MÜHJEO 2015: Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, 3-5 Eylül 2015, KTÜ, Trabzon

Transkript

1 Traverten Ocak Artıklarının Alternatif Beton Agregası Olarak Kullanılabilirliğinin AraĢtırılması Investigation of the Usability of Travertine Quarry Wastes as Alternative Concrete Aggregate S.B. Çelik 1,*, Ġ. Çobanoğlu 1, O. Çam 2, H. Etiz 1, M. KurĢun 1 1 Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Müh. Bölümü Kınıklı Denizli 2 Akça Hazır Beton San. Tic. Ltd. Şti Denizli (*scelik@pau.edu.tr) ÖZ: Denizli havzası, traverten çökeliminin görüldüğü dünya çapında önemli havzalardan birisidir. Traverten, çoğunlukla inşaat sektöründe kullanılmak üzere, açık ocak işletmeciliği ile bloklar halinde çıkarılmakta ve yurt içi ve dünya çapındaki piyasalara gönderilmektedir. Uzun yıllardan beri biriken ocak ve fabrika artıkları büyük miktarlara ulaşmış olup, alternatif olarak değerlendirilememektedir. Denizli bölgesindeki beton firmaları agrega ihtiyaçlarını çoğunlukla kireçtaşı ocaklarından patlatma ile olup, bu uygulama hem çevresel kirliliğe ve hem de maliyet artışlarına neden olmaktadır. Bu çalışmada, Denizli bölgesinde agrega olarak kullanılan kireçtaşına bir alternatif olarak, sadece agrega boyutuna getirilme işlemine gereksinim duyulan traverten ocak artıklarının kullanılabilirliği incelenmiştir. Bu amaçla kireçtaşı ve traverten malzemelerinden elde edilen agregalar üzerinde temel agrega deneyleri yapılmış ve küp beton örnekleri hazırlanmıştır. Beton örneklerinin 28 günlük tek eksenli sıkışma dayanımı değerleri kireçtaşı ve traverten agregalı beton örnekleri için sırasıyla ortalama ve MPa olarak belirlenmiştir. Bu değerler göz önüne alındığında, traverten agregalı betonun hedeflenen C30 sınıfı beton dayanım değerlerini sağladığı görülmüştür. Traverten ocak artıklarının alternatif beton agregası olarak kullanılabileceği, bu sayede ekonomik katkı ve çevresel açıdan da avantaj sağlanabileceği sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Traverten, Denizli, Ocak Artığı, Agrega ABSTRACT: The Denizli basin is one of the important travertine deposition basins around the world. Travertines, which are mainly used in construction industry, are being produced from open quarries as blocks and then exported to the markets both in Turkey and around the world. For a long time, quarry and factory wastes are reached to big amounts and cannot be used alternatively. In the Denizli region, concrete production companies provide their aggregate need from limestone quarries by blasting. This situation leads to both environmental pollution and increased cost. In this study, usability of travertine quarry wastes, which only need to bring aggregate size as an alternative to limestone, was investigated. Through the aim of this study, basic aggregate tests were carried out on the travertine and limestone aggregates and cubic concrete samples were prepared. Unconfined compression strength values of 28-day curing time were determined and MPa for limestone and travertine aggregated concrete, respectively. The test results suggest that strength values of the travertine aggregated concrete samples meet the C30 type concrete