YÖNETİCİ ÖZETİ. Dış Politika

Transkript

1 YÖNETİCİ ÖZETİ Dış Politika Türkiye ve Rusya Soğuk Savaş döneminde, karşı bloklarda olmalarına rağmen, aynı coğrafyada olmalarının etkisiyle işbirliği yapmanın farklı yollarını bulmuşlardır li yıllarda karşılıklı olarak terörizmle ilgili güvenlik endişelerinin geride bırakılmasıyla birlikte ikili ilişkiler ilerlemiş ve özellikle iktisadi alanda gelişmiştir. Bu dönemde Üst Düzey İşbirliği Konseyi (ÜDİK), Toplumsal Forum ve Ortak Stratejik Planlama Grubu (OSPG) gibi oluşturulan kurumsal mekanizmalar ikili ilişkilerin daha da ileri götürülmesi adına önemli bir zemin hazırlamıştır. Mevcut durumda Türk-Rus münasebetlerinin en önemli karakteristiği olan ilişkilerin kompartmanlara ayrılmış olması, ilişkilerde önemli yol alınmasını mümkün kılmıştır. Bununla birlikte bölgesel işbirliği oldukça sınırlı kalmıştır. Yine de anlaşmazlık durumlarında taraflar birbirlerinin dış politika tercihlerine saygı göstermekte, farklı yaklaşımlar benimsemelerine rağmen diyalog kanallarını açık tutmaktadırlar. Diplomasinin sağladığı şeffaflık neticesinde ise karşılıklı tehdit algıları azalmaktadır. Önümüzdeki süreçte bunun bir adım daha ileri taşınarak Türk-Rus ilişkilerinde yakalanan ivmenin iki ülkenin paylaştığı coğrafyada işbirliğine yansıtılması, bölgesel istikrar ve ortak çıkarlara hizmet edecektir. Türkiye ve Rusya nın bulunduğu coğrafyada Suriye, Afganistan ve Avrasya bölgesindeki dondurulmuş çatışmalar, siyasi ve ekonomik istikrarsızlık ve aşırıcılık gibi pek çok yükselen tehditler ve problemler bulunmaktadır. Söz konusu potansiyel risklerin üstesinden gelme adına problem çözme kapasitesinin geliştirilmesi iki ülke arasında stratejik ortaklığın gelişmesine katkı sağlayacaktır. Suriye Suriye de çatışmaların iki yılı aşkın bir süredir devam ettiği düşünüldüğünde bir Afganistanlaşma sürecinin ortaya çıkma potansiyeli her geçen gün daha da artmaktadır. Ülkede radikal grupların etkinliğinin arttığı gözlenmektedir. Bu süreçte devletin sağlayamadığı kontrol belli bölgelerde devlet dışı aktörler tarafından sağlanmaya başlanmıştır. Silah akışı ve zayıflayan devlet otoritesi, ülkenin bölünme ihtimaline veya sonuçta başarısız devlet e dönüşümüne yönelik tahminleri beslemektedir.

2 Türkiye şimdiye kadar sınır bölgelerinde gerçekleşen dört bombalı saldırı ve bölgeye düşen havan toplarından kaynaklanan sivil kayıplarla karşı karşıya kalmış ve mevcut durumda Suriye deki krizden en fazla zarar gören ülkelerden biridir. Dahası Türkiye Suriye de varolan güvenlik boşluklarının kalıcı hale gelmesiyle Ortadoğu nun bir istikrarsızlık alanına dönüşmesinden endişe duymaktadır. Rusya Suriye yi bölgedeki temel ortaklarından biri olarak görmektedir. Arap Baharı ile ortaya çıkan dinamikleri endişe ile takip eden Rusya nın temel hassasiyeti bölgede giderek artan radikalleşme ve Batılı ülkelerin tek taraflı olarak gerçekleştirdiği müdahaleler sonucunda uluslararası prensipler arasında yer alan egemenlik ve toprak bütünlüğü ilkelerine yönelik tehditlerin giderek güçlenmesidir. Buna ek olarak Rusya, uluslararası alanda hesaba katılan aktör olma iddiasındadır. Suriye deki insan hakları ihlalleri çok ciddi bir noktaya ulaşmıştır. Resmi rakamlara göre son iki yılda