İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN KÜLTÜREL MİRAS ÜZERİNDEKİ ETKİSİ EFES ANTİK KENTİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 1. Giriş İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN KÜLTÜREL MİRAS ÜZERİNDEKİ ETKİSİ EFES ANTİK KENTİ ÖRNEĞİ Diler Yılmaz * Tuğba Öztürk * Levent Kurnaz 1 İklim değişikliği 21.yüzyılın en önemli sorunlarından biridir. Endüstri Devrimi ile birlikte atmosfere salınan sera gazı konsantrasyonunun artmasıyla dünyanın ortalama sıcaklığı son yüzyılda C artmıştır. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli nin (IPCC) 2013 yılında yayımlamış olduğu rapora göre 2100 yılına kadar küresel ortalama sıcaklık artışının 1.5 ile C arasında olacağı tahmin edilmektedir (IPCC, 2013). Küresel iklim değişikliğinin ekonomik ve sosyal alanlarda etkileri görülebildiği gibi tarihi çevre üzerinde de etkilerini görmek kaçınılmaz olacaktır. Türkiye deki kültürel mirasın da bu etkilere maruz kalacağı öngörülmektedir (Yılmaz ve diğ. 2013). Küresel iklim değişikliği; hem doğal hem sosyal çevreyi doğrudan etkileyen bir olaydır. Gözden kaçan bir nokta ise kültür miras üzerindeki ciddi etkisidir. Bu durumda risklerin tanımlanması, değerlendirilmesi ve buna uygun korunma yöntemlerinin devreye sokulması gereklidir. Türkiye, dünya coğrafyasında yer aldığı konum itibariyle hem iklim şartları hem de tabiat ve kültür varlıkları bakımından dünyanın sayılı ülkelerinden biridir. Geçmişten günümüze büyük uygarlıklara ev sahipliği yapmış, onları koruyarak geleceğe uzanan bir köprü olmuştur. Sahip olduğu değerler Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu nun (UNESCO) Dünya Mirası Listesi ne girmeyi başarmıştır. Hierapolis Pamukkale, Nemrut Dağı Heykelleri, Kapadokya gibi alanlar Dünya Mirası Listesi ndedir. Bunların yanı sıra 1994 yılından bu yana Dünya Mirası Geçici Listesi nde bulunan Asya'nın ilk ve en büyük metropolü unvanını taşıyan Efes Antik Kenti de kültür ve turizm dünyasının gözbebeği alanlarından biridir. Her türlü tehdide karşı korunarak gelecek nesillere aktarılabilmesi için çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Ancak bunun için önce risklerin farkına varılması, sonrasında uygun koruma tedbirlerinin alınması, iyileştirme gerektiren eserlerin- taş yapıların tespit edilmesi gereklidir. İklim değişikliği son dönemlere kadar hep insan sağlığı ve ekosistemler referans alınarak incelenmiş, hafifletme ve adaptasyon stratejilerine * * İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Müze Yönetimi Anabilim Dalı Yüksel Lisans Öğrencisi, İstanbul. dilerylmaz@gmail.com.tr Tel no: * * Dr. Tuğba Öztürk, Işık Üniversitesi, Fizik Bölümü, İstanbul. tugbaozturkt@gmail.com.tr Tel no: Prof. Dr. M. Levent Kurnaz, Boğaziçi Üniversitesi, Fizik Bölümü, İstanbul. leventkurnaz@boun.edu.tr Tel no:

2 kültürel miras dâhil edilmemiştir (Sabbioni ve diğ. 2006). Oysaki iklim değişikliği her alanda farklı etkilerle kendini gösterebildiğinden alana uygun tedbirler gerektirebilmektedir. Gerekli önlemler alınmazsa, şiddetlenerek devam edecek olan iklim değişikliği etkileri Türkiye deki kültür varlıklarında da kendini gösterecektir. Kıyı bölgelerde açık hava müzeleri, antik kentler; sıcaklığın artmasıyla birlikte barındırdıkları yapıların-eserlerin durumu ve ziyaretçilerin memnuniyeti açısından etkilenecektir. Sıcaklık, nemliliği de