strength. Travertine quarry wastes around Denizli can be used as concrete aggregate alternatively, in this way economical contribution and also environmental advantages can be provided. Keywords: Travertine, Denizli, Quarry Wastes, Aggregate 1. GĠRĠġ Agrega; doğal, yapay veya her ikisinden oluşan malzemenin genellikle 100 mm ye kadar çeşitli büyüklüklerdeki kırılmış veya kırılmamış tanelerinin yığını olarak tanımlanabilir. Agregalar, doğadan (akarsu yatakları, deniz kıyıları, çöl vb.) doğrudan doğruya taneli olarak temin edilebildikleri gibi, taş ocağı işletmeciliği ile kırılıp eleme işlemleri sonucunda da elde edilebilirler. Bu şekilde elde edilen taneli malzemeye kırmataş, ince taneli malzemeye ise kırma kum denilmektedir (Arıoğlu vd., 1999). Beton yapımında çimento ve su ile birlikte kullanılan agregalar beton hacminin % lik önemli bir kısmını kapsamaktadır. Agrega türü ve hacmi, üretilen betonun karışım oranları ve üretim 335

2 maliyeti üzerinde etkiye sahiptir (Smith ve Collis, 2001). Betonda kullanılacak agreganın fiziksel ve mekanik özelliklerinin araştırılması gerekmektedir. Bu temel özelliklerden bazıları şu şekilde sıralanabilir; özgül ağırlık, birim hacim ağırlık, doygun yüzey kuru birim hacim ağırlık, ağırlıkça su emme, Los Angeles aşınma dayanımı.agregalar kullanım yerine göre istenen özel koşulları yerine getirmeli ve sert, temiz, yüksek dayanımlı ve kimyasal etkilere karşı dayanıklı olmalıdır. Tabakalı ve boşluklu zayıf kayaçlardan elde edilen agregalar, betonun dayanımını düşürürler ve çevre koşullarına karşı dayanıklılığını azaltıcı yönde etki ederler. Günümüzde nüfus artışına paralel olarak büyüyen inşaat sektöründe daha fazla agrega kullanımına gereksinim duyulmaktadır. Bu durum, sınırlı doğal kaynakların daha hızlı tükenmesine ve aynı zamanda çevre açısından da olumsuz yönde etkilerin oluşmasına neden olmaktadır. Literatürde farklı türdeki doğal taşların beton agregası olarak kullanılabilirliğinin incelendiği çalışmalara rastlanmaktadır (örn.;poitevin, 1999; Korkanç ve Tuğrul, 2004; Arslan ve Demir, 2006; Davraz ve Gündüz, 2006; Adom-Asamoah ve Afrifa, 2010; Yılmaz ve Tuğrul, 2012).Son yıllarda mermer ve traverten ocak artıklarının beton agregası olarak kullanılabilirliği bazı araştırmacılar tarafından incelenmiştir. Hebhoub vd. (2011), mermer artıklarının beton üretiminde doğal agrega yerine kullanımını araştırmışlar ve üretilen beton örneklerinin mekanik özellikler açısından standartları karşıladığını belirtmişlerdir. Ceylan ve Mança (2013), iri mermer agregası ile üretilen beton ile normal agrega kullanılarak üretilen beton örneklerinin sonuçlarını karşılaştırmışlar ve sonuçların birbirine yakın olduğunu ve mermer artıklarının beton agregası olarak kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Çobanoğlu vd. (2014), traverten artığını kullanarak elde ettikleri beton örneklerinin dayanımlarını incelemişler ve elde ettikleri sonuçlara göre traverten artıklarının beton agregası olarak kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Elçi vd. (2015), kireçtaşı ocak artıklarının beton agregası olarak kullanılabilirliğini incelemişler, kireçtaşı artıklarının normal dayanımlı beton üretiminde ince