MEDUNARODNI NAUCNİ SİMPOZİJ BOSNA I HERCEGOVINA OD DOLASKA OSMANLIJA DO DANAS (9-11. JUNI 2010.)

Transkript

1

2 Meâunarodni naucni simpozij "Bosna i Hercegovinıı od dolaska Osmunlija do dantıs" MEDUNARODNI NAUCNİ SİMPOZİJ BOSNA I HERCEGOVINA OD DOLASKA OSMANLIJA DO DANAS (9-11. JUNI 2010.) ULUSLARARASI OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE BOSNA-HERSEK SEMPOZYUMU (9-11 HAZİRAN 2010) TUZLA, 2011.

3 Medunarodni Naucni Simpoıij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" Yayıma Kurum/ Izdavac Filozofski Fakultet Unıverzitet u Tuzli Editör/ Glavni i odgovorni ureclnik Prof.dr. Enver HALILOVIC Bilim Kurulu/ Redakcioni odbor Prof. dr. Bego Omercevic Prof. dr. Ahmet Kasumovıc Prof. dr. Fikret Türkmen Prof. dr. Mehmet Törenek Prof. dr. Saadettin Gömeç Prof. dr. Adib Bozic Doc. dr. Adnan Jahic Doc. dr. Amira Turbic Hadzagic Yrd. doç.dr. Süleyman Özbek Yrd. doç.dr. Yusuf Ziya Sümbüllü Kapak Tasarım / Korka Senad Suljkanovic Baskı/ Tehnicka priprema i starıma d.o.o. "B-Eli-M dizajn&stampa " Lukavac Matbaa / Za stampariju Zıjad Duvnjakovic CİP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i ımiverzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 94 ( ) " 1463 /... " ( 063 ) ( 082 ) MEDUNARODNİ naucni simpozij Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas (2010 ; Tuzla) Medunarodni naucni simpozij Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas, (9-11. juni 2010.) = Uluslararasi Osmanli ' dan günümüze Bosna - Hersek Sempozyumu, (9-11 haziran 2010) / [editör, glavni i odgovorni urednik Enver Halilovic ]. - Tuzla : Unıverzitet, str. : ilustr. ; 25 cm Tekst na bos., engl. i tur. jeziku. - Bibliografija uz referate ISBN Up. stv. nasl. - I. Uluslararasi Osmanli ' dan günümüze Bosna - Hersek Sempozyumu (2010; Tuzla) vidi Medunarodni naucni simpozij Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas (2010 ; Tuzla). - II. Bosna i Hercegovina - istorija, zbomici vidi 1463 COBISS.BH-ID

4 Meâunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas ORGANIZACIONI ODBOR SEMPOZIJA Prof. dr. Enver HALILOVIC Prof. dr. Nail KURTIC Yrd. doc. dr. Süleyman ÖZBEK Yrd. doc. dr. Y.Ziya SÜMBÜLLÜ Yrd. doc. dr. Zülküf KILIÇ Gazi Üniversitesi / Türkiye Adnan Menderes Üniversitesi / Türkiye Bingöl Üniversitesi / Türkiye NAUCNO-SAVJETODAVNI ODBOR Prof. dr. Enver HALILOVIC Prof. dr. Nail KURTIC Prof. dr. AdibDOZIC Prof. dr. AzemKOZAR Prof. dr. Ahmet KASUMOVIC Prof. dr. FehimNAMETAK Prof. dr. Kerima FİLAN Prof. dr. Hamdi HASAN Doc. dr. Adnan JAHIC Doc. dr. Adnan KADRİC Doc. dr. Amira TURBIC-HADZAGIC Doc. dr. Bego OMERCEVİC Doc. dr. Marica PETROVIC Doc. dr. Sead SELIMOVIC Doc. dr. SenaidHADZIC Prof. dr. Abdullah GÜNDOĞDU Prof. dr. Adnan GÜRBÜZ Prof. dr. Ali Fuat BILKAN Prof. dr. Cüneyt KANAT Prof. dr. Fikret TÜRKMEN Prof. dr. İlhan ERDEM Prof. dr. Mehmet TÖRENEK Prof. dr. Metin AKKUŞ Prof. dr. Muhittin TUŞ Prof. dr. Mustafa TURAN Prof. dr. Sadeddin GÖMEÇ Prof. dr. Seyit SERTÇELIK Prof. dr. Üçler BULDUK Doc. dr. Altan ÇETİN Doc. dr Dılaver DÜZGÜN Doc. dr. Mehmet CANLI Doc. dr. Mevlüt ÇELEBİ Doc. Dr. Mustafa EKINCIKLI Yrd. doc. dr. Y. Ziya SÜMBÜLLÜ Yrd. doç. dr. Süleyman ÖZBEK Yrd. doç. dr. Zülküf KILIÇ Dr. Hasan Avni YÜKSEL Univerzitet u Tuzli / Bosna ı Hercegovina Univerzitet u Sarajevu / Bosna i Hercegovina Univerzitet u Sarajevu / Bosna i Hercegovina Aziz Kiril- Metody Üniv./Makedonya Univerzitet u Zenici / Bosna i Hercegovina Univerzitet u Tuzli / Bosna ı Hercegovina Univerzitet u Tuzli / Bosna ı Hercegovina Ankara Üniversitesi / Türkiye Cumhuriyet Üniversitesi / Türkiye TOB Üniversitesi /Türkiye Ege Üniversitesi / Türkiye Ege Üniversitesi / Türkiye Ankara Üniversitesi / Türkiye Atatürk Üniversitesi / Türkiye Atatürk Üniversitesi / Türkiye Selçuk Üniversitesi / Türkiye Gazi Üniversitesi / Türkiye Ankara Üniversitesi / Türkiye Ankara Üniversitesi / Türkiye Ankara Üniversitesi / Türkiye Gazi Üniversitesi / Türkiye Atatürk Üniversitesi / Türkiye Hitit Üniversitesi / Türkiye Ege Üniversitesi / Türkiye Gazi Üniversitesi / Türkiye Adnan Menderes Ünivrsitesi / Türkiye Gazi Üniversitesi / Türkiye Bingöl Üniversitesi / Türkiye Univerzitet u Zenici / Bosna i Hercegovina SEKRETAR: Edına USTAVDIC

