BEZELYE (Pisum atf/vtrm)*nin TAVUKLARIN BESLENMESİNDE KULLANILMASI (DERLEME)

Transkript

1 Yüzüncü Yıl Üniversitesi,Ziraat Fakültesi Dergisi, (1): ISSN BEZELYE (Pisum atf/vtrm)*nin TAVUKLARIN BESLENMESİNDE KULLANILMASI Ahmet AYDIN (1) Ali KARABULUT (2> Hüsrev DEMİRULUS (I) Duran BOLAT (3) (DERLEME) ÖZET: Protein ve nişasta bakımından zengin olan bezelye, hububat proteinini takviye etmesi bakımından önem taşır. Acı maddeler içermediği için hayvanlar tarafından sevilerek tüketilir. Tavukların rasyonlanna ilave edilmesi ile onların değişik performansları üzerine olan etkisi, kontrol grubu ile karşılaştırıldığında önemsiz (P> 0.05) bulunmuştur, %30'a kadar rasyonlara ilave edilmesiyle herhangi bir olumsuz etkisi görülmediği bildirilmektedir. Bezelyenin önemli bir protein ve enerji kaynağı olması sebebi ile tavukların beslenmesinde kullanılmasının faydalı olacağı kanaatindeyiz. USE OF PEAS (Pisum sativum) İN CHICKEN NUTRITION ABSTRACT: Peas which have a rich protein and starch content are important to complete careal proteins. it has been consumed well by the animals. Because of absence of bitter matters. it is informed that when the peas vvere added to the chicken feeds by 30 %, their effects the different performance were not signiticant (P 0.05) compored by control group. Our opinion that peas wil! be usefiıi when use as a source of protein and energy in chicken feeding. Kej'vvords: Pea, chicken nutrition. GİRİŞ Dünya ülkelerindeki gelişmeye paralel olarak ülkemizde de bilhassa son yıllarda konservecilik sanayiinin de gelişmesiyle bezelye yetiştiriciliğine tl) Yüzüncü Yil Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, VAN (2) Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü.BURSA o> Yüzüncü Yil Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, VAN 41

2 hız verilmiş ve üzerinde hassasiyetle durulan bir kültür bitkisi halini almıştır. Gerek taze ve gerekse konserve sanayiinde kullanılan şekli ve dondurulmuş taneleri ile sebzeler içerisinde ön sıralan almaktadır yılında ABD.'de tüm bezelye üretiminin yaklaşık beşte biri dondurulmak üzere soğuk hava depolarına gönderilmiştir. Konservecilik sanayii gelişmeden önceki yıllarda taze dane hayvan yemi ve bazı yerlerde de kışın kuru dane yem olarak kullanılması sebebi ile üretim pek fazla değildi. Fakat son yıllarda kalite bakımından üstün bir besin madde kaynağı olduğu anlaşılmış ve üretime hiz verilerek gittikçe büyük gelişmeler sağlanmıştır (1). Bezelye genellikle insan yiyeceği olarak değerlendirilmekle beraber hayvanlar için dane yem olarak da kullanılır(2,3). Bezelye'de acı tat maddeleri ihtiva etmediğinden hayvanlar tarafından sevilerek tüketilir. Bu özelliği ve yüksek sindi rilebi liri iği ile özellikle besi hayvanlari için ideal bir yemdir. Genç hayvanlarda kullanılırken metionin ve metionince zengin diğer yemlerle desteklenmesi gerekir. Bezelyedeki ham besin maddeleri her tür hayvanda yüksek bir sindirilebilirliğe sahiptir. Yanlız tavuklardaki sindirim diğer hayvanlara göre biraz daha geridir (2). Bu makalede bezelyenin kanatlı rasyonlarında gerek yumurta verimi ve gerekse besi performansı üzerine ne gibi etkilerinin olduğu çeşitli araştırmacıların yaptığı çalışmalardan örnekler verilerek açıklanmaya çalışılacaktır. BEZELYENİN MENŞEİ VE TARİHÇESİ Tüm bezelye türleri eski dünya menşeylidir. Avrupa içlerinden, Akdeniz çevresi, Ön Asya ve Orta Asya'ya kadar uzanan çok geniş bir alanda bezelye türleri doğal olarak yetişmektedir(4), İsviçre'nin tarih öncesi göl kentlerindeki kalıntılarda bulunan bezelye tohumlarının 5000 yıllık olduğu tespit edilmiştir (1). Yurdumuzda Burdur Hacılar (M.Ö. 7000), Konya Çatalhöyük (M.Ö. 5600) ve Konya merkez (M.Ö. 5250)'de yapılan kazılarda yabani bezelye tohumlarına rastlanmıştır (4). DÜNYADA BEZELYE ÜRETİMİ Taze sebze ve kuru dane olarak tüketilen bezelye, 1986 yılı değerlerine göre 52.3 milyon hektar olan dünya yemeklik dane baklagil üretimi alanlarının % 18.3'ünü, 47.3 milyon ton olan üretimin ise % 30.2'sini ihtiva etmektedir. Çizelge l'de de görüldüğü gibi 10.6 milyon ton olan dünya bezelye üretiminin 2.5 milyon tonu Asya'da üretilmektedir. Ekiliş alanı yönünden ilk sırayı Asya kıtası alırken, üretim yönünden Avrupa ilk sırayı almaktadır. Ül- 42