kişiden fazla insan hayatını kaybetmiş, 5 milyon kişi evlerini terk etmek durumunda kalmış ve 1 milyonu aşkın kişi de komşu ülkeler Lübnan, Türkiye ve Ürdün e sığınmıştır. Mevcut durum düşünüldüğünde Suriye konusunda öncelik, ülkedeki çatışmaların bir an önce sona ermesidir. Esed rejiminin ülke genelinde kontrölü sağlayamaması uzun vadede rejimin düşmesi veya Suriye nin başarısız devlet e dönüşmesi ihtimalini artırmaktadır. Bu bağlamda Türkiye ve Rusya, uluslararası toplumla birlikte kriz sonrası Suriye nin altyapısı ve kurumlarının yeniden inşası için bir yol haritası üzerinde çalışmalıdır. Afganistan NATO nun 2014 sonrasında Afganistan dan çekilmesiyle birlikte, ülkede bir güç boşluğu oluşacağı öngörülmektedir. Bu süreçte Afganistan daki kurumların kırılganlığı ve Taliban ın etkinliğini artırması, ülke istikrarı adına belli endişelere zemin hazırlamaktadır. İstikrarsız bir Afganistan, Orta Asya coğrafyası için ciddi bir tehdittir. Bu açıdan Rusya ve Türkiye, gerekli aktörlerin sürecin dışında kalmamaları ve sürece dahil edilmeleri noktasında birlikte hareket etmelidir. Aynı zamanda oluşturulacak bir komisyon ile 2014 sonrası dönemde muhtemel senaryolar ve bölgesel istikrar adına işbirliği alanları üzerinde ortak çalışmalar yapılmalıdır. Kafkasya ve Orta Asya

3 Kafkasya, Rusya ve Türkiye için gerek güvenlik gerekse de ekonomik çıkarlar bağlamında stratejik bir bölgedir. Bölgede aktörler arasında güven artırıcı önlemlere dönük yapıcı bir ilişkinin kurulması ve çatışma çözümüne yönelik inisiyatiflerin daha etkin hale getirilmesi bölge istikrarına hizmet edecektir. Dağlık Karabağ sorunu hem Türkiye hem de Rusya yı yakından ilgilendirmektedir. Ermenistan ve Azerbaycan ın silah harcamalarını artırması ve düşük yoğunluklu çatışmaların sürmesi bölgesel barış adına endişe vericidir. Bu süreçte Türkiye ve Rusya nın tansiyonun düşürülmesi için ortak hareket etmesi önemli iken nihai hedef, Ermenistan ve Azerbaycan ın anlaşmasını sağlayarak bölgeye kalıcı barış getirmek olmalıdır. Orta Asya, Rusya ve Türkiye için rekabet alanı olageldiyse de iki ülkenin olası işbirliği, bölgesel istikrara katkı sağlayacak büyük bir potansiyel taşımaktadır. Bu açıdan kapasite geliştirici, mevcut kurumları güçlendirici ortak platformlar oluşturulabilir. Bu sayede muhtemel siyasi veya ekonomik krizlerin daha kolay aşılması mümkün hale gelecektir. Aşırıcılık Aşırıcılık ve yabancı düşmanlığı 21. yüzyılın yükselen tehditleri arasındadır. Bununla bağlantılı olarak radikal grupların yükselişi ve asimetrik tehditler küresel çapta bir endişeye neden olmaktadır. Türkiye ve Rusya, aşırıcılık ve radikalizm konusunda bir an önce ortak hareket etmeye başlamalıdır. Ancak radikalizmi bir din veya etnik grupla ilişkilendirmeye yönelik eğilimlere karşı temkinli olunmalıdır. Anders Brevik in Norveç te gerçekleştirdiği katliam, aşırıcılığı İslam ile ilişkilendirmenin yanlış olduğunu gösteren son dönemdeki önemli olaylardan biridir. Aşırıcılığın bir dini veya milleti yoktur. Aşırıcılık bir toplumda farklılıklara ve yaşam hakkına saygı göstermeyen yıkıcı bir anlayıştır. Bu açıdan aşırıcılığı besleyen ve farklı grup ve görüşleri aşırıcılığa iten önyargılardan kurtulup, kapsayıcı bir yaklaşıma ihtiyaç bulunmaktadır.

