Aydınlatmada Aydınlanma Çağı ne zaman başlar?

Transkript

1 Aydınlatmada Aydınlanma Çağı ne zaman başlar? Lumiàre de l œil, Paris koleksiyonundan seâmeler ä Ara Kebapâıoğlu

2 Gãnãmãzãn konforu elektrik

3 Beklenmedik şekiller

4 Yãzen lambalar

5 Kullanım kolaylıkları; enerji tasarrufu; enerji ãretiminde âevre koruması; uygulamada sağlıklı bir ortam... Biz buraya nasıl geldik? Bu şartları kimlere borâluyuz?

6 Eski âağlardan beri insanlar geleneksel yåntemlerle yağ lambaları, kandiller ve mumlar sayesinde aydınlanırmış

7 İlkel olarak adlandırılabilecek alevler gãnãmãzde hala ibadethanlerde veya kırsal bålgelerde kullanılır.

8 Eski âağların aydınlatmasında kullanılan yakıtlar bitkisel yağlar ve iâyağı, mumlarda da bal mumu...

9 İlkel alevlere modern âağlarda da rastlanır. Bu kãâãk gece lambası saatleri de gåsteriyor. Fransa, 19uncu yy ortası

10 Aydınlatmada aydınlanma âağı ne zaman başladı?

11 18inci yãzyılın ikinci yarısında yeni yeni gelişen kimya, yakıtların ve havanın bileşimini aâıklar. Kimya ilminin åncãlerinden Lavoisier