Haftanın Ortası. Güncel konularla her Çarşamba. 19 Nisan %51 "EVET": Gül bahçesi mi yoksa ateşten gömlek mi?

Transkript

1 Haftanın Ortası Güncel konularla her Çarşamba Referandum EVET tarafının zaferi ile sonuçlandı. Ancak, bu durum Türkiye için daha sorunsuz bir düzleme geçildiği anlamına gelemiyor maalesef. İçine girdiğimiz bıçak sırtı dönem 2017, 2010 ve 2007 referandum sonuçlarını gösteren üç Türkiye haritasını alt alta koyunca, çok net anlaşılıyor. Referandumda gelen zayıf destek nedeniyle erken genel seçim yerine önümüzdeki bir senelik süreçte, AK Partisi içinde olduğu tahmin edilen ancak isimleri ifşa edilmemiş FETÖ cüler partiden uzaklaştırılacaklar. Türkiye nin temel zemininde oluşan değişim beraberinde sarsıntılara gebe. Hem politik hem de ekonomik anlamda. Zaten referandumun EVET le tamamlanmasına rağmen risk priminin (CDS) anlamlı bir gerileme kaydetmeyişinden bunu izlemek mümkün. %2-2,5 arası çok zayıf büyüme, çift haneli enflasyon, çift haneli tahvil faizi, %5 e yönelen cari açık/gsmh, %3 e yönelecek bütçe açığı/gsmh, %13-14 seviyesine oturacak işsizlik oranı, yüksek özel sektör borcu ve artış eğiliminde bir kamu dış borcu. Bunlar önümüzdeki birkaç yılın ekonomik görünümünün özeti. Cumhurbaşkanlığı sisteminin kabul edilmesiyle beraber gül bahçesi içinde dolaşmaktan çok ateşten bir gömlek giyildiğine işaret ediyor. %51 "EVET": Gül bahçesi mi yoksa ateşten gömlek mi? Referandum EVET tarafının zaferi ile sonuçlandı. Ancak, bu durum çok katmanlı nedenler yüzünden Türkiye için daha sorunsuz bir düzleme geçildiği anlamına gelemiyor maalesef. İçine girdiğimiz bıçak sırtı dönem 2017, 2010 ve 2007 referandum sonuçlarını gösteren üç Türkiye haritasını alt alta koyunca, çok net anlaşılıyor. (Şekil 1; yukarıdan aşağıya) Cumhurbaşkanının halkoyuyla seçilmesi için yapılan 2007 referandumunda iktidardaki AK Partisi %69 destek almıştı hatırlanacağı üzere. Hukuksal altyapıyı kökünden değiştirmek için yapılan 2010 referandumundaysa, HAYIR tarafının gözle görülebilen ve etkili kampanyası karşısında elde edilen net %58 in getirdiği özgüvenle yönetilmişti Türkiye izleyen yıllarda. Politikada iktidar adına yaşanan karmaşaların büyük bir kısmı 2007 ve 2010 referandum sonuçlarının getirdiği halk desteğinden güç alınarak atlatılmıştı; özellikle Cumhurbaşkanı nın seçilmiş oluşu üzerine basarak güç sağlanarak. Cumhurbaşkanı seçimleri süresinde AK Partisi içindeki itişmeler, Gezi Hareketi, 17/25 Aralık depremi, 7 Haziran da tek başına iktidarın kaybı ardından 1 Kasım 2015 te 1

2 Şekil 1: 16 Nisan Eylül Ekim Referandum Sonuçları Kaynak: w w w.haritalar.w eb.tr, W ikipedia, Egeli & Co. 2