5 Medunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 9 ÖNSÖZ. 5 P R E D G O V O R. 7 AÇILIŞ KONUŞMALARI 15 Nevzat YEŞILER 17 TİKA Saraybosna Koordinatörü Prof.Dr. Enver HALİLOVİC 19 Tuzla Üniversitesi Rektörü I SEKSİYON 21 DOĞU AVRUPA VE BALKANLARDA İLK TÜRK FÜTUHATI 23 Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ İLK OSMANLI KRONİKLERİNDE BOSNA 31 Prof. Dr. Üçler BULDUK YÜZYILLARDA BOSNA SANCAĞI KALELERİ 38 Prof. Dr. Adnan GÜRBÜZ BOSNA I HERCEGOVİNA U PREDOSMANSKO DOBA 54 Prof. Dr Bego OMERCEVIC İSHAKBEY OĞLU GAZİ İSA BEY VE BİR BAŞKENTİN İNŞASI 66 Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK D. SEKSİYON 75 BOSANSKO PİTANJE U EVROPSKOM KONTEKSTU 77 Prof.Dr. Enver HALİLOVİC KOLAKOVIC MEHMED, KAZIVAC EPSKTH NARODN1H PJESAMAIZ OSMANSKOGA PERIODA 85 Doc. Dr. Marka PETROVIC ZENİCA'DA NEVRUZ GELENEĞİ ve ŞENLİKLERİ 96 Dr. Hasan Avni YÜKSEL HERSEKLİ ARİF HİKMET "EDEBİ KİŞİLİĞİ VE DİLİ 103 Yrd. Doç. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU HASAN ZİYÂ'Î MOSTARÎ ŞİİRLERİNİN ÇAĞRIŞIM DÜNYASI 118 Dr. sci. Alena CATOVIC m SEKSİYON 127

6 Medunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina oddolaska Osnıanlija do danas" BOSNA-HERSEK? TE YAZILI TÜRK KÜLTÜR MİRASI ÜZERİNE TESPİT VE DEĞERLENDİRMELER 129 Prof.Dr. Fikret TÜRKMEN BOSNALI ŞAİR HASAN KAİMİNİN HECE VEZNİYLE YAZDIĞI ŞİİRLER 131 Doç. Dr. Dilaver DÜZGÜN SALTUK-NAME'DE BOSNA-HERSEK 142 Yrd. Doç. Dr. Gülhan ATNUR BOŞNAK H EFSANELERİ ÜZERİNE TESPİT, TASNİF VE DEĞERLENDİRMELER 151 Yrd. Doç. Dr. Yusuf Ziya SÜMBÜLLÜ KULTURNO-POVIJESNIKONTEKST BOSANSKE ALHAMIJADO KNJIZEVNOSTI 166 Doc. dr. Vedad SPAHIC IV. SEKSİYON 169 BOŞNAKLAR VE PEÇENEKLER ARASINDAKİ BAĞLAR ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER "Bogomil Boşnaklar Manici Peçenekler Miydi?" 171 Prof. Dr. Abdullah GÜNDOĞDU BOSNA'NIN OSMANLI İDARESİNE GEÇİŞİNDE BOGOMİLLİĞİN ETKİSİ 179 Doç. Dr. Altan ÇETİN Dr. Galip ÇAĞ PRVE AKTIVNOSTI O S M OKO SIRENJA ISLAMA U BOSNIIHERCEGOVINI 189 Mr. Sci. Kemal NURKIC ULOGA VAKUFA U OPISMENJAVANJU INASTANKU URBANIH NASELJA U BOSNI U 16. STOLJECU 198 Mr. Edina SOLAK YAKINÇAĞDA OSMANLI DEVLETİNİN AVRUPA'DAN TASFİYESİ YÖNÜNDE POLİTİKALAR 208 Prof. Dr. Mustafa TURAN POSLOVICE I F R A Z E M I U DJELIMA BOSNJACKTH DIVANSKTH PJESNIKA 222 Amina SILJAK-JESENKOVIC V. SEKSİYON 227 OSNIVANJE IDJELOVANJE DIPLOMATSKIH PREDSTAVNISTAVA EVROPSKTH SILA (KONZULATI, VICEKONZULATI, KONZULARNE AGENCIJE) NA PODRUCJU BOSNE I HERCEGOVINE TOKOM 19. STOLJECA 229 Prof. dr. Azem KOZAR YENİÇERİ OCAĞININ KALDIRILIŞININ BOSNA'DAKİ TEPKİLERİ 237 Prof. Dr. Muhittin TUŞ AVUSTURYA'NIN BERLİN ANTLAŞMASINDAN SONRA BOSNA-HERSEK'TE HUKUK DIŞI UYGULAMALARI 245 Doç. Dr. Hamit PEHLİVANLI AHMET CEVDET P A Ş A N I N RAPORLARINA GÖRE 19. YÜZYILIN ü. YARISINDA BOSNA'DA TOPLUM HAYATI VE GÜNÜMÜZE YANSIMALARI 250 Yrd. Doç. Dr. Yüksel ÖZGEN VI SEKSİYON 257 BOSNALI ALAADDİN SABİT DİVANINDA EDEBİ TÜRLER VE TARZLAR 259 Prof. Dr. Metin AKKUŞ BOSNALI HASAN KÂİMÎ VE DİVANININ TABKA / SURİYE NÜSHASI 271 Yard. Doç. Dr. Hasan ŞENER ULOGA MEVLEVIJA U RAZVOJU DIVANSKE KNJIZEVNOSTI BIH 278 Doc. dr. Sedad DIZDAREVIC 10

