GEBZE TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 GEBZE TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK FAKÜLTESİ MİMARLIK BÖLÜMÜ MİM 142 YAPI BİLGİSİ I Prof.Dr.Nilay COŞGUN Arş.Gör. Seher GÜZELÇOBAN MAYUK Arş.Gör. Fazilet TUĞRUL Arş.Gör.Ayşegül ENGİN Arş.Gör. Selin ÖZTÜRK

2 BACALAR Binalardaki çeşitli hizmetleri yerine getirmek üzere yapılan bağımsız kanallara BACA denilmektedir. Bacalar hizmet amaçlarına göre dört guruba ayrılmaktadır; Ateş Bacaları Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar Çöp Bacaları Tesisat Bacaları Baca tuğlaları Hafif beton blok+taş yünü+seramik boru

3 Ateş Bacaları Kalorifer, soba, şömine, fabrika ocak ve kazanlarında yanan kati, sıvı ya da gaz yakıtların dumanını dış atmosfere atmak için yapılan elemanlardır. Ateşin yanmasını sağlayacak hava akımı oluştururlar. Isınan hava ve gazlar baca içinde yol alırken iç yüzeylere sürtünür. Sürtünme ne denli az olursa baca o denli iyi çekecektir. Bu nedenle baca iç yüzeyinin düzgün olması önemlidir. En uygun baca biçimi daire kesitli olanlardır. Mutfak, banyo ve soba bacalarında 15/15 cm. boyut uygundur. Ateş bacalarında genellikle tuğla, pişirilmiş kil, künk, beton künk ve büzler ile özel baca blokları kullanılmaktadır. Baca kirişi kesmemeli, taşıyıcı duvarı bölmemelidir.

4 BİNALARDA ISI YALITIMI YÖNETMELİĞİ (Tarih: 08/05/2000) Bacalar: a)her kazan için standardına uygun ayrı bir baca yapılmalıdır. Ancak gaz yakıtlı kazan bacalarında, gaz firmaları veya gaz dağıtım kuruluşlarınca önerilen kriterlere göre ortak baca uygulanabilir. b) Kazan bacalarına şofben, kombi, kat kaloriferi ve jeneratör gibi başka cihaz bacalarının bağlantısı yapılamaz. c) Bacalar mümkünse bina içinde olmalıdır. Zorunlu hallerde, bacanın bina dışında yapılması gerekirse soğumaması için yeterli ısı yalıtımı ve dış koruması yapılmalıdır. d) Katı ve sıvı yakıtlı tesis bacaları dolu tuğla (içi sıvalı) veya ateş tuğlası ile, gaz yakıtlı kazanlarda ise baca ısıya, yoğuşma etkilerine dayanıklı malzemelerden ve uygun üretim teknikleri ile yapılmalıdır. Metal bacalarda yanma sesinin yukarılara iletilmemesi için gerekli tedbirler alınmalı ve baca topraklaması yapılmalıdır.

5 BİNALARDA ISI YALITIMI YÖNETMELİĞİ (Tarih: 08/05/2000) e) Bacaların en altında bir temizleme kapağı bulunmalıdır. f) Gaz yakıtlı kazanlarda temizleme kapağına ek olarak drenaj düzeni yapılmalıdır. g) Bacalar, yanlarındaki bina ve engellerden etkilenmeyecek şekilde tesis edilmeli, bu engellerin en üst noktasından veya münferit binalarda mahya kotundan en az 1 m yükseklikte olmalı ve üzerineşapka yapılmalıdır. h) Bacalar mümkün olduğunca dik yapılmalı, zorunlu hallerde ise yatayla en az 60 açıda tek sapmaya izin verilmelidir.

6 BİNALARDA ISI YALITIMI YÖNETMELİĞİ (Tarih: 08/05/2000) ı) Duman kanalları, çelik malzemeden yapılarak izole edilmelidir. Gaz yakıtlı kazanlarda paslanmaz çelik tercih edilmelidir. Kanallar, kolayca temizlenecek şekilde düzenlenmeli, gaz analizi için üzerinde ölçüm delikleri bırakılmalıdır. Duman kanallarının yatay uzunluğu dikey bacanın 1/4 ünden daha fazla olmamalı, kanal ana bacaya direkt ve %5'lik yükselen eğimle bağlanmalı, 2 adet 45'lik dirsekten fazla sapma olmamalı ve 90'lik dirsek kesinlikle kullanılmamalıdır. i) Baca ve duman kanallarında uygun yalıtım malzemeleri kullanılmalıdır. k) Yüksek binaların bacalarında, genleşme ve bacanın kendini taşıması için gerekli tedbirler alınmış olmalıdır. l) Baca kesiti zorunlu olmadıkça dairesel olmalıdır.