3 keler itibariyle üretim yönünden Rusya ilk sırayı alırken, Türkiye son sıralarda yer aimaktadır(l 5 5). Ekim alanı yönünden ise ilk sırayı Çin almaktadır(i). Çizelge 1. Kıtalara ve Başlıca Bezelye Üretiminin Yapıldığı Ülkelere Ait Ekim Alanı, Üretim Miktarları ve Verimleri. Kıta, Ülke Asya (Rusya hariç) Afrika Avrupa(Rusya hariç) G Amerika K.Amerika Okyanusya Rusya Çin Hindistan ABD. İngiltere Ekim Alanı (1000 Ha.) (F.A.O. Production Yearbook, 1979) TÜRKİYE'DE BEZELYE ÜRETİMİ Üretim (1000 T) Verim (Kg/Da) yıllan arasında dönemde Türkiye'de bezelye ekiliş alanlarının yıllan arasında en yüksek düzeye ulaştığı dikkati çekmektedir. Sonradan bir azalma meydana gelmişse de 1977'de tekrar yükselmeye başlamıştır. Çizelge 2. Türkiye'de Bezelye Üretiminin Bölgelere Göre Dağılışı Bölgeler Marmara Ege Akdeniz Karadeniz Orta Kuzey Anadolu Orta Doğu Anadolu Orta Güney Anadolu Kuzey Doğu Anadolu (Tarımsal Yapı ve Üretim, 1980) Üretim (Ton) Toplam üretimin %'si

4 Çizelge 2'de görüleceği gibi ekiliş yönünden Marmara bölgesi ilk sırayı almaktadır. Bu bölgeyi Akdeniz, Karadeniz ve Orta Kuzey Anadolu izlemektedir. Üretim yönünden incelenecek olursa, yine ilk sırayı 1879 ton ile Marmara bölgesi almaktadır. En fazla bezelye üreten ilimiz ise 1472 ton ile Bursa' dır. Güneydoğu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgesindeki illerde ise üretim yok denecek kadar azdır(l). BEZELYE ÇEŞİTLERİ Kültür bezelyelerini morfolojik bitki özelliklerine göre Dillingen şöyle sınıflandırmıştı^ 1): 1. Pisum sativum L.: Kültür Bezelyesi. a. Var. elatius Beck: Yabani Bezelye b. Var. arvense L.: Yem Bezelyesi. c. Var. glaucospermum Alef: Toparlar, yeşil bezelye d. Var. medullare Alef.: Buruşuk Bezelye. e. Var. saccharatum Ser.: Şeker Bezelye. f. Var. macrocarpum Ser.: Kılınç Şeker Bezelye. g. Var. umbellatum Ser.: Bodur Şeker Bezelye. Salavgava 1948'de bezelye çeşitlerini menşe aldıkları gen merkezlerine göre sınıflandırmıştır(5). 1. Ssp. transcavcasium Gov.: Kafkasya alt türü 2. Ssp. asiaticum Gov.: Asya alt türü. 3. Ssp. comucune Gov.: Adi Bezelye. BEZELYENİN BESİN MADDE YAPISI Çizelge 3 incelendiği zaman bezelyenin gerek ham protein ve gerekse nişasta yönünden zengin olduğu görülür. Proteininde globulin ve albumin bulunur. Bezelye proteini hububat proteinini önemli derecede takviye eder. Fakat soya proteini kadar tamamlayamaz. Çünkü bezelye proteininde methionin eksiktir. Dolayısıyla amino asit sınırlayıcı durumdadır. Bu nedenle bezelye proteininin tavuk beslenmesinde hayvansal protein yerine soya proteini gibi büyük miktarlarda kullanmak mümkün değildir. Bunun yanında ruminantlarda tek protein kaynağı olarak başarılı sonuçlar vermektedir(2). Bezelye yağ bakımından fakir yemlerden birisidir. N'siz öz maddeler bakımından baklagiller arasında en zengin durumdadır. Buradaki karbonhidratlar çoğunlukla nişastadan ibarettir. Ca bakımından fakir, P ve K bakımından zengindir. Vit A değeri bakımından yeşil renkli tohumlar san mısır danesi kadar zengindir. Bezelye tohumu yüksek sindirilebilirliğe 44