3 yeniden iktidara gelişi ve hatta geçen yaz ki darbe denemesi dâhil referandumunda ise sonuç yine EVET olmasına rağmen, bu sefer durum çok daha farklı. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine %69 olan desteğin, iş cumhurbaşkanlığı sistemine gelince %51 e kadar gerilemiş oluşu, cumhurbaşkanının yeni anayasa ile süper güçlerle donatılmış olmasına rağmen Türkiye içinde gelecek yıllarda yönetimsel sorunların devam edeceğine işaret ediyor. Özellikle YSK nın uzun süre tartışılacağı belli olan mühürsüz oy pusulalarının geçerli sayılması kararının, parlamenter sistemden Türk tipi başkanlık sistemine geçerken %51,4 e zayıflayan halk desteğiyle birleşmesiyle. Birçok şehirde devam eden barışçıl protesto gösterileri de zaten bu durumun ilk ifadesi. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı nın (AGİT) referandum sürecindeki adaletsizliklere ait gözlemlerini Haziran ortası gibi resmi rapor haline dönüştüreceği gerçeği de, YSK nın izlediği yolun uluslararası ilişkiler açısından da önemli olumsuz etkileri olacağını anlatıyor. Orta vade üzerine çok tutarlı öngörüler yapmak bugün için kolay değil. Referandumda görülen hukuksuzluklarla ilgili YSK ya yapılacak itirazlara verilecek cevap, olası bir AHİM sürecinin varacağı nokta ve AK Partisi nin 2019 a kadar ki oyun planının ortaya çıkması gerekli. Bu yazı hazırlanırken, YSK nın referandumun iptaline yönelik yapılan itirazlarla ilgili kararı henüz açıklanmamıştı; ki zaten gerçekçi bir yaklaşımla referandumun yenilenmesi kararını alması çok düşük bir olasılık. Ancak, halen Başbakan olan Yıldırım ın sözlerine göre AK Partisi önceliği iç sorunlarını halletmeye verecek. YSK nın resmi sonuçları açıklamasının ardından hemen Cumhurbaşkanı Erdoğan AK Partisi üyeliği için davet edilecek. Spekülasyonların aksine, AKP parti başkanlığının da Erdoğan a geçmesini amaçlayan bir büyük kongre hemen yapılmayacak; 2018 ortaları beklenecek. Fakat bu süre içinde referandumda halkın mesajını aldıklarını söyleyen Yıldırım a göre kabinede değişiklikler yapılacak. Mart 2019'da yerel seçim, 3 Kasım 2019'da da meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimleri yenilenecek. Dolayısıyla bugün ve 2018 AKP genel kongresine kadar sürecek yaklaşık bir yıllık süreç, iktidar açısından son derece sancılı olabilir. Başbakan ın sözlerine göre ilk adım bir kabine revizyonu olacak. Milliyetçi söylemi 3

4 yükselterek MHP tabanından aradığı desteği bulamayan AK Partisi nin yeni dönemde Kürtler içinden kendi beğeneceği bir grupla yeniden bir barış masasına oturması ihtimaller dâhilinde. Kabine değişiminde İçişleri Bakanı Soylu nun koltuğunu koruyup koruyamayacağı, bu açıdan önemli bir sinyal olabilir. Ekonomi tarafında ise kabinede fazla bir değişiklik olması makul görünmüyor de AK Partisi kongresi yapılıp da parti Erdoğan a teslim edilmeden önce bir erken seçim yoluyla parti içinde temizlik yapılması olasılığı; referandumda gelen zayıf destek nedeniyle düşmüş durumda. Fakat Yıldırım ın 2019 dan önce seçim yok sözlerine rağmen ters bir manevra hala mümkün. Seçim yerine önümüzdeki bir senelik süreçte, AK Partisi içinde olduğu tahmin edilen ancak referandum nedeniyle isimleri ifşa edilmemiş FETÖ cüler partiden uzaklaştırılacaklar. Bu zorlayıcı süreç sadece milletvekillerini değil, büyük olasılıkla yerel yönetimleri de kapsayacak; il-ilçe teşkilatlarını da doğal olarak. OHAL ın Temmuz ayından da öteye 2018 ortalarına kadar uzatılması bu çerçevede beklenmeli. Şekil 2: İşsizliği Düşüren Doğrudan Yatırımlar, AB Çıpası Sonrasında Yükselişte Kaynak: TDM, Egeli & Co. 4

5 Şekil 3: Türkiye Risk Primi (CDS) Düşmüyor Kaynak: Bloomberght, Egeli & Co. Referandum sürecinde ve sonrası ortaya çıkan resme ilk bakışta Yeni Türkiye ve AB ilişkilerinin geleceği ise oldukça bulanık duruyor. Referandum kampanyasında ortaya çıkan gerginlik ve anayasal değişiklikle Türkiye de güçler ayrılığının sıkıntıya girmesi bir yana; daha referandum gecesi konu edilen idam AB sürecine kapıyı açan Kopenhag Kriterlerinden geriye düşüş olarak algılanacaktır. Bu da AB kapısının yeniden kapanması anlamına gelebilir; Gümrük Birliği ne beklenen revizyon ise bu ortamda çok fazla tatmin edici olmayabilir Brexit örneğinden anlaşılabileceği üzere. Diğer yandan iktidar partili Cumhurbaşkanı nın yeni dönemde Rusya-Putin ile uyumunun yükselmesi de olasılıklar dâhilinde. Türkiye nin Suriye tarafında Rusya eksenine doğru atacağı her adım turizm, dış ticaret ve enerji tarafında ekonomik ödüllerle besleneceğinden, Türkiye nin Rusya eksenine manevrasını daha cazip hale getirebilir. Fakat ABD nin olası bir Suriye saldırısı da tabi Rusya-Türkiye ilişkilerini bozabilecek 5