ve iri agrega olarak kullanılabileceğini ortaya koymuşlardır. Denizli havzası traverten oluşumlarının yaygın olarak bulunduğu ve uzun yıllardan beri yoğun bir şekilde açık ocak işletmeciliğinin yapıldığı dünyaca ünlü havzalardan birisidir. Bölgede Kaklık - Kocabaş, Honaz, Aşağıdağdere, Akköy, Karaçay ve Çivril alanları traverten blok üretiminin yapıldığı başlıca alanlardır (Çelik vd., 2014). Bu alanlardan en büyüğü ve aynı zamanda ocakların büyük bir kısmını içine alan Kaklık-Kocabaş alanıdır. Bölgede uzun süredir yapılan ocak işletmeciliğinin bir sonucu olarak farklı tane boyutlarından oluşan ocak artıkları büyük miktarlara ulaşmıştır. Artık yığınlarının depolandığı sahalar genellikle ocak yakınlarında olup,artık yığınları çok uzak mesafelerden bile fark edilebilecek boyutlara ulaşmıştır (Şekil 1). Şekil 1. Traverten artık yığınlarının görünümleri. Bölgede artık depolama sahalarında birikmiş artık yığınlarının alternatif olarak değerlendirilmediği bilinmektedir. Bu çalışmada, traverten ocak artıklarının alternatif beton agregası olarak kullanılabilirliği incelenmiştir. Artıkların agrega olarak kullanılabilmesi durumunda, beton üretim maliyetlerinin düşmesi ve açılacak artık sahalarının çeşitli amaçlar için tekrar kullanılabilmesi ve bu sayede çevresel korumaya katkı sağlanabilecektir. Yıllık açığa çıkan artık miktarı üzerine net bir bilgi olmamakla birlikte, artıkların Denizli bölgesinin agrega ihtiyacını karşılayacak miktarda olduğu 336

3 düşünülmektedir. Çalışmanın amacı doğrultusunda, traverten artıklarından elde edilen agrega üzerinde temel agrega deneyleri yapılmış ve küp beton örnekleri hazırlanmıştır. Elde edilen beton örnekleri üzerinde 7, 28 ve 56 günlük kür süreleri sonunda, tek eksenli sıkışma dayanımı deneyleri gerçekleştirilmiştir. Karşılaştırma yapabilmek amacıyla mevcut kireçtaşı ocaklarından patlatma yoluyla elde edilen kireçtaşı agregası kullanılarak hazırlanan beton örnekleri üzerinde de tek eksenli sıkışma dayanımı deneyleri yapılmıştır. 2. BÖLGENĠN JEOLOJĠK ÖZELLĠKLERĠ VE DENĠZLĠ TRAVERTENLERĠ Denizli havzası, 50 km uzunluğunda ve 25 km genişliğinde, her iki tarafı eğim atımlı normal faylarla sınırlı KB-GD uzanımlı bir çöküntü havzasıdır. Havza, Büyük Menderes ve Gediz graben sistemlerinin kesiştiği alanın doğusunda yer almaktadır (Şekil 2). Bölgede yaklaşık K-G yönlü açılma tektoniği hakimdir. Havzanın güney ve kuzeyindeki horst alanlarında Neojen öncesi temel kayaları yüzeylemektedir. Bu kayalar daha çok şist, mermer, kireçtaşı, ofiyolit ve evaporit türü kayalardan oluşan Menderes masifi kayalarıdır. Horst alanları arasındaki havza ise, Neojen-Kuvaterner yaşlı çökellerle örtülüdür (Şekil 2). Traverten oluşumları incelendiğinde, traverten kütlelerinin tercihli olarak normal faylara bağlı olarak çökeldiği gözlenmektedir. Travertenler, çökelim koşullarına bağlı olarak, anizotropik bir yapıya sahiptir. Bu durum arazi gözlemlerinde de kolaylıkla fark edilebilmektedir. Aynı ocak içerisindeki aynalarda bile travertenlerin renk, tabaka sürekliliği, yapısal değişiklikler gibi unsurlarının kısa mesafelerde değişiklik gösterdiği gözlemlenmektedir. Travertenler, değişik renklerde olmakla birlikte, daha