LABORATUVAR GÜVENLİK REHBERİ

Transkript

1 ŞAHİNBEY ARAŞTIRMA VE UYGULAMA HASTANESİ LABORATUVAR GÜVENLİK REHBERİ Hazırlayan Süleyman İBİLİ Biyokimyager Kontrol Eden Funda BATMAZOĞLU Kalite Koordinatörü Onay Prof. Dr. Metin KILINÇ Başhekim Yardımcısı / Tesis Komitesi Başkanı Kalite Yönetim Temsilcisi Onay Prof.Dr. Mehmet TARAKÇIOĞLU Merkez Laboratuvar Koordinatörü Prof. Dr. Levent ELBEYLİ Başhekim Onay/Yürürlük Tarihi: /7

2 1. LABORATUVARDA GENEL GÜVENLİK KURALLARI 1.1 Risk Analizi: Laboratuvar çalışmalarında muhtemel tehlike; çalışılan materyalin niteliği, maruz kalma yolu, laboratuvar çalışanlarının deneyimi gibi faktörlerle birlikte düşünülür. (Bkz: Çalışan Güvenliği Komitesi tarafından hazırlanan Risk Haritası ve Risk Değerlendirme Tablosu) Yapılacak analizin tam bir güvenlik içinde, en az hata ile ve olabildiğince çabuk gerçekleştirilmesi gerekir. Bu da ancak çalışılan laboratuvarda çok dikkatli ve düzenli olmakla, uygulanacak yöntemlerin çok iyi bilinmesiyle ve hata kaynaklarının minimuma indirilmesiyle başarılabilir. 1.2 Kişisel Koruyucu Ekipman: Giysiler: Güvenli çalışma ortamının sağlanmasındaki basamaklardan biri koruyucu iş elbiselerinin giyilmesidir Laboratuvar önlüğü: Kumaştan yapılmış olmalı, uzun kollu olmalı, yakası daima ilikli tutulmalı ve bulaşma olduğunda derhal çıkarılmalıdır Çalışma giysisi: Çalışma yapılırken tek kullanımlık önlük kullanılır Eldivenler: Çalışma risk niteliğine uygun tipte olmalıdır. Delinme, yırtılma ve kirlenmede hemen değiştirilmelidir. Eldiven takılı iken kesinlikle temiz yüzeylere dokunulmamalıdır. Eldivenler tek kullanımlıktır, işi bittiğinde tıbbi atık torbasına atılır Göz/Yüz Koruyucular: Yüz kapatıcı, gözlük, güvenlik camı Maskeler: Maruz kalma niteliğine uygun tipte olmalıdır. (Bakteriyoloji, Tüberküloz, Mikoloji Laboratuvarında N95, diğer mikrobiyoloji laboratuvarlarında cerrahi maske ) 1.3 Laboratuvar Personelinin Güvenlikle İlgili Uyması Gereken Kurallar: Laboratuvarda çalışırken tüm güvenlik kurallarına uyulmalı ve uygun laboratuvar kıyafeti giyilmelidir. Amaca uygun kişisel koruyucu ekipman (eldiven, maske, gözlük, laboratuvar önlüğü) kullanılmalıdır Kendisinin ve diğer kişilerin sağlık ve güvenliğini olumsuz etkileyecek davranışlardan kaçınılmalıdır Güvenli çalışma ortamı için laboratuvar çalışmalarının yapıldığı alana ziyaretçilerin ve hastaların girmesini engellemek için uyarıcı levhalar bulunmalıdır Herhangi bir madde ile direkt temas sonrasında, laboratuvar dışına çıkışta eller EI Hijyeni Talimatı na göre yıkanmalı ve alkol bazlı el antiseptiği ile dezenfekte edilmelidir Laboratuvardaki bir çözücü bileşiğini anlamak için şişesindeki etiket okunmadan asla solunmamalı ve tadılmamalıdır Asla ağızla pipetleme yapılmamalıdır Laboratuvarda yetkili olunmayan deneyler yapılmamalı, eğitimi alınmayan veya kullanılmasına izin verilmeyen hiçbir cihaz kullanılmamalıdır Cihazlar ve keskin uçlu aletler kullanılmadığı zaman kapatılmalıdır Çalışma yapılacak ortamda patlayıcı, yanıcı, yakıcı ve biyolojik maddelerin olup olmadığı kontrol edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır Toksik, enfeksiyöz veya radyoaktif materyal bulunan laboratuvarlarda yiyecek içecek yenilmemeli ve bulundurulmamalıdır. Bu amaçla belirlenen alanlar kullanılmalıdır Reaktif içeren şişeler ya da cam malzeme hiçbir zaman boyun kısmından tutulmamalı; malzemenin boyutuna göre bir ya da iki elle ana gövde kısmından tutulmalıdır Çalışma bitiminde kullanılan malzemelerin temiz ve düzenli kalması sağlanmalıdır Analiz yapılan bölümler, çalışan personelin rahatça hareket etmesine olanak sağlayacak şekilde düzenlenmelidir. 2/7