değiştirerek antik kentlerde bulunan doğal ve kültürel yapılar üzerinde izlerini bırakacaktır. Antik dönemde Anadolu da iklim değişimleri sonucu ortaya çıkan deniz seviyesi değişimlerinden birçok tarihi liman etkilenmiştir (Erol, 1992). Bu tarihi limanların bir kısmı deniz seviyesinin yükselmesi nedeniyle sulara boğulmuş bir kısmı ise deniz seviyesindeki alçalmalar ve akarsular tarafından alüvyonlarla alçak kıyıların doldurulması sonucu kıyıdan uzaklaşmıştır. Bu konuda en canlı örnek Efes Antik Limanıdır (Özdemir, 2004). Geçmişi iklim değişiklikleriyle şekillenmiş olan Efes in gelecekte de bunu yaşayabileceğini öngörmek mümkündür. İçinde geçmiş zamanların ruhunu barındıran böyle büyük bir kültürel mirasın geleceğe aktarılabilmesi iklim değişikliğinden nasıl etkilenebileceğini bilip buna karşı önlemler alarak mümkün olacaktır. Müze ve antik kent yöneticileri, politika belirleyicileri taşınmaz kültürel miras için kısa, orta ve uzun vadeli planlamalar yapmalıdır. İklim değişikliği gibi, yerinde sergileme ve koruma açısından büyük zorluklara yol açan bir tehdide karşı iklim modellemeleri ve gelecek senaryolarından faydalanarak Efes Antik Kenti nin adaptasyon çalışmaları yerine getirilebilir. Bu çalışmanın amacı da küresel iklim değişikliğinin Efes Antik Kenti ve çevresinde zaman aralığında sıcaklık ve yağış üzerinde nasıl farklılaşmalara neden olabileceğini saptayarak, Antik Kent te alınması gereken koruma tedbirlerinin ivedilikle gerçekleştirilebilmesi için yöneticilerin ve politika uygulayıcıların dikkatini çekmektir. Çalışmamız UNESCO (UNESCO World Heritage Centre, 2009), IPCC (IPCC, 2013) ve Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi nin (ICOMOS) (ICOMOS Dünya Raporu, 2008) dikkat çektiği noktalar ve öneriler göz önünde bulundurularak yapılmıştır. 2. Veriler Ve Analiz 2

3 Bu çalışma, RegCM4.4.1 adı verilen bölgesel iklim modeli kullanılarak yapılmıştır. RegCM4.4.1 İtalya da yer alan Abdus Salam Uluslararası Teorik Fizik Merkezi (The Abdus Salam International Centre for Theoretical Physics) tarafından yazılmış bir hidrostatik bölgesel iklim modelidir. Çalışmamızda, HadGEM2 (Hadley Global Environment Model 2) (Collins ve diğ. 2008) küresel iklim modelinden RCP 4.5 ve RCP 8.5 salım senaryoları temel alınarak (van Vuuren ve diğ. 2011) elde edilen çıktılar, bölgesel iklim modelinde girdi verisi olarak kullanılmış ve bölge dinamik alt ölçeklendirme yoluyla 10 km çözünürlükte koşulmuştur. Bu salım senaryolarından RCP 4.5, ışınımsal zorlamanın 2100 yılında 4.5 W/m 2 olacağını öngörmektedir. RCP 8.5 salım senaryosu ise 2100 yılında ışınımsal zorlamanın 8.5 W/m 2 olacağını öngörmektedir Sıcaklık Analizi Şekil 1: Küresel İklim Modeli HadGEM2 ve RCP 4.5 Salım Senaryosu Kullanılarak Bölgesel İklim Modeli RegCM den Yılları Değerleri Temel Alınarak Yılları Arasında Mevsimsel Sıcaklık Öngörüleri. Şekil 1 de 2100 yılında ışınımsal zorlamanın 4.5 W/m 2 olmasını öngören RCP 4.5 salım senaryosu kullanılarak mevsimsel sıcaklıklara bakılmıştır. Denge senaryosu olarak adlandırılan RCP 4.5 senaryosu, sera gazı salımlarının azaltılması için oluşturulan ve geliştirilen strateji ile teknolojilerin 2100 yılından önce hizmete sunulmasıyla birlikte güneşten gelen ışınım gücünün dengede tutulabileceğini öngörmektedir. RCP 4.5 senaryosuna göre, ışınımsal zorlamanın yaklaşık 4.5 W/m 2 olması ve sera gazı salım konsantrasyonlarının artması ile birlikte yüzyılın ortalarına kadar sıcaklığın hızla yükselmesi ve sonrasında düşüşe geçmesi beklenmektedir. RCP 4.5 senaryosu sera gazı salımlarında orta seviyede bir azaltımı içerdiğinden, sera gazı salımlarımızı bugünkü gibi 3