4 Aşırıcılık konusunda Türkiye ve Rusya son dönemde büyük ölçüde tecrübe kazanmıştır. Bu alanda birlikte çalışma yapılması önemli olmakla birlikte ilk aşamada ortak bir dilin ve bakış açısının geliştirilmesi zaruridir. Güvenlik Türkiye ve Rusya nın İçişleri Bakanlıkları 2010 yılında imzaladıkları anlaşmalar ile çeşitli alanlarda işbirliği yapma konusunda irade beyan etmişlerdir. Bunun hayata geçirilmesinde Polis ve Jandarma güçleri arasında ortak eğitim programları oluşturarak bu işbirliğinin özellikle alt kademelere yayılması sağlanabilir. Bunun bir sonraki adımı ise söz konusu eğitim programlarının Orta Asya ve Kafkasya ülkelerinin güvenlik güçlerine açılması olacaktır. Bu şekilde bölge ülkelerinde kurumsal kapasitenin geliştirilmesi adına da ortak hareket edilebilir. Türkiye, Rusya ile NATO arasında daha yapıcı bir diyalogun geliştirilmesine katkı sağlayabilir. Ekonomi ve Enerji İki ülke arasında 40 milyar dolara yaklaşan ticaret hacmi, hedef olarak konulan 100 milyar doların çok gerisindedir. Bu nedenle mevcut işbirliği alanlarının yanı sıra ticari ilişkilerin çeşitlendirilmesi gerekmektedir. İki ülke ekonomik yapılarının tamamlayıcı nitelikte olması bu açıdan önemli bir fırsattır. Rus-Türk şirketleri arasındaki ortaklıkların artırılması, iktisadi ilişkileri yoğunlaştırmada etkili olacaktır. Mevcut ticaret alanlarını coğrafi ve sektörel anlamda çeşitlendirmek gerekmektedir. Bu açıdan Rusya nın son dönemde Türkiye de finans ve telekomünikasyon sektörlerindeki açılımları oldukça önemlidir. Türk müteşebbislerin Moskova dışındaki bölgelere yaptığı yatırımlar da bu şekilde değerlendirilebilir. Ancak yine de bu çabaların yeterli olduğu söylenemez. Türkiye nin 2012 yılında başlattığı yatırım teşvik programı yatırımcılara oldukça cazip imkanlar sunmaktadır. Rusya nın Sibirya, Tataristan, Başkurdistan ve Krasnodar bölgeleri hızlı bir şekilde kalkınmaktadır. Müteşebbisler bu alanlara dönük stratejiler geliştirerek söz konusu imkanlardan istifade etmenin yollarını aramalıdır.

5 Rusya ve Türkiye inşaat, turizm ve finans sektörlerinin dışında yeni alanlara açılımlar yapmalıdır. Bu açıdan innovasyon teknolojileri üzerine eğilmek iki ülkenin de yükselen pazardan artan oranda pay almalarını sağlayacaktır. Devletler arasında yoğunlaşan diyalogun yanı sıra ticaret odaları ve diğer iktisadi teşekküller arasında da iletişimin hızlandırılması ekonomik ilişkilerin gelişmesine katkı sunacaktır. Türkiye nin küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) konusunda sahip olduğu tecrübe nedeniyle büyük şirketlerin yanı sıra KOBİ lerin de ekonomik ilişkilere dahil edilmesi üzerinde durulmalıdır. Ekonomik ilişkilerin yapısı düşünüldüğünde Basitleştirilmiş Gümrük Hattı (BGH) uygulamasının geliştirilmesi ikili ticarette Türkiye aleyhine olan durumun düzeltilmesine katkı sağlayacaktır. Uygulamada sık sık yaşanan pürüzlerin giderilmesi halinde Türkiye nin ihracatının milyar dolar bandına yükselmesi beklenmektedir. Enerji alanında son otuz yılda ciddi mesafeler kaydedilmiş olup bu süreçte petrol ve doğal gaz dışında nükleer enerji konusunda da işbirliğinin geliştirilmesi kararlaştırılmıştır. Bugün Rusya, Türkiye nin en büyük dört petrol tedarikçisinden biri olup Türkiye nin doğal gaz ihtiyacının ise %59,8 ini karşılamaktadır. İki ülke arasında 10 Mart 2011 de imzalanan anlaşma uyarınca enerji alanında işbirliğinin geliştirilmesi adına önemli bir adım atılmıştır. Enerji alanında gerek Türkiye de gerekse bölgede yeni ortaklıklar üzerinde de durulmalıdır. Botaş ın özel sektöre kontrat devri ve Çalık Enerji ve Rosneft arasında işbirliğinin geliştirilmesi dikkate değerdir. Botaş ın kontrat devri sürecinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi iki taraf için de oldukça önemlidir. Lukoil in de perakende yakıt sektörüne girmesi bu anlamda önemli bir adımdır. Bu örneklere bakıldığında enerji alanında işbirliği konusunda hala büyük potansiyel olduğu görülmektedir. Yine de enerji alanındaki işbirliği daha çok Türkiye pazarı ile sınırlı olup bölgesel potansiyelin yeterince değerlendirildiği söylenemez. Türkiye son dönemde bu konuda ciddi çaba sarf etmektedir. Sektörün liberalleşmesi ve özel sektörün enerji alanındaki yatırımları Türkiye ye bu alanda kısa sürede önemli tecrübeler kazandırmıştır. Bu yönüyle Afrika, Doğu Akdeniz, Karadeniz ve Ortadoğu da konsorsiyumlar kurularak Türkiye ve Rusya bu bölgelerde ortak arama ve üretim faaliyetlerinde bulunabilir. Ankara, yurtdışında faaliyet gösteren Türk enerji şirketlerini son dönemde daha görünür bir şekilde desteklemektedir. Bunun yanı sıra önde gelen şirketler de sektördeki liberalleşme adımlarına paralel olarak enerji alanında yurtiçinde önemli yatırımlar yapmaktadır.