5 Çizelge 3. Bezelyenin Besin Madde Kompozisyonu. Kuru Madde 87.0 HP(%) HY(%) HS(%) N'siz öz Ham Kül(%) madde(%) sahiptir. Acı maddeler ihtiva etmediği için tüm hayvanlara kuvvetli yem veya semirtme yemi olarak verilebilir. Kümes kanatlılarının beslenmesi için de iyi bir yemdir. Ancak diğer hayvanlar kadar bezelyeyi iyi sindiremediklerinden rasyonlara % 10'dan fazla katılmaması önerilmektedir (3, 6). Tavuk rasyonlarina gerekli proteinin yarısı bezelye proteini ile karşılanabilir. Bezelye ve balık unu çok iyi bir kompozisyon oluşturur. Bilhassa hindi ve ördek semirtmesinde bezelye iyi bir yemdir ve etin kalitesini arttırır (3). Süt ineklerinin yem rasyonlarinda bezelyeyi kg kadar kullanmak mümkündür. Bu miktar bezelyenin, arpaya göre süt ve yağ miktarı üzerine daha olumlu etki yaptığı tespit edilmiştir. Koyunların besisinde ise 100 kg canlı ağırlık için kg bezelye iyi bir et birikimi sağlar(2). BEZELYENİN KANATLI RASYONLARİNDA KULLANILMASI İLE İLGİLİ YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR a. Broiler rasyonlarina bezelye ve bakla ilave edilerek yapılan bir besi çalışmasında 1700 adet hubbard tipi civciv kullanılmış ve deneme 42 gün sürmüştür. Deneme sonuçlan Çizelge 4'te görülmektedir. Burada besi ve karkas analizi yapılmış ve gruplar arasında önemli bir fark görülmemiştir. % 30'a kadar rasyonlara bezelye katılmasının bir sakıncası olmadığı bildirilmektedir (7). Çizelge 4. Yemleme Programı ve Deneme Sonuçlan Grup Oran (%) 1.Kontrol (% 0) 2. Bezelye (%30) 3.Bakla (%30) 4. Bezelye (%30)+ Bakla (%30) Ağ.Art. (kg) Yemden Yarar Protein (%) , Yağ (%) But Kalitesi PUAN Yumuşaklık-Lezzet

6 b. Broiier rasyonlanna bezelye ilave edilerek besi ve karkas özelliklerinin incelendiği bir çalışmada, toplam 624 hayvan kullanılmıştır. Hayvan^ lar 4 gruba ayrılmış ve her gruba farklı oranlarda bezelye ihtiva eden rasyonlar yedirilmiştir. 42 gün süren deneme neticeleri Çizelge 5'te görülmektedir. Çizelge 5 incelendiğinde besi ve karkas özellikleri açısından gruplar arasinda önemli bir fark olmadlği görülmekte ve yine %30'a kadar rasyonlara bezelye ilave edilebileceği görülmektedir. Çizeige/5. Yemleme Programı ve Deneme Sonuçlan (8). Gurup, 2 3*..4 Bezelye(%) O(Kontrol) Ağ.Art(kg) YenvYar Değerlendirilebilir Et(%) Karkas Yağı(%) c. Broilerîerde et kalitesini test etmek için yapılan başka bir çalışmada, hayvanlara farklı oranlarda bezelye ihtiva eden rasyonlar yedirilmiş ve 42 gün süren deneme neticesinde her guruptan 12 hayvan seçilerek et kalitesi ölçülmüştür. Çizelge 6'da da görüleceği gibi et kalite özellikleri yönünden gruplar arasında önemli bir fark görülmemiştir. Burada dikkati çeken nokta, bezelye oranı arttıkça etteki protein muhtevasının da artmış olmasıdır. Çizelge 6. Yemleme Programı ve Deneme Sonuçlan(8). Grup I Rasyondaki Bezelye(%) O(Kontrol) Protein Muh.(%) Yağ Muh.(%) Kalite Derecesi Linoleik Asit d. Yumurtacı tavukların rasyonlanna bezelye ilave edilerek soya ile kıyaslaması yapılan bir çalışmada 225 adet piliç kullanılmıştır. 46 hafta süren denemenin 22. haftasından itibaren her guruptan 32 adet piliç seçilerek özel bölmelere konmuş ve yumurtlamayı izleyen dönemlerde hayvanların değişik performanslan ölçülmüştür. Neticeler Çizelge 7'de görülmektedir. Çizelge incelendiğinde iki grup arasındaki farkların istatistiki olarak önemsiz 46