4 artırarak salmaya devam ettiğimizi öngören RCP 8.5 salım senaryosuna göre daha iyimser bir senaryodur. Şekil 1 in ilk grafiğinde yılları temel alınarak yılları arasında Aralık, Ocak, Şubat ayları, yani kış mevsimi sıcaklık tahminleri görülmektedir. Buna göre, sözü edilen zaman aralığında Efes Antik Kenti ve çevresinde 1.5 o C ile 2 o C lik bir sıcaklık artışının olacağı tahmin edilmektedir. Şekil 1 in ikinci grafiğinde ise ilkbahar mevsiminde aynı bölgede 2 o C lik bir artış beklenmektedir. Şekil 1 in üçüncü grafiği incelendiğinde görülen ise Efes Antik Kenti ve çevresinde yaz sezonunda 2.5 o C ve üzeri sıcaklık artışı beklentisidir. Şekil 1 in dördüncü ve son grafiğine bakıldığında, ilgili çevrede sıcaklık artışının 1 o C civarında olacağı tahmin edilmektedir. Şekil 1 de de görüldüğü gibi iyimser sayılan senaryo setine göre bile kültür mirasımız olan ve Dünya Mirası Listesi ne girmesini arzu ettiğimiz Efes Antik Kenti ve çevresinde iklimsel açıdan kısa sayılabilecek bir zaman aralığında en az 1 o C en fazla 2.5 o C sıcaklık farkı oluşacağı öngörülmektedir. Şekil 2: Küresel İklim Modeli HadGEM2 ve RCP 8.5 Salım Senaryosu Kullanılarak Bölgesel İklim Modeli RegCM den Yılları Değerleri Temel Alınarak Yılları Arasında Mevsimsel Sıcaklık Öngörüleri. Şekil 2 de RCP 8.5 salım senaryosu seti kullanılarak yılları arasındaki mevsimsel sıcaklık öngörüleri yapılmıştır. RCP 8.5 senaryo seti yükseliş olarak adlandırılan en kötü sonuçları öngören settir. Söz konusu senaryo setine göre; sıcaklıklar önce yavaşça yükselecek sonrasında hızını artırarak yükselişine devam edecektir. Küresel ortalama sıcaklık değerlerinde 2100 yılına kadar 4 o C ila 6 o C artış olacağı tahmin edilmektedir. Böyle bir senaryonun insanlığın ve dünyanın sürdürülebilir geleceği için büyük bir tehdit olduğu yadsınmamalı ve gereken önlemler alınmalıdır. 4

5 Şekil 2 nin birinci grafiğinde yılları sıcaklık değerleri temel alınarak yapılmış olan yılları arasında Efes Antik Kenti ve çevresinde kış mevsiminde görülmesi tahmin edilen sıcaklıklar verilmiştir. Bu tahminlere göre kış mevsiminde 1.5 o C ila 2 o C sıcaklık artışı beklenmektedir. Şekil 2 nin ikinci grafiği aynı alanda ilkbahar sezonunda görülmesi muhtemel sıcaklık artışını göstermektedir. Buna göre, ilkbahar sezonunda RCP 8.5 senaryo setine göre beklenen sıcaklık artışı 2 o C dir. Şekil 2, üçüncü grafikte görülen ise yaz sezonu öngörüleridir. Buna göre, Efes Antik Kenti nde söz konusu zaman aralığında öngörülen sıcaklık artışı 2.5 o C ve üzeridir Yağış Analizi Şekil 3: Küresel İklim Modeli HadGEM2 ve RCP 4.5 Salım Senaryosu Kullanılarak Bölgesel İklim Modeli RegCM den Yılları Değerleri Temel Alınarak Yılları Arasında Mevsimsel Günlük Ortalama Yağış Öngörüleri. Şekil 3 te, RCP 4.5 salım senaryo setine göre yılları arasında, mevsimsel günlük ortalama yağış tahminleri verilmiştir. Şekil 3 ün ilk grafiğine bakıldığında Efes Antik Kenti ve çevresinde kış sezonunda günlük ortalama yağış tahminleri görülmektedir. Buna göre, günlük ortalama yağışın 1.6 mm/gün ila 2 mm/gün arasında artacağı tahmin edilmektedir. Şekil 