1. ŞASİ VE KAROSERİ TEKNİĞİ

Transkript

1 1. ŞASİ VE KAROSERİ TEKNİĞİ 1.1. ARAÇLARDA ŞASİ VE KAROSERİNİN TEMEL GÖREVLERİ VE ÖNEMİ Bu bölümde, otomobili meydana getiren elemanlara veya donanımlara kısaca yer verildikten ve otomobil tümüyle göz önüne serildikten sonra, şasi çerçeveleri ele alınacaktır. Otomobilin temel yapı elemanı olan şasi çerçevelerinin karoseri ile olan ilişkisi de kısaca belirtilecektir. Çerçevelerin yapısı, muayenesi, arızaları ve onarımı bu bölüm kapsamındadır OTOMOBİLİ MEYDANA GETİREN ELEMANLAR Otomobilde şasi sözcüğü içine alınan ve şasiyi medyada getiren kısımlara geçmeden önce komple bir otomobile göz atalım. Komple otomobil dört ana bölümden meydana gelmiştir: Güç kaynağı olan motor: Aracın yürümesini sağlayan, değişik yük şartlarına göre yeterli gücü veren, motordur. Motorun üzerinde ateşleme, yakıt, soğutma ve yağlama donanımları vardır Şasi çatkısı: Motoru, tekerlekleri ve aracın karoseri ile diğer bütün aksamını taşır. Kısaca şasi çerçevesi diye bilinir Güç aktarma organları: Motor gücünün tekerleklere iletilmesini sağlar. Kavrama, vites kutusu, kardan mili (şaft), diferansiyel ve akslar motor gücünü tekerleklere ileten organlardır Karoseri: Motorlu aracın gövdesini meydana getirir ve taşınacak yük veya yolcu için gerekli yer olarak kullanılırlar Karoseri ve aracın gövdesinde bulunan diğer yardımcı elemanlar: Bunlar, ısıtıcı, radyo, lambalar, cam sileceği, soğutma havalandırma donanımı v.b gibi NOT: Şasi terimi otomobilde, şasi çerçevesini, yayları, amortisörleri, direksiyon donanımı, frenleri, tekerlek ve lastikleri ve tek parça halinde yapıldıkları zaman karoseri yi bile kapsayacak anlamdadır. Bunlardan sıra ile şasi çerçevesi ve karoseri ayrı kabul edilerek, bahsedilecektir ŞASİ ÇERÇEVESİ (ŞASİ ÇATKISI) Şasi çatkısı motorlu taşıt aracının bütün parçalarını bir araya toplayan, motora, karoseriye, tekerleklere ve güç aktarma organlarına desteklik eden bir temeldir. İlk otomobillerde çatkı üzerinde pek az durulmuştur. Bu nedenle ilk şasi çerçevelerinin dişbudak ağacı gibi sert dokulu ağaç kerestelerinden yapılmışlardır. Daha sonraları hafif araçların şasi çerçevelerinin yapımında çelik; sahip olduğu otomobil kazalarının artması, yapımcıları daha sağlam ve fakat daha hafif çatkıların yapımına zorlanmıştır FARKLI ŞASİ YAPILARI VE ÖZELLİKLERİ Modern araçların şasi çatkıları iki türde ele alınmaktadır. Bunlar: Ayrı şasi çerçevesi: Çatkı çelik yapıya sahiptir. Ve otomobilin karoserisi cıvatalarla bu çatkı üzerine bağlanmıştır. Birleşik karoseri şasi çerçevesi: Karoseri ve şasi çerçevesi tek parça halinde yapılmış ya da birbirlerine kaynakla, sökülmez bir bağlantı biçiminde tutturulmuşlardır.