6 Enerji alanında Ankara ve Moskova nın izlemiş olduğu stratejiler birbirinden ayrışsa da ikili ilişkiler güven ve saygı temelinde gelişmektedir. Güvenilir bir ortak olan Rusya nın, Türkiye nin bir numaralı enerji tedarikçisi pozisyonunu uzun vadede koruyacağı söylenebilir. Ankara, Rusya nın enerji politikaları bağlamında öne çıkan Güney Akım Projesi nin kendi münhasır ekonomik bölgesinden geçmesine izin vererek Moskova ya önemli bir iyi niyet göstergesinde bulunmuştur. Mersin-Akkuyu da inşa edilecek olan nükleer santral, enerji alanındaki ilişkileri farklı bir boyuta taşıyacaktır. Projenin zamanında bitirilmesi iki ülkenin de çıkarınadır. Artan elektrik tüketimi düşünüldüğünde santralin 4800 MW kapasite ile çalışması Türkiye nin enerji açığını bir ölçüde kapatacaktır. Öte yandan Türkiye nin santralde üretilen elektrik için uzun vadeli alım garantisi vermesi söz konusu projeyi Rusya açısından da stratejik kılmaktadır. Proje ortakları arasında yer alan Rosatom un santral inşasını Avrupa da hatırı sayılır bir ekonomik büyüklüğe sahip Türkiye de gerçekleştirmesi ise şirkete önemli bir referans ve prestij sağlayacaktır. Turizm Türkiye nin yakın gelecekte Rus turistler için ilk destinasyon olma özelliğini koruyacağı söylenebilir. Mevcut popülarite göz önünde bulundurularak turistik ziyaretler deniz, kum, güneş üçlüsünün yanı sıra kültürel turlar ve paket programlarla geliştirilebilir. Türk yetkililerin bir taraftan Rus turist sayısını artırmaya çalışırken, diğer taraftan da gelen turistin ülkeyi daha iyi tanımasına yardımcı olacak ve turizm ilişkilerini iki ülke arasındaki kırılgan ve hassas alan olma özelliğinden çıkaracak nitelikli tur programları üzerinde yoğunlaşması önemlidir. Kültür turları ve festivalleri, kongre turizmi, Rus toplumunun önem verdiği opera, bale, tiyatro, piyano, sinema ve edebiyat gibi alanlardaki sanatsal etkinlikler, eğitim ve tanıtım amaçlı bölge gezileri, Türk-Rus aileleri arasında karşılıklı tanımaları kolaylaştıracak mini-paket ziyaretler bu programlar arasında öne çıkmaktadır. Özellikle yerelde faaliyet gösteren Türk yetkililerin, Rusya da yaptığı reklamlarını ülke çapına yayacak reklam ajanslarıyla çalışmaları, Rusların sıklıkla takip ettiği sosyal medya ve bloglarda daha aktif ve pozitif gündemle yorumları yönlendirmeleri, yazılı ve görsel medya yöneticileri, yazarları ve özellikle muhabirleriyle ikili ilişkilerini her açıdan geliştirmeleri gereklidir. Rusya nın özellikle büyük firmalara yönelik uyguladığı uçuş kotası ve güzergâh sayısını düşük tutma politikası, Türk yetkililerin üzerinde çalışması gereken konular arasındadır. Zira karşılıklı sefer ve uçuş noktası sayısının artırılması her iki ülke için de hâlihazırda bir ihtiyaç olarak karşımıza çıkmaktadır.