7 Meâunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" BOSNA- HERSEK'TE ETNO KÜLTÜREL AYRIŞMA VE BİR ÖTEKİLEŞTİRME SEMBOLÜ OLARAK ÖLÜM İLANLARI Ass. Nadira ZUNİC-Ass. Merima GRABCONOVİC-Yrd.Doç. Dr. Yusuf Ziya SÜMBÜLLÜ 288 VH SEKSİYON 303 BOSNA SAVAŞININ TÜRK ŞÜRİNE YANSIMALARI 305 Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK KÖPRÜDEN AKAN TARffl": İVO ANDRIÇ'IN DRINA KÖPRÜSÜ ADLI ROMANINDA OSMANLI 321 Dr. RecaiÖZCAN ROMAN İÇİNDEKİ GERÇEK/GERÇEK İÇİNDEKİ ROMAN: SEVDALİNKA 333 Yrd. Doç. Dr. Yasemin MUMCU AY AŞKIN VE ÖLÜMÜN ARDINDA İZ SÜRMEK: NURTEN ERTUL'UN BEYAZ ZAMBAK' ROMANINDA BOSNA-HERSEKİN TRAJİK TARİHİ 340 Yrd. Doç. Dr. Murat KACIROĞLU TÜRKÜLERİN YAYILMA SAHALARI VE SARAYBOSNA KÜTÜPHANELERİNDEKİ TÜRKÇE YAZMALARDA BULUNAN TÜRKÜLER ÜZERİNE 349 Yard. Doç. Dr. Salahaddin BEKKİ VHL SEKSİYON 373 O NEKTM ELEMENTIMA STRUKTURALNE SADRZAJNOSTI BOSANSKO- HERCEGOVACKOG DRUSTVA U OSMANSKOM PERIODU 375 Prof. dr. Adib BOZIC GELİBOLULU MUSTAFA ALİ'NİN ESERLERİNDE BOSNA 386 Prof. Dr. İlhan ERDEM BOSANSKI NAMJESNIK ALI-PASA DERENDELIJA i PRVI SRPSKI USTAN AK 394 Doc. dr. Senaid HADZIC XIX. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA SARAY BOSNA'DA ASAYİŞ 412 Yrd. Doç. Dr. Ruhi ÖZCAN XVI. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA BOSNA-HERSEK'TE ASAYİŞİN SAĞLANMASI ÜZERİNE TEDBİRLER 423 Esra ÇIPLAK-Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK IX. SEKSİYON 431 ONOMASTEKON BALKANA 1 ORIJENTALNA KULTURA 433 Prof. Dr. Ahmet KASUMOVIC TÜRK ARŞİV KAYNAKLARINA GÖRE BALKAN PAKTI GÖRÜŞMELERİ ESNASINDA TÜRK-YUGOSLAV İLİŞKİLERİ ( ) 436 Doç. Dr. Mehmet CANLI İKİ DÜNYA SAVAŞI ARASINDA TÜRKİYE'NİN BALKANLARDA BARIŞI KORUMA GAYRETLERİ 444 Doç. Dr. Mustafa EKİNCİKLİ PRILIKE U BOSANSKOM E JALE TU U GODINIU IZVJESTAJTMA GENERALNOG AUSTRDSKOG KONZULA DR. DIMITRIJA ATANACKOVICA 451 Doc. dr.sc. Izet SABOTIC BOSNIA - HERZEGOVINAIN BERLİN TREATY AND AFTERMATH 462 Yrd. Doç. Dr. Hasan KORKUT Prof. Dr. Mehmet CAN KOMUNICIRANJE U BiH TOKOM OSMANSKE VLADAVINE 477 Prof. dr. Semso TUCAKOVIC 11

8 Meâunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" İSHAKBEY OĞLU GAZİ İSA BEY VE BİR BAŞKENTİN İNŞASI SARAYBOSNA Gazi Isa Bey, a Capital Bııilding- Sarajevo Yrd Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK Gazi Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi, Ankara /TÜRKİYE Özet: Osmanlı Devletinin Balkanlarda fetihlere başladığı ilk andan itibaren ele geçirdiği bölgelerde sistemli bir iskan politikası takip ettiği görülmektedir. Bu disiplinli iskan politikası sonucunda zamanla Osmanlı hakimiyetindeki bütün Balkanlarda şehir ve kasabalar, han, hamam, cami, medrese, tekke, zaviye ve imaret gibi çeşitli Türk-İslam kültür şaheserleriyle bezenmiştir. Bu eserlerin oluşması bizzat devlet eliyle yapıldığı gibi çoğu zamanda zengin ve hayırsever insanların oluşturduğu vakıflar ve özel çabalar sayesinde gerçekleşmiştir. Balkan şehirlerini ihya eden bu hayırsever devlet adamlarından birisi de Bosna idareciliği zamanında gerçekleştirdiği imar faaliyetleriyle küçük bir kasabadan bir başkent, yani Saraybosna şehrini kuran Gazi İsa Beydir yılında Bosna'nın Osmanlı hakimiyetine girmesiyle birlikte Fatih Sultan Mehmed tarafından Minnetoğlu Mehmet Bey'in yerine Bosna sancak beyi olarak görevlendirilmiş ve bu görevi 1469 yılına kadar sürdürmüştür. Isa Bey, altı yıllık Bosna Sancak beyliği süresinde, Türk-Islam kültürünün Bosna'da yerleşmesini sağlayan ilk kişi olarak kayıtlara geçmiştir. Onun Saraybosna'da yaptırdığı eserler arasında şehirdeki ilk müslüman mahallesi olan Bistrik Mahallesi, Hünkar Cami, Kolobara diye isimlendirilen büyük kervansaray, şehrin iki yakasını birleştiren köprü, hizmetlerinden gayr-ı müslimlerinden faydalandığı bir hamam, mevlevi tekkesi ve içerisinde imareti de olan bir misafirhane, dokuz adet değirmen ve şehrin su ihtiyacını karşılayan kanalları sayılmaktadır. İsa Bey'in kurduğu vakfın hizmetleri asırlar sonrasında da devam etmiştir. Osmanlı hükümeti 1869 yılında kimsesiz çocukları barındırmak için Bosna'da bir Daru'ş-şafaka açılmasına karar vermiştir. Bu binanın inşaat masrafları için gereken meblağın büyük bir kısmı Isa Bey vakıflarından karşılanmıştır. İsa Bey'den sonra ahfadı da onun izinden giderek Saraybosna'da pek çok imar faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Anahtar Kelimeler: Gazi İsa Bey, Saraybosna, Bosna-Hersek, Osmanlı Devleti. Abstract: Since the first moment of Ottoman Empire's conauest of Balkan States it was seen a systematic settling policy. As a result of this policy, Balkan States which were under the control of Ottoman Empire were decorated with Turk-Muslim masterpieces like mosaue, Turkish bath, road house, dervish convent, small dervish lodge, and imaret. These were conducted by government and also by charitable institutions organized by wealthy and charitable people. One of the charitable people who recreated these Balkan States was Ghazi İsa Beg. By doing public work he created a capital which was previously a town-that is Saray Bosna.In 1463, After Ottoman took the control of Bosna, he was charged as sanjak governer of Bosnia by Fatih Sultan Mehmet in place of Minnetoğlu Mehmet Beg and he continued this task by During the 6years sanjak beylik period, Isa Bey was known the first person to provide the inveteracy of the Turkish - Islamic culture in Bosnia. Among the monuments that he did, Bisrik Mahallesi which is the first Müslim neighborhood, Hünkar Mosaue, a big caravansary called as Kolobara, a bridge that unites both sides of the city, a guesthouse from which non Müslim people benefit, nine milis and canals that provide water need of the city, take place. The services of waqf that Isa Beg founded 66