3 te ikinci grafik aynı bölgede ilkbahar aylarında günlük ortalama yağış tahminini göstermektedir. Bu verilere göre ilkbahar sezonunda Efes Antik Kenti nde ortalama günlük yağışta belirli bir fark gözlenmezken çevresinde 0.4 mm/gün ile 0.8 mm/gün arasında yağış artışı beklenmektedir. Şekil 3 ün yaz sezonundaki tahmini yağış değişimini gösteren grafiğinde ise Efes Antik Kenti ve çevresinde ortalama günlük yağışta 0.8 mm/gün ila 1.2 mm/gün arasında azalma olacağı tahminine varılmıştır. Şekil 3 ün son grafiğine bakıldığında ise tahminler, zaman aralığında Efes ve çevresinde sonbahar sezonunda günlük ortalama yağışların artacağı yönündedir. Beklenen günlük ortalama yağış artışı 1.2 mm/gün ila 1.6 mm/gün arasındadır. 5

6 Şekil 4: Küresel İklim Modeli HadGEM2 ve RCP 8.5 Salım Senaryosu Kullanılarak Bölgesel İklim Modeli RegCM den Yılları Değerleri Temel Alınarak Yılları Arasında Mevsimsel Günlük Ortalama Yağış Öngörüleri. Şekil 4 te en karamsar salım senaryosu seti olarak görülen RCP 8.5 kullanılarak yılları arası için yapılan, mevsimlere göre günlük ortalama yağış miktarı tahminleri verilmiştir. Şekil 4 te dikkati çeken nokta, RCP 4.5 senaryo seti kullanılarak yapılan tahminlere oranla günlük ortalama yağış miktarlarında çok büyük farklar olmamasıdır. Bunu da daha sıcak olması beklenen Antik Kent in daha fazla buharlaşmaya maruz kalarak kuraklaşmasına bağlayabiliriz. Şekil 4 te ilk grafik, Efes Antik Kenti nde kış sezonunda günlük ortalama yağış miktarının 0.8 mm/gün civarında artacağını göstermektedir. Buna karşılık çevresindeki alanlarda günlük ortalama yağış miktarında 0.4 mm/gün mm/gün arasında artış gösterecek yerler de bulunmaktadır. Alınacak tedbirlerin Efes Antik Kenti nin çevresini de hesaba dâhil edilerek planlanması gerektiği görülmektedir. Şekil 4 te ikinci grafik ilkbahar sezonu yağış değişimiyle ilgilidir. Buna göre, Efes ve çevresinde günlük ortalama yağış miktarlarında 0 ila 0.4 mm/gün arasında bir azalma öngörülmektedir. Üçüncü grafik ise yaz aylarında görülecek günlük ortalama yağış ile ilgilidir. Efes Antik Kenti ve çevresinde yılları arasında günlük ortalama yağış miktarının 0.4 mm/gün ila 0.8 mm/gün arasında azalacağı tahmin edilmektedir. Şekil 4 ün son grafiği ise sonbahar sezonunda Efes Antik Kenti ve çevresinde günlük ortalama yağış miktarının artacağını göstermektedir. 0.4 mm/gün ila 1.2 mm/gün arasında artış olacağı tahmin edilmektedir. 3. Efes Antik Kenti nin Korunması İklim modellemeleri ve senaryo setleri yardımıyla Efes Antik Kenti ni gelecekte sıcaklık, yağış ve bunlara bağlı olarak nem ve rüzgâr değişimleri olacağı söylenebilir. Efes, MÖ 3 binden günümüze kadar kesintisiz yerleşim yeri olan nadir kentlerdendir. Her dönemde önemli bir kültür, sanat ve uygarlık merkezi olmayı sürdürmüştür (Efes Rehberi, 2000). 6

7 Günümüzde de evrensel dünya mirasının en değerli parçalarından biridir ve değerinden eksilmesine izin vermeden gelecek nesillere aktarılması herkesin görevidir (Efes Rehberi, 2000). Yaşanacak iklim değişiklikleri karşısında sürdürülebilir politikalar üretmek gerekir. Bu konudaki çözümlerin hepsi geçici olacağından devamlı olarak değişimler takip edilmelidir. Bu nedenle kurumlar arası ilişkiler daha sıkı hale getirilebilir. Efes Antik Kenti nde iklim değişikliği kaynaklı sıcaklık ve yağış değişimleri ülkenin ve dünyanın diğer alanlarından