EĞİRDİR GÖLÜ NÜN GÖRSEL SU ALTI FLORA VE FAUNASI UNDERWATER VISUAL FLORA AND FAUNA OF EĞİRDİR LAKE

Transkript

1 EĞİRDİR GÖLÜ NÜN GÖRSEL SU ALTI FLORA VE FAUNASI UNDERWATER VISUAL FLORA AND FAUNA OF EĞİRDİR LAKE ÖZET Yrd.Doç.Dr. İsmail İbrahim TURNA Uzman Ufuk Gürkan YILDIRIM Furkan DURUCAN Turizm sektörü dünyanın en hızlı gelişen sektörlerinden biri olup, özellikle ekoturizm son yıllarda giderek yaygınlaşmaktadır. Görsel su altı zenginlikleri bu kapsam içerisinde değerlendirilmekte ve genellikle denizlerde yoğunlaşmaktadır. Ancak, başta ABD ve Avrupa olmak üzere dünyanın birçok ülkesinde göl dalışlarına da son yıllarda rağbet edilmektedir. Eğirdir Gölü başta kerevit olmak üzere avcılık anlamında ekonomik bir su altı potansiyeline sahip olup bölgede görsel amaçlı su altı etkinliklerinin henüz oluşmadığı görülmektedir. Bu çalışmada gölün bazı noktalarında SCUBA dalışlar yapılarak, yaygın makrobentik flora ve fauna türlerinin tanıtılması amaçlanmıştır. Çalışma sonunda florada Chara sp., Ceratophyllum demersum L. Myriophyllum spicatum L., Vallisneria sp. Potamogeton spp. ve Elodea canadensis Michaux in; faunada ise Süngerler, Hirudo medicinalis L. (tıbbi sülük), Lymnaea stagnalis L., Dreissena polymorpha Palas. (midye), Astacus leptodactylus Eschscholtz (kerevit), Potamon potamios Olivier (yengeç), Aphanius anatoliae Leidenfrast (dişli sazancık), Atherina boyeri Risso (gümüş balığı), Rana ridibunda Pallas (Kurbağa) türlerinin Eğirdir Gölü nün görsel su altı zenginliklerini oluşturdukları saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Isparta, Eğirdir Gölü, Su Altı, Fauna, Flora Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü

2 ABSTRACT Tourism sector is one of the world s fastest-growing sector and especially ecotourism are becoming increasingly widespread in recent years. Underwater visual richness are evatuated within this context and it usually concentrated in the seas. But diving lake have been popular in many countries, firstly USA and Europe, around the world. Eğirdir Lake where is made crayfish hunting especially has an visual underwater potential in terms at economical but underwater activities hasn t been yet formed in this region. In this study, SCUBA diving will be made some points of lake and aim to introduce of common macrobenthic flora and fauna samples. At the end of the study underwater richness of Eğirdir Lake was determined to Chara sp., Ceratophyllum demersum L., Myriophyllum spicatum L., Vallisneria sp., Potamogeton spp., Elodea canadensis Michaux., in fauna Sponges, Hirudo medicinalis L. (medical lech), Lymnaea stagnalis L., Dreissena polymorpha Palas. (zebra mussel), Astacus leptodactylus Eschscholtz (crayfish), Potamon potamios Olivier (crab), Aphanius anatoliae Leidenfrast (toothed carp), Atherina boyeri Risso (silver fish), Rana ridibunda Pallas (frog) Key Words: Isparta, Eğirdir Lake, Underwater, Fauna, Flora 1. GİRİŞ Denizden yüksekliği 917 m. olan Eğirdir Gölü 37 o o Kuzey enlemleri ve 30 o o Doğu boylamları arasında yer alır. 475 km 2 ortalama yüzey alanındaki gölün 150 km lik kıyı çizgisi uzunluğu vardır. Ortalama derinliği 7,55 m. olan Eğirdir Gölü nde dalışlar açısından önemli olan Secchi diski görünürlüğü 4,95 m. olarak tespit edilmiştir. Ortalama su sıcaklığı 14,6 C olup, yaz aylarında 24,9 C, kış aylarında 5,2 C kadardır. Düzenli bir akıntı sistemi olmayan gölde su karışımları dominant rüzgarların etkisiyle şekillenir. Su kalitesi içme suyu özelliğinde oluşundan dolayı gerek sulama, gerek içme ve gerekse kullanım amaçlarıyla değerlendirilmektir (Aksoylar ve Ertan, 2002:190) Gerek daha küçük bir alan oluşturmaları, gerek birbirleriyle irtibatlarının hiç olmaması ve gerek se derinliklerinin daha az oluşu gibi nedenlerle göller deniz ekosistemlerinden ayrılmış lentik ekosistemlerdir. Suda yaşayan 2 mm den büyük çiçekli ve çiçeksiz bitkilere makrohidrofit adı verilirken, hayvansal organizmalar için ise fauna terimi kullanılır. Fotosenteze bağlı olarak bitkisel organizmalar ekosistemin birincil üreticileridirler. Buna paralel olarak ortamda CO 2 - O 2 dengesinin sağlanmasında, doğrudan ya da dolaylı besin zincirinin üst basamaklarındaki canlıların beslenmesi gibi yararları dışında kökleriyle erozyonu önledikleri, farklı fauna gruplarının üreme ve korunma alanlarını da oluşturdukları bilinir (Güner, 1985:1,2). Submers makrohidrofitler sesil (durağan) yaşam sürdüklerinden göllerde önemli görsel zenginlikler oluştururlar. Pelajik ve bentik yaşamda yer alan fauna grupları ise besin zincirindeki temel halkaları