9 Medunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" continued after the ages. The Ottoman Empire decided to foıınd a Daru 'ş-şafaka in Bosnia to shelter the homeless chüdren. Most of the expenditure of this shelter was paid hy the waqf Isa Beg. The descendant of Isa Beg followed him and did the same puhlic improvement activities. Key Words: Gazi Isa Beg, Sarajevo, Bosnia-Herıegovina, the Ottoman Empire. *** Osmanlı Devleti ile Bosna Hersek arasındaki ilk münasebetler Osmanlı Devleti'ne karşı 1386 yılında Papa V. Urban'ın teşvikiyle oluşturulan Haçlı ordusunda Bosnalılarında yer almasıyla başlar. Osmanlı kroniklerinde Sırp Sındığı veya Çirmen Savaşı diye geçen bu savaşta galip gelen taraf Osmanlı Devleti olmuştur. Bu tarihten itibaren yaklaşık bir asırlık süreç içerisinde Bosna topraklan Osmanlı akıncı kuvvetlerinin askeri harekatına sahne olmuştur. Bosna-Hersek 1463 yılında Fatih Sultan Mehmed tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı Devletinin Balkanlarda fetihlere başladığı ilk andan itibaren ele geçirdiği bölgelerde sistemli bir iskan politikası takip ettiği görülmektedir. Türk ordulan önünden kaçan halk şehir ve kasabalan terkederek kendileri için daha güvenli gördükleri iç bölgelere çekilmişlerdir. Osmanlı Devleti boşalan bu bölgelere çevre illerden insanları ve özellikle Anadolu'dan o dönem kendisi için büyük problem teşkil eden Karamanlı Türkmenlerini getirerek iskan etmiştir. Bu şuurlu ve disiplinli iskan politikası sonucunda zamanla Osmanlı hakimiyetindeki bütün Balkanlarda şehir ve kasabalar han, hamam, cami, medrese, tekke, zaviye ve imaret gibi çeşitli Türk-İslam kültür şaheserleriyle bezenmiştir. Bu eserlerin oluşması bizzat devlet eliyle yapıldığı gibi çoğu zamanda zengin ve hayırsever insanların oluşturduğu vakıflar ve özel çabalar sayesinde gerçekleşmiştir. Balkan şehirlerini ihya eden bu hayırsever devlet adamlanndan birisi de Bosna idareciliği zamanında gerçekleştirdiği imar faaliyetleriyle küçük bir mezraadan büyük bir başkenti, yani Saraybosna şehrini vareden Gazi İsa Beydir. İsa Bey'in kişisel bilgileri hakkında fazla bilgiye sahip değiliz. Bu dönemin gerek Osmanlı gerekse batılı kaynaklan verdikleri bilgilerde onun babasının adını zikretmedikleri için şeceresi hakkında kesin ve net bilgiler ortaya koymak mümkün olamamıştır. Bu konuda öne sürülen bir görüşe göre; İsa Bey'in babası İshak Bey, 1392 yılında Bosna topraklarına yapılan bir akın sırasında Osmanlı akıncı beylennden Yiğit Paşa tarafından küçük yaşta esir alınmış ve Osküb'e götürülerek burada muhtemelen devşirme sistemi içerisinde Türk himayesi altında yetiştirilmiştir. Bu görüşü savunan Çiro Truhelka ve Safvetbey Başagic. Halil İnalcık gibi araştırmacılar, İshak Bey'in Bosna krallık ailesinden Kotromaniç soyundan geldiğini ifadeyle Kolac ve Pavlovic aileleriyle akrabalık bağı olduğunu ileri sürerler ve ondan bahsederken Hranuşic ifadesini de ismine eklerler. Bu tarihçilerin dayandığı delil ise, İsa Bey'in Dubrovnik idarecileri ile yaptığı yazışmalannda kullanılan ve akrabalık bağına işaret eden cümlelerdir 1. Osmanlı kronikleri ise İshak Bey'in şeceresi ile ilgili açık bilgi vermezler. Kroniklerde İshak Bey, Yiğit Bey'in evlatlığı olarak gösterilir ki bu ifadelerde İshak Bey'm Bosna asıllı bir devşirme olduğunu teyid eder. İshak Bey 1414 yılında Yiğit Paşa'nm ölümü üzerine Osküb beyi olarak tayin edilmiştir yılında Semendire'nin fethi ile Sancakbeyliğine tayin edilen İshak Bey bu tarihten C. Turuhelka, Tursko-Slovjenski spisi dubrovacke arhive, Sarajevo 1911, s. 192; Safvetbey, Başagic, Bosnjaci i Hercegovci u İslamskoj knizevnosti, Prlog Kulturnoj historiji Bosne i hergevoine, Sarajevo, 1989, s. 377; Son dönem Bosnalı tarihçilerden Eyub Muşovic, Mehmed Hacıyahıc, Hazım Şabanovic ve Behıya Zlatar da İhak Bey'in Bosna asıllı olduğu huşunda aynı görüşü paylaşırlar (bkz. Adnan Pepiç, "Üsküp Beyi İshakoğlu İsa Bey'in Osmanlı Hakimiyetinin Kosova, Sancak ve Bosna Topraklanna Girmesindeki Rol ve Önemi ( )", A.O. Sosyal Bilimler Enst. Master Tezi, Ankara 2002, s ); Enes Pelidija-Feridun Emecen, "İsa Bey", Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXII, İstanbul 2000, s

