunda Kaynak Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları

Kaynak Yeri Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları. Örnek Proje: Yeraltı Suyunda Kaynak Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları Kaynak Yeri Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları Örnek Proje: Yeraltı Suyunda Kaynak Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları Hazırlayan: Ozan Atak (Jeoloji Yüksek Mühendisi) Bilge Karakaş (Çevre Yüksek Mühendisi)

Detaylı

JEOTERMAL SAHALARDA KABUKLAŞMA VE ÇÖZÜM YÖNTEMLERĐ

JEOTERMAL SAHALARDA KABUKLAŞMA VE ÇÖZÜM YÖNTEMLERĐ 143 JEOTERMAL SAHALARDA KABUKLAŞMA VE ÇÖZÜM YÖNTEMLERĐ Niyazi AKSOY ÖZET Kabuklaşma, jeotermal akışkanın geçtiği kuyu, boru hattı, ısı değiştiricileri vb. yerlerde akışkanın içerisindeki element ve bileşiklerin

Detaylı

ROMA DÖNEMİNE AİT YÜZLERCE TAŞ GÜLLE BULUNDU

ROMA DÖNEMİNE AİT YÜZLERCE TAŞ GÜLLE BULUNDU ROMA DÖNEMİNE AİT YÜZLERCE TAŞ GÜLLE BULUNDU Kütahya'da yapılan yol çalışmalarında, Roma dönemine ait çok sayıda taş gülleye rastlandı. Müze Müdürü Türktüzün: "Eski dönemlerde, doğal taşlar, işlenerek

Detaylı

KYM 101 KİMYA MÜHENDİSLĞİNE GİRİŞ PROBLEM SETİ

KYM 101 KİMYA MÜHENDİSLĞİNE GİRİŞ PROBLEM SETİ KYM 101 KİMYA MÜHENDİSLĞİNE GİRİŞ PROBLEM SETİ 1. Aşağıda verilen birim çevirme işlemlerini yapınız. ) 554 ) 5.37x10.. h ) 760 h ) 921 ) 800, ) 25 ) 23.. ) 0.981.. ) 8.314... ) 0.052..h 2. Bir atık su

Detaylı

ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI

ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI 6.Endüstriyel Kirlenme Kontrolü - Nötralizasyon Yrd. Doç. Dr. Kadir GEDİK Birçok endüstrinin atıksuyu asidik veya bazik olduğundan alıcı ortama veya kimyasal ve/veya

Detaylı

Betonda Dayanıklılık Sorunları ve Çözümleri Alkali Silika Reaksiyonu (ASR) Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi

Betonda Dayanıklılık Sorunları ve Çözümleri Alkali Silika Reaksiyonu (ASR) Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Betonda Dayanıklılık Sorunları ve Çözümleri Alkali Silika Reaksiyonu (ASR) Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Betonda Dayanıklılık - Betonda Dayanıklılık - Alkali Silika Reaksiyonu - Alkali Silika Reaksiyonuna

Detaylı

Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Kalitesi Yönetimi Dairesi Başkanlığı

Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Kalitesi Yönetimi Dairesi Başkanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Kalitesi Yönetimi Dairesi Başkanlığı 1 Sunum İçeriği Jeotermal atıksu Jeotermal atıksuların çevresel etkileri Jeotermal atıksuların arıtım ve bertaraf yöntemleri Türkiye

Detaylı

RPM de Jeotermal aramanın Teknik Gereklilikleri DADI THORBJORNSON, RPM DANIŞMANI ÇALIŞTAY SWİSS HOTEL IZMIR 5 TEMMUZ 2018

RPM de Jeotermal aramanın Teknik Gereklilikleri DADI THORBJORNSON, RPM DANIŞMANI ÇALIŞTAY SWİSS HOTEL IZMIR 5 TEMMUZ 2018 RPM de Jeotermal aramanın Teknik Gereklilikleri DADI THORBJORNSON, RPM DANIŞMANI ÇALIŞTAY SWİSS HOTEL IZMIR 5 TEMMUZ 2018 Ortak Girişim Üyeleri 10,000 çalışanı ve mühendislikte yüz yirmi yıllık tecrübesi

Detaylı

KOCAELİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

KOCAELİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI KOCAELİ İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI Ülkemizin önemli kuruluşlarının bulunduğu Kocaeli ilinin yüzölçümü oldukça küçüktür. Bu nedenle nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu illerin başında gelir. Sanayi kuruluşlarının

