TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Bala Deprem Raporu

Transkript

1 TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Bala Deprem Raporu (20 ve 27 Aralık 2007 Bala Depremleri Raporu) Nejat Bayülke Ahmet Sıngın Mustafa Ülkü Murat Karacaoğlu İnş.Yük.Müh. İnş.Yük.Müh. İnş.Yük.Müh. İnş. Müh. 20 Aralık 2007 günü, Ankara ili Bala ilçesi çevresinde Richter ölçeğine göre yaşanan 5.7 büyüklüğündeki depremin yerinde incelenip teknik yönden değerlendirilmesi amacı ile İMO Ankara Şube si, inşaat mühendisleri Nejat Bayülke, Ahmet Sımgın ve Mustafa Ülkü den oluşan bir heyet görevlendirildi. 26 Aralık 2007 günü deprem bölgesine giden heyet, bölgedeki gözlem ve deprem ile ilgili Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi nin yayınladığı basın açıklamalarından yararlanılarak bu raporu hazırlamıştır. Bu arada 27 Aralık günü 5.5 büyüklüğünde ikinci bir deprem meydana gelmiştir. Bu depremlerin çok sayıda öncü ve artçı depremleri olmuştur. Depremlerin etkilediği bazı yerleşim alanları ve bu yerleşim alanlarının Ankara ya olan uzaklığı ve doğrultusu Şekil-1 de verilmektedir. Depremler Ankara nın güneyinde, yaklaşık kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan bir fayda olmuştur. Şekil-2 de bu fay ve depremlerin episantırları verilmektedir. Şekil-2 de Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi tarafından kaydedilen 20 ve 27 Aralık 2007 depremleri ile diğer artçı ve öncü depremlerin dağılımı verilmektedir. 20 Aralık 2007 depreminin fay düzlemi çözümü, hareketin sağ yönlü ve yanal atımlı bir fayda olduğunu göstermektedir. Şekil-3 de bölgedeki topoğrafik yapı ve deprem episantırları verilmektedir. 27 Aralık günü oluşan 5.5 büyüklüğündeki deprem güçlü bir artçı deprem olarak kabul edilebilir. DEPREMİN HASAR YAPTIĞI YERLEŞİMLER Şekil 1-20 ve 27 Aralık 2007 Depremlerinin Etkili Olduğu Yerleşim Alanları İncelenen Yerleşim Yerleri Sırapınar Köyü: Kırdan kente göç nedeniyle köyde ikamet eden sürekli nüfusun azlığı Sırapınar köyünde de gözlenmektedir. Evlerin çoğu boş ya da yazın kullanılmaktadır. Bu nedenle köyün okul ve sağlık ocağı kapatılmıştır. Az sayıdaki öğrencinin Bala daki okullara günlük olarak taşındığı öğrenilmiştir. Ev, ahır, samanlık gibi yapıların büyük bölümü kerpiçle yapılmıştır. Kalan bölümü, çamur harçlı moloz taş duvar, üzeri ahşap elemanlı toprak örtülüdür. Kerpiç 54 TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /1

2 Şekil 2-20 ve 27 Aralık 2007 Depremlerinin Artçılarının dağılımı (Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi- 21 Aralık 2007 Basın açıklaması) yapıların çoğunda dış cepheler kireçli ve çimentolu olduğu sanılan harç ile sıvanmıştır. Çamur harçlı moloz taş duvarlı kırsal yapıların duvarları cm kadar genişlikte yapılır. Genellikle duvarın iç ve dış yüzüne dışa bakan tarafı düzgün birer taş konulur. Bu taşların ortasına ise moloz taş parçaları ile bir dolgu yapılır. İç ve dış taraftaki taşları birbirine bağlayan taşlar olmadığı için deprem sırasında iç ya da dış yüzdeki taşlar tümü ile yıkılır. İç taraftaki duvar parçasının üzerine - genellikle damın kütükten kirişleri oturur. Bu dam kirişlerinden duvarın üzerine gelen düşey yük bir art germe mekanizması olarak duvarın iç taraftaki taşlarının kesme dayanımını artırdığı yıkılma önce dış taraftaki duvarda olur. Sırapınar köyündeki yapılarda gözlenen hasardan bazı resimler verilmektedir. Şekil 3 - Artçı depremler ve 20 ve 27 aralık 2007 depremlerinin dağılımı (Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi-27 Aralık 2007 Deprem Raporu) TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /1 55

3 Resim 1 - Sırapınar: Moloz taşlı çamur harçlı duvarın dış yüzündeki taşlar yıkılmış Resim 4 - Sırapınar: Moloz taş duvarlı bir ahırsamanlık-depo duvarın dış yüzündeki taşlardan oluşan ve iç taraftaki duvar taşlarına bağlanmamış bölüm yıkılmış. Tamamında duvarlar arası bağlantı yoktur. Duvarların stabilitesini sağlayacak elemanlar (hatıl gibi) kullanılmamıştır. Cami ve biraz düzenli olan yapılarda deprem etkisi görülmemektedir. Resim 2 - Sırapınar: Tamamen yıkılmış ahır-samanlık bölümü Resim 5 - Sırapınar Köyü Cami Resim 3 - Sırapınar: Bakımsız ve mevsimlik olarak kullanılan. Köşesindeki oturma çatlağı genişlemiş ve dış sıvalar yer yer dökülmüş Resim 6 - Sarıpınar Güneyi nde yer alan ve güneye doğru dalım yapan formasyon 56 TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /1

4 Diğer yapılarda belirgin çatlaklar, yer yer duvar göçmeleri göze çarpmaktadır. Yapılan çevre incelemesinde, köyün yakınında kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan ve güneye doğru dalım yapan bir formasyon gözlenmektedir. Bu kayalık formasyondan deprem sırasında düşen kaya parçaları gözlenmiştir. Köy, bu formasyon çizgisinin güneydoğu tarafında dolgu zemin üzerinde yer almaktadır. Köyde en çok hasar gören iki katlı özel bir ev bulunmaktadır. Evin bir bölümü 50 cm kalınlıkta taş yığma duvarlı, döşemeleri betonarmedir. Yığma bölümü betonarme karkas ekleme yapılmıştır. Yapılan eklentinin yığma bölüme uzanan kiriş ve döşemeleri yığma duvarlara oturtulmuştur. Deprem anında salınım yapan karkas bölüm, yığma bölüme darbe etkisi yaparak hasarı artırmıştır. Ayrıca, yığma duvarların birbiriyle bağlantısına özen gösterilmemesi depremin olumsuz etkisini artırmıştır. Resim 7 - Sırapınar da deprem nedeni ile formasyondan düşen taş Yeniyapan Şeyhli Köyü: Yeniyapan Şeyhli köyünde de evlerin çoğunda sürekli ikamet eden yoktur. Köy Sırapınar köyünün 5 km kadar güneybatısında yer almaktadır ve Sırapınar köyünün güneyindeki kayalık formasyonun üzerindedir. Köyde Sırapınar daki yapılara benzer yapılar olduğu için hasar da benzer niteliktedir. Köy camisinin yalnız minaresi hasar görmüştür. Minarenin üstteki külah bölümü çatlamış olup her an düşebilecek durumdadır. Resim 9 - Yeniyapanşıhlı: Caminin 2 nci şerefesinin korkulukları devrilmiş, külahında kesme çatlağı olmuştur Resim 8 - Yeniyapanşıhlı Resim 10 - Yeniyapanşıhlı: Camisi minaresinin 2 nci şerefesinin devrilmiş korkulukları ve külahındaki kesme çatlağının yakından görünüşü TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /1 57

5 Avşar Kasabası: Avşar kasabası diğer iki yerleşim yerine göre daha çok sayıda sürekli oturanların bulunduğu bir yerleşim olarak görünmektedir. Düzenli yapı oranı yüksektir. Belde de önemli hasar görülmemektedir. Cami minaresinde hasar olmuştur. Minarenin külahında kesme çatlakları olduğu gibi minarenin karpuz bölümünde de eğilmeden dolayı oluşmuş basınç ezilmeleri ve çatlaklarla taşlar arasında ayrışma vardır. Bu minarenin 27 Aralık ta olan artçı depremde yıkıldığı öğrenilmiştir. İncelen Yerleşimlerdeki Hasarın Değerlendirilmesi Yapılardaki hasar genel olarak hafif hasar düzeyindedir. Bu yerleşimlerde hasar en çok MSK şiddet cetveline göre V düzeyindedir. Hemen hiçbir yapıda baca devrilmesi gözlenmemiştir. Bu yerleşimlerdeki çamur harçlı moloz taş duvarlı yapılarda toptan göçme gözlenmediği gibi pek çok yapıda beklenenin tersine duvarlarda eğik çekme çatlakları da pek gözlenmemiştir. Az katlı, teknik koşullara uygun yapılarda çok ciddi depremde de hiçbir hasar görülmeyeceği anlaşılmaktadır. Biraz daha özenli yapılarda deprem hasarının oldukça azalacağı sonucuna varılmıştır. Daha Önceki Depremler Bölgede daha önce olmuş ve kayıtlara geçmiş bazı depremler vardır (Şekil-4). Bu depremler Ankara çevresindeki hafif yada küçük mağnitüdlü deprem etkinliğinin oldukça yaygın olduğunu göstermektedir. Özellikle 1975 Yenimehmetli depremi ve Haymana da olan depremler. Bu deprem etkinliğini göstermektedir. Resim 11 - Avşar Kasabası: Cami minaresi külahında kesme hasarı Resim 12 - Avşar Kasabası: Cami minaresinin karpuz bölümündeki eğilmeden basınç hasarı Depremin Ankara İçin Önemi Şekil 4 ve 5 den görüleceği gibi Ankara çevresinde önemli boyutta deprem etkinliği vardır. Ancak Ankara yı en çok etkileyecek depremler Kuzey Anadolu Fayı üzerinde olacak Mağnitüdü M > 7.0 olan depremlerdir. Kuzey Anadolu Fayının (KAF)Ankara ya yakın bölümünde en son çok şiddetli depremler 1 Şubat 1944 Bolu-Gerede (M= 7.4) ve 1951 Kurşunlu (M = 6.9) depremleridir. Bu büyüklükteki depremlerin Kuzey Anadolu Fayı nda yinelenme aralıklarının yıl olduğu bilinmektedir. Bu nedenle yakın bir gelecekte KAF ın Ankara yı etkileyecek bölümünde bu büyüklükte deprem olasılığı çok azdır. 20 ve 27 Aralık günü olan depremlerin episantırı Ankara dan km gibi oldukça uzaktadır. Bu mesafe ve arasında mağnitüdü olan depremlerin Ankara daki yapılarda mimari hasar bile yaratması olasılığı hemen hiç yoktur. Ankara çevresinde, 1975 Yenimehmetli, 1983 Köşker gibi merkezinde hasar yapan küçük mağnitüdlü bu nedenle Ankara da hissedilen ancak hasar yapmayan depremler vardır. Bu depremlerin bazıları Şekil 4 de gösterilmektedir. Bu depremler tektonik olarak plaka içi depremler olarak tanımlanmaktadır. Plaka içi depremler tektonik plakalar için yerel olarak var olan bazı gerilim birikimlerinin ve jeolojik olarak çok eski fay yapı- 58 TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /1