3 oluşturmasının yanı sıra, solunum olayı ile bitkiler için CO 2 kaynağını da teşkil ederler. Başta balık olmak üzere bir çoğu, insanlar açısından önemli bir gıda kaynağını oluştururlar. Balıklar vajil (hareketli) özellikleri nedeniyle su altında görüntülenmeleri azdır. Ancak göllerde Gastropoda, Hirudinea ve bazı Crustacea gibi sedenter (fazla yer değiştiremeyen) makrobentik organizmalar su altı görselliği açısından önemlidir (Geldiay ve Kocataş, 2006:262; Turna ve Yıldırım, 2007:94). Göl Ekosistemleri çeşitli canlı varlıkların yaşam alanlarını oluşturmaları dışında başta içme ve sulama suyu temininde, ekonomik su ürünleri avcılığında ve turizm etkinliklerinde önemli su rezervlerini oluştururlar (Ertan vd.,1997:1,2,3). Toplam 200 civarında doğal göl (Van ve Tuz Gölleri dışında), 120 Baraj gölü ve 1000 kadar gölet bulunan ülkemiz bu açıdan önemli bir potansiyel oluşturur. Genellikle irtifa dalışları içerisinde yer alan göl dalışlarında özel dalış donanımları ve organizasyonlarına ihtiyaç duyulur. Bunun içinde suyun özelliklerinin ve gölün rakımının bilinmesi çok önemlidir. Ayrıca, göllerde oluşabilecek dalgalanmalar, plankton ve askıda katı madde yoğunluğuna bağlı olarak gelişen bulanıklık, görsel öğelerin ortaya konulmasını engeller. Göl dalışları ülkemizde her ne kadar arama kurtarma gibi zorunluluklar dışında tercih edilmese de birçok ülkede başta turizm olmak üzere önemli bir etkinlik alanı oluşturur [Bull Shoals Lake Boat Dock (Erişim Tarihi: );.Utah.Diving.(Erişim.Tarihi: )] ayrıca içsular, denizlerden daha fazla sayıda tür içerirler (Geldiay ve Kocataş, 2006:109). Yapılan çalışmalarda Eğirdir Gölü nde görsel etki oluşturabilecek submers ve emers makrofitlerden 74 taksonun (Turna ve Yıldırım, 2007:94; Kesici vd.,2009:120), ayrıca kerevit (Astacus leptodactylus), yengeç (Potamon potamios), sülük (Hirudo medicinalis), yumuşakçaklardan (Planorbis, Lymnaea Dressinea) ve süngerlerin dağılım gösterdiği saptanmıştır (Turna ve Yıldırım, 2007:94; Gülle vd., 2007:134). Bu çalışmada Eğirdir Gölü nde görsel su altı örnekleri oluşturabilecek fauna ve flora gruplarının sunumu amaçlanmıştır. 2. YÖNTEM Bu çalışmada, Eğirdir Gölü nün güneyindeki kıyısal alanlar ve açıklarında (Şekil 1) Yaz, Kış, Sonbahar tarihlerinde SCUBA dalışlar sırasında su altında görüntülenen fauna ve flora türleri saptanmıştır.