7 (P> 0.05) olduğu görülmektedir. Buna dayanarak bezelyenin soyaya alternatif bir yem olarak kullanılabileceği söylenebilir. Çizelge 7 Deneme Sonuçlan(9) Muamele Ağ. Art. Yum.Ür Yum.Ağ. Döliülük Çıkış Yemleri (Kg) (%) (gr) (%) Gücü(%) Soya 0.578± ± ± ±6.22 Bezelye 0.556± ± ± ± e. Yumurtacı Leghora'larda yüksek performans için soya yerine bezelyenin kullanıldığı bir çalışmada kilograma 300 gr (% 30) bezelye kullanılmasının herhangi bir olumsuz etkisi olmadığı anlaşılmıştır. Ancak daha yüksek kullanılması halinde son dönemlerde yumurta verimini olumsuz etkilediği (P >0.01) görüldüğü ve organlar incelendiğinde ise zehirli bir birikintiye rastlandığı bildirilmektedir 10). SONUÇ Yapılan çalışmalardan da anlaşüacaği gibi bezelyenin kanatlıların değişik performansları üzerine olan etkisi, kontrol gurubu ile karşılaştırıldığında istatistiki olarak önemsiz (P> 0.05) olduğu görülmektedir. Bezelyenin protein ve nişastaca zengin olması ve hububat proteinini önemli derecede takviye etmesi bakımından önem taşır Methionince yeterli olmaması sebebi ile soya proteininin yerini tam olarak tutamaz. Methionince takviye edilmesi gerekir, Her ne kadar kanatlılar diğer hayvanlar kadar bezelyeyi iyi sindiremiyor ve bundan dolayı % 10'dan fazla yemlere katılması istenmiyorsa da yapılan çalışmalar % 30'lara kadar yemlere katılabileceğini göstermektedir. Bu sebeple hem bir protein, hem de bir enerji kaynağı olması hesabıyla da ülkemizde bezelye tarımının yaygınlaştırılmasının büyük faydalar sağlayacağı kanaatindeyiz. KAYNAKLAR l.akçin, A., Yemeklik Dane Baklagiller. Selçuk. Üniv. Ziraat Fak Yay. 8, Konya. 2ŞehiraIi,S.,1988. Yemeklik Dane Baklagiller. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay.No: 1089, Ders Kitabı 314 s, Ankara. 47

8 3.Akyıldız,R.,1969. Yemler Bilgisi. Ankara Üniv. Ziraat Fak Yay. 380 Ders Kitabı 136 s, Ankara. 4.Açıkgöz,E.,1986. Yem Bitkileri. Uludağ Üniv. Ziraat Fak.Yay. Bursa. 5.Ergül. M., Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. Ege Üniv. Ziraat Fak.Yay. 487, İzmir. 6.özen,N., A.Çakır, S.Haşimoğlu ve A.Aksoy,1993. Yemler Bilgisi ve Yem Teknolojisi. At. Üniv. Ziraat Fak. Ders Notlan 50 Erzurum. 7.Würzner,R, F.Lettner and J.Eder, Peas (Pisum sativum L.) and Fieîd Beans (Vicia faba) in Diets from Broiler Chickens. Bodenkultur. 39(3), Lettner,F., J.Stelzl and H.Würzner,1985. Inset of Peas (Pisum sativum L.) in the Broiler Ration 1. Influence on the Fattening and Slaughtering Characteristics. Die Bodenkultur.. 36(4), Kill,D.R. and T.F.Savage, Reproductive Performance of Dvvarf Breeder Pullets Fed Yellow?eas(Pisum sativum L.) Var. Miranda, Animal Feed Science and Tecnology. 40(1), Castanon,J.I.R. and J.Perez-Lanzac, Substitution of Fixed Amount of Soyabean Meal Fieldbean (Vida faba) Sweet Lupinus (Lupinus alba), Peas (Pisum sativum) and Wetches (Vicia faba) in Diets for High Performance Laying Leghorn Hens, British Poultry Science, 31(1),