çok beyaz, gri, bej ve sarı renkleri ile karakteristiktirler.denizli travertenlerinin kuru koşullardaki tek eksenli sıkışma dayanımları taşın yapısal ve dokusal özelliklerine bağlı olarak çok geniş bir aralıkta ( MPa) değişmekte olup, ortalama MPa dır (Çobanoğlu ve Çelik, 2012). Ortalama dayanım değeri göz önüne alındığında, ISRM (2007) tarafından önerilen kaya dayanımı sınıfına göre sağlam kaya sınıfındadır. Görünür porozite açısından ise, porozite değerleri 1.12 ile arasında değişmekte olup, ortalama olarak % 8.43 dür (Çelik vd., 2014). Traverten genellikle inşaat sektöründe iç ve dış ortamlarda, taban ve duvarlarda yüzey kaplama taşı olarak hem yurt içinde ve hem de yurt dışında yaygın olarak kullanılmaktadır. Şekil 2. Denizli havzasının yer bulduru ve jeoloji haritaları ve travertenlerin yayılımları (Özkul vd., 2002). 337

4 3. AGREGA ÖZELLĠKLERĠ VE BETON ÖRNEKLERĠNĠN HAZIRLANMASI 3.1. Fiziksel ve Mekanik Özellikler Beton bileşiminin saptanmasında, beton üretiminde ve malzemenin değerlendirilmesinde, agreganın fiziksel ve mekanik parametreleri önem taşımaktadır. Beton karışımında kullanılacak agreganın fiziksel ve mekanik özelliklerinin ilgili standartlarca belirlenen sınır değerleri aşmaması istenmektedir. TS 706 EN A1 (2009) standardı tüm beton tipleri için etüvde kurutulmuş tane yoğunluğu >2.00 g/cm 3 olan taneleri beton agregası sınıfına sokmaktadır. Ayrıca beton karışımlarında kullanılacak iri, orta ve ince agregaların belirli sınır değerler içinde kalan tane boyu dağılımına sahip olmaları istenmektedir. Traverten ve kireçtaşı agregaları üzerinde yapılmış deneylerden elde edilen, birim hacim ağırlığı, gevşek, kuru ve doygun tane yoğunluğu ve su emme değerleri Çizelge 1 de verilmiştir.ts 706 EN A1 (2009) standardı ince madde olarak mm den küçük tane boyundaki agregayı tanımlamaktadır. Bu değer Amerikan ve İngiliz standartlarında mm olarak verilmiştir. Bu tane boyunun altındaki malzeme kil ve silt boyuna karşılık gelmekte ve agregada fazla oranda bulunmaları istenmemektedir. Agregalar üzerinde yapılan ince tane oranı tayini deneylerinden elde edilen değerlerin sınır değerlerin altında olduğu belirlenmiştir(çizelge 1). Agregaların aşınma dayanımlarının belirlenmesi için TS EN (2010) standardına göre Los Angeles (LA)aşınma dayanımı deneyi yapılmıştır. Agregaların aşınma yüzdesi ne kadar küçük ise, parçalanmaya karşı dayanımının o kadar yüksek olduğu bilinmektedir. Aşınma kaybı olarak tanımlanan bu kayıp yüzdesinin, beton agregasında 100 devir için % 10 u, 500 devir için % 50 yi geçmemesi istenir. İlgili standart gereğince deneylerde 8 bilye kullanılmış ve 500 devir sonundaki aşınma değeri belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar Çizelge 1 de verilmiştir. Düşük aşınma dayanımı değerleri agregaların mekanik etkilere karşı dayanımlarının yüksek olduğuna işaret etmektedir (Yılmaz ve Tuğrul, 2012). Hazırlanan kireçtaşı ve traverten agregaları, fiziksel özellikler ve mekanik dayanım açısından öngörülen standart değerleri sağlamaktadır. TS 706 EN A1 (2009) ve TS EN (2012) standartları farklı tane boyu gruplarına sahip agregalar için ağırlıkça yüzde geçen oranlarını tanımlamaktadır. Agregaların standartlarda belirtilen tane boyu dağılımlarına ait olmaları koşulunda betonda agrega olarak kullanılabileceği belirtilmektedir. Standartlar gözetilerek yapılan elek analizleri ile traverten ve kireçtaşı agregaları için tane boyu dağılımları belirlenmiştir.