İŞ KAZALARININ AZALTILMASINDA GÜVENLİK KÜLTÜRÜ VE EĞİTİMİN ROLÜ

Transkript

1 n MÜHƏNDİS İQTİSADİYYATI UoT 331.4: :331.1 İŞ KAZALARININ AZALTILMASINDA GÜVENLİK KÜLTÜRÜ VE EĞİTİMİN ROLÜ Serdar orhan Mustafa oğlu i.e.d., Türkiyə Cümhuriyyeti Sakarya Universitesi, yardımcı dosent sakarya üniversitesi, esentepe kampüsü, no:54187, serdivan/sakarya Hacıyev Tacəddin Fazil oğlu yüksek lisans öğrencisi - Türkiyə Cümhuriyyeti Sakarya Universitesi Az1041. bakı ş. m.hadi küç., 41, m.,18. tajaddin.hajiyev@ogr.sakarya.edu.tr səh Özet Araştırmanın amacı iş kazaları ve meslek has - talıklarının azaltılmasında güvenlik kültürü eğitimi ile oluşacak güvenlik algısı ile yaşanan kazaların azaltılması ve ekonomik etkinliğin sağlanması Araştırmanın yöntemi sistematik yaklaşım, çö - züm sel analiz Temel sonuçlar kazaların azaltılması noktasında literatürdeki yazılar okunduğunda güvenlik kültürü - nün uzun vadede en başarılı yol olacağıdır. Araştırmanın sınırlılıkları iş kazalarını önemle noktasında güvenlik kültürü ve eğitimin rolü ile ilgili bilimsel tartışma oluşturmak amacıyla çalışma yapılmıştır. Bu nedenle bir alan araştırması yapılmamıştır. Pratik yararları tüm toplumda bir bilinç oluşturularak güvenlik eğitiminin aile ortamında çocuklara verilmesi önemlidir. Bu şekilde özellikle çocukluktan güvenli davranış kalıpları ile büyüyen çocukların çalışma hayatında riskli davranışlardan uzak duracağı varsayılmaktadır. Bilimsel değerleri yapılan araştırmalara göre iş kazaları ülke ekonomilerinde her yıl %4 lük bir kayba nende olmaktadır. Etkin bir güvenlik eğitimi ile oluşacak güvenlik kültürü ile bu kayıplar en aza indirilebilir. Bu sayede bu kayıplara giden pay eğitime aktarılarak çocuk ve gençlerin daha iyi imkanlarla eğitilebilmeleri sağlanabilir. Anahtar kelimeler: iş kazası, güvenlik kültürü, güvenlik eğitimi, güvenlik algısı, güvenli davranış. 119 PDF processed with CutePDF evaluation edition

2 1. Giriş İşçi işveren ilişkileri tarihi süreçte incelendiğinde işçi ile işveren arasında bir eşitlikten bahsetmemiz mümkün değildir. İşveren özellikle sanayi devrimden sonra ortaya çıkan kitle üretim sürecinde, üretim araçlarının sahibi olması nedeniyle işçilere karşı hep avantajlıdır. Bunda toplumsal sınıflaşmanın etkisi, feodal dönem toprak sahiplerinin sanayi devrimiyle birlikte özellikle Avrupa da ellerindeki sermayeden dolayı işveren pozisyonunu almaları etkilidir. Bunu sonucunda kitle üretiminde çalışacak bağımlı, çoğunluk işçi sınıf oluşmuştur. Sanayi devriminden 1 sonra çalışma ilişkilerinde görülen değişim insan yaşamında birçok risk faktörünün doğmasına neden olmuş, iş sağlığı ve güvenliği (İSG) de bu risk faktörlerini azaltabilmek için dünya çapında önemli bir fenomen haline gelmiştir. Sürekli gelişen yönüyle iş sağlığı ve güvenliği, organizasyonları spesifik bir yönetim yaklaşımı ve anlayışı üretmeye teşvik etmektedir. İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarıyla insanların iş sağlığı ve güvenliğine bütüncül yaklaşması ve mesleki risklerden korunma konusunda yeterince bilgi ve tecrübeye sahibi olmaları hedeflenir [9]. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması aynı zamanda çalışanları için en temel sosyal haklardan birisini oluşturmaktadır. Çünkü işvereni çalışma hayatındaki diğer kişilerden ayıran en temel özellik (işveren vekili, çırak, stajyer, işçi) işçisine karşı işin rizikolarını üstlenmesidir [3]. Ve bu kapsamda çalışanın ruh ve beden bütünlüğünün korunması ve sağlanması gereklidir. Çalışanın beden ve ruh bütünlüğü ve geniş anlamda kişiliğinin korunmasının arkasında ise: - Mutlak hak ve kişinin korunması, - Borç ilişkisi ve kişinin korunması, - Sosyal haklar ve kişinin korunması, - Sosyal haklar ve çalışma ortamında insan varlığının korunması ve geliştirilmesi yer almaktadır [8]. Yapılan araştırmalar iş güvenliği ile ekonomik gelişme arasında doğrusal bir bağlantı olduğunu göstermiştir. Bu yönüyle iş kazaları ve meslek