6 bir gelişme olacaktır. Belki de Türkiye deki referandum nedeniyle ertelenen ABD nin Suriyeli Kürtlerle girişme aşamasında olduğu Rakka Operasyonu; yeni dönemde ABD-Türkiye-Rusya ilişkilerinde belirleyici olabilecek güçte. Musul da da olduğu gibi. Türkiye nin temel zemininde oluşan değişim beraberinde sarsıntılara gebe. Anayasa değişikliği sonrasında süt liman bir havaya geçilmesi mümkün görünmüyor. Hem politik hem de ekonomik anlamda. Zaten referandumun EVET le tamamlanmasına rağmen risk priminin (CDS) anlamlı bir gerileme kaydetmeyişinden, tahvil faizlerinin yüksek seviyesinden bunu izlemek mümkün. Şekil 4: Özel Sektör Açık Pozisyonu Kaynak: TDM, Egeli & Co. Ekonomiden devam edersek, hem Fitch hem de Moody s in referandumu izleyen açıklamaları esasen uzun süredir eleştirel anlamda yazılıp çizilenin özet bir hatırlatması niteliğinde. "Kutuplaşmış seçimler, türbülanslı jeopolitik gelişmeler, devam eden belirsizlikler ve geniş dış finansman ihtiyacı, ülkenin şoklara karşı kırılganlığının kredibilite 6

7 üzerinde baskı yapmaya devam ettiğini gösteriyor". AKP nin referandumda zayıflayan destek karşısında hem iç siyasette zorlanacağı hem de jeopolitik risklere bağlı olarak güvenlik sorunları yaşamaya devam edeceği bir dönem söz konusu olan. Bunlar Moody s in vurguları. AB ile bozulmuş ve bozulmaya devam etmesi beklenebilecek ilişkileri bir de Türkiye nin yoğun dış finansman ihtiyacı; istihdamı artıracak nitelikli dış finansman ihtiyacına olan ihtiyacı penceresinden daha dikkatle izlemek gerekiyor. Siyasetin karışık olduğu ortamda ise son yıllarda olduğu üzere büyüme olumsuz etkilenmekte. Moody s de zaten tam da buna vurgu yapmış. Referandum sonrası, bir de AKP içindeki FETÖ cülerin temizleneceği hesaba katılırsa, daha da artacak belirsizlik ortamında tüketici ve reel sektör güven endekslerinin toparlanmakta zorlanacağı sonucu çıkarılabilir. Diğer yandan, zaten çift hanelere ulaşmış enflasyonda yükseliş yaza kadar daha birkaç ay devam edecek; bu da Şekil 5: Bütçede Bozulma Elle Tutulur Seviyede Kaynak: TDM, Egeli & Co. 7

8 yeni haber değil. Bu resim içinde de merkez bankası ortalama fonlama maliyetini çift hanelerde daha aylarca tutmak zorunda kalacak. TL nin kısa vadede hızlı eğer kaybının önüne geçebilir bu gelişmeler ancak, daha düşük tempolu bir değer kaybı olarak görünen kaderinde, fazla bir değişiklik yapamaz. Hemen referandumun ardından bir de bütçede sıkılaşma gereğinin ekonomiye yansımalarını izliyor olacağız. Ekonomik yavaşlamayla uyumlu şekilde vergi gelirlerinde artış yavaşlarken, büyümeye atılan destekler ve referandum harcamaları nedeniyle giderlerdeki artış hızı gelirlerdeki artışın çok daha üzerindeydi ilk üç ay boyunca. Sonuçta artan finansman ihtiyacı da, daha fazla dış ve iç borçlanmayla kapatıldı. Faizlerin yükselmesi ile el ele gidecek daha yüksek iç borçlanma ise hemen iki yıllık süreçte bütçe performansını olumsuz etki yaratacak boyutta. Şekil 6: Türkiye nin Dış Borç Stoku Kaynak: TDM, Egeli & Co. Fakat tabi, hükümet bir yandan bütçe harcamalarında frene basmaya çalışırken, bir yandan da ekonomiye destek ihtiyacı da devam edecek. Hele ki de AKP içinde zorlu bir politik temizlik sürecinin ardından 2019 da Erdoğan ın tam zaferini ilan edeceği başkanlık seçimi 8