10 Meâunarodni Naucni Simpozlj "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" yılındaki ölümüne kadar oğullarıyla birlikte Bosna topraklarında akın ve fetih faaliyetlerinde bulunmuştur. Osmanlı Kroniklerinde İshak-Bey'in Barak, İsa, Mustafa ve Paşa isimlerini taşıyan dört oğlu zikredilmektedir. Bunlardan Barak Bosna topraklarındaki askeri faaliyetler esnasında 1439 yılında babasından önce ölmüştür 2. İshak Bey'in diğer oğullarından Mustafa ve Paşa hakkında pek fazla bilgi yoktur. Sadece Mustafa Bey'in Fatih Sultan Mehmed'in Belgrad kuşatmasına katıldığı ve bu savaşta zor duruma düşen padişahın kurtarılmasında İsa Bey ile birlikte büyük gayreti olduğu kaynaklarca zikredilmektedir 3. Bildiri konumuzu teşkil eden İshak Bey'in diğer oğlu İsa Bey hakkında çocukluk ve gençlik yıllan ile ilgili fazla bilgi yoktur. İsa Bey, Üsküp Beyi olan Babası İshak'm yanında 1436 yılından itibaren Balkanlarda gerçekleştirilen fetihlere katılmış ve bu faaaliyetlerde haklı bir şöhret elde etmiştir. Babası İshak Bey'in 1444 yılında ölümü üzerine Semendire sancak beyliğine tayin edilmiştir. Osmanlı hükümdarı II. Murad devrinde cereyan eden 1444 yılındaki Varna savaşı ve 1448 yılındaki 11. Kosova savaşlarına katılarak büyük yararlılıklar göstermiştir. II. Mehmed devrinde Balkanlarda Sırbistan ve Bosna topraklarına karşı gerçekleştirilen fetih hareketlerinde önemli hizmetler ifa eden komutanlar arasında yer almıştır yılında Fatih Sultan Mehmed'in başarısızlıkla sonuçlanan Belgrad kuşatmasına kardeşi Mustafa ile birlikte muhtemelen Semendire sancak beyi olarak kuvvetleriyle katılmıştır. Bu savaşta Sultanı Macar süvarilerinin saldırılarından kurtaran bir avuç sipahi arasında yer alarak Fatih'in güvenini ve sevgisini kazanmıştır yılında Bosna'nın Osmanlı hakimiyetine girmesiyle birlikte Fatih Sultan Mehmed tarafından Minnetoğlu Mehmet Bey'in yerine Bosna sancak beyi olarak görevlendirilmiş ve bu görevi 1469 yılına kadar kesintisiz olarak altı yıl müddetle sürdürmüştür 4. Fatih Sultan Mehmed'in 1473 yılında Akkoyunlu Karakoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ile yaptığı Otlukbeli savaşı sırasında Balkanlardan gelebilecek bir Macar saldırısını önlemesi için görevlendirilmiştir. Bu görevi esnasında Macarları barış görüşmeleri yaparak oyalayan İsa Bey'in 5 bu tutumu onun aynı zamanda iyi bir siyasetçi olduğunu da ortaya koymuştur yıllarında Üsküp Sancak Beyi olarak bölgenin bir ticaret merkezi konumunda olan Dubrovnik ile ticari faaliyetleri de geliştirmeye büyük özen göstermiştir. Nitekim, 1455 yılında idaresi altındaki Zvecan, Jelec, Sjenica Niksic, Saraybosna, Kalkandelen gibi topraklardan elde ettiği yıllık gelir akçeye ulaşıyordu. Bu listedeki bölgeler içerisinde Osküb'ün gelirleri yer almaması onun ne kadar dirayetli bir ekonomik politika izlediğini açıkça ortaya koymaktadır 6. Arşiv kayıtlan arasında İsa Bey'in adı son olarak 8 Şubat 1470 yılında Braila Tesaloviç'le yaptığı yazışmalarda geçmektedir. Ölüm tarihi ise tam olarak bilinmemektedir. Üsküp'te yaptırdığı caminin kitabesindeki 1475 tarihine bakarak İsa Bey'in bu tarihten bir veya birkaç yıl sonra muhtemelen 1476 yılında Üsküp'te vefat ettiği tahmin edilmektedir. Mezarı burada yaptırdığı caminin bahçesindedir C. Turuhelka, Tursko-Slovjenski spısı dubrovacke arhive, s. 192; A. Pepiç, "Üsküp Beyi İshakoğlu İsa Bey.., s A. Pepiç, "Üsküp Beyi İshakoğlu İsa Bey.., s. 162; İ. Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. II, 7. Bsk., TTK. Yayınları, Ankara 1995, s "İsa Bey", DİA., C. XXII, s ; İ. Hakkı, Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi C. I, 6. Bsk. TTK. Yayınları, Ankara 1995, s Bk. Kronikler; Uzunçarşılı, C. II. s İsa Bey'in Dubrovnik ile temasları daha babası İshak Bey'in Semendire sancak beyliği dönemine kadar uzanmaktadır. O Babasının idaresinde bir taraftan bu bölgelerde fetih ve akınlarda bulunurken bir taraftanda Bosnanın Akdeniz'e çıkış limanı olan Dubrovniklıler ile de ticari ilişkiler kurmaya muvaffaka olmuştu (bkz. A. Pepiç, "Üsküp Beyi İshakoğlu İsa Bey.., s ). ' Vedad Biscevic, Bosanskı Namjesnici Osmanskog Doba ( ), Sarajevo 2006, s

11 Meâunarodni Naucni Simpozij "Bosna ihercegovina od dolaska Osmanlija do danas", İsa Bey Sancak Beyi olarak elde ettiği bu muazzam gelirin neredeyse tamamına yakınını Hayır işlerinde kullanmıştır. Onun gerek Üsküb gerekse Saraybosna'daki gerçekleştirdiği imar faaliyetleri dikkat çekicidir. Gazi İsa Bey'in günümüze kadar ulaşan birisi 1462 diğeri 1469 tarihli iki tane vakfiyesi bulunmaktadır. Bu vakfiyelerden ilki Saraybosna şehrinin nasıl imar edildiğini bir kasabadan sancak merkezi olacak derecede ihtişamlı bir şehrin nasıl meydana çıkarıldığını açık bir sekide ortaya koymaktadır, ikinci vakfiye de en az ilki kadar önemli olup orada da İsa Bey taarfından Üsküp şehrinin imarına yönelik faaliyetlerini kendi adıyla anılan bir cami, mescid, kervansaray, hankah, medrese ve kütüphane yaptırdığını öğreniyoruz. Bu hankah'da bir aşevi bulunmakta ve fakirlere yemek dağıtımı yapan bir nevi imarethane görevi ifa etmektedir. Ayrıca Üsküb'ün su ihtiyacım karşılamak için su kemerleri yaptırdığı da bilinmektedir 8. İsa Beyin bildiri konumuzu ilgilendiren asıl hayratı Saraybosna ile alakalıdır. İsa Bey, devrin kaynaklarında iyi ve cesur bir komutan, iyi bir idareci ama en çok da Saraybosna şehrinin kurucusu olarak şöhret bulmuştur. Altı yıllık Bosna Sancak beyliği süresinde, Saraybosna'da yaptırdığı eserler ile Saraybosna'yı adeta bir köyden büyük ve ihtişamlı bir başkent haline getirmiştir. Gazi İsa Bey, yaptırdığı bu mimari ve hayır eserleri ile Bosna'nın İslamlaşmasında önemli bir rol oynamış, Türk-İslam kültürünün Bosna'da yerleşmesini sağlayan ilk kişi olarak da kayıtlara geçmiştir. Ancak İsa Bey'in Sarayova şehrinin mimarı ve banisi olması ile ilgili kazandığı haklı şöhret sadece kendisine ait değildir. Kendisinden sonra Bosna idareciliğini devralan oğlu Mehmed Bey ve daha sonra idareci olan torunu Sayha Beyler de İsa Bey'in izinden giderek yaptırdıkları hayır eserleri ile Saraybosna'ya ve diğer Bosna şehirlerine hayat vermişlerdir (bkz. Aşağıda İsa Bey şeceresi) 9. Bu sebeple Sarayova şehrinin mimarı olarak sadece İsa Bey'i değil İsa Bey ailesinin bütün fertlerini göstermek daha doğru olur. Saraybosna şehri, Bosna ırmağının Miljacka suyu ile birleştiği yerde deniz seviyesinden yaklaşık 537 m. yükseklikte bir şehirdir. Osmanlı devleti zamanında uzun yıllar Bosna sancağının merkezi olarak kullanılmıştır. Osmanlı fethinden önce Saraybosna diye bir şehirden, bir yerleşim biriminden bahsetmek mümkün değildir. Bugünkü şehrin bulunduğu yerde güney kuzey yolu üzerinde bulunan küçük bir ova mevcud olup, burası Dubrovnik ve Makedonya'dan Macaristan'a giden yolların kavşağmda bir mola yeri veya kısa süreli alışveriş yapmak ıçm kullanılan küçük bir kasaba konumundaydı. Ortaçağın ilk dönemlerinde bölgede ticari faaliyetlerde bulunan tüccarlarca bu kasabaya Vrhbosna denilmekteydi. İsa Bey kurmayı düşündüğü yeni şehri muhtemelen bu küçük kasabanm hemen yanı başında inşa etmeye başlamıştır ki, 1462 tarihti İsa Bey vakıfnamesinde bu kasaba için Stara Varoş" tabirinin kullanılması bu düşünceyi teyid etmektedir tarihti bir kayda göre Saraybosnanm kurulduğu yerin daha önceden Brodaca köyünün ekili arazisi olduğu İsa Bey taralından bu arazinin satın alınarak şehrin burada kurulduğu zikredilmektedir 10. İsa Bey kısa sürede başlattığı düzenli ve planlı şehir imarı ile Saraybosna'yı geliştirmiş ve 1469 yılında Saraybosna'daki ilk Osmanlı tahririnde artık burası Staro Trgovışte" olarak adlandırılmıştır. Yine bu tarihlerde şehirde birisi Müslümanlara diğer ikisi ise katotik ve Ortodokslara ait üç mahalleden bahsedilmektedir yılında tekrarlanan tahrirde ise Saraybosna'da müslüman, katotik ve Dubravçolardan oluşan üç grubun yer aldığı ve müslüman mahalle sayısının da üçe çıktığı anlaşılmaktadır. Bu kısa sürede Saraybosna'da Müslüman nüfusunun da arttığım göstermektedir İsa Bey", Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXII, s Mehmed Bey'in Bosna idareciliği yıllan arasındadır. Sayha Bey'in ise 1479 yıllarında Bosna'da 2,5 yıllık görev yapmıştır. Biscevıc, Bosanskı Namjesmcı, s. 55; Besim Darkot, "Bosna-Saray", MEB. İslam Ansiklopedisi, C.II, 1997, s ; Branislav Djurdjev, "Bosna-Hersek", DİA, C. VI, İstanbul 1992, s Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s