7 Ankara aldığı kararla, Rus turistlerin Türkiye de vizesiz kalma süresini 30 günden 60 güne çıkarmıştır. Türkiye den Rusya ya seyahati kolaylaştırmak adına benzer bir uygulamayı Rusya da yapabilir. Zira vizesiz seyahatin kolaylaştırılması karşılıklı turistik ziyaretleri artıracağı gibi özellikle eğitim, bilim ve iş sektörlerinde faaliyet gösteren kesimlerin mobilizasyonunu olumlu yönde etkileyecektir. Türkiye ve Rusya arasındaki havayolu trafiğinin yanı sıra kara, deniz ve demiryolları üzerinden daha fazla turist akışının sağlanması ve ticari malların girişinin artırılması konusunda ortak projelere ağırlık verilmelidir. Türk yetkililerin, gıda ve alkol zehirlenmeleri, boğulma vakaları, trafik kazaları gibi ülkedeki turist yaralanmaları ve ölümleri hadiselerinde mümkün olduğunca hassas davranmaları gerekmektedir. Bu konudaki kontrol ve denetimlerin daha şeffaf ve güven verici şekilde yürütülmesi önem arz etmektedir. Bu olaylar sonrasında ise inceleme, araştırma ve soruşturma safhalarında iki ülke yetkilileri arasında bilgi akışı şeffaf, güvenilir ellerden ve kısa sürede sağlanmalıdır. Yazılı ve görsel medya da bu konuda hızlı bir şekilde bilgilendirilmelidir. Turizm alanında yaşanabilecek aksaklıklara yönelik iki ülke güvenlik güçleri arasında da yeni işbirliği imkânlarının araştırılması yerinde olacaktır. Eğitim Eğitim alanında işbirliğinin geliştirilmesi ilişkilerde farklı kanalların açılarak diyalogun geliştirilmesi için gerekli olan insan kaynağının yetişmesine de katkı sağlayacaktır. Aynı zamanda bu alanda yapılacak işbirlikleri resmi makamlarca yakından takip edilip desteklenebilecek niteliğe sahiptir. Ankara ve Moskova, akademik, kültürel ve kurumsal ilişkilerin daha da ileri taşınması amacıyla her iki ülkede ortak Türk-Rus üniversitelerinin kurulması konusundaki çalışmalarını hızlandırmalıdır. Bu projenin gerçekleştirilmesi uzun vadede ortak çıkarlara hizmet edecektir. İki ülke üniversiteleri arasında karşılıklı öğrenci, araştırmacı ve misafir öğretim üyesi değişim programları ve öğrenci gönderimlerinin teşvik edilmesine yönelik yeni işbirliği olanakları, Türkiye ve Rusya nın imtiyazlı ortaklık ilişkileri başlığında müzakere ettikleri konular arasında yer almalıdır. Yine, karşılıklı üniversiteler arası işbirliği yetkililerce daha etkin, profesyonel ve sonuç odaklı ele alınmalıdır. Nükleer alandaki işbirliğinin eğitime yansıması bu konuda örnek bir çalışma olarak dikkat çekmektedir.

8 Son dönem ikili ilişkiler siyasi, iktisadi ve sosyal alanda hızla gelişirken bu konuda uzmanlık sahibi akademisyenlere daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için akademisyenler arası değişim programları artırılmalıdır. Belli fonlar oluşturularak akademisyenlerin karşılıklı olarak tarihi, kültürel, güncel siyasi ve ekonomik meseleleri yerinde takip etmeleri sağlanabilir. Türkiye-Rusya ilişkileri üzerine yeterli bilimsel kaynak bulunmamaktadır. Türk ve Rus akademisyenler tarafından hazırlanacak ortak yayınların artırılması bu alandaki boşluğun doldurulmasına katkı sağlayacaktır. Türk ve Rus akademisyen ve entelektüellerini bir araya getirecek platformlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu açıdan devletler konferans, çalıştay, seminer gibi faaliyetleri desteklemelidir. Bu toplantılar, Rusya ve Türkiye de sosyal bilimler, mühendislik, tarım ve diğer alanlarda gerçekleştirilerek karşılıklı olarak bilgi ve tecrübe paylaşımı sağlanmalıdır. Rusya daki Türkoloji çalışmaları uzun bir geçmişe sahip olmanın yanı sıra oldukça niteliklidir. Buna karşılık Türkiye deki Rusya araştırmaları ve Slav dünyasına yönelik çalışmalar yetersiz kalmaktadır. Söz konusu eksikliğin giderilmesi için kurumlar arasında mevcut protokollerin daha etkin bir şekilde kullanılması, işlevsel ortaklıkların artırılması, dil ve saha çalışmalarına özel önem verilmesi gereklidir. Rusça Türkiye de her geçen gün daha popüler hale gelmektedir. Bazı üniversitelerde münhasır bölümler bulunmakta veya seçmeli olarak Rus dili eğitimi verilmektedir. Ancak sunulan imkanlar artan talebi karşılama konusunda yetersiz kalmaktadır. Bu açıdan Rusya daki kurumlarla işbirliğine gidilerek söz konusu kapasite artırılmalıdır. Antalya da ikamet eden Ruslar ın kurulmasında ön ayak olduğu Özel Uluslararası Rus Okulu ve bu okula bağlı faaliyet gösteren Turizm Meslek Lisesi 2000 yılından beri eğitime devam etmektedir. Derslerin Rusya daki müfredata uygun bir şekilde işlendiği ve eğitimin Rusça verildiği okulda, Türkçe ve İngilizce yabancı dil olarak okutulmaktadır. Okul, Antalya da yaşayan Rusların adaptasyon sorununu hızlı bir şekilde aşmalarına ve kendilerini toplumda yabancı hissetmemelerine yardımcı olmaktadır. Diğer yandan, özellikle Moskova da binlerce Türkiye vatandaşı yaşamasına ve bu konuda ihtiyaç da hissedilmesine rağmen, Rusya da eğitim dilinin Türkçe olduğu böyle bir okul bulunmamaktadır. Söz konusu eksikliğin giderilmesi faydalı olacaktır. Kültür

9 Türkiye ve Rusya arasındaki toplumsal ilişkiler, resmi kanallarda sağlanan ilerlemelere kıyasla daha hızlı bir şekilde gelişmektedir. Söz konusu durum, devletler arasındaki ilişkilerde, özellikle resmi ve bağlayıcı olmayan platformlarda iki ülkenin birbirini daha yakından tanıması ve resmi makamların doğrudan dile getiremediği fırsat ve sorunları ele alması yoluyla bir avantaja dönüştürülebilir. Toplumsal Forum ve kültür merkezleri, kültürel alanda önemli boşlukları doldurmaktadır. Rusya nın devasa coğrafyası düşünüldüğünde kurulacak olan kültür merkezlerinin Türk kültürünün daha iyi tanıtılması adına stratejik olarak konumlandırılması gerekmektedir. Bu bağlamda Yunus Emre Enstitüleri, Rossotrudniçestvo ve Russkiy Mir gibi kuruluşların rolleri önemlidir. Kültür merkezlerinin kurumsal olarak tek başlarına yaptıkları faaliyetlerin yanı sıra ortak projelere önem vermeleri gereklidir. Türk vatandaşlığı alarak Türkiye de yaşayan Rus sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu açıdan resmi makamların Rus dernek ve kuruluşlarına destek vermesi Rusların Türkiye deki yaşama kolay adaptasyonu için fayda sağlayacaktır. Bugüne kadar Türk-Rus evliliklerinin sayısı i geçmiştir. Bu ailelerin çocukları düşünüldüğünde iki ülkede de ortaya çıkan yeni bir diasporadan bahsetmek mümkündür. Diasporanın ikili ilişkilerdeki etkisi düşünüldüğünde bu kişilerin bulundukları ülkeye adaptasyonları yetkililerce özel olarak ele alınmalıdır. Ruslar son dönemde Türk dizi ve sinema filmlerine daha fazla rağbet göstermektedir. Yürütülecek ortak projeler bu ilginin artmasına katkı sağlayacaktır. Bazı ülkelerde medya kuruluşları arasında değişim programları gerçekleştirilmektedir. Gazeteci değişim programlarının Türkiye ve Rusya arasında da hayata geçirilmesiyle hem medyanın birbirini daha doğru anlaması hem de kurulacak ilişkilerle gazetecilerin bilgi kaynaklarının çeşitlendirilmesi sağlanacaktır.