9 gibi önemli bir seçime doğru yol alırken. Türkiye de rekor büyümeye yol açacak şekilde arasında özel sektörün kontrolsüz büyüttüğü dış borç, hem küresel parasal sıkılaşma döneminde oluşumuz nedeniyle, hem de Türkiye nin bozulan dış ilişkileri nedeniyle yerinde saymak veya azalmak durumunda. Bu da büyüme yakalamak zorunda olan hükümet açısından önümüzdeki aylarda, tam da bu amaçla yaratılmış Türkiye Varlık Fonu nun aktif kullanılacağı anlamına geliyor. Bu düşünceyle, Varlık Fonu nun mimarlarından Maliye Bakanı Ağbal ın kabine revizyonu sonrası koltuğunu koruyacağını beklemek gerçekçi. Türkiye Varlık Fonu nun aktif kullanılması ise, kamu dış borcunun yeniden artış eğilimine gireceği anlamına geliyor. Seviyesini kestirmek ise bugünden pek kolay değil. Ama izlemeye değer bir gidişat elbette. %2-2,5 arası çok zayıf büyüme, çift haneli enflasyon, çift haneli tahvil faizi, %5 e yönelen cari açık/gsmh, %3 e yönelecek bütçe açığı/gsmh, %13-14 seviyesine oturacak işsizlik oranı, yüksek özel sektör borcu ve artış eğiliminde bir kamu dış borcu. Bunlar önümüzdeki birkaç yılın ekonomik görünümünün özeti. Cumhurbaşkanlığı sisteminin kabul edilmesiyle beraber gül bahçesi içinde dolaşmaktan çok ateşten bir gömlek giyildiğine işaret ediyor. Tüm küresel gerginliklere rağmen içerde doğru adımların atılması bu resmi tersine döndürebilir. Reformların gündeme gelmesi ve demokrasinin kalitesini artırıcı adımlar atılması, hem iç gerginliklerin düşürülmesine ilaç olabileceği gibi Türkiye ye yatırımcı bakışını olumluya çevirebilir. Ancak, olanlar olacakların garantisiyse eğer, başkanlık referandumundan EVET çıkmasına rağmen, önümüzdeki dönmeler ne ekonomik ne politik açıdan kolay olmayacak günlere devam edeceğimiz anlamına geliyor. Ekonomide ve sosyal hayatta biriken problemlerin çözümüne gerçekçi bir yaklaşımla odaklanmak yerine; iktidar çoğalttığı gücüyle 2019 seçimlerine koşmaya yönelecek gibi duruyor yapılan ilk açıklamalara bakınca. Haftalardır neredeyse sadece Türkiye konuşup yazıyoruz. Sonraki Çarşamba, yeniden dış dünyadaki gelişmelere odaklandığımız bir Haftanın Ortasında buluşabilmek dileğiyle. 9

10 İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji Bu doküman Egeli & Co. Aile Ofisi Yönetim Danışmanlık ve Destek Hizmetleri A.Ş. ( Egeli & Co. Aile Ofisi Mersis No: ) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. Aile Ofisi ailelere, varlıklarının sürdürülebilirliği için aile üyeleri ile koordineli oluşturduğu yatırım felsefesi ve hedefler doğrultusunda farklı alanlardaki uzmanların koordinasyonunu sağlayan; objektif ve profesyonel yaklaşımla tek bir merkezden servet yönetimi, ilişki yönetimi ve varlık optimizasyonu hizmetleri veren ve aile içindeki tüm nesiller ve paydaşlar için yol gösterici olan bağımsız ve butik bir danışmanlık şirketidir. YASAL UYARI: Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/veya ortadan kaldırabilir. İşbu araştırma raporu, ticari iletişim ve ticari elektronik ileti olmayıp sadece ekonomik konjonktür ile ilgili bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 10