çalışma kapsamında elde edilmiş agregaların tane boyu dağılım eğrileri ve ilgili standartça belirlenen sınır eğrileri Şekil 3 de verilmiştir. Çizelge 1. Traverten ve kireçtaşı agregalarının özellikleri (Çobanoğlu vd., 2014 den derlenmiştir). Agrega özelliği Kireçtaşı agregası (mm) Traverten agregası (mm) İlgili standar Gevşek birim hacim ağ. (kg/m 3 ) 1740 mm 1410 mm 1418 mm 1425 mm 1143 mm mm TS t 706 Kuru tane yoğunluğu (kg/m 3 ) EN Doygun tane yoğunluğu (kg/m 3 ) Ağırlıkça su emme (%) A1 İnce tane oranı (%) TS (2009) EN Yassılık indeksi (%) LA aşınma değeri (%) TS (2012) EN (2010) 3.2. Agregaların kimyasal özellikleri Traverten ve kireçtaşı örneklerinin kimyasal analizleri Spectro XEPOS-II PED XRF cihazı kullanılarak yapılmıştır. Agrega örneklerinin kimyasal analiz sonuçları % değerler olarak Çizelge 2 de verilmiştir. Kimyasal analiz verilerinden Ca değerleri oksit değeri şeklinde ifade edildiğinde, traverten için % ve kireçtaşı için % değerleri elde edilmiştir. Bu değerler, kayaçların saf kireçtaşına oldukça yakın CaO değerleri sunduklarını ortaya koymaktadır. Hazır betonda agrega olarak kullanılacak kayaların MgO oranlarının < % 3 olması istenmektedir (Yılmaz vd., 2011). Bu açıdan, traverten ve kireçtaşı agregalarının istenen değerlere sahip oldukları görülmektedir. 338

5 Çizelge 2. Traverten (T) ve kireçtaşı (K) agrega örneklerine ait ana oksit element analiz sonuçları. % Na 2 O MgO Al2O 3 SiO 2 CaO MnO Fe2O 3 TiO 2 K 2 O P 2 O 5 SO 3 T K (a) (b) Şekil 3. Traverten (a) ve kireçtaşı (b) agregalarının tane boyu dağılım eğrileri Beton örneklerinin hazırlanması Beton karışımının hazırlanması, karışım hesabına göre yapılmaktadır.bu hesap; istenen kıvam, işlenebilme, dayanım, hacim sabitliği ve dayanıklılık veya aranan diğer özelliklere sahip en ekonomik betonu elde etmek amacı ile gerekli çimento, agrega, su, hava ve katkı maddesi miktarını belirleyebilmek için yapılan hesaplamadır (Şimşek, 2004). Ülkemizde beton karışım hesabı, TS EN 802 (2009) a göre yapılmaktadır. Betonun bileşenlerinin beton imalatında kullanılmadan önce özelliklerinin saptanması gerekir. Malzemenin nitelikleri beton üretimi için uygun ise, bunların ne oranlarda kullanılacağının saptanması için bazı gereksinimlere ihtiyaç vardır. TS EN (2002) standardı beton ile ilgili malzeme vetasarım özelliklerini tanımlamaktadır. Bu standarda göre beton 3 sınıfa ayrılmaktadır; 1- Normal Beton: Etüvde kurutulmuş durumdaki birim hacim kütlesi 2000ile 2600 kg/m 3 arasında olan beton, 2- Ağır Beton:Etüvde kurutulmuş durumdaki birim hacim kütlesi 2600 kg/m 3 den ağır olan beton, 3- Hafif Beton:Etüvde kurutulmuş durumdaki birim hacim kütlesi 800 ile 2000 kg/m 3 arasında olan beton. Bu çalışma kapsamında agrega olarak kullanılabilirlikleri ortaya konulan traverten ve kireçtaşı agregası kullanılarak 15*15*15 cm boyutlu standart küp beton örnekleri hazırlanmıştır (Şekil 4). C30/37 sınıfı normal beton hedef olarak seçilmiştir. TS