7 Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar Yapılarda kirli, kullanılmış ve kokusu iyi olmayan havayı dışarı atmak ve yerine temiz hava temin etmek amacıyla yapılan bacalara Havalandırma Bacaları denilir. Bu işlem yalnız alt katlara ışık sağlamak için yapıldığında ise Işıklık adını alır. Havalandırma bacalarından yararlanacak kısımlar yatak odaları, mutfak, banyo ve WC pencereleri ile nadiren oturma odaları olabilir. Bu bacaların kesitleri genelde dikdörtgen olup kenar uzunlukları m. arasındadır.

8 Işıklıklar ve havalandırma bacaları aynen ateş bacalarındaki gibi örülür ancak kenar uzunlukları arasında 1/3 bağıntısı olmalıdır. Mekanik sistemlerle de havalandırma yapılabilmektedir.

9 İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İMAR YÖNETMELİĞİ IŞIKLIKLAR MADDE 6.17 Her müstakil ev veya dairede en az bir oturma odası ile bir yatak odasının doğrudan doğruya hariçten ışık ve hava almaları gereklidir. Bu şekilde ışık ve hava almalarına lüzum olmayan diğer odalarla mutfakların ışıklıktan, banyo veya yıkanma yeri,kiler,helaların ışıklık veya hava bacasından faydalanmaları da mümkündür. Genel olarak ışıklıkların dar kenarı l.50 m 2 den ve sahası 4.50 m 2 den az olamaz. Otel, pansiyon, işhanı ve benzeri binalarda odaların faydalanacakları ışıklıklar yükseklikleri 6.50 m yi geçmeyenlerde dar kenarı 1.50 m den ve sahası 4.50 m 2 den diğerlerinde ise dar kenarı 2.00 m den sahası 6.00 m 2 den az olamaz. Her türlü binada hava bacalarının asgari ölçüsü 0.50x0.60 m dir. Hava bacalarının içinden tesisat geçirilemez.

10 İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İMAR YÖNETMELİĞİ Asgari ölçüdeki bir ışıklık veya hava bacasından her katta en çok dört piyes faydalanabilir. Bu piyeslerin adetlerinin artması halinde dörtten fazla her bir piyes için ışıklık veya hava bacası ölçüsü, aynı nisbette arttırılır. Ancak, yukarıda belirtilenşekillerde ışık ve hava alması gerekmeyen veya lüzumlu ışık ve havayı bu yönetmelikte tarif edilen şekilde esasen alması mümkün olan piyeslerden, herhangi bir ışıklık veya hava bacasına pencere açılması bu ışıklık veya hava bacası ölçülerinin artırılmasını gerektirmez. Her binanın lüzumlu ışıklık veya hava bacası kendi parseli üzerinde bulunacaktır. Komşu bina veya parsellerin ışıklık veya hava bacasından faydalanmak suretiyle bu elemanların yapılmaması veya ölçülerinin azaltılması mümkün değildir. Işıklık ve hava bacaları bunlara ihtiyacı olan kattan itibaren başlatılabilir.

11 İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İMAR YÖNETMELİĞİ Binaların bitişik olması gereken komşu tarafında yapılacak ışıklıklarda kirişler gerekirse devam ettirilebilir. Bu kısımların duvar ile kapatılma zorunluluğu yoktur. Ancak hava bacalarının komşu parsele bitişik kenarının duvar ile kapatılması şarttır. Binaların bitişik olması gereken komşu tarafında boydan boya ışıklık yapılması halinde,civarın inşaat nizamına aykırı bir görünüm meydana getirmemek üzere,sokak cephesinde bina yüksekliğinde kapatılması mecburidir. Binaların bitişik olması gereken komşu tarafında boydan boya ışıklık yapılması halinde civarın nizamına aykırı bir görünüm meydana getirmek üzere sokak cephesinde bina yüksekliğinde en az bir piyese yer verilmesi veya Belediyelerce mahzur görülmeyen hallerde bu kısmın aynı şekilde duvarla kapatılması mecburidir. Ortadan aydınlıklı işhanlarında dışarıdan doğrudan ışık almayan büroların toplam alanının 1/8 inden küçük ve dar kenarı 2.00 m den az olmamak kaydı ile avlu biçiminde ışıklık yapılabilir.