12 Medunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" Zaman içerisinde gelişimini tamamlayarak Bosna sancağının merkezliğini üstlenen Saraybosna'yı, kuruluşundan yaklaşık iki asır sonra ziyaret eden meşhur Osmanlı Seyyahı Evliya Çelebi şöyle anlatır; Saraybosna'nın ortasından geçen ırmağın iki yakasında yaklaşık on tane Türk ve müslüman 2 Yahudi mahallesi vardır. Şehirde Sırp, Eflak, Bulgar tebanrn birlikte huzur içinde yaşamaktadır. Şehirde kargir ev, 1080 dükkan bulunmaktadır. Çarşılarında Dubrovnik'ten gelen her türlü eşya satılır. Sokakları temiz ve kaldırım döşelidir. Şehir içinde 177 cami, 180 sıbyan mektebi, 47 tekke, 3 kervansaray, 33 han, 7 imaret bulunmaktadır" 1 2. İsa Bey'in Bosna'daki idareciliği zamanında kendisine merkez olacak bir şehir yapımına başladığında rastgele bir yapılaşmadan bahsetmek imkansızdır. Aksine planlı ve disiplinli bir şekilde şehrin inşasmda Ortaçağ klasik Türk İslam şehir yapısı esas alınmıştır. Buna göre merkezde bir cami bulunmakta ve cami etrafında ise mahalleler ve çarşılar yer almaktadır. Saraybosna'da ilk müslüman mahallesi de Hünkar cami etrafında oluşmuştur. Kaynaklar bu cami ve mahallenin oluşmasmı 1462 tarihinden önce gösterirler. Hünkar Cami İsa Bey taralından yaptırılmış ve Fatih Sultan Mehmed'in Bosna seferleri esnasmda bu şehre geldiğinde kendisine hediye olarak takdim edilmiştir. Bundan dolayı bu camii yapamn adıyla değil Sultana izafeten Hünkar cami adıyla meşhur olmuştur 1 3. Cami etrafında yer alan ve yine İsa Bey tarafından kurulan Bistrik Mahallesi ilk müslüman mahallesi olup, burada devlet kurumları ile Sancak beyi ve diğer şehir idarecilerinin konakları bulunmaktaydı. İsa Bey tarafından yaptırılan Beylik sarayı 16. yüzyıl sonlarına kadar Bosna idarecilerine hükümet konağı olarak hizmet vermiş ve 1840 tarihinde yetersiz kaldığı gerekçesiyle tamir ve tadilat için yıktırılmıştır. Bu yenilenme işlemi sonrasında yeni bir görünüm kazanan bina devrin Osmanlı sultanı adına izafeten Mecidiye" diye adlandırılmıştır 14. Bu mahalle daha sonraki yıllarda şehrin gelişip büyümesine paralel olarak mahalle-i atik (eski mahalle) diye isimlendirilecektir. İsa Bey'in belkide Saraybosna da inşa ettirdiği binalar arasında en önemlisi Kolobara diye isimlendirilen büyük kervansaraydır. İsa Bey'in daha babası İshakbey adma faaliyet gösterirken Dubrovnik ile ticari faaliyetlerde bulunduğu ve ticareti geliştirmek için azami gayret gösterdiğini ifade etmiştik. Yeni kurmakta olduğu şehrin Dubrovnik'ten başlayarak Makedonya ve Macaristan'a giden yolların kavşağında bulunması ticaret için de elverişli bir ortam oluşturuyordu. Bu sebeple şehire gelen tüccarlar ıçm 1462 de büyük bir kervansaray yapımına başladı. Kervansarayın yapıldığı tarihte Saraybosna daha gelişmesini tamamlamamıştı. Şehirdeki evler de küçük yapılardan oluşmaktaydı. Kervansaray şehirde yapılan ilk büyük bina olarak kayda geçmiştir. Sarabosna isminin devrine göre bu büyük ve muazzam kervansaraya izafeten verildiği de kaynaklarda yer almaktadır. İki katlı olarak inşa edilen Kervansarayın alt katı giriş ve muhtemelen hayvanlar için ayrılmış olup üst katta kırk oda ve dört büyük dükkan bulunuyordu 1 5. Dört büyük kapısı olan kervansaray, yaklaşık dörtyüz yıl müddetle hizmet ifa etmiş ve Saraybosna şehrinin gelişiminde büyük rol oynamıştır. Daha somaki yıllarda şehirde yapılan Taşlıhan ve Morice Han gibi benzeri yapılar Kolobara kervansarayının fonksiyonlarını etkilememiştir. İsa Bey tımarlarından elde ettiği gelirlerin büyük bir kısmmı bu kervansaray içm vakfetmiştir. Bu vakıf 1878 yılındaki Avusturya işgaline kadar hizmete devam etmiş işgal sonrasında vakıf iptal edilmiştir. Yıllar içerisinde meydana gelen yangmlarda diğer binalar gibi Kervansaray'da zarar görmüştür. Özellikle 1842 yılındaki yangında kervansarayın ikinci katı tamamen yanmış ancak kısa sürede tamir edilmiştir yılında cereyan eden son yangın ise kervansarayı tamamen tahrip etmiş ve günümüze sadece birkaç duvarı ulaşabilmiştir Evliya Çelebi, Seyehatname (Nşr. A. Cevdet), C.V, Dersaadet, 1315, s Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s Evliya Çelebi, Seyehatname, C. V, s ; Enverı Kadıc, Tanh-ı Bosna, C. I, s. 158; Müvekkıt, C.I, s. 77; Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s Enveri Kadic, Tarih-i Bosna, C. I, s. 158; Müvekkil C.I, s. 77; Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s