EN (2002) de C30/37 beton sınıfı için küp örnek tek eksenli sıkışma dayanımı 37 MPa olarak tayin edilmiştir. Hazırlanan agregalar, 32 lt hacimli laboratuvar betoniyerinde (Şekil 4a) diğer bileşenlerle birlikte karıştırılarak beton örnekleri hazırlanmıştır (Şekil 4b ve 4d). Karışımlarda maksimum tane çapı 32 mm ve karışımların su/çimento oranı 0.55 olarak seçilmiştir. Çizelge 3 de hazırlanan beton karışımlarında kullanılan bileşenler verilmiştir. Hazırlanan örnekler basınç dayanımı deneyleri yapılana kadar su havuzunda bekletilmiştir Şekil 4c). 4. BETON ÖRNEKLERĠNĠN DAYANIM ÖZELLĠKLERĠ VE GENEL DEĞERLENDĠRMELER Beton dayanımının en önemli ölçütlerinden biri tek eksenli sıkışma dayanımıdır. Bu özellik zamana bağlı değişim göstermekte olup, genelde 28 günlük dayanım olarak değerlendirilmektedir. 339

6 Laboratuvar ortamında elde edilen traverten ve kireçtaşı agregalı betonlar 7, 28 ve 56 günlük kür süreleri sonunda tek eksenli sıkışma dayanımı deneylerine tabi tutulmuştur. Deneyler, TS EN (2010) standardına göre yapılmış ve yükleme hızı 0.5 MPa/s olarak seçilmiştir. Farklı kür süreleri sonunda elde edilmiş sıkışma dayanımı değerleri Çizelge 4 de sunulmuştur. Traverten agregalı betonun 28 günlük sıkışma dayanımı ortalama değeri MPa ve kireçtaşı agregalı betonun ise MPa olarak belirlenmiştir. Gerek traverten agregalı ve gerekse kireçtaşı agregalı betonlar için hedeflenen sıkışma dayanımı değerlerine ulaşılmış olup, birbirine yakın dayanım değerleri bulunmuştur. Elde edilen ortalama dayanım değerleri olarak Şekil 5 de verilmiştir. Beton örneklerinden ince kesitler yaptırılarak TS EN (1997) standardına göre mikroskopta incelenmiştir (Şekil 6). Şekil 4. Beton örneklerinin hazırlanma aşamalarından bazı görünümler. Çizelge 3. Beton karışımlarında kullanılan ağırlıkça bileşenler. Malzeme(kg/m 3 ) Traverten agregalı beton Kireçtaşı agregalı beton Çimento Su Kimyasal Katkı Agrega (0-4 mm) Agrega ( mm) Agrega ( mm) Toplam Agrega Çizelge 4. Traverten (T)ve kireçtaşı (K) agregalı betondanelde edilen tek eksenli sıkışma dayanımı değerleri (Çobanoğlu vd., 2014). Agrega türü Birim h.ağırlık Süre (gün) Yenilmeyükü (kn) Dayanım (MPa) Agrega türü Birim h.ağırlık Süre (gün) Yenilme yükü Dayanım (MPa) (gr/cm³) (gr/cm³) (kn) T K T K T K T K T K T K T K T K T K Traverten agregaları açık kahverengi, kirli beyaz görünümleri ile belirgindir. Taneler ile matriks (çimento) malzemesinin iyi bağlandığı ve agregaların etrafında ince taneli matriks malzemesinin varlığı gözlenmiştir. Travertenin doğal yapısına bağlı olarak yer yer boşluklar bulunmakta olup, boşluk boyutlarının μm arasında değiştiği gözlenmiştir. Kireçtaşı agregalı betonda ise, kireçtaşı agregaları ile matriks (çimento) malzemesi arasında oldukça keskin ve belirgin bir ara yüzeyin olduğu dikkati çekmiştir (Şekil 6). Kesit görüntüleri değerlendirildiğinde, tane bağlanmaları dışında büyük farklılıkların olmadığı görülmüştür. Traverten agregalarının matriks ile bağlanma derecelerinin daha iyi, buna karşılık matrikste boşlukların daha fazla, kireçtaşı agregalarında ise 340