Detaylı

KYM 101 KİMYA MÜHENDİSLĞİNE GİRİŞ PROBLEM SETİ

KYM 101 KİMYA MÜHENDİSLĞİNE GİRİŞ PROBLEM SETİ KYM 101 KİMYA MÜHENDİSLĞİNE GİRİŞ PROBLEM SETİ 1. Aşağıda verilen birim çevirme işlemlerini yapınız. a) 554 m 4 day. kg cm 4 min. g (38472.2 cm4 min. g ) b) 5.37x10 3 kj min hp (120 hp) c) 760 miles h

Detaylı

Pasinler (Erzurum) Jeotermal Sisteminin Akım Modelinin Oluşturulması Flow Modelling of Pasinler (Erzurum) Geothermal System

Pasinler (Erzurum) Jeotermal Sisteminin Akım Modelinin Oluşturulması Flow Modelling of Pasinler (Erzurum) Geothermal System MÜHJEO 215: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 215, KTÜ, Trabzon Pasinler (Erzurum) Jeotermal Sisteminin Akım Modelinin Oluşturulması Flow Modelling of Pasinler (Erzurum) Geothermal System

Detaylı

YALOVA TERMAL KAYNAKLARININ HİDROJEOKİMYASAL DEĞERLENDİRİLMESİ * Hydrogeochemical Assesments of Yalova Termal Hotwater Springs

YALOVA TERMAL KAYNAKLARININ HİDROJEOKİMYASAL DEĞERLENDİRİLMESİ * Hydrogeochemical Assesments of Yalova Termal Hotwater Springs YALOVA TERMAL KAYNAKLARININ HİDROJEOKİMYASAL DEĞERLENDİRİLMESİ * Hydrogeochemical Assesments of Yalova Termal Hotwater Springs Halil Beyhan IŞIK Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Şaziye BOZDAĞ Jeoloji

Detaylı

ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü

ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü Anakayalar oluşum şekline göre 3 gurupta toplanır. 1 Püskürük (Volkanik) Anakayalar 2 Tortul

Detaylı

ÖRNEK SAYILARININ BELİRLENMESİNDE SEKTÖR VE SAHALARA GÖRE FARKLI YAKLAŞIMLAR

ÖRNEK SAYILARININ BELİRLENMESİNDE SEKTÖR VE SAHALARA GÖRE FARKLI YAKLAŞIMLAR ÖRNEK SAYILARININ BELİRLENMESİNDE SEKTÖR VE SAHALARA GÖRE FARKLI YAKLAŞIMLAR Burak DEVECİ Genel Müdür, Jeoloji Müh. T. +90 312 442 8939 M. +90 532 151 2276 burak.deveci@bcagroup.com.tr Ön İnceleme Örnekleme

Detaylı

Jeotermal Enerji ve Türkiye

Jeotermal Enerji ve Türkiye Jeotermal Enerji ve Türkiye Jeotermal Enerji Yatırımları Açısından Değerlendirme Adnan ŞAHİN asahin@mb.com.tr Elk. Y. Müh. Enerji Grup Başkanı Mayıs-2013 SUNUM İÇERİĞİ Jeotermal enerji hakkında genel bilgi,

Detaylı

2015 YILI İÇME VE KULLANMA SUYU SONDAJ İŞLERİ, JEOTERMAL SONDAJ İŞLERİ, JEOTERMAL KUYU TEST VE ÖLÇÜM İŞLERİ BİRİM FİYAT CETVELLERİ

2015 YILI İÇME VE KULLANMA SUYU SONDAJ İŞLERİ, JEOTERMAL SONDAJ İŞLERİ, JEOTERMAL KUYU TEST VE ÖLÇÜM İŞLERİ BİRİM FİYAT CETVELLERİ İLLER BANKASI A.Ş. YATIRIM KOORDİNASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI 2015 YILI İÇME VE KULLANMA SUYU SONDAJ İŞLERİ, JEOTERMAL SONDAJ İŞLERİ, JEOTERMAL KUYU TEST VE ÖLÇÜM İŞLERİ BİRİM FİYAT CETVELLERİ Oğuzhan YILDIZ

Detaylı

K A R A D E N Ý Z. Bafra. Boyabat. Çarþamba. Vezirköprü. Kavak. Osmancýk Merzifon Gümüþhacýköy. Ladik. Suluova. Çalýþma alaný