13 Meâunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" Miljacka Çayı, Bistrik mahallesi ile Kervansarayı birbirinden ayırıyordu. İsa Bey iki taraf arasında irtibatı sağlamak için hünkar camisinin hemen yanı başmda ahşaptan bir köprü yaptırdı. Ancak bu ahşap köprü zamanla sel baskım nedeniyle yıkılmış ve 1620 yılında taştan olmak üzere yeniden inşa edilmiştir 17. İsa Bey'in Saraybosna'da yaptırdığı bir başka eserde kendi adıyla anılan hamamdır. Hükümdar camimin hemen yanıbaşında inşa edilen hamam kadın ve erkeklere hizmet veriyordu. İki müstakil odası ve bir umumi odası bulunan hamam 1887 yılında yıkılmasına kadar uzun yıllar Saraybosna'da hizmet ifa etti. Evliya Çelebi'nin eserinde Saraybosna'nın en güzel hamamıdır" şeklindeki ifadelerinden, başta Gazi hüsrev Bey'in yaptırdığı olmak üzere şehirde başka hamamlarında olduğu anlaşılmaktadır. Yine Hamamın verdiği hizmet açısından Türk milletinin gayrı müslim tebaya karşı adil uygulamaları ve hoşgörüsünü yansıtan bir olay dikkat çekicidir. Evliya Çelebi'ye göre şehirde müslüman mahallelerinin yanı sıra iki tane de Yahudi mahallesi bulunmakta olup, hamamının ortak yıkanma bölümü zamanla şehirde yaşayan Yahudilerin kullammma tahsis edilmiştir 18. Saraybosna'da İsa Bey hayratı arasında yer alan bir başka önemli eserde bir külliye şeklinde inşa edilen ve içerisinde bir mevlevi tekkesi, bir misafirhane ve bir imaret bulunan binadır. Misafirhane muhtemelen dışarıdan gelen devlet görevlilerinin veya elçi heyetlerinin kalması için düşünülmüş olmalıdır. İmaret ise diğer Osmanlı şehirlerinde kurulan vakıf imaretlerinin icra ettiği aym fonksiyonu yerine getirmekte olup, fakir ve muhtaçlara ücretsiz günlük yemek dağıtımı yapmaktadır yılına kadar faaliyetlerini düzenli bir şekilde devam ettirdiği anlaşılan külliye binası bu tarihte meydana gelen yangında büyük hasar görmüştür. 1878'de tamir edilerek yeniden faaliyetine devam eden külliye devrin hükümeti tarafından su bendi yapılacağı gerekçesiyle 1958 yılında tamamen yıkılmıştır 19. Evliya Çelebi seyahatnamesinde Saraybosna'dan bahsederken şehir içerisinde yaklaşık krrkyedi tekkenin varlığına dikkate çeker. Bu tekkelerden en büyüğüde yine İsa Bey tarafından yaptırılmış olan Mevlevi tekkesidir. Evliya Çelebi bu tekkeyi malajka nehri kenarında, cemıet bağı gibi bir yerde olup, semahane ve mey dardı, yetmiş seksen adet fukara odalı, mutnban mahfelli, yemek yeri olan bir Celaleddin Rumi tekkesidir" 20, diye tavsif eder yılında çıkan yangında pek çok bina gibi İsa Bey tekkesi de tamamen yanmıştır yıllarına kadar harabe halinde kalan tekke bu tarihte yeniden tamir ve inşa edilmiş, yam basma da bir cami ilave edilmiştir. 21 İsa Bey'in hayratı arasında zikredebileceğimiz son eser bugün bent başı diye bilinen yerde yaptırmış olduğu değirmenlerdir. Miljacka suyundan istifade ile burada dokuz adet değirmenle bir su bendi inşa edilmiştir. Kaynaklar değirmenlerin 1875 yılma kadar düzenli bir şekilde çalıştığını bu yıl içerisinde taşan Miljacka deresi tarafından yıkıldığım kaydederler. Aynca İsa Beyin bu değirmenlerle birlikte inşa ettirdiği su tesisatı da 420 yıl varlığını sürdürmeyi başaran nadir eserler arasındadır 22. Yukarıda tafsilatı ile anlatmaya çalıştığımız bütün bu hayır eserleri İsa Bey tarafından altı yıl gibi kısa bir zaman dilimi içerisinde yaptırılmıştır. İsa Bey, bu hayratın devamını sağlamak amacıyla bir vakıf kurarak tımar gelirlerinin büyük bir kısmını bu vakıfa bağışlamıştır. Günümüze Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s. 59. Evliya Çelebi, Seyehatname, s ; Kadic, Bosna Tarihi, C.I, s ; Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s Kadic, Bosna Tarihi, C.I, s ; Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s Evliya Çelebi, Seyahatname (nşr. M. Çevik), C. 5-6, İst. 1984, s Ali Uz, "Saraybosna'da İsa Bey Mevlevihanesi", Selçuk Ün. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 2 /Mayıs 1996, s Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s