7 agrega etrafında çizgi şeklinde boşluklu bir yapının varlığı ancak bağımsız boşlukların daha az olduğu belirlenmiştir. Şekil 5. Beton örneklerinin ortalama dayanım değerlerinin kür süresi ile değişimi. Şekil 6. Traverten (a) ve kireçtaşı (b) agregalı beton örneklerinden hazırlatılmış ince kesitler. 5. SONUÇ VE ÖNERĠLER Beton, inşaat sektörünün ana malzemelerinden biri olduğundan, üretim maliyetleri de ayrıca önemlidir. Beton üretim firmaları, çeşitli tasarımlarla daha ekonomik maliyette üretim yapmak üzere araştırmalar yapmaktadır. Toplam maliyet açısından değerlendirildiğinde, agrega birim fiyatının düşük olması beton maliyetinin de düşük olmasını sağlayacaktır yılı birim fiyatları araştırılmış ve traverten agregasının 14 TL/ton, halen kullanılan kireçtaşı agregasının ise 16 TL/ton fiyatlarda olduğu belirlenmiştir. Denizli bölgesi için travrten atık sahaları ve kireçtaşı ocaklarının şehir içindeki herhangi bir üretim firmasına olan uzaklıklarının yaklaşık eşit olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte, traverten agregasının elde edilmesi esnasında patlayıcı kullanılmaması bu agreganın biraz daha ekonomik olmasına olanak sağlamaktadır. Ekonomik açıdan bakıldığında, m 3 başına yaklaşık 1.89 ton agreganın kullanıldığı bu çalışma kapsamında traverten ve kireçtaşı agregalı beton üretiminde agrega maliyetleri sırasıyla 26.5 TL/ton ve 30 TL/ton olarak belirlenmiştir. Bu değerler ışığında, traverten agregalı betonun kireçtaşı agregalı betondan yaklaşık % 11.7 daha az maliyetli olacağı sonucuna ulaşılmıştır. Beton örneklerinin 28 günlük tek eksenli sıkışma dayanımı değerleri kireçtaşı ve traverten agregalı beton örnekleri için sırasıyla ortalama ve MPa olarak belirlenmiştir. Bu değerler göz önüne alındığında, traverten agregalı betonun hedeflenen C30 sınıfı beton dayanım değerlerini sağladığı görülmüştür. İnce kesit incelemelerinde agrega tanelerinin çimento malzemesi ile oldukça iyi kenetlendiği ve travertenin farklı boyuttaki boşluklu doğal yapısının varlığı da gözlenmiştir. Denizli travertenlerinin ve traverten ocak artıklarının alternatif beton agregası olarak kullanılmasıyla ülke ekonomisine katkı ve bunun yanında çevresel açıdan da çok büyük faydalar sağlanabilecektir. Artık malzemelerin daha etkin değerlendirilebilmesi amacıyla yapılacakkapsamlı deneysel çalışmaların sadece bilimsel platformlarda değil aynı zamanda ilgili sanayi/endüstri kolları ile paylaşılmasıyla yaygın etkiye sahip sonuçların elde edilebilmesine olanak sağlanabilecektir.daha sonraki çalışmalarda traverten artıklarının durabilitelerininde değerlendirildiği daha kapsamlı çalışmaların yapılması önerilir. 6. KATKI BELĠRTME Yazarlar, beton örneklerinin hazırlanmasında destek sağlayan Akça Hazır Beton A.Ş. ne ve ince kesitlerin incelenmesinde katkı sağlayan, Dr. Tamer Koralay ateşekkür ederler. 341