12 İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İMAR YÖNETMELİĞİ Bu ışıklığa açılan 1.50 m lik galeri ile girilen büroların doğrudan ışık aldığı kabul edilir. Galerinin geniş tutulması halinde 1.50 m den fazla olan miktar kadar ışıklık dar kenarı arttırılır. Ayrıca Asansör,merdiven gibi kısımlar ışıklık alanına tecavüz edemez. Ayrıca merkezi havalandırma ve klima sistemi ile donatılmış otel veya benzeri yapılarda direkt ışık ve hava gerektiren hacimlerin,gerekli ışık ve havalandırması;yapılacak teknik tesisatla sağlandığını kanıtlamak şartı ile ışıklık aranmayabilir. Kuranglezler: Parsel sınırı içinde kalmak ve binaya bitişik olmak şartıyla bina cepheleri boyunca 1.00 m genişlikte kuranglez yapılabilir. Kuranglezler en az alan şartını sağlamak koşulu ile sığınak, kömürlük, kazan dairesi, depo, bir üst kata bağlantılı piyeslerkonutlarda,wc. ve yıkanma yeri için kullanılır. Sanayi bölgelerinde bodrum katların imalathane olarak düzenlenmesi durumunda ise yol cephesi dışındaki cephelerde kuranglez genişlikleri m olarak düzenlenebilir. Ayrık nizamda bina etrafında mütemadi kuranglez tesis edilemez. Kuranglezlerden giriş çıkış yapılamaz. Kuranglez yapılan yerlerde kuranglez boşluğu kolonlara 50 cm den daha yakın teşkil edilemez.

13 Ankara İmar Yönetmeliği Işıklığa bakmayan wc ve banyolar asgari (0,60 x 0,60) metre kesitinde bir havalığa bağlanabilir. Binalarda ışık ve havayı ışıklıktan sağlayan odaların olması halinde, yararlanan kat sayısına göre gereken ışıklık en az ölçüleri aşağıdaki gibi olacaktır: Yararlanan Kat Sayısı Dar Kenarı Alan (En çok) (En az, metre) (En az, metrekare) 2 1,00 3,00 3 ila 4 1,50 4,50 5 ila 7 1,50 6,00 8 ve daha yukarı 2,00 9,00

14 Çöp Bacaları - Çamaşır Bacaları Çok katlı okul hastane ve konutlarda çöplerin insan sağlığına zarar vermeden toplanmasını temin etmek amacıyla yapılan bacalardır. Çöp bacaları genel olarak 30 cm. çapında ve dairesel kesitli beton ya da sırlanmış kil künklerden veya galvanizli saçtan yapılırlar. Her katta çöplerin sığacağı kapaklı bir giriş ağzı bulunmalı baca içi zaman zaman mekanik bir fırçayla temizlenmeli ve çöp bacalarına mutlaka havalandırma bacası da yapılmalıdır. Bu tip bacalara atılacak olan çöpler mutlaka naylon torbalara konulup kapatılarak dağılması ve çevreyi kirletmesi önlenmelidir. Hastane otel gibi yapılarda kirli çamaşırların doğrudan çamaşırlığa aktarılmasını sağlayan çamaşır bacaları uygulanabilmektedir.

15 Tesisat Bacaları Binaların su, sıcak su, kalorifer, elektrik, havalandırma, klima, telefon, televizyon ve buna benzer her türlü tesisatın boru ve kablolarını biraraya toplamak ya da dışarıdan görünmeyecek şekilde gizlemek amacıyla yapılan bacalara Tesisat Bacası denilmektedir. Bu bacalarda oluşacak arızaları gidermek ve baca içinde çalışabilmek üzere ahşap ya da galvanizli sac kapak veya kapılar yapılarak gerekli bağlantı sağlanmalıdır. Yeterli kesit ve genişlikte yapılması gereken bu bacalarda tırmanma için asma merdiven ve her katta çalışma platformu yapılması da uygun olmaktadır.