6 larının, örnek olarak Sarıpınar köyünün güneyindeki formasyon sınırı gibi (Resim 6 ve 7), üzerinde olmakta ve genel olarak bu faylar sınırlı boyutta olduğu için enerji birikimi de sınırlıdır ve bu nedenle de çok ender olarak büyük depremler olmaktadır. Plaka içi depremler kabuk altındaki mağma daki ısı akımlarından da etkilenmektedir. Haymana tarafındaki kaplıcalar plaka altında ısı akımının olduğunun göstergesi olarak alınabilir. Ankara çevresinde bu tür depremlerin oluşmasına uygun kabuk yapısı bulunmaktadır. Bu da benzer Şekil 4 - Ankara güneyinde yaşanan önceki küçük depremler ve Aralık 2007 depreminin etkilediği alanlar TMH tür depremlerin sık oluşmasına neden olmaktadır. Bilindiği gibi Ankara nın büyük bir bölümü 1972 tarihli deprem bölgeleri haritasında IV ncü derece deprem tehlike bölgesi içine alınmıştır. Yapıların depreme dayanıklı tasarımı gerekmektedir tarihli deprem tehlike bölgeleri haritası ile Ankara ilinde bazı yerleşimlerin deprem tehlike derecesi artmıştır. Depreme dayanıklı yapı tasarımında, yapıların hafif depremlerde mimari hasar görmemesini sağlayan deprem hesap yatay yük düzeyleri kullanılır. Şiddetli depremlerde ise yapının süneklik ve enerji tüketme kapasitesi önemlidir. Bu açıdan bakılınca deprem bölgesine göre çok değişen yapı tasarım koşulları yoktur. Etriye sıklaştırması ve boyuna donatının bindirme boyları ile ilgili kurallar deprem bölgelerine göre önemli farklılıklar getirmez. Bu nedenle IV ncü derece deprem bölgesi için tasarlanmış yapı III ncü derece deprem bölgesinde beklenen boyutta bir depremde yıkılır beklentisi doğru değildir. 1 Mayıs 2003 Bingöl depreminde, Bingöl 2 nci derece deprem bölgesi iken ve 1975 hatta 1968 deprem yönetmeliklerine göre tasarlanmış pek çok resmi ve özel yapı depremi yıkılmadan ve hatta çok az hasar görerek atlatmıştır. Yapılarımızın deprem yönetmeliği ve TS-500 gibi standartlara uygun projelendirilmesi ve projelerine uygun olarak yapılması, beton dayanımının projedeki dayanımda olması ve donatıların projeye göre konulması, ve proje ve yapımın denetlenmesi her depremde hasarı azaltacak ve can kaybını önleyecektir. Şekil 5 - Ankara çevresi depremleri Kaynak - Deprem Araştırma Dairesi 21 Aralık 2007 Tarihli Basın Açıklaması Bayındırlık İskan Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü - Deprem Araştırma Dairesi 27 Aralık 2007 Tarihli Basın Açıklaması Bayındırlık İskan Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü. TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri / Sayı: /1 59