3 2. LABORATUVARDA KİMYASAL GÜVENLİK KURALLARI: 2.1 Tehlikeli Kimyasalların Tipleri: Fiziksel Sağlık açısından - Patlayıcı - Yanıcı - Reaktif - Toksik etki - Koroziv etki 2.2 Klinik ve Laboratuvarlarda Yaygın Olarak Kullanılan Reprodüktif Ajanlar: Glutaraldehit Formaldehit Ksilol Entellan - Erkek üreme sistemi için zararlıdır. Bu ajan aynı zamanda aşındırıcı ve toksiktir. Dezenfektanların içeriğinde bulunmaktadır. -Doku fiksatörü olarak kullanılır. -Doza bağlı olarak, göz, burun ve boğazda iritasyon, pulmoner ödem, kontakt dermatit ile karsinojen, mutajen ve teratojen etkilidir. -Göze sıçraması durumunda kalıcı hasar yapabilir, derhal suyla yıkanmalıdır. -Kuvvetli oksidanlar ile şiddetli reaksiyona girerek yangın ve patlamaya neden olabilir. -Buharları havadan ağır olduğundan zeminde yayılarak uzak mesafelerde tutuşmalara neden olabilir. -Solunum, oral veya temas yoluyla vücuda girdikten hemen sonra kana geçer, akciğer ve karaciğerde parçalanır ve metilhipürik asit olarak idrarla atılır. -İdrarda metilhipürik asit düzeyine bakarak maruziyet düzeyi saptanabilir. Bir kısmı ise değişmeden solunum havasıyla atılır. -Uzun süreli maruz kalma ile santral sinir sistemi depresyonu, kontakt dermatit yapmaktadır. Deriyi tahriş edicidir. Teratojenik, ebriyotoksik etkilidir. -Yanıcıdır. Solunduğu ve deri ile temas etmesi durumlarında zararlıdır. 3/7

4 2.3 Tehlikeli Kimyasalların Güvenlik Sembolleri: BİYOTEHLİKE E: Patlayıcı Özelliği: Ekzotermik olarak reaksiyona giren kimyasallardır. Ateşe yaklaştırıldıklarında patlayabilirler. Önlem: Ateşten, ısıdan, darbeden, sürtünmeden uzak tutulmalıdır. Xi: Tahriş Edici Özelliği: Aşındırıcı olmamasına rağmen deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması iltihaplara yol açabilir. Önlem: Göz ve deriyle temasından kaçınılmalıdır. F: Şiddetli Alev Alıcı Özelliği: Parlama noktası 21 ºC nin altında olan kolay alev alan sıvılar ile kolay tutuşan katıları belirtir. Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdırlar. Xn: Zararlı Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir. Önlem: İnsan vücuduyla teması engellenmelidir. F+: Çok Şiddetli Alev Alıcı Özelliği: Alevlenme noktası 0 ºC nin altında, kaynama noktası maksimum 35 ºC olan sıvılardır. Normal basınç ve oda sıcaklığında havada yanıcı olan gaz ve gaz karışımlarıdır. Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdırlar. O: Yükseltgen Özelliği: Organik peroksitler, herhangi bir yanıcı madde ile temas etmeseler bile patlayıcı özelliği olan yükseltgen maddelerdir. Diğer yükseltgenler ise, kendileri yanıcı olmasalar bile, oksijen varlığında alev alabilirler. Önlem: Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdırlar. Bu tür maddeler alev aldıktan sonra müdahale etmek zordur. T: Zehirli Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla teması engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır C: Aşındırıcı Özelliği: Canlı dokulara zarar verir. Önlem: Gözleri, deriyi ve kıyafetleri korumak için özel önlem alınmalıdır. Buharları solunmamalı, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır. T+: Çok Zehirli Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla temasından kaçınılmalıdır. Temas edilmesi halinde derhal tıbbi yardım alınmalıdır. N: Çevre için zararlı Özelliği:: Bu tur maddelerin ortamda bulunması, doğal dengenin değişmesi acısından ekolojik sisteme hemen veya ileride zarar verebilir. Önlem: Risk göz önüne alınarak bu tur maddelerin toprakla ve çevreyle teması engellenmelidir. 4/7