16 DERZLER Kural olarak, taşıyıcı sistemleri yatayda ve düşeyde olabildiğince sürekli elemanlarla üretmekte sayısız fayda vardır. Bununla beraber, Tabiattaki tüm cisimler gibi, yapılar da, sıcaklık değişimlerinden etkilenir, genleşirler. Ayrıca, beton malzemenin büzülme, sünme, çelik malzemenin gevşeme gibi zaman içinde değişen çok canlı özellikleri vardır. Diğer taraftan, yapılarımızın oturduğu zeminler, kısa mesafelerde değişik özellikler gösterebilirler; blok alanının büyümesi, daha yüksek zemin mukavemetleri talep edebilir. Değişik nedenlerle farklı oturma olasılığı olabilir. Titreşim yalıtımına, yangına karşı yalıtıma ihtiyaç duyulabilir. Bizzat taşıyıcı sistemin bazı elemanları, örneğin perde kolonların plandaki konumları, yukarıdaki etmenlerle birlikte, blok boyutlarını kısıtlama gereği doğurabilir. 16

17 DERZLER Derzler yapıldıkları amaca bağlı olarak; ayırma derzi, hareket derzi, deprem derzi, genleşme derzi gibi isimlerle anılmaktadır. 17

18 Deprem derzleri: İhtiyaç duyulan derz genişliği = Her bir kat için komşu blok veya binalarda hesaplanan yer değiştirmelerin mutlak değerlerinin toplamının bir α katsayısı ile çarpımı Komşu blokların veya binaların kat döşemelerinin bütün katlarda aynı seviyede olmaları durumunda α = R / 4 Aksi halde α = R /2 alınmalıdır. Bırakılacak minimum derz genişliği ise, 6 m yüksekliğe kadar en az 30 mm, 6 m den sonraki her 3 m ilave yükseklik için bu değere en az 10 mm eklenmelidir. Yangın tehlikesi yüksek yapılarda, blok genişliklerinin 30 m ile sınırlandırılmasında yarar vardır. Genleşme derzleri için 40 m 50 m blok genişlikleri uygundur. 18

19 DİLATASYON DERZLERİ Binalar, yapıldıkları malzemelerin cinsine göre, sıcaklıklardan etkilenirler. Bu nedenle, sıcaklık arttığı zaman genleşme, sıcaklık azaldığı zaman büzülme olacaktır. Bu hareket çok büyük miktarlarda olmamasına rağmen, yapılarda istenmeyen bir durumdur. Yatay ve düşey hareketlerden az etkilenmek ve yapının tamamının hasar görmemesi açısından belli uzunluktan sonra yapı bir bütün olmaktan çıkarılıp ayrı bir yapı olarak inşa edilir (edilmelidir). Yan yana yapılan ve birbirinden bağımsız olan yapıların arasında oluşturulan boşluğa dilatasyon derzi denir. Dilatasyon derzleri: 1.Oturma ve Genleşme Derzleri 2.Deprem Derzleri 3.Titreşim Derzleri 4.Hareket Derzleri

20 Oturma ve Genleşme Derzleri Yapılardaki hareketlilik sonucu uzun yapıların tamamının bu hareketten etkilenip hasar görmesini engellemek yada hasarı en aza indirgemek açısından yapılan düşey aralıklardır. Genellikle her 10 m. için 1 cm. olarak uygulanması kabul görülmüştür. 10 m. de bir dilatasyon derzi bırakmak estetik açısından olumlu karşılanmadığı için her 30 m. de bir 3 cm lik derzler bırakılır. Dilatasyon derzleri, binanın temelinden çatıya kadar uzanır. Dilatasyon derzi sayesinde yapı birbirinden bağımsız 2 yapı gibi hareket edecektir. Herhangi birindeki hareketlilik diğerine etki etmeyeceğinden zarar sadece bir yapıda görülür, böylelikle diğer yapı hasardan kurtulmuş olur. Önce binanın bir yanı sonra diğer yanı birbirinden bağımsız olarak inşa edilir. Derzlerin yanlarına her blok için temel, kolon ve duvar yapılır. Dilatasyon derzlerinin en uygun geçeceği yerler koridorlar ve odaları birbirinden ayıran duvarlardır.