8 7. KAYNAKLAR Adom-Asamoah, M., Afrifa, R. O., A study of concrete properties using phyllite as coarse aggregates. Materials and Design, 31, Arıoğlu, E., Arıoğlu, N., Yılmaz, A. O., Çözümlü Beton Agregaları Problemleri. Evrim Yayın Evi. Arslan, M., Demir, İ., Kırşehir yöresi kırmataşlarının beton agregası olarak kullanılabilirliği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21(3), Ceylan, H., Mança, S., Mermer parça atıklarının beton agregası olarak değerlendirilmesi. SDÜ Teknik Bilimler Dergisi, 3(2), Chafetz, H.S., Folk, R.L., 1984.Travertines: Depositional morphology and the bacterially constructed constituents. Journal of Sedimentary Petrology, 54(1), Çelik, S.B., Çobanoğlu, İ., Atatanır, L., General material properties of Denizli (SW Turkey) travertines as a building stone. Bulletin of Engineering Geology and the Environment,73, Çobanoğlu, İ., Çelik, S.B., Determination of strength parameters and quality assessment of Denizli travertines (SW Turkey). Engineering Geology , Çobanoğlu, İ., Çelik, S. B., Çam, O., Etiz, H., Kurşun, M., Denizli bölgesi traverten artıklarının beton agregası olarak kullanılabilirliğinin incelenmesi. PAÜ Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20(3), Davraz, M., Gündüz, L., Isparta-Direkli köyü mevkii trakiandezit taşının beton agregası olarak değerlendirilmesi. IV. Ulusal Kırmataş Sempozyumu. Elçi, H., Türk, N., İşintek, İ., Limestone dimension stone quarry waste properties for concrete in Western Turkey. Arabian Journal of Geosciences, DOI /s z. Hebhoub, H.,Aoun, H., Belachia, M., Houari, H., Ghorbel, E., Use of waste marble aggregates in concrete. Construction and Building Materials, 25, ISRM, The complete ISRM suggested methods for rock characterization, testing and monitoring: In: Ulusay, R., Hudson, J. A. (Eds.), Suggested methods prepared by the commission on testing methods. ISRM, Compilation Arranged by the ISRM Turkish National Group, 628p. Korkanç, M., Tuğrul, A., Evaluation of selected basalts from Niğde, Turkey, as source of concrete aggregate. Engineering Geology, 75, Özkul, M., Varol, B., Alçiçek, M. C., Denizli travertenlerinin petrografik özellikleri ve depolanma ortamları. MTA Dergisi, 125, Poitevin, P., Limestone aggregate concrete, usefulness and durability. Cement and Concrete Composites, 21, Smith, M. R.,Collis, L., Aggregates: sand, gravel and crushed rock aggregates for construction purposes. Geological Society, London, Engineering Geology Special Publications. Şimşek, O., Beton ve Beton Teknolojisi. Seçkin Yayıncılık. TS EN 932-3, Agregaların genel özellikleri için deney kısmı Bölüm 3: Basitleştirilmiş petrografik tanımlama için işlem ve terminoloji. TSE Yayını, Ankara. TS 706 EN A1, Beton agregaları, TSE Yayını, Ankara. TS EN , Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler - Bölüm 2: Parçalanma direncinin tayini için metotlar, TSE Yayını, Ankara. TS EN , Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 3: Deney numunelerinde basınç dayanımının tayini. TSE Yayını, Ankara. TS EN 206-1, Beton, özellik, performans, imalat, uygunluk.tse Yayını, Ankara. TS EN 802, Beton karışım tasarımı hesap esasları. TSE Yayını, Ankara. TS EN 933-1, Agregaların geometrik özellikleri için deneyler Bölüm 1: Tane büyüklüğü dağılımı tayini - eleme metodu. TSE Yayını, Ankara. Yılmaz, F., Koltka, S., Sabah, E., Emirdağ Adaçal (Afyonkarahisar) kireçtaşlarının beton agregaları standardına uygunluğunun araştırılması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 11, Yılmaz, M., Tuğrul, A., 2012.The effects of different sandstone aggregates on concrete strength. Construction and Building Materials. 35,