K A R A D E N Ý Z. Bafra. Boyabat. Çarþamba. Vezirköprü. Kavak. Osmancýk Merzifon Gümüþhacýköy. Ladik. Suluova. Çalýþma alaný TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi 30 Ekim 02 Kasım 2007, KTÜ, Trabzon GÜMÜŞHACIKÖY AKİFERİ NDE YERALTISUYU KİRLİLİĞİNİN MODELLENMESİ A. Fırat Ersoy 1,

Detaylı

BULDAN PEGMATOİDLERİNİN MİNERALOJİK VE JEOKİMYASAL İNCELENMESİ

BULDAN PEGMATOİDLERİNİN MİNERALOJİK VE JEOKİMYASAL İNCELENMESİ BULDAN PEGMATOİDLERİNİN MİNERALOJİK VE JEOKİMYASAL İNCELENMESİ Araş. Gör. Fatma GÖKGÖZ Pamukkale Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Müh. Bölümü fince@pamukkale.edu.tr ÖZET İnceleme alanı Denizli

Detaylı

O genellikle kayaç rezervuarlannda daha yüksek miktarda bulunmaktadır (Clark and Fritz, 1997). 8

O genellikle kayaç rezervuarlannda daha yüksek miktarda bulunmaktadır (Clark and Fritz, 1997). 8 TR0300077 JEOTERMAL SİSTEMLERDE YAPILAN İZOTOP HİDROLOJİSİ ÇALIŞMALARI:AFYON ÖMER-GECEK JEOTERMAL SİSTEMİ ISOTOPE HYDROLOGY STUDIES IN GEOTHERMAL SYSTEMS: AFYON-ÖMER-GECEK GEOTHERMAL SYSTEM Berrin AKAN

Detaylı

Örnek : 3- Bileşiklerin Özellikleri :

Örnek : 3- Bileşiklerin Özellikleri : Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur) bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere sahip milyonlarca yani

Detaylı

JEOTERMAL ELEKTRİK SANTRALLERİ İÇİN TÜRKİYE DE EKİPMAN ÜRETİM İMKANLARI VE BUHAR JET EJEKTÖRLERİ ÜRETİMİ

JEOTERMAL ELEKTRİK SANTRALLERİ İÇİN TÜRKİYE DE EKİPMAN ÜRETİM İMKANLARI VE BUHAR JET EJEKTÖRLERİ ÜRETİMİ JEOTERMAL ELEKTRİK SANTRALLERİ İÇİN TÜRKİYE DE EKİPMAN ÜRETİM İMKANLARI VE BUHAR JET EJEKTÖRLERİ ÜRETİMİ Karbonsan ın fabrikası, Orhangazi Bursa da bulunmaktadır. Karbonsan ın ürün çeşitlerini genel çerçevesiyle

Detaylı

JEOTERMAL KAYNAK VE DOĞAL MİNERALLİ SU KAYNAK KORUMA ALANI ETÜT RAPORU FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI İŞLETME RUHSATI/RUHSATLARINA İLİŞKİN

JEOTERMAL KAYNAK VE DOĞAL MİNERALLİ SU KAYNAK KORUMA ALANI ETÜT RAPORU FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI İŞLETME RUHSATI/RUHSATLARINA İLİŞKİN JEOTERMAL KAYNAK VE DOĞAL MİNERALLİ SU KAYNAK KORUMA ALANI ETÜT RAPORU FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI İŞLETME RUHSATI/RUHSATLARINA İLİŞKİN KAYNAK KORUMA ALANI ETÜT RAPORU HAZIRLAYAN (Jeoloji Mühendisi) :

Detaylı

ÖZGEÇMİŞ. Derece Alan Üniversite Yıl

ÖZGEÇMİŞ. Derece Alan Üniversite Yıl ÖZGEÇMİŞ 1. Adı Soyadı : Mehmet S. Okaygün 2. Doğum Tarihi : 27 Ağustos 1963 3. Ünvanı : Yardımcı Doçent Profesör 4. Öğrenim Durumu : Derece Alan Üniversite Yıl Lisans Kimya Mühendisliği University of

Detaylı

Sıcak Havada Beton Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi. Kasım, 2015

Sıcak Havada Beton Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi. Kasım, 2015 Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Kasım, 2015 Sıcak havada beton dökümlerinde; Taze beton sıcaklığı, Rüzgar hızı, Bağıl nem, Ortam sıcaklığı gibi etkenler denetlenmeli ve önlemler bu doğrultuda alınmalıdır.

Detaylı

Bu tepkimelerde, iki ya da daha fazla element birleşmesi ile yeni bir bileşik oluşur. A + B AB CO2 + H2O H2CO3

Bu tepkimelerde, iki ya da daha fazla element birleşmesi ile yeni bir bileşik oluşur. A + B AB CO2 + H2O H2CO3 DENEY 2 BİLEŞİKLERİN TEPKİMELERİ İLE TANINMASI 2.1. AMAÇ Bileşiklerin verdiği tepkimelerin incelenmesi ve bileşiklerin tanınmasında kullanılması 2.2. TEORİ Kimyasal tepkime bir ya da daha fazla saf maddenin

Detaylı

ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER 1- SICAKLIK 2- ORTAK İYON ETKİSİ 3- ÇÖZÜCÜ ÇÖZÜNEN CİNSİ 4- BASINCIN ETKİSİ 1- SICAKLIK ETKİSİ Sıcaklık etkisi Le Chatelier prensibine bağlı olarak yorumlanır. ENDOTERMİK

Detaylı

Gölbaşı atık sahası yeraltısularının hidrojeokimyası: tik bulgular

Gölbaşı atık sahası yeraltısularının hidrojeokimyası: tik bulgular 47 Füsun CANPOLAT, M. Zeki ÇAMUR ve Hasan YAZICIGÎL Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara Gölbaşı atık sahası yeraltısularının hidrojeokimyası: tik bulgular Mogan ve Eytnir

Detaylı

ÇÖZÜNÜRLÜK ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

ÇÖZÜNÜRLÜK ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ÇÖZÜNÜRLÜK ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ÇÖZÜNÜRLÜK Belirli sıcaklık ve basınçta genelde 100 g suda çözünen maksimum madde miktarına çözünürlük denir. Çözünürlük t C de X gr / 100 gr su olarak ifade

Detaylı

SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR

SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR SEDİMANTER (TORTUL) KAYAÇLAR Sediman terimi; - önceden var olan magmatik, metamorfik ve sedimanter kayaçların mekanik ve kimyasal ayrışmasıyla ortaya çıkan tüm katı parçacıkları (blok, çakıl, kum, silt

Detaylı

DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN ARAMA/REVİZE ARAMA PROJE FORMATI İLÇE (İL) ARAMA/REVİZE ARAMA PROJESİ

DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN ARAMA/REVİZE ARAMA PROJE FORMATI İLÇE (İL) ARAMA/REVİZE ARAMA PROJESİ DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN ARAMA/REVİZE ARAMA PROJE FORMATI İLÇE (İL) ARAMA/REVİZE ARAMA PROJESİ HAZIRLAYAN/TEKNİK SORUMLU (1) (Jeoloji Mühendisinin) : Adı Soyadı : Oda Sicil No (*) : AY-YIL Talep/Ruhsat

Detaylı

10-11 Şubat 2014 DSİ ETLİK EĞİTİM TESİSLERİ ANKARA

10-11 Şubat 2014 DSİ ETLİK EĞİTİM TESİSLERİ ANKARA 10-11 Şubat 2014 DSİ ETLİK EĞİTİM TESİSLERİ ANKARA ÇALIŞMA GRUBU Adı Soyadı Görevi Çalıştığı Kurum Dr. Ozan DENİZ Başkan Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Jeoloji Mühendisliği Bölümü Birol ÖZER Başkan Yardımcısı

Detaylı

TOPRAKLARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ

TOPRAKLARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ TOPRAKLARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Toprakların kimyasal özellikleri denince, genel olarak toprak reaksiyonu = toprak asitliği ve toprağın besin maddeleri bakımından karakteristikleri anlaşılmaktadır. İyon

Detaylı

Hidrotermal Sistemler 1. Beslenme 2. Isı kaynağı 3. Rezervuar (hazne kaya) Kırıklı çatlaklı birimler 4. Örtü kaya Killi birimler, filiş.

Hidrotermal Sistemler 1. Beslenme 2. Isı kaynağı 3. Rezervuar (hazne kaya) Kırıklı çatlaklı birimler 4. Örtü kaya Killi birimler, filiş. JEOTERMAL ENERJİ Enerji Kaynakları Geri Dönüşü Olmayan Enerji Kaynakları Fosil enerji kaynakları (petrol, doğalgaz, kömür, bitümlü şist) Güncel organik İnorganik Yenilenebilir Enerji Kaynakları Hidrolik

Detaylı