21 Dilatasyon derzleri temel ve çatıdan suyun girmemesi için çeşitli yöntemlerle kapatılır; Temelde bırakılan derz aralıkları geçmesi muhtemel su ve neme karşı yalıtım malzemeleri ile izole edilmelidir. Bina dışından görüntünün kötü olmaması için duvardaki derzler düşey yağmur boruları ile kapatılabilir. Yağmur borusu kullanılmadığı durumlarda özel profiller (galvanizli saç, alüminyum, bakır, plastik vs.) kullanılır. İki döşeme arasında, koridor, merdiven sahanlığı gibi yerlerdeki derzler duvardakinin aksine düşey olmayıp yatay görülen derzlerdir. Döşeme üzerinde bulunan derzler yürüme emniyeti açısından döşeme ile aynı seviyede olmalıdır. Derzler kapatılırken aynı zamanda estetik ve görünüme de önem verilmelidir. Bu derzler, ahşap, alüminyum, pirinç, bakır gibi maddelerden yapılmış profillerle kapatılır. Çatıların ahşaptan yapılıp üzerine kiremitlerle örtülecekse, böyle çatılar için dilatasyon derzine gerek yoktur. Bu durumlarda sadece çatı altındaki döşemelerde dilatasyon derzi yapılabilir. Çatı derzlerinin kenetli yapılmasına ve ayrıca yağmurdan etkilenmeyecek, paslanmayacak metal levhalarla kaplanması sağlanmalıdır.

22 22

23 Deprem Derzleri Farklı zemin oturmalarına bağlı temel öteleme ve dönmeleri ile sıcaklık değişmelerinin etkisi dışında, bina blokları veya mevcut eski binalarla yeni yapılacak binalar arasında, sadece deprem etkisi için bırakılacak derz boşluklarına ilişkin koşullar aşağıda belirtilmiştir: ye göre daha elverişsiz bir sonuç elde edilmedikçe derz boşlukları, her bir kat için komşu blok veya binalarda elde edilen yer değiştirmelerin karelerinin toplamının karekökü ile aşağıda tanımlanan α katsayısının çarpımı sonucunda bulunan değerden az olmayacaktır. Göz önüne alınacak kat yer değiştirmeleri, kolon veya perdelerin bağlandığı düğüm noktalarında hesaplanan azaltılmış di yer değiştirmelerinin kat içindeki ortalamaları olacaktır. Mevcut eski bina için hesap yapılmasının mümkün olmaması durumunda eski binanın yer değiştirmeleri, yeni bina için aynı katlarda hesaplanan değerlerden daha küçük alınmayacaktır. (a) Komşu binaların veya bina bloklarının kat döşemelerinin bütün katlarda aynı seviyede olmaları durumundaα=r/4alınacaktır. (b) Komşu binaların veya bina bloklarının kat döşemelerinin, bazı katlarda olsa bile, farklı seviyelerde olmaları durumunda, tüm bina içinα=r/2alınacaktır Bırakılacak minimum derz boşluğu, 6 m yüksekliğe kadar en az 30 mm olacak ve bu değere 6 m den sonraki her 3 m lik yükseklik için en az 10 mm eklenecektir Bina blokları arasındaki derzler, depremde blokların bütün doğrultularda birbirlerinden bağımsız olarak çalışmasına olanak verecek şekilde düzenlenecektir.

24 Yalıtım (Tecrit-İzolasyon) İşleri Yapı ve içerısındeki canlı cansız varlıkları ses su nem ısı ve soğuğa karşı korumak için alınan önlemlere YALITIM ya da TECRİT diğer bir deyişle de İZOLASYON denilmektedir. Yalıtım genelde üç temel amaç için yapılmaktadır: Su ve neme karşı yalıtım Isıya karşı yalıtım Sese karşı yalıtım

25 Su ve Neme Karşı Yalıtım Yapı ve onun elemanları için çok zararlı olan su üçşekilde oluşur. -Yağmur, kar, yeraltı yerüstü ve birikinti sularıyla yapıya dışarıdan gelen sular -İnşaat halindeyken yapının elemanları (beton sıva duvar harçları v.s.) içerisindeki bünye suları -Su tesisatlarından sızan ve yapı içerisinde oluşan sular.