2 Ayrı Şasi Çerçevesi: Çoğu otomobillerin şasileri ayrı bir çatkı halindedir. Aracın gövdesi ya da karoserisi bu çerçeveye çeşitli yerlerden cıvatalarla bağlanır. Rahatsız edici yol darbelerinin ve titreşimlerinin karoseriye ve diğer yanlara geçmesini engellemek veya hiç değilse etkilerini azaltabilmek için bağlantı yerlerinde, çerçeve ile gövde arasına, kauçuk izolatörler yerleştirilir. Konvansiyonel şasi çerçevesi diye de anılan ayrı şasi çerçeveleri oldukça sağlam ve katı bir yapıya sahip olmalıdırlar. Çünkü motor, askı donanımları ve karoseri ancak, sağlam bir çatkı üzerinde bulundukları konumları koruyabilirler ve aynı eksenlerde kalabilirler. Motor, şasiye üç veya dört yerden bağlanır. Motorun çalışması titreşimlidir. Motor titreşiminin şasiye ve diğer organlara iletilmesini önlemek için motor, şasi çatkısından özel kauçuk yastıklarla ayrılmıştır. Bu yastıklar, motor kulaklarının şasiye bağlantı yerlerine konulmuştur. Motorun kulaklarında iki adet önde ve bir adet de arkada olmak üzere üç kauçuk bağlantı görülmektedir. Bağlantı blokları kauçuk içinde desteklenmiş olup bağlantı cıvataları bunların içinden geçer. Böylece metalin metale teması önlenir. Neticede kauçuk yastıklar titreşimleri yok ederler. Şasi çerçevesi çelik elemanlardan ve kollardan oluşur. Kollar ve çerçeveyi oluşturan elemanlar soğuk perçinleme yoluyla birbirine bağlanabildiği gibi kaynakla da tutturulabilirler. Soğuk perçinleme yönteminin kullanılmasına neden, soğuma sırasında perçinlerdeki büzülmenin ortadan kaldırılmasını sağlamak ve böylece kendiliğinden doğabilecek gevşemeleri ve oynamaları önlemektir. Çerçeve yan ana kolları ile ara bağlantı kolları genellikle U biçimindeki kanallara sahip veya içi boş kare ve dikdörtgen kesitli özel çelik gereçlerden yapılmış bulunan putrellerden meydana getirilir. Şekil 1:Şasi çatkı kollarının kesitleri: A. Kanal, B. Kutu halindeki kanal, C. Kutu halindeki V kanalı. B. Kaynaklı, C. Perçinli Şasi çerçevelerinin ara kolları bazı hallerde çapraz olarak da bağlanırlar. Değişik yapıdaki şasi çerçevelerine örnekler aşağıda gösterilmiştir X Tipi Şasi Çerçeveleri: Şasi çerçeveleri, üzerinde taşıdıkları otomobil organlarına göre biçim ve boyutları bakımından değişirler. Çatkının orta kısmında boru biçimindeki birleştirme elemanına dikkat edilmelidir. Aracın kardan mili (Şaft) bu borunun içinden geçirilerek arkaya ulaştırılır. Askı donanımının üst ve alt salıncak kollarını taşımak için ön kısımda, kuvvetli bir ara kol veya köprü vardır. Çatkıya yandan bakıldığı zaman, arka kısımda tekerleklerin yerleştirildiği bölümde yukarıya doğru bir kalkıklık ve kavis görülür. Böyle bir biçimin verilmesiyle, arka kısım merkez bölümünün üstüne çıkarılmıştır. Böylelikle, arka aks tertibatının bağlanması ve arka yayların esnemesi için ortam yaratılmıştır. Çatkının, gerek ön ve gerekse arka kısımlarında yukarıya doğru kalkık biçimin ve kavsin bulunması orta kısmın alçak ve yere daha yakın tutulmasına ortam hazırlar. Böylece aracın ağırlık merkezi yere yaklaştırılmış olur. Araç yükünün ağırlık merkezi yere ne kadar yakın olursa, devrilme tehlikesi o derece azaltılmış olur. Çatkının yan kollarına karoserinin oturtulup tespit edilmesi için kulaklar kaynatılmıştır.