4 Şekil 1. Örnekleme Bölgeleri Bu esnada derinlikler, türlerin bazı özellikleri kaydedilerek su altı fotoğrafları çekilmiştir. Daha sonra örnekler Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi ne getirilerek ilgili literatürler yardımıyla (Anonim,2002:1-52;Cook,1996:1-228;Çağlar,Melahat 1973:98,366; Çağlar, Melahat 1974:73,77,288,301, Seçmen ve Erkuter,1977:1-815) teşhisleri yapılmıştır. 3.BULGULAR Eğirdir Gölü nün florasında Chara sp., Ceratophyllum demersum L. Myriophyllum spicatum L., Vallisneria sp. Potamogeton spp. ve Elodea canadensis Michaux in; faunasında Süngerler, Hirudo medicinalis L. (tıbbi sülük), Lymnaea stagnalis L., Dreissena polymorpha Pallas. (midye), Astacus leptodactylus Eschscholtz (kerevit), Potamon potamios Olivier (yengeç), Aphanius anatoliae Leidenfrast (dişli sazancık), Atherina boyeri Risso (gümüş balığı) ve Rana ridibunda Pallas (kurbağa) türlerinin görsel su altı zenginliklerini oluşturdukları saptanmıştır Flora Chara sp. Bu alg türü özellikle gölün 30 cm derinlerinden başlayıp göl tabanının tamamını kaplayarak geniş popülasyonlar oluşturmaktadır. Gölde özellikle yaz döneminde yeşil renkli halı benzeri yapılar oluşturmaktadır.

5 Şekil Göl tabanında Chara sp. popülasyonu Ceratophyllum demersum L. Parlak yeşil renkteki bitki kedi kuyruğuna benzer. Özellikle E. canadensis ve M. spicatum ile birliktelikler oluşturur. Şekil C. demersum Myriophyllum spicatum L. Pembe kırmızı gövde ve yeşil yapraklarıyla dikkati çeken bitki, gölün tamamına dağılmış şekildedir. Şekil M. spicatum

6 Vallisneria sp. Sürünücü gövdeleri nedeniyle zeminde sadece yeşil yaprakları görülebilir. Kıyılardan başlayarak özellikle yumuşak zeminlerde dağılım gösterir. Akvaryumlarda süs bitkisi olarak ta kullanıldığı bilinmektedir. Şekil Vallisneria sp Potamogeton spp. Eğirdir Gölü nde 8 türü bulunur. Bu türlerden özellikle P. perfoliatus göl tabanından yüzeye kadar ulaşan metrelerce boyuyla dalışlarda görsel bir zenginlik oluşturmaktadır. Şekil 3.1.5a. Potamogeton perfoliatus Şekil 3.1.5b. P. panormitanus

7 Elodea canadensis Michaux Göle son yıllarda girmiş (2009) ve istilacı özelliğiyle gölün tamamına egemen olmuştur. Gelişimine bağlı olarak göl için önümüzdeki zamanlarda nasıl bir etki yapacağı bilinmemektedir. Zarif görünüşünden dolayı akvaryumlarda süs bitkisi olarak kullanılır. Göl tabanında çok sıkı topluluk oluşturmalarıyla görsel bir zenginlik arz eder. Şekil E. canadensis 3.2.Fauna Süngerler Özellikle kayalar üzerinde ve bitkilerin gövdelerinde yapışık kolonial gelişerek parlak yeşil renkleriyle dikkati çekerler. Şekil Sünger kolonisi Hirudo medicinalis L. (Tıbbi sülük) Uzayan kısalan vücutlarıyla kan emebilme özelliğindeki canlı, kıyısal alanlarda dağılım göstermektedir. Başata Avrupa ülkeleri olmak üzere tıbbi amaçla değerlendirildikleri bilinir.

8 Şekil H. medicinalis Lymnaea stagnalis L. (Salyangoz) Yumuşakçaların Gastropoda (Karındanbacaklılar) sınıfındaki bu salyangoz bitkiler üzerinde (Şekil a.) ve göl tabanında (Şekil b.) yer yer yoğunluklar oluşturarak sedenter olarak yaşamlarını sürdürür. Şekil a. L. stagnalis Şekil 3.2.3b. Göl tabanındaki L. stagnalis Dreissena polymorpha Pallas (Midye) Eğirdir Gölü çevresinde Bıcırgan olarak isimlendirilir. Yumuşakçaların Bivalvia (iki kabuklular) sınıfındaki bu tür gölün kayalık, taşlık zeminlerinde bissus iplikleriyle sıkıca tutunarak çok yoğun popülasyonlar oluşturur. Ölenleri ise göl tabanında kapakları açık bir şekilde birikimler yapar. Ayrıca malzeme kirlenmesi olarak bilinen fouling olayı nedeniyle balıkçılar