14 MedunarodniNaucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" kadar ulaşan bu Vakfiyenin bir sureti Boşnak tarihçilerden Muhammed Enverî Kadic tarafından kaydedilmiştir 23. İsa Bey'in kurduğu vakıfın hizmetleri asırlar sonrasında da devam etmiştir. Osmanlı hükümeti 1869 yılında kimsesiz yüz çocuğu barındırmak için Bosna'da bir Daru'ş-şafaka açılmasına karar vermiştir. Bu bina için öncelikle uygun bir arazi bulunmuş ve inşaat masrafları için gereken meblağın büyük bir kısmı İsa Bey ve Gazi Hüsrev Bey vakıflarından karşılanmıştır 24. İsa Bey'den sonra ahfadı da onun izinden giderek Saraybosna'da çeşitli imar faaliyetlerine imza atmışlardır. Mesela oğlu Mehmed Bey, 1520 yılında Bistrik mahallesinde bir cami ve yanıbaşınada bir medrese inşa ettirmiştir. Bu medrese o zamana kadar Saraybosna'daki ikinci büyük medrese olma özelliğini taşımaktadır. Mehmed Bey'in 1520 yıllarında yaptırdığı tahmin edilen sebil, Saraybosna'nın en büyük çeşmesi olarak bilinmektedir. Yine Kolobara hanının yamda bulunan Bezistan'ın kurucusu da İsa Bey'in oğlu Mehmed Bey'dir 25. İsa Bey'in Torunu Sayha Bey'de Saraybosna'da yaptırdığı bir cami ile şehri imar eden aile üyeleri kervanına katılır 26. İsa Bey ve ahfadından başka Saraybosna şehrinin iman için gayret gösteren daha pek çok Osmanlı idarecileri de elbette olmuştur. Bunlar arasında özellikle Gazi Hüsrev Bey Saraybosna'nın tarihinde önemli bir yer tutar. Gazi Hüsrev Bey'in asırlarca topluma hizmet veren ve bugün bile hala ayakta duran muazzam külliyesi, Saraybosna'nm atmosferine ayn bir renk katmaktadır. Bu külliyenin içerisinde yer alan kütüphanesinde günümüze ulaşan Osmanlı döneminden kalma çok sayıda kıymetli yazma eserler bulunmaktadır. Sonuç olarak; Başkent veya Türk devlet teşkilatında yer aldığı şekliyle payitaht, başta devletin beyni olan hükümdar ve maiyetinin bulunduğu saray olmak üzere devletin diğer organlan olan hükümet, ordu ve adalet teşkilatının yer aldığı ve ülkenin yönetildiği şehrin adıdır. Türk devlet geleneğinde başkent, hakimiyet sembolü olarak zikredilmektedir. Tarihte kurulmuş Türk devletlerine baktığımızda sadece bir başkentle yetinmedikleri asıl merkez olan başkentten başka devlet yönetiminde kolaylık sağlamak amacıyla başkent mesabesinde merkez şehirler tespit edildiği görülmektedir. Buna örnek olarak Büyük Selçuklu devletinde Merv, Herat, Rey, Nişapur; Türkiye Selçuklularında İznik, Sivas, Konya, Kayseri, Osmanlı'da ise Bursa, Edime, İstanbul gibi payitaht şehir uygulamaları gösterilebilir. Balkanlarda da Osmanlı fetihleriyle birlikte bölgenin sorunlanna kısa sürede çözüm bulabilmek amacıyla başkent İstanbul'dan başka bölgede sancak merkezleri oluşturulmuştur. Fatihle birlikte Saraybosna şehri, Bosna-Hersek'teki sancak merkezi olarak seçilmiştir. Daha sonraki yıllarda ise Bosna Sancağında görev yapan Osmanlı idarecileri tarafından Mostar, Travnik ve Bihaç şehirleri de sancak merkezi olarak kullanılmıştır. Günümüzde Saraybosna'yı ve hatta Bosna-Hersek'i İsa Bey'in ve Gazi Hüsrev Bey'in katkılan olmaksızın tahayyül etmek imkânsızdır Gazi Hüsrev Bey'in hayatı ve Saraybosnada yaptırdığı hayır eserleri başlı başına bir çalışma konusu teşkil ettiği ıçm bu bildiri kapsamında ele alınmamıştır. Kadıc, C. I, vr Nurdan Şafak, Osmanlı'da Yetim ve Fakir Çocuklar İçin Eğitim Kummları", Dem Dergisi, Yıl 1, Sayı 3, s Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s Biscevic, Bosanskı Namjesnici, s

15 Meâunarodni Naucni Simpozij "Bosna i Hercegovina od dolaska Osmanlija do danas" Gazi İshak Bey (? -1444) Gazi Mustafa Bey Barak Bey C-I439) Gazi îsa Bey ( ) Paşa Bey (Deli Paşa) Muhammed Bey Mehmed Be)' \ İ 1 Bey Sahya Bey Gazı İsa Bey'in Aile Şeceresi KAYNAKÇA BAŞAGİC, Safvetbey,, Bosnjaci i Hercegovci u İslamskoj knizevnosti, Prlog Kultumoj hergevoine, Sarajevo, historiji Bosne i BİSCEVİC, Vedad Bosanskı Namjesnici Osmanskog Doba ( ), Sarajevo 2006 DARKOT, Besim, "Bosna-Saray", MEB. İslam Ansiklopedisi, C.II, 1997, s , EVLİYA Çelebi, Seyehatname (Nşr. A. Cevdet), c. V, İstanbul 1315; Evliya Çelebi, Seyahatname (nşr. M. Çevik), İst. 1984, s KADIC, Muhammed Enveri, Tarih-i Bosna, C. I, Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi yazma nüsha. HADZİHUSEİNOVİC, Salih Sıdkı Muvekkit, PovUest Bosne, (prevodioci Lamija Hadziosmanovic, Fehim Nametak, Salih Trako), 2 Cilt, Sarajevo PELİDİJA Enes -Feridun Emecen, 'İsa Bey", Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXII, s PEPİÇ, Adnan, "Üsküp Beyi İshakoğlu İsa Bey'm Osmanlı Hakimiyetinin Kosova, Sancak ve Bosna Topraklarına Girmesindeki Rol ve Önemi ( )", A.Ü. Sosyal Bilimler Enst. Master Tezi, Ankara ŞAFAK, Nurdan,"Osmanlı'da Yetim ve Fakir Çocuklar İçin Eğitim Kurumları", Dem Dergisi, Yıl 1, Sayı 3, s TURUHELKA, C. Tursko-Slovjenski spisi dubrovacke arhive, Sarajevo 1911 UZ, Ali, "Saraybosna'da İsa Bey Mevlevihanesi", Selçuk On. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 2 /Mayıs 1996, s UZUNÇARŞILI, Osmanlı Tarihi, C. I, 6. Bsk. TTK. Yayınları, Ankara 1995; C. II, 7. Bsk, Ankara