3 Şekil 2:X Tipi şasi çerçevesi Kutu Tipi Şasi Çerçevesi: Bu biçimdeki şasi çerçevesinin orta kısmında kovan veya boru yoktur. Fakat çatkıyı sağlamlaştırmak için ara kollar eklenmiştir. Ara kolların görevlerinden biri de otomobilin diğer organlarının bağlanıp tespit edilmesine ortam hazırlamaktır. Bu biçimdeki şasi çerçevesinin yan kolları, dikdörtgen kesitli, içi boş boru şeklindedirler. Şekil 3:Kutu tipi şasi çerçevesi Çapraz Kollarla Donatılmış Kutu Biçimli Şasi Çerçevesi: Bu şasi çerçevesi de X çerçevesi olarak anılabilir. Çapraz kollarla kuvvetlendirilmiş bulunana çatkılar Station Wagon tipi araçlarda kullanılmaktadır. Örneğin; ortada X, öne yakın kısımlarda K ara kollarının kullanıldığı Banjo çerçevesi, NASH ın X tipi çatkısı değişik biçimlerdeki uygulamalardır. Bütün bu değişik uygulamaların amacı şasinin sağlamlığını, dayanıklılığını arttırmaktadır. Çapraz ara kolların, diğer düz kollara oranla, çerçeveyi daha dayanıklı kıldığı kabul edilir. Bunların dışında birçok otomobillerde daha da değişik şasi çerçevelerine rastlanabilir.

4 Şekil 4:Çapraz Kollarla Donatılmış Kutu Biçimli Şasi Çerçevesi Burulma Kutulu Şasi Çerçeve: Bu tür çerçeve 1965 den sonra Chevrolet ve Cadillac larda kullanılmaya başlayan şasidir. Şasi çerçevelerinin gelişmesinde, en son basamağı teşkil eden bu çerçevenin kullanılması ile X tipi şasi terk edilmiş oluyor. Yeni çatkının ön ve arka tarafında tork kutuları meydana getirilmiştir. Otomobil kasisli yollardan (Çukurlu-tümsekli yol) giderken, tekerleklerin hareketine bağlı olarak şaside de sarsıntı ve yaylanma olur. Burulma kutulu şaside yaylanma serbest hale getirilmiştir. Örneğin; önde askı donanımının yukarıya doğru salınması, çerçevenin ön kollarının kaldırmaya çalışır. Ön kısım tork (burulma) kutusuna kaynatıldığı için; kutu burulmak suretiyle kaldırma direncini yener ve bu hareketi, şasinin diğer kısımlarına iletmez. Aynı burulma olayı arka kutuda da olabilir. Önde meydana gelen bir titreşimin arka tarafa iletilmeden kendi çevresinde karşılandığına dikkat edilmelidir. Burulma kutulu şasi çerçevesinin sağladığı diğer faydalar, yol darbelerini büyük ölçüde üzerine alması, aracın ağırlık merkezinin yere daha da yakınlaştırılmasına ortam hazırlamasıdır. Ayrıca karoseri ve şasi çerçevesi tek parça halinde de yapılabilir. Bilindiği gibi otomobillerde ayrı şasi çerçevesi artık terk edilmektedir. Çünkü eğilme ve bükülmeler, çarpıklıklar bütün karşı düşüncelere rağmen karoseriye de iletiliyor. Bu bakımdan tek parça halindeki yapım bağlantıların yaratacağı titreşimlerden uzak kalmış olur. Şekil 5:Pontiac Tork Kutulu Şasi Çerçevesi Birleşik Karoseri Şasi Çatkısı: Bu tipte, karoserinin çeşitli bölümlerinde birbirlerini kuvvetlendiren, tüm gövdeyi destekleyen yapı özelliği vardır. Parça ve kısımlar birbirine tutturulmuşlardır. Bazı durumlarda askı donanımı bağlantısını sağlamak için komple çatkı, belirli noktalarda daha da kuvvetlendirilmiştir. Diğer bazı yapımlarda ise yarım şasi kullanmak suretiyle önde ve arkada, motorun askı donanımının bağlanmasına ortam hazırlanmıştır.

5 Şekil 6:Birleşik Karoseri Şasi Çatkısı Şasi ve karoseri birbirine kaynakla tutturulmuştur. Karoseri elemanları dayanaklığı arttırıcı olarak kullanılmıştır.