5 2.4 Kimyasal Maddelere Karşı Alınması Gereken Tedbirler: Laboratuvarda bulunan kimyasal maddeler uluslararası standart uyarı sembolleriyle etiketlenmelidir Çalışılan ortamda sadece işlem için gerekli olan kimyasal madde bulundurulmalıdır Kimyasal madde ile çalışma sırasında mutlaka kişisel koruyucu ekipmanlar kullanılmalı, herhangi bir kimyasal madde ile direkt temas sonrasında mutlaka eller yıkanmalıdır HCl, eter, ksilol, fenol, iodum alkol, el ve yüzey dezenfektanları ve cihaz solüsyonları nötralize edilerek atılır ya da tehlikeli, tıbbi, kimyasal atık bidonlarında toplanır Kimyasal atık, atık taşıma görevlisi tarafından taşınarak kimyasal atık deposunda toplanır Kimyasal maddeler zeminde olmayacak şekilde en az 20 cm yükseklikte saklanmalıdır İstenilmeyen zararlı kimyasal atıklar uygun taşıyıcılarda toplanmalıdır Çalışanlara kullandıkları kimyasallar hakkında eğitim verilmelidir Herhangi bir enfeksiyöz materyalin ya da reaktifin dökülmesi durumunda laboratuvar birim sorumlusu ve laboratuvar uzman hekimiyle temasa geçilip uygun dezenfektanla temizliği yapılmalıdır. 2.5 Kimyasal maddeye maruz kalındığında yapılacaklar: Cilde Kimyasal Sıçraması: Tahriş olmuş göz dakika kadar bol su ile yıkanır. Eldiven ve kıyafetler su ile yıkandıktan sonra çıkarılır Kontamine giysiler hemen çıkartılır, sızdırmaz poşete konularak, sıkıca kapatılır Poşetin üzeri kimyasal bulaş olarak etiketlenerek birimden uzaklaştırılır Göze Kimyasal Sıçraması: Tahriş olmuş göz kapağı açılarak su/göz solüsyonları ile en az dakika yıkama işlemi uygulanır. (Tek göz etkilenmişse diğer göz yıkama eyleminden korunmalıdır.) Yıkama esnasında parmaklarınızla göz kapakları açılır ve gözbebeği farklı yönlere oynatılır Yıkamanın etkinliği açısından varsa kontakt lensler hemen çıkarılmalıdır Steril veya temiz bir yara bezi ile kapatılır Tıbbi yardım alınmalıdır Laboratuvar sorumlusuna haber verilir Kimyasalın Yutulması: Ağız yolu ile bulaş olduğunda; su ile ağız çalkalanır. Takma diş varsa çıkarılır Kusmayacak kadar, yavaş yavaş su içirilir. Kusma eğilimi başlarsa, sıvı verilmesine devam edilmemelidir Kişi asla kusturulmamalıdır. Çünkü yutulurken boğazı ve yemek borusunu yakan bir madde (kostik soda gibi) kusturulmaya çalışılırken tekrar yanıklara neden olacaktır Kusma varsa, akciğerlere kusmuğun kaçmaması için baş aşağıda tutulmalıdır Bilinci yerinde değilse yaralının başı veya tüm vücudu mutlaka sol tarafa döndürülmelidir Tıbbi yardım alınmalıdır Mutlaka yutulan maddenin özellikleri öğrenilmeli ve tıbbi destek sırasında bildirilmelidir. 5/7