farklı olacağından, bunlara karşı alınacak tedbirler de özgün olmalıdır. Çeşitli bilim dallarına mensup bilim insanlarından oluşturulacak çalışma gruplarıyla Efes te meydana gelen her türlü iklimsel değişim takip edilerek eserlerin durumuna uygun koruma ve sergileme çalışmaları yapılmalıdır. İklim değişikliği kaynaklı problemler oldukça zorlayıcıdır, çünkü kendilerini doğrudan gösterebildikleri gibi dolaylı yollardan da göstermektedirler (UNESCO World Heritage Centre, 2014). Şekil 1 ve Şekil 2 den de görüldüğü gibi zaman aralığında Efes Antik Kenti nde sıcaklıklar artacaktır. Sıcaklık artışları nemlilik ve buharlaşmayı da etkileyecektir. Bunlar da antik kentler üzerinde büyük riskler oluşturan erozyon veya aşırı yağış gibi çevresel sorunlara yol açabilmektedir. Bugünü, geçmişte yaşadığı iklim değişiklikleriyle şekillenen Efes in gelecekte de benzer etkilere maruz kalması öngörülmektedir. Ancak başarılı bir risk azaltım programıyla yerinde sergileme ve koruma çalışmaları yürütülebilir. Geneli taş yapılardan oluşan Efes Antik Kenti nde sıcaklık mekanik çözünmelere, çatlamalara neden olabilir. Bunun yanında aşırı sıcak günlerin sıklığı artacağından yangınlar doğabileceği unutulmamalıdır. Bu yangınlar da taşta termik şoklara neden olabilir (MEB, 2013). Bunlara karşı alanın doğal otları geliştirilmeli, erozyona karşı toprak yüzey korunmalı, arkeolojik önemi olmayan alanlarda ağaç dikimleri yapılarak yüksek sıcaklıklara karşı gölgeli ve serin mekânlar oluşturulmalıdır. Yangına karşı her türlü tedbirin artırılması gerekecektir. Bunların yanı sıra aşırı sıcaklar ziyaretçi trafiğini de etkileyeceğinden bu konuda da önceden planlamalar yapılmalıdır. Gerekli görüldüğü takdirde müze ziyaret saatlerinde değişikliklere gidilebilir. Doğal ve tarihi yapıya zarar vermeden ve mümkün olduğunca estetiği bozmadan ziyaretçilerin aşırı sıcaklardan korunabilecekleri dinlenme noktalarını şimdiden düşünmek yerinde olacaktır. Ayrıca sıcak çarpmalarına karşı sağlık çalışanları da her daim görev başında tutulmalıdır. Güneş radyasyonuna karşı da taş yapılar yerinden korunmaya devam edilmelidir. Sıcaklıklardaki artışla birlikte üreyebilecek zararlılara karşı önlemler de ivedilikle 7

8 alınmalıdır. Sıcaklıklar artacağına göre bundan faydalanmak da yöneticilerin planlaması gereken diğer bir noktadır. Sıcaklık artışını çeşitli yöntemlerle değerlendirebilirler. Efes Antik Kenti ve çevresinin yağış rejimindeki değişikliğe bakıldığında iyimser senaryoya göre yağışlarda genel olarak bir artış gözlenirken, kötümser senaryoya göre yağışlar sıcaklık yükselmelerinin ve buna bağlı buharlaşmaların rolüyle ufak artışlar göstermektedir. Yağışların artmasından ziyade bu yağışların sıklığının artması taş yapılarda aşınmalara, yıkanmalara, renk bozulmalarına sebep olacaktır. Yağışlar sebebiyle uzun süreler su altında kalan bölgelere odaklanılmalı, buralardaki taş yapıların korunması sağlanmalıdır. Yağmurların şiddeti arttıkça bu taş yapıların korunması ve gerektiğinde onarılması zorlaşacaktır. Bunlara ek olarak yağışlarla birlikte vejetasyon da daha sıkı kontrol edilmelidir. İstenmeyen bitki üremelerine karşı tedbir alınmalıdır. Bu tür tedbirler sadece Antik Kent le sınırlı kalmamalı kentin sınırları dışında da işbirlikleri kurularak toplumsal fayda sağlanabilir. Böylece Efes Antik Kenti iklim değişikliklerinin etkilerine karşı