9 tarafından istenmez. Ancak filterfeeding (süzerek beslenme) özelliği nedeniyle göl suyunun temizlenmesinde etken bir organizma olarak bilinir. Şekil D. Polymorpha Astacus leptodactylus Eschscholtz (Kerevit) Eğirdir Gölü nde ekonomik boyutta değerlendirilir ve bu amaçla avcılığı yapılır. Uzun kıskaçları ve geri geri kaçma hareketleri tipiktir. Genellikle gece aktif olduklarından gündüz çamurlu zeminlerde ki deliklerde ve kayalık gibi az ışıklı yerlerde dağılım gösterirler. Bu nedenle gölde gündüz seyrek olarak rastlanır. Şekil A. leptodactylus 35bcf da.jpg Potamon potamios Olivier (Yengeç) Kıskaçları ve değişik yürüyüşleri nedeniyle halk tarafından pek sevilmeyen canlı göl tabanında olduğu kadar özellikle sıcak mevsimlerde karalar üzerinde de görülür. Gölün su bitkilerince zengin yumuşak zeminlerinde zor fark edilen P. potamios (Şekil.3.2.6a.) sıkıştırılmadığı süre içerisinde herhangi bir tehlike oluşturmamaktadır. Buna karşın, daha sert zeminlerdeyse daha dikkat çekicidir (Şekil b.)

10 Şekil.3.2.6a. P. potamios Şekil.3.2.6b. P. potamios Aphanius anatoliae Leidenfrast (Dişli sazancık) Gölde gerek boyunun küçük oluşu (~ 3-4 cm) gerekse yoğun popülasyonlar oluşturmaması nedeniyle ekonomik olarak değerlendirilmezler. Dişli sazancık balıklarının erkekleri vücutlarında dikey şeritler taşımalarıyla tanınırlar ve bu nedenle akvaryumlarda süs balığı olarak değerlendirilirler. Eğirdir Gölü nde pelajik bölgenin her derinliğinde bulunurlar. ekil A. anatoliae Atherina boyeri Risso (Gümüş balığı) Göle sonradan bırakılmış olup, özellikle gölün üst kısımlarında yoğun popülasyonlar oluşturur. Boyu her ne kadar küçük (~ 8-10 cm) olmakla beraber Eğirdir Gölü nde avcılığı yapılarak ekonomik olarak tüketilmektedir.

11 Şekil A. boyeri Rana ridibunda Pallas (Kurbağa ) Özellikle kıyılarda dağılım gösteren bu omurgalı hava solunumu yapar ve su altında sınırlı bir süre kalabilir. Bu nedenle su altında nadir olarak gözlenir. Ancak metamorfoz geçirmemiş balık benzeri larvaları gölde su altında yaşam sürerler. Şekil R. ridibunda larvası 4. SONUÇ Doğal göller binlerce yıl içerisinde oluşan sucul ekosistemlerdir. Bu nedenle ekosistemleri yapay göl ve baraj göllerine göre daha istikrarlı bir özellik gösterir. Eğirdir Gölü gerek yüzey alanı (475 km 2 ) gerekse kıyı çizgisi uzunluğu (150 km) ile ülkemizin olduğu kadar Avrupa nın da önemli göllerinden biridir (Aksoylar ve Ertan, 2002:190). Günümüze değin yapılan çalışmalarda makrobentik submers flora ve faunaya ait canlıların Eğirdir Gölü nde yaşadığı tespit edilmiştir (Aksoylar ve Ertan, 2002:190; Gülle vd., 2007:134; Kesici vd.,2009:120). Ancak bu çalışmalara ait elde edilen canlıların hiç biri dalarak örneklenmediği için su altı görsel unsurları da içermemektedir yılında yapılan Eğirdir Gölü nün Yaygın Su altı Makrofitleri konu başlıklı çalışmada ilk kez örneklerin sualtı fotoğrafları da verilerek alglerden 2, tohumlu bitkilerden 5 takson tanıtılmıştır (Turna ve Yıldırım, 2007:94). Bu çalışmamızda Eğirdir Gölü makrobentik florasında Chara sp., Ceratophyllum demersum L. Myriophyllum spicatum L., Vallisneria sp.