6 Kimyasalın Solunması: Solunum yolu ile formaldehit, ksilol ve entellan yüksek miktarda alındığından çalışan ortamdan uzaklaştırılır ve temiz havaya çıkarılır Nefes durması durumunda (göğüs kafesi hareket etmiyor ve cilt rengi değişiyorsa) tıbbi destek gelene kadar ağızdan ağza ya da ağızdan buruna suni solunum yaptırılır Mutlaka solunulan gazın özellikleri öğrenilmeli ve tıbbi destek sırasında bildirilmelidir Maruz kalan kişiye yardım etmek için ağız ve burun, gaz maskesi ya da ıslak bir mendille kapatılarak içeri girilmelidir Gaz kokusu olan ortamda bir patlama ihtimaline karşı kibrit, çakmak vb. yakılmamalı, elektrik düğmelerine dokunulmamalıdır Yoğun duman varsa çömelerek ya da yerde sürünerek ilerlenmelidir Yüzey kontaminasyonu: Laboratuvar kapılarını kapatarak/kilitleyerek ve uyarı yazısı asarak dökülme bölgesi izole edilir Dökülen kimyasalın yayıldığı bölge sınırlanır Çalışanlar uyarılır; dökülme 5 litreden fazla ise veya çok tehlikeli bir madde döküldüyse alan boşaltılır. Elektrik düğmeleri ve gaz vanaları kapatılır Dökülen madde uygun şekilde temizlenir Kontamine malzeme uygun etiketli atık kutusuna atılır. (Bkz: Atık Yönetim Talimatı) Laboratuvar sorumlusuna ve sorumlu uzman doktoruna haber verilir. 3. YANICI PARLAYICI VE PATLAYICI MADDELER ( YANGIN GÜVENLİĞİ) 3.1 Yangın çıkış kapısı ve yangın merdivenlerinin yönlendirici levhası olmalıdır. 3.2 Acil yangın çıkışları, yangın söndürme tüplerinin kullanımı, alarmların nerede bulunduğu, tahliyede birincil ve ikincil öncelikli olanların neler olduğu konusunda personel eğitilmelidir. (Bkz: Eğitim Planı) (Bkz: Hastane Afet Planı) 3.3 Yangın güvenliğini sağlamaya yönelik koridor ve merdiven boşlukları güvenli bölgeler olarak düzenlenmelidir. Bu bölgeler herhangi bir depolama için kullanılmamalıdır. 3.4 Gaz kaçaklarına dikkat edilmelidir. Yanıcı ve patlayıcı maddelerle çalışma, uygun havalandırma koşullarında ve alev/ kıvılcımdan uzakta yapılır. 3.5 Yangın anında patlayıcı madde, cihaz ve kimyasallar uzaklaştırılmalıdır. 3.6 Yangın bölgesindeki kapılar kapatılmalıdır. Yangın durumunda asansörler asla kullanılmamalıdır. 4. ELEKTRİK GÜVENLİĞİ 4.1 Elektrik kabloları ve bağlantılarının olduğu her yerde elektrik çarpması veya yangın tehlikesi vardır. 4.2 Cihazlar kullanmadan önce kontrol edilmelidir. Elektrikli aletlerin çıplak kabloları derhal değiştirilmelidir. 4.3 Yeni cihazların kullanımıyla ilgili yeterli bilgi edinilmeli, cihazlarla ilgili hatalar rapor edilmelidir. 4.4 Elektrikli cihazlar ve bağlantılar ıslak elle tutulmamalıdır. Üzerine sıvı dökülmüş cihazlar kullanılmamalıdır. 4.5 Cihazın altında sıvı birikmesi önlenmelidir. 4.6 Çalışanlar gerekli talimatları almadan görevleri dışında arızaya müdahale etmemelidir. Arıza durumunda elektrik teknisyenleri aranarak zaman geçirilmeden sorun çözümlenmelidir. 6/7

7 5. BİYOLOJİK GÜVENLİK 5.1 Biyolojik Riskler: Hastanemiz mikroorganizmalarla çalışmada ve mikroorganizmanın patojenitesi (risk grubu) ile laboratuvar teknikleri, güvenlik ekipmanı ve laboratuvar bina tasarım özelliklerine göre BGD2 (Temel biyo güvenlik ) düzeyine girmektedir. 5.2 Kan ve Vücut Sıvılarının Bulaşma Durumlarında: İğne batması veya kesilme durumunda yara yeri su ve sabunla yıkanır Ağız, burun, deriye sıçrama olduğunda bulaşan materyal bol su ile uzaklaştırılır Göze sıçrama durumunda temiz su veya serum fizyolojik ile yıkama yapılır Biyolojik bulaş olan bölge yıkandıktan sonra uygun antiseptik ile dezenfekte edilir Tedavi ve tavsiyeler için enfeksiyon komitesine ve enfeksiyon hekimine başvurulur. 6. LABORATUVAR GİRİŞ VE ÇIKIŞLARA İLİŞKİN KURALLAR 6.1 Laboratuvara, laboratuvar çalışanları dışında giriş çıkış yasaktır. 6.2 Laboratuvar teknik alanlarının kapıları şifreli ve yetkisiz girişlere engel olacak şekilde düzenlenmiştir. 7. TEMİZLİK, DEZENFEKSİYON VE STERİLİZASYON Laboratuvarın her bölümünde temizlik, dezenfeksiyon işlemleri Hastane Genel Temizlik Planı na göre periyodik olarak yapılır, kayıtları tutulur. 7/7