korunurken toplumsal hayatın da korunması ve sürdürülebilir olmasına katkı sağlayarak ülkenin iklim değişikliği savaşına da yardımcı olacaktır. Efes Antik Kenti içindeki Yamaç Evler (Efes Rehberi, 2000), iç duvarları ve zeminlerinin dekoratif yüzeyi son derece kıymetli ve narin yapılardır. Mozaik, dekoratif mermer yüzey, kabartma ve motifler, duvar resimleri, freskler; aşırı sıcaklara, yağışlara ve güneş ışınlarına karşı devamlı olarak korunmalı ve değişen şartlara göre koruma ile onarım çalışmaları şekillendirilmelidir. Koruma ve sunum, iklim şartlarının etkisini en aza indirgeyebilecek şekilde yapılabilir seviyeye getirilmelidir. 4. Sonuçlar Çalışmamızda RegCM4.4.1 kullanılarak, iki farklı salım senaryosu setine göre yılları arasında Efes Antik Kenti ve çevresindeki sıcaklık ile yağış değişimleri incelendi, bu değişimlere karşı alınabilecek tedbirler kısaca belirtildi. Çalışmamızdaki veri ve analizlere göre, dünya kültür mirasının da kıymetli bir parçası olan Efes Antik Kenti nde sıcaklık değerlerinde artışlar olacağı tespit edilmiştir. Yağış oranları, RCP 4.5 senaryosuna göre genelde bir artış gösterirken, RCP 8.5 senaryosuna göre sıcaklıkla da bağlantılı olarak daha az yağışlı bir döneme işaret eder. Tüm bunlara göre, karşı karşıya kalınan riskler daha ayrıntılı şekilde tespit edilmeli ve bölgeye özgü koruma çalışmalarına başlanmalıdır. Çağdaş sergileme tekniklerinden ödün vermeden eserlerin ve ziyaretçilerin adaptasyonu 8

9 değişen koşullara bağlı olarak şekillendirilmelidir. Bugünden itibaren iklim değişikliğine yol açan faaliyetlerde bulunmasak dahi iklim değişikliği etkilerini her alanda gösterecektir. Bu nedenle Efes Antik Kenti ve Türkiye deki tüm kültürel miras değerleri için çalışma grupları oluşturulmalı, risk haritaları hazırlanmalı ve çağdaş koruma ve yenileme teknikleriyle söz konusu değerler geleceğe aktarılmalıdır. Kaynakça Akçakaya A. ve diğ., (2013). İklim Değişikliği Senaryolarında Yeni Dönem: Paralel Yaklaşım Ve Temsili Konsantrasyon Rotaları (RCPs). 6. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu, İstanbul. (Çevrimiçi) Avusturya Arkeoloji Enstitüsü ve Selçuk Efes Müzesi, (2000). Efes Rehberi, Ege Yayınları, İstanbul. Collins, W.J., Bellouin, N., Doutriaux-Boucher, M., Gedney, N., Hinton,T., Jones,C.D., Liddicoat, S., Martin, G., O Connor, F., Rae, J., Senior, C., Totterdell, I., Woodward. S., Reichler, T., and Kim, J. (2008) Evaluation of the HadGEM2 Model. Met Office Hadley Centre Technical Note no. HCTN 74. (Çevrimiçi) ( ). ICOMOS. (2008). World Report 2006/2007 On Monuments And Sıtes In Danger ( ). IPCC Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Stocker, T.F., D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S.K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex and P.M. Midgley (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, 1535 pp. İSMEP. (2014). Kültürel Mirasın Korunması. İSMEP Rehber Kitaplar, İstanbul. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü (Çevrimiçi) ( ). MEB. Hayat Boyu Öğrenme Merkezi. (2013). Taş Bozulmalarını Teşhis Etme, Ankara. (Çevrimiçi) 9

10 moduller-/modul%204_tas%20bozulmalarini%20teshis%20etme.pdf ( ). Milli Park Planlaması Proje Grubu. (1971). Efes Tarihi Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı. Ankara. Özdemir, M. Ali. (2004). İklim Değişmeleri ve Uygarlık Üzerindeki Yansımalarına İlişkin Bazı Örnekler, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Vol.6/2, Perry, J. (2011). World Heritage Hot Spots: A Global Model İdentifies The 16 Natural Heritage Properties On The World Heritage List Most At Risk From Climate Change International Journal of Heritage Studies, Vol. 17, Iss. 5, pp Sabbioni, C., Cassar, M., Brimblecombe P., Tidblad, J., Kozlowski, R., Drdacky, M., Saiz Jimenez., C., Grontoft, T., Wainwrite, I., Arino, X. (2006). Global Climate Change Impact on Built Heritage and Cultural Landscapes, Heritage, Weathering and Conservation, London, Pp UNESCO World Heritage Centre (2007). Case Studies on Climate change and World Heritage. UNESCO World Heritage Centre (2014). Climate Change Adaptation for Natural World Heritage Sites, World Heritage Papers 37. UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Somut Kültürel Miras İhtisas Komitesi (2009). Türkiye nin Dünya Miras Alanları Koruma ve Yönetimde Güncel Durum, Ankara. Van Vuuren, Detlef P., Jae Edmonds, Mikiko Kainuma, Keywan Riahi, Allison Thomson, Kathy Hibbard, George C. Hurtt, Tom Kram, Volker Krey, Jean-Francois Lamarque, Toshihiko Masui, Malte Meinshausen, Nebojsa Nakicenovic,Steven J. Smith, Steven K. Rose Representative Concentration Pathways: An overview. Climatic Change. Vol. 109, s Yılmaz, D., Öztürk T., Kurnaz M. L.(2013). İklim Değişikliğinin Açık Hava Müzelerine Etkisi Göreme Açık Hava Müzesi Örneği III. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara, ss Biyografiler 10

11 Prof. Dr. M. Levent KURNAZ: İstanbul doğumludur. Boğaziçi Üniversitesi'nden 1988 de Elektrik/Elektronik Mühendisi, 1990 da Elektrik/Elektronik Yüksek Mühendisi ve Fizik, 1991 de Pittsburgh Üniversitesi nden Fizik Yüksek Lisans ve 1994'de Fizik Doktorası diplomasını aldı arasında Tulane Üniversitesi Kimya Bölümü'nde doktora sonrası araştırmalar yaptı yılında Boğaziçi Üniversitesi nde Yardımcı Doçent olarak göreve başladı yılından beri Boğaziçi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümünde Profesör olarak görev yapmaktadır. Kurnaz ın 1 uluslararası kitabı, 26 uluslararası bilimsel makalesi, tamamlanmış ve devam eden 24 Yüksek Lisans, 6 Doktora tez danışmanlığı bulunmaktadır. Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü'nün yanı sıra Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Gelişme Çözümleri Ağı Türkiye Bölümü'nün Eş-başkanlığını da yürüten Prof. Dr. Kurnaz, Açık Radyo'da yayınlanan Son Buzul Erimeden programının da yapımcısıdır. Dr. Tuğba ÖZTÜRK: İstanbul doğumludur yılında Işık Üniversitesi Fizik bölümü ve Bilgisayar Mühendisliği bölümlerinden Lisans, 2008 de Boğaziçi Üniversitesi nden Fizik Yüksek Lisans ve 2014 te Fizik Doktorası diplomasını aldı yılından bu yana Işık Üniversitesi Fizik Bölümü nde araştırma görevlisi olan Öztürk, 2014 yılından bu yana aynı üniversitede Fizik Bölümü nde ders vermektedir. Öztürk ün 2 Uluslararası bilimsel makalesi bulunmaktadır. Diler YILMAZ: Bulgaristan doğumludur yılında Boğaziçi Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünden Lisans derecesini almıştır yılından bu yana İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müze Yönetimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans çalışmalarını Prof. Dr. Fethiye ERBAY danışmanlığında sürdürmektedir. Yayımlanmış 1 bildirisi bulunmaktadır. 11

12 12

13