12 Potamogeton spp. ve Elodea canadensis Michaux; faunasında Süngerler, Hirudo medicinalis (tıbbi sülük), Lymnaea stagnalis L., Dreissena polymorpha (midye), Astacus leptodactylus Eschscholtz (kerevit), Potamon potamios Olivier (yengeç), Aphanius anatoliae Leidenfrast (dişli sazancık), Atherina boyeri Risso (gümüş balığı), Rana ridibunda Pallas (kurbağa) olmak üzere toplam 15 taksonun gölün görsel su altı zenginliklerini oluşturdukları saptanmıştır. Makrobentik floraya ait tespit ettiğimiz canlılar gölde su altı görüntüleri ile daha önceden tanıtılmakla birlikte (Turna ve Yıldırım, 2007:94), faunadaki canlılar bu amaçla ilk kez ortaya konulmuştur. Su canlıların bulundukları ortamlarında tanıtımları bilimsel çalışmalardaki öğeler dışında görsel zenginlikler de taşır. Bu yöndeki çalışmaların ortaya çıkardığı sonuçlardan yararlanım başta genel göl ekosisteminin ve koruma altındaki bazı canlıların izlenmesi, envanterinin çıkarılması gibi bilimsel amaçları dışında gerek eko turizm etkinliklerinde gerekse bu canlıların tanıtımları ile oluşacak çevre bilincinde de etkilidir. Eğirdir Gölü gerek ortalama derinliği (7,55m.) gerekse seki diski görünürlüğü (4,95m.) ile göl dalışlar açısından uygun özelliktedir. Günümüzde bölgede askeri, arama-kurtarama, eğitim gibi amaçlarla dalışlar yapılmaktadır. Gölde bu gibi görsel su altı zenginliklerinin ortaya konulması ve envanterinin çıkarılarak tanıtılması şüphesiz günümüzde giderek ivme kazanan eko turizm ve göl çevresindeki insanlara çevre bilinci aşılanmasında önemlidir. Bu amaçla en azından başlangıçta; -Gölde uygun diğer dalış alanlarının ve sezonlarının ortaya çıkarılması, -Görsel canlı envanterlerinin bundukları bölgelerle ortaya konulması, -Bu canlıları basılı renkli fotoğraflarla bölgede ve bölge dışında tanıtımı, -Gerek göl içerisinde gerekse kıyılarında bulunan fauna-flora ya ait örnekleri tanıtan ve gölün korunması için yapılması gereken konuları görsel öğelerle özetleyen, bilgisayar ortamları için hazırlana CD lerin çevre okullarla paylaşımı yararlı olacaktır. KAYNAKÇA AKSOYLAR, M.Yaşar, Ömer Osman Ertan (2002), Eğirdir Gölü nün Hidrobiyolojik Özelliklerinin Tespiti DPT proje No: 97K s. Isparta. ANONİM (2000) A Guide to Aquatic Plants Department Of Natural Resources, Minnesota 52s, ABD. COOK Christopher (1996), Aquatic Plant Book, SPB Academic Publishing, 228p, Amsterdam, New York. ÇAĞLAR,Melahat (1974) Omurgasız Hayvanlar II.Kısım, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Basımevi, İstanbul ÇAĞLAR,Melahat (1973) Omurgasız Hayvanlar I.Kısım, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Basımevi, İstanbul

13 DEMİRSOY, Ali (2000), Yaşamın Temel Kuralları Omurgalılar /Anamniyota Cilt III /Kısım I, Ankara. ERTAN, Ömer Osman, İsmail İbrahim TURNA, Mete KUŞAT, Şengül ATEŞ (1997),Göllerdeki Canlı Doğal Varlıkların Sürekliliğini Etkileyen Faktörler, Göller Zirvesi Sempozyumu Antalya.(Bidiri). GELDİAY, Remzi, Ahmet Kocataş (2006), Deniz Biyolojisine Giriş, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir. GÜLLE, Pınar, İsmail İbrahim Turna, İskender Gülle (2007) Eğirdir Gölü Tatlı Su Yengeci (Potamon potamios Olivier.1804) nin Bazı Üreme ve Popülasyon Özellikleri. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt 11, Sayı 2 Isparta, s GÜNER, Hüseyin,(1985) Hidrobotanik, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir. KESİCİ Erol, İskender Gülle, İsmail İbrahim Turna (2009) Eğirdir Gölü nde Elodea canadensis Michaux in İlk Bildirimi ve İstilası Üzerine Bir Araştırma. SDÜ Fen Dergisi Cilt 4,Sayı 2 Isparta, s SEÇMEN Özcan, Erkuter Leblebici (1977) Türkiye Sulak Alan Bitkileri ve Bitki Örtüsü, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Yayın No: 158, 815s, İzmir. TURNA, İsmail İbrahim, Ufuk Gürkan Yıldırım (2007), Eğirdir Gölü nün Yaygın Su altı Makrofitleri, SBT SuAltı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı, 3-4 Kasım İstanbul, s BullShoalsLakeBoatDock (Erişim ) Utah Diving (Erişim )