26 Su ve Nemİçin Yapılan YalıtımŞekilleri Drenaj Yapıyı her türlü yüzey ve sızıntı sularının etkisinden kurtarmak ve suyu uzaklaştırmak için uygulanır. Dış drenaj bina çevresine temel duvarlarından cm. uzaktan ve temel tabanının cm. daha altında uygulanır. İç drenaj binanın genellikle bodrum katında ve merkezi bir yerinde döşeme kotundan en az 2.00 m. daha aşağıda cm. kesitinde drenaj kuyusu açılır. Kuyu tabanından su pompası ile drene edilmesi sağlanır. Temelde yalıtım, binanın normal zemin üzerine oturan en alt döşemesi içine suyu geçirmeyecek yalıtım gereçleri konulur. WC-banyo ve ıslak hacimlerde yalıtım, Su tesisatlarından sızan suların döşeme kaplamalarından geçip yapıya ve alt katlara zarar vermesini önlemek için yapılanı bir yalıtım şeklidir. Islak hacimlerin duvarlarında da aynen döşemelerdekine benzer yalıtım ve gereçleri kullanılmalıdır. Teras ve çatılarda yalıtım Yapıyı yağmur, kar sularının etkisinden kurtarmak ve suyu uzaklaştırmak için uygulanır.

27 Isıya Karşı Yalıtım Genel olarak ısı yalıtımı yapının elemanlarına ait ısı geçirgenlik katsayılarının düşük ya da ısı dayanımlarının yetersiz olması durumunda uygulanır. Isı yalıtımı yalnızca soğuğun dışarıdan yapıya girmesini önlemek yönünde değil sıcaklığın yapıdan kaçmasına da engel olmak için de düşünülmelidir. Bunun için: -Yapıların duvar, çatı, döşeme, pencere v.b. elemanları ısı geçirgenliği yüksek malzemelerle yapılmalı -Söz konusu elemanlar ısı yalıtım gereçleriyle kaplanmalı -Ayırıcı yapı elemanlarının içerisinde sabit boşluk ve durgun hava boşlukları kabarcıkları oluşturulmalı -Bu önlemlerin biri ya da birçoğu ayni anda yapıya uygulanmalıdır. Isıya Karşı Yalıtım Yer veşekilleri Zemine oturan döşemede ısı yalıtımı Altı açık döşemede ısı yalıtımı Dış duvarlarda ısı yalıtımı Teras ve sıcak çatılarda ısı yalıtımı Örtülü ya da soğuk çatılarda ısı yalıtımı

28 Sese Karşı Yalıtım Ses yalıtımı döşeme, tavan ve duvarlarda uygulanmaktadır. Bir yapı, yapıya dışarıdan gelecek seslere karşı yalıtılacağı gibi yapı içindeki mahaller arasındaki istenmeyen ses geçişlerine karşıda yalıtılabilir. Yangına Karşı Isı Yalıtımı Oluşan yangınlar bir mekandan diğerine çeşitli yanıcı malzemeler aracılığıyla kolayca sıçrayarak yapının tümünü tamamen kül haline çevirebilir (Yanıcı tavan kaplamaları, havalandırma kanalları, perdeler, ahşap kapılar, yanıcı yer kaplamaları vb) Bu yayılmayı önlemek amacıyla yapının bazı bölgelerinde yangına yüksek dayanımlı malzemeler kullanılır. Amaç oluşan yangın yayılmadan söndürülsün ve/veya insanların rahatça tahliye edilebilsin. Bina taşıyıcı sistemleri de yangından etkilenir; ve tahrip olan taşıyıcı sistemden dolayı bina toptan göçebilir. Betonarme binalar yangına karşı nispeten daha fazla dayanırlar. Çelik yapılar ise yangına karşı oldukça dayanıksız binalardandır. Bu nedenle özellikle çelik yapılar yangının yıkıcı etkilerine karşı korunmalıdırlar.