hastalıkları kalkınmakta olan ülkeler açısından daha çok önem arz etmektedir. Ülke ekonomileri büyüme sürecine girdiklerinde, meydana gelen iş kazalarının sayısı da artmaktadır. Tersine ekonomik durgunluk veya küçülme olduğu dönemlerde kaza sayı azalmaktadır [2]. Ortaya çıkan iş kazaları ve meslek hastalıkları, can kaybına, maddi kayba ve bunun yanında çalışanların moral ve motivasyonun bozucu yönde olmaktadır. Aynı şekilde iş kazası ve meslek hastalığının çok olması iş piyasasında güvenlik önlemlerinin az olduğu şeklinde algılanarak sosyal sorumluluk ve küresel pazarlama noktasında ülkelere olumsuz yansımaktadır. 1 Sanayi devrimi, zanaat ve basit aletlerle donatılmış tezgah ve atölye üretiminin yerine, yeni buluşların oluşturduğu teknik ve makinelerle donatılmış fabrika üretimine geçilmesine verilen addır (Koray, 2012). 120

3 İş kazaları ve meslek hastalıklarının bir başka olumsuz sonucu da örgütte ve çalışanlar üzerinde iş stresine neden olmasıdır. Yapılan araştırmalar, iş stresinin psikolojik, fiziksel, davranışsal ve örgütsel olarak dört sonucu olduğunu göstermiştir. Güvenliksiz işyerlerinin psikolojik sonuçları depresyon, kaygı, davranış bozukluğu şeklinde kendini göstermektedir. Fiziksel sonuçları ise sindirim problemleri, uyku bozukluğu, yüksek bulaşıcı hastalık riski (örneğin Çernobil kazası) olarak karşımıza çıkar. Davranışsal bozukluklar olarak, sigara kullanımın artması, alkol tüketimini artması ve artan şiddet duygusudur. Örgütsel açıdan ise işe devamsızlıkların artması, kazalardan dolayı yaşanan verim düşüklükleri sayılmaktadır [4]. İşçi sağlığı ve iş güvenliği yalnızca teknik ve tıbbi bir çalışma olarak da ele alınamaz. Ülkenin ekonomik gelişmişliği, bunun yanı sıra işçilerin beslenme, barınma olanakları, doğal çevrenin yaşanabilir olması, iş güvencesinin olması, sendikalaşma hakkı gibi pek çok konu işçilerin sağlığını ve güvenliğini doğrudan etkilemektedir. İşçi sağlığı ve iş güvenliğine önem verilmesinin ana nedeni; yaş, cinsiyet, ırk ve meslek farkı gözetilmeksizin herkesin yaşama hakkının en yüksek düzeyde garanti altına alınması gerekliliğidir [21]. 2. İş kazalarının temel nedenleri İş kazaları ve meslek hastalıklarının üç temel bileşeni vardır. üç ana nedenden dolayı meydana gelmektedir. Bunlar tehlikeli çalışma koşulları, tehlikeli davranışlar ve sebebi bilinmeyen nedenlerdir [2, 21]. Tehlikeli çalışma koşulları (%10): Özellikle bu noktada işyerlerinde önleyici bakım hizmetlerinin eksik verilmesi, tertip düzene ilişkin önlemlerin eksikliği, tasarım hataları ve çalışma alanlarının risklerden arındırılamaması en temel tetikleyicidir. Tehlikeli çalışma koşullarını oluşturan diğer faktörler ise: o Uygun olmayan koruyucular; o Koruyucusuz çalışma; o Kusurlu alet, makine, teçhizat kullanma; o Emniyetsiz yapılmış alet ve makineler; o Yetersiz- bakımsız bina, alet ve makineler; o Yetersiz ya da fazla aydınlatma; o Yetersiz havalandırma; o Emniyetsiz yöntem ve şartlar. Tehlikeli davranışlar (%88): Bu faktörler direk insana yani çalışana bağlı oluşan faktörlerdir. İşyerinde çalışan işçilerin, yaptığı iş ve fiiller veya ihmallerinden dolayı hem kendisinin zarar görmemesi hem de başkalarına zarar vermemesi için makul özen göstermesi gerekmektedir. İşçilerin bu makul özeni göstermemesi veya istediği halde bunu yapamaması işyerinde tehlikelere da - 121

4 vetiye çıkarabilmektedir. Çalışma ortamında kazalara neden olan tehlikeli davranışları genel olarak aşağıdaki gibi sıralamamız mümkündür: Emniyetsiz çalışma; Gereksiz hızlı çalışma; Emniyet donanımı kullanılmaz duruma sokma; Emniyetsiz vaziyet alma; Alet ve makineleri tehlikeli şekilde kullanma; Tehlikeli yerlerde çalışma; Emniyetsiz yükleme, taşıma, istifleme; Kişisel koruyucuları kullanmamak; Şaşırma, kızgınlık, üzgünlük, telaş, şakalaşma vb. Sebebi Bilinmeyen (%2): Bu tip kazaların önüne geçmek imkansızdır [18, s 30]. İş kazalarının meydana gelmesinde %88 ini tehlikeli davranışların rol oynadığı, %10 ise tehlikeli çalışma koşullarının etkisi görülmüştür. Özellikle %88 lik kısmı insani faktörlerden meydana gelmektedir. Bu noktada uygun eğitim ve bir iş güvenliği kültürü oluşturularak minimum seviyelere iş kazaları çekilebilir. 3. İş Kazalarıyla mücadelede güvenlik eğitimi ve kültür İş kazalarının arkasında yer alan temel nedenleri incelediğimizde %88 inin tehlikeli davranışlardan, %10 unun tehlikeli çalışma koşullarından olduğu ve %2 sinin ise sebebi bilinmeyen veya önlemeyen (deprem, sel gibi tabi afetler) sebepler olduğu bir gerçektir. Dolayısıyla kazaların en önemli faktörü tehlikeli davranışları yapan insan faktörü olarak görülmektedir. En modern güvenlik tedbirlerini de alsanız insan bu tedbirlere uymadığı takdirde kazalar kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca tehlikeli çalışma koşulları da ülkeden ülkeye farklılık arz etmektedir. Örneğin Türkiye de yaşanan son büyük maden faciası sonrası yapılan incelemelerde kömür üretiminde yaşanan ölümlü iş kazaları oranlarının ülkeden ülkeye değiştiğini çok net göstermektedir. Türkiye de 2000 yılında 100 milyon ton kömür üretiminde 710 kişi ölürken, 2008 yılında 100 milyon ton başına 722 kişi ölmüştür. ABD de yılları arasında 100 milyon ton üretim başına düşen ölüm oranları 1-6 kişi arasında değişirken, Çin de kişi arasında değişmiştir. Ayrıca dünya genelinde 20 milyon maden işçisinin 5 milyonu Çinli işçilerdir [19, s ]. Dolayısıyla çalışma koşullarının algılanması ve önlemlerinin uygulanmasının arkasında da insanlarda ki güvenlik kültürü ve algısı önemlidir. Mühendislik çalışmaları yapılarak iş kazaları incelendiğinde bir kazayı meydana getiren beş temel faktörden oluşan bir kaza zincirinin tamamlanması ile kazanın meydana geldiği belirlenmiştir. Bunlardan biri olmadıkça bir sonraki meydana gelmez ve zincir tamamlanmadıkça kaza ve yaralanma olmaz. Bu zincir içerisinde 122

5 de kişisel kusurlar ve tehlikeli hareketler son derece önemli bir yer tutmaktadır. Kaza zincirini olarak adlandırılan beş temel neden faktöre bakacak olursak; İnsanın tabiat şartları karşısında zayıflığı: İnsanın tabiat şartları karşısında yaratılıştan gelen zayıflığı kazaların ilk temel sebebidir. Eğer insanlar tabiat karşısında bu kadar zayıf olmasaydı kazalar olmazdı. Bu sebeple kazalar tam bir kesinlikle önlenemez. Kişisel kusurlar: Dikkatsizlik, pervasızlık, asabiyet, dalgınlık, önemsemezlik ve ihmal gibi kişisel kusurlar kazaların ikinci temel sebebidir. Bu kusurlar zayıflığın kişisel boyutu olup, sahsın yanlış ya da gereksiz hareket yapmasına neden olur. İnsanları bu kusurları eğitim ve disiplinle Kısmen önlenirse de iş güvenliği bilimi kişisel kusurların psiko-sosyal ve çevresel etkiler nedeni ile de ne zaman ortaya çıkacağı bilinmeyeceği için bu konu ile uğraşmaz ve insanı kusurlu bir varlık olarak kabul eder. Tehlikeli hareket - tehlikeli durum: İnsanın şahsi kusurlarının bir kazaya sebep olması için tehlikeli şekilde hareket etmesi gerekir. Ancak yalnız başına tehlikeli harekette bir kazaya sebep olmaz. Kazanın meydana gelmesi için birde tehlikeli durum un bulunması şarttır. Kaza ancak bu iki hususun aynı anda üst üste gelmesi hallerinde oluşur. Kaza olayı: Yukarıda belirtilen üç unsurun arka arkaya gelmesi de önceden planlanmayan ve bilinmeyen, zarar vermesi muhtemel bir olayın meydana gelmesi için kâfi değildir. Bir de kazanın Bütün unsurları ile gerçekleşmesi, yaralanma yâda zararın meydana gelmesi için kaza olayına ihtiyaç vardır. Bu da kaza zincirinin dördüncü halkasını teşkil eder. Yaralanma (zarar veya hasar) : Bir kazanın kaza tanımındaki durumuna gelmesi için yaralanma (zarar veya hasar) safhasının da bulunması gereklidir. Bu husus kaza zincirinin son halkasıdır [10]. 3.1.Güvenlik kültürünün tanımı İş kazaları ve meslek hastalıkları çalışana, ailesine ve iş ortamına insana korkunç acı ve ızdırap verirken aynı zamanda önemli ekonomik kayıplara sebep olmaktadır ancak kaza istatistiklerinden de anlaşılacağı üzere ve bu soruna farkındalık oldukça düşüktür [17]. İş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemede kanuni yaptırımlar ile tüm dünyada bir başarının sağlanamadığı açıktır. Bu konuda toplumsal bir algılamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu noktada iş güvenliği kültürü önemli rol oynayacaktır. Güvenlik kültürü, işyerinin her kademesinde görev yapan personelin, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bilinç, önleme, korunma gibi konularda sahip olduğu veya geliştirdiği ortak 123

6 davranış, alışkanlık, inanç, görüş ve paylaşımlardır. Çalışma hayatına yönelik yeni bir algılamadır. Bu algının kabul edilebilir düzeye yükseltilebilmesi için her kademedeki çalışanların güvenlik kültürünün birbirine yakınlaştırılması, iş kazalarının önlenmesinde önemli bir unsur olacaktır. Güvenlik kültürü kavramı ilk kez, 1986 yılında meydana gelen Çernobil Nükleer Santral Kazasından sonra hazırlanan raporda kullanılmıştır yılında Kuzey Denizinde Piper Alpha petrol platformunda meydana gelen patlama ve yine aynı yıl Clapham Junction demiryolu felakatinden sonra hazırlanan raporlarda da güvenlik kültürü kavramından bahsedilmiştir [20 s.12, 12 s.63]. Güvenlik kültürü, genel kültürün bir alt kültürü olması nedeniyle tek bir tanımı yapılamamaktadır. Ayrıca güvenlik tanımı ve uygulaması çalışılan sektöre göre, işin niteliğine göre farklı özellikler gösterebilmektedir. Aşağıdaki tabloda literatürde güvenlik kültürü ile ilgili olan tanımlamaları sistematik olarak vermiştir. Buna göre; Tablo 1. Güvenlik kültürü ile ilgili olan tanımlamalar yazar Tanım Ciavarelli ve Figlock (1996) Güvenlik kültürü, işyerindeki her seviye ve gruptaki, herkes tarafından benimsenen, çalışan güvenliği ve kamu güvenliği üzerinde yüksek bir değeri (öncelik) ifade eder. Kennedy ve Kirwan (1998) Carrol (1998) Avustralya Madenler Konseyi (1999) INSAG (1991) Cox ve Cox (1991) Mearns ve diğerleri (1998) Organizasyonda işleri yapmanın belli yollarıyla ilgili, bireysel ve grup algılarının düşünce süreçleri, duygular ve davranışların birleştirilmesiyle desteklenen, soyut bir kavramdır. Genel örgüt kültürünün bir alt elementidir. Güvenlik kültürü, güvenlik hakkında bireysel ve örgütsel tutumlar ile örgütsel kararları etkileyen, paylaşılan değerler, inançlar, varsayımlar ve normlardır. Güvenlik kültürü ayrıca, güvenliği korumak ve yükseltmeye yönelik eylemler, güvenliğe yönelik kişisel sorumluluk alma ve bu değerlerin tutarlı olarak ödüllendirilmesiyle ilgili beklentileri de ifade etmektedir. Firmadaki yönetim, denetim ve yönetim sistemleri algıları ile ilgili formel (biçimsel) güvenlik konularını ifade eder. Güvenlik kültürü, çalışanların güvenlikle ilgili paylaştığı değerler, algılar, inançlar ve tutumların bir yansımasıdır. Güvenlikle ilgili çalışanlar tarafından paylaşılan, değerler, algılar inançlar ve tutumları yansıtır. Belli bir grup insan tarafından, risk ve güvenlikle ilgili paylaşılan inançlar, normlar, değerler ve tutumlardır. 124

7 McDonald ve Ryan (1992), Mearns ve Flin (1999), Pidgeon (1991) ve Pidgeon ve Oleary (1994) Çalışanların, yöneticilerin, müşterilerin ve kamu üyelerinin maruz kaldıkları tehlike veya zararlarla ilgili koşulları mi - nimize etmekle ilgili, sosyal ve teknik uygulamalar, roller, tutumlar, normlar ve inançların bir setidir. ACSN (1993) Güvenlik kültürü, bir organizasyonun sağlık ve güvenlik yeterliliği yetkinliklerin ve bağlılığı belirleyen davranış örüntülerinin bir ürünü olarak tanımlamaktadır. Organizasyonlarda pozitif bir güvenlik kültürü, karşılıklı güvene dayalı iletişim temelinde, güvenliğin önemiyle ilgili paylaşılan algılar ve önleyici ölçümlerin etkinliğine güvenle karakterize edilir. Ostrom ve diğerleri (1993) Eylemler, politikalar ve prosedürlerde açığa çıkan ve organizasyonun güvenlik performansını etkileyen, organizas - yonun, inanç ve tutumlarıyla ilgili bir kavramdır. Berends (1996) Organizasyon üyelerinin oluşturduğu grubun, güvenliğe yönelik ortak zihinsel programlamasıdır. Helmreich ve Merritt (1998) Bir grubun üyelerine davranışlarında yol gösterir. Bu yol gösterme, grup üyelerinin, güvenliğin önemi konusunda ortak inançları ve grubun güvenlik normlarını kendi isteğiyle onaylama ve diğerleri tarafından da destekleneceği konusunda ki anlayışı paylaşmasıyla sağlanır. Flin ve diğerleri (1998) Cooper (2000) Bir grup insan tarafından güvenlikle ilgili paylaşılan fikirler ve tutumları ifade eder. Kültür, insan (psikolojik), iş (davranışsal) ve organizasyon (durumsal) arasında çok amaçlı doğrudan etkileşimlerin bir ürünü iken, güvenlik kültürü, bütün örgüt üyelerini yönlendiren günlük temelde güvenliği arttırmaya yönelik ilgi ve eylemleriyle ilgili görünür çabaların seviyesidir. Güvenlik kültürü, örgüt kültürünün bir alt boyutudur ve örgütün sağlık ve güvenlik performansının sürdürülmesiyle ilgili davranışlara ve örgüt üyelerinin tutumlarına etki eden düşüncelerdir. Hale (2000) Mohamed (2003) Çalışanların, risk ve risk kontrol sistemleri ile ilgili hareket ve tepkilerinin nasıl olması gerektiğini belirleyen norm ve değerleri tanımlayan doğal gruplar tarafından paylaşılan tutumlar, inançlar ve algılardır. Örgüt kültürünün bir alt boyutudur ve bir organizasyonun güvenlik performansı ile ilgili çalışanların tutum ve davranışlarını etkiler. 125

8 Richter ve Koch (2004) Westrum (2004) Fang ve diğerleri (2006) Rehber insanların, riskler, kazalar ve kazaların önlenmesine yönelik eylemleri gibi kısmen sembolik olarak ifade edilen, paylaşılan ve öğrenilen anlamlar, tecrübeler ile işve güvenlik yorumlarıdır. Organizasyonun karşılaştığı fırsatlar ve problemlerle ilgili tepki örüntüsüdür. Organizasyonun güvenlikle ilgili sahip olduğu, inançlar ve değerler ile hâkim göstergelerin bir setidir. Kaynak: Choudhry, Fang ve Mohamed, 2007: 999; Guldenmund, 2010: 2; Wiegmann ve diğerleri, 2002: 7 8 aktaran Dursun, 2013: Güvenlik kültürünün oluşturulması çalışmaları ve örgüt kültürü Küreselleşmeyle birlikte çok uluslu şirketlerin gelişmesi, örgüt kültürünün gelişmesine ve yerleşmesine olanak sağlamıştır. Çünkü çok uluslu şirketlerin geliştirdikleri örgüt kültürleri birden farklı ülkede, farklı kültürle değerlere sahip çalışanlar ile standart üretim yapılmasını sağlamıştır. Örneğin Toyota fabrikası, Japonya da, ABD de, Türkiye de ve diğer üretim yaptığı tüm ülkelerde aynı standartlarda araç üretmektedir. Bunu sağlayan ise oluşturulan örgüt kültürüne ait değerlerdir. İş kazalarının azaltılması noktasında da tıpkı genel kültürün bir alt kültürü olan örgüt kültürü gibi güvenlik kültürü algısının oluşturulması son derece önemlidir. Örgüt kültürünün geliştirilmesi ise üç temel düzeyde gerçekleşir [7]. Birinci Düzey (Görünün / Yüzeysel Göstergeler): Örgüt üyelerinin kolayca benimseyebilecekleri, sürekli uygulamalar ile pekişecek değerlerden oluşur. Bu değerlerin en belirgin olanları ise: 1 - Mimari elemanlar; 2 - Kurslar; 3 - Seremoniler/törenler; 4 - Kahramanlar / liderler; 5 - Semboller; 6 - Kullanılan dil (doktor yazısı); 7 - Adetler; 8 - Hikayeler; 9 - Normlar 10 - Alışkanlıklar; 11 - Sloganlar; 12 - Fiziksel plan ve düzenlemeler; 13 - Mit ler den oluşmaktadır. İkinci Düzeyler (Değerler): İşletmedeki bireyler ve gruplar için iyi ve kötü kavramların tanımlanması, hoşlanılıp hoşlanılmayan aktivite ve olguların 126

9 tanımı değerler sistemini belirginleştirir. Birinci düzey göstergelerin sürekli uygulamayla yazılı değerlere dönüşmüş halidir. Üçüncü Düzey (Temel Kabuller) Organizasyona rehberlik eden temel kabuller derinlerde köklenmiştir ve değişime en çok direnç gösteren boyutu temsil eder. Bu değer, norm ve inançları genellikle sorgusuz ve bilinç dışı olarak örgütün elemanları tarafından paylaşılır. Temel kabuller oluşunca artık tüm çalışanlar şartsız bunu uygularlar. İşte güvenlik kültürü, işyerinde güvenliğe karşı davranışları, tutumları ve inançları kontrol etmeye yarayan en önemli yönetim aracıdır. Bunun yanında sürekli eğitim ile bu tutum ve inançların pekiştirilmesi gerekmektedir. Güvenlik kültürü [1, s. 100]: Tehlikeyi oluşmadan önce sezebilmek; Yaptığı/yapacağı işin içerdiği riskleri bilmek/öğrenmek; Tehlike kaynaklarından ve tehlikeli davranışlardan uzak durmak; Gereksiz risk almamak; Sadece iş zamanında değil hayatın her anında güvenliği en ön planda tutmak; Güvenli davranışı alışkanlık haline getirmek; Güvenli yaşamayı bir yaşam biçimi haline getirmektir İş güvenliği kültürünün işyerinde tüm çalışanlar tarafından benimsenerek, tüm davranışlarını bu kültürel değerler kapsamında yerine getirmelerini sağlamak için örgüt tarafından yapılması gereken bir takım düzenlemelere ihtiyaç bulunmaktadır [5, s. 5]. Tutum ve davranışlarda değişim: İşyerinde güvenli davranışlar geliştirmek için, sözlü talimatlar, eğitim ve uyarı işaretleri gibi araç ve aktiviteler kullanılabilir. Yönetimin taahhüdü: Yönetim pozitif güvenlik kültürünün sağlanmasında anahtar bir rol oynamaktadır. Burada yönetime düşen; güvenlik için kaynak ve zaman tahsisi, risk sorumluluğuna katılım, güvenlikle ilgili danışma kurulu toplantılarına katılım ve çeşitli tamamlayıcı tedbirler gibi sorumluluklardır. Çalışanın ilgisi: Pozitif güvenlik kültürü için gerekli olan bir diğer unsur ise, güvenlikle ilgili uygulamalara çalışanların sahiplenmesi, ilgi göstermesi ve bu konuda sorumluluk almasıdır. Bunun sağlanması için ise, çalışanların eğitimi, makine izolasyonu, iş rotasyonları, işyerinde aşırı gürültü durumunda bunu bildirme, ses bariyerleri ve kulaklık takma gibi koruyucu aletleri kullanmasının sağlanmasına yönelik uygulamalar yapılabilir. Promosyon stratejileri: Çalışanlar arasında güvenlik farkındalığı yaratmak için bazı promosyon stratejileri uygulanabilir. Örneğin güvenlik misyonu, sloganlar, logolar, Çeşitli materyal yayını (kütüphane, istatistikler, bültenler), medya araçları (posterler, , internet, sergiler). Eğitim ve seminerler: Güvenlikle ilgili kısa bilgilendirici konuşmalar, grup toplantıları, personel sağlığı, hijyen, iş stresi, güvenliğe karşı sorumluluklar (kural ve talimatlara uyma, tehlike tespiti, risk değerlendirmesi, kaza incelemeleri ve iş 127

10 güvenliği analizi) konularında çalışanların eğitilmesi bu kapsamda değerlendirilebilir. İş sağlığı ve güvenliği eğitimi bu düzenlemeler içerisinde en önemlisidir. Çünkü çalışma yaşamında sağlık ve güvenliği geliştirecek bilinç ve duyarlılıkla olumlu tutumları yerleştirmeye yöneliktir. Eğitime, işyeri koşullarının ve çalışma ortamlarının iyileştirilmesinin bir aracı olarak özel önem verilmelidir. İş sağlığı ve güvenliği kurumları ve laboratuarları, çalışma enstitüleri, iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim, teknik destek ya da araştırma faaliyetleri yürütecek diğer kurumlar gelişti - rilmeli ve desteklenmelidir [13, s. 6]. Özel kampanyalar: Sağlık ve güvenlik haftası, acil sorumluluk, kaza raporlama ve inceleme, güvenlik ve çevre yönetim sistemleri gibi uygulamaları içerir. 4. Sonuç İş kazaları ve meslek hastalıklarını ile mücadelede her ülke kendi ekonomik ve sosyal koşullarına göre farklı stratejiler benimsemişlerdir. Ancak uluslararası çalışma örgütünün istatistikleri de bu stratejilerin kesin sonuç sağlayamadığını göstermiştir. İş kazaları ve meslek hastalıklarını en aza indirilebilmesi için, güvenlik kültürü bi - lincinin tüm toplumda ve işyerlerine hakim kılınması bu kazaları azaltma noktasında büyük önem arz eder. Ancak ILO nun sosyal ve ekonomik güvenliği artırma stratejisi de, güvenliğin 7 temel boyutunun odaklanılması üzerine vurgu yapılmıştır. Bu temel olan yedi boyutun sağlanması ile iş kazalarının en aza inmesinin sağlanabileceği düşünülür. Bu 7 boyut; 1 - İş piyasası güvencesi, 2-İstihdam güvencesi, 3-İş güvencesi, 4-Beceri geliştirme güvencesi, 5-Çalışma güvenliği, 6-Temsil güvencesi, 7-Gelir güvencesinden oluşmaktadır. Bu temel boyutların çalışanlara sağlanması da ülkelerin ekonomik ve sosyal yapısı ile yani kültür özellikleri ile alakalıdır. İş kazalarının en gelişmiş ülkelerde bile hala engellenememesinin arkasında da iş kazalarının ekonomik boyutu ve kültürel boyutunun yer alması yatmaktadır 2. Bu noktada toplumun tüm paydaşlarının bir araya gelerek bir güvenlik kültürü oluşturulması zorunlu gözükmektedir. Çünkü cezai yaptırımlar ile, mühendislik 2 Kültür bir toplumun yaşam tarzı olarak karakterize edilen ve bilgi, inanç, gelenek, örf, adet, sanat, ahlak, araç, gereç, teknik ve benzeri maddi ve maddi olmayan unsurlardan oluşan karışık bir bütündür. Ayrıca kültürü oluşturan öğeler çok boyutludur: 1-Teknoloji; 2-Örgütsel yapılanmalar ve kuramlar; 3-Hukuk; 4-Güzel sanatlar ve estetik; 5-Mimari eserler ve tabiatla mücadele eserleri; 6-Dil; 7-Dini inanç ve tutumlar; 8-Ahlak; 9-Eğitim; 10-Örgüt adet ve gelenekleri; 11-Politik hayat ve sosyal yapılanma; 12-Yerleşim yeri ve ekonomik çevre (Barlı, 2007). 128

11 çalışmaları ile, sağlık çalışmaları ile iş kazaları sorunu halen günümüzde çözülememiştir. Güvenlik kültürünün topluma yerleştirilebilmesi ve benimsenebilmesi için eğitim son derece önemlidir. Güvenlik kültürünün oturtabilmek için verilecek eğitimi çalışmaları ailede başlanması bu kültürün sağlanması için gereklidir. Çocuklara aile hayatı içerisinde verilecek olan güvenlik bilinci eğitimin tüm aşamalarında pekiştirilirse çalışma hayatına girmeden insanlarda güvenli bilinci oturtulmuş olur. Bu bilinçle yetişen çalışlarda tehlikeli davranışları azaltmış oluruz. Yine ayın şekilde bu bilinçle yetişen işverenlerde çalışma ortamındaki tehlikeli çalışma koşullarını en aza indirmek için daha bilinçli olacaktır. Kaynakça: 1. Akalp Gizam ve N. Yamankaradeniz. (2013). İşletmelerde güvenlik kültürünün oluşumunda yönetimin rolü ve önemi. Sosyal güvenlik dergisi, cilt 3, sayı 2, s Akpinar, Teoman (2013). İş sağlığı ve iş güvenliği. Ekin yayınevi, Bursa. 3. Akyiğit, Ercan (2014). İş hukuku. Seçkin yayınevi, Ankara. 4. Ayürek, Ç. Erkan vd. (2011). Buzdağının görünmeyen kısmı: iş kazaları ve meslek hastaliklarinin yönetsel yansimalari. 5. Hacettepe sağlık idaresi dergisi. Cilt 14, sayı Aytaç, Serpil (2011). İş kazalarini önlemede güvenlik kültürünün önemi. Türk metal dergisi, Ekim-Kasım. 7. Baloğlu, Cem (2013). Avrupa birliği ve Türkiye de iş sağliği ve güvenliği. Beta basın A.Ş., İstanbul. 8. Barli, Önder (2007). Davranış bilimleri. Bizim büro, Ankara 9. Başbuğ, Aydın (2013). İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği. Şeker-iş sendikası yayını, Ankara. 10. Çetin, Ahmet (2011). İş sağlığı ve güvenliği kültürünün inşasında çasgem. İş sağlığı ve güvenliği dergisi.sayı:52, Ankara. 11. Demirer, Ahmet (2013). İş sağlığı ve güvenliği ders notları.sakarya. 12. Dursun, Salih (2013). İş güvenliği kültürünün çalışanların güvenli davranışları üzerine etkisi.sosyal güvenlik dergisi.cilt 2, Sayı 2, Ankara. 13. Dursun, Salih (2013). İş güvenliği kültürünün çalışanların güvenli davranışları üzerine etkisi. Sosyal güvenlik dergisi.cilt 3, sayı 2, s Güven, Rana (2006). Güvenlik kültürü oluşumunda eğitimin önemi. İş sağlığı ve güvenliği dergisi. Sayı:30, Ankara İş güvenliği ve sağlığı 16. Jovanovic, Jovica, Arandelovic, Mirjana, Milan. (2004). Multidisciplinar aspects of occupational accidents and injuries.working and living envronmental protection, s (Jovanovic, Jovica, Arandelovic, Mirjana, Milan. (2004). İş kazaları ve meslek yaralanmalarının multidisipliner yönleri. Çevre korumasında çalışma ve yaşam, s.325) 17. Koray, Meryem (2012).Sosyal politika.imge kitapevi, Ankara. 18. Pearson, Karen (2009). The Causes and incidence of occupational accidents and ııı-health across the globe. British Safety Council. (Pearson, Karen (2009). Küreselleşmede iş kazaları ve kötü sağlık nedenleri ve sıklığı. İngiliz Güvenlik Koneyi) 19. Seber, Vasfi (2012). İş sağlığı ve güvenliğinde risk analizi nasil yapılır, Elektrik mühendisliği dergisi. Sayı 445, Ekim. 20. Şimşek, E.Tuğba (2014).Türkiye de madencilik sektörü: güvencesiz, sağliksiz, örgütsüz, petrol-iş, s Taylor, Terence, N (2011). Working environment information, working paper. European agency for safety and health at work. Luxembourg: publications office of the European Union. (Taylor, Terence, N (2011). Çalışma ortamı bilgi çalışma kağıdı. İş sağlığı ve güvenliği için Avrupa ajansi, Lüksemburg) 22. Tmmob (2011). İşçi sağlığı ve iş güvenliği alaninda temel bilgiler. Tmmob Yayınları.7 129

12 Serdar orhan Mustafa oğlu i.e.d.,türkiyə Cümhuriyyeti Sakarya Universitesi, yardımcı dosent Hacıyev Tacəddin fazil oğlu magistr, Türkiyə Cümhuriyyəti Sakarya Universiteti Mühəndis iqtisadiyyatında iş qəzalarının azaldılmasında maarifləndirmənin rolu Xülasə Tədqiqatın məqsədi iqtisadi islahatlar zəmnində mühəndis iqtiadiyyatında iş qəzalarının azaldılmasının maarifləndirilməsi və iqtisadi səmərəliliyin əldə edilməsi. Tədqiqatın metodologiyası sistemli yanaşma, analitik təhlil. Tədqiqatın nəticələri qəzaların azaldılması nöqtəsində ədəbiyyatdakı yazılar oxunduğu təqdirdə təhlükəsizlik mədəniyyətinin uzun müddətdə ən müvəffəqiyyətli yol olacağı görülməktədir. Tədqiqatın məhdudiyyətləri iş qəzalarını əhəmiyyətli nöqtəsində təhlükəsizlik mədəniyyəti və təhsilin rolu ilə əlaqədar elmi müzakirə yaratmaq məqsədi ilə tədqiqat aparılmışdır. Tədqiqatın praktik əhəmiyyəti bütün cəmiyyətdə bir şüur altı düşüncə yaradılaraq təhlükəsizlik təhsilinin ailə mühitində uşaqlara verilməsi əhəmiyyətlidir. Bu istiqamətdə, xüsusilə uşaqlıqdan etibarlı davranış nümunələri ilə böyüyən uşaqların iş həyatında riskli davranışlardan uzaq dayanacağı düşünülməkdədir. Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi iş qəzaları ölkə iqtisadiyyatlarında hər il 4%-lik bir itkiyə səbəb olmaqdadır. Təsirli bir təhlükəsizlik təhsili ilə meydana gələcək təhlükəsizlik mədəniyyəti bu itkiləri minimuma endirə biləcəkdir. Bu isə itkilərə gedən payın təhsilə köçürülərək uşaq və gənclərin daha yaxşı imkanlarla təhsil almaqları təmin edilə bilər. Açar sözlər: iş qəzası, təhlükəsizlik mədəniyyəti, təhlükəsizlik təhsili, təhlükəsizlik hissi, etibarlı davranış. Serdar orhan Mustafa oglu Ass. Prof. Sakarya University Hajiyev Tajaddin fazil oglu Master, Sakarya University Safety culture and the role of education in reduction of accidents Abstract Purpose in reducing accidents at work and occupational diseases to occur with security culture of reduction of accidents experienced by the perception of security and ensure economic efficiency. Design/methodology systematic approach, critical analysis Findings the point was made strongly work-related accidents and work safety culture in order to create the scientific debate about the role of education. Therefore, an area of research has been carried out. Research limitations point reduction in accidents when reading the articles in the literature is the most successful road safety culture will be in the long term. Practical implications in the family atmosphere of creating security awareness training is important to give to children in all societies. In this way, especially growing children's work in his life from childhood to safe behavior patterns are assumed to stay away from risky behavior. Originality/value according to the research work accidents every year in the country's economy is at a loss what to 4%. Will occur with an effective safety culture and safety training, these losses can be minimized. In this way, the child is transferred to the training leading to the loss of share and educate young people can be provided with better facilities. Keywords: accidents at work, safety culture, safety training, safety perception, safe behavior. Jel Classification Codes: B21, J23, J8, K31, R41 Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: Təkrar işləməyə göndərilmişdir: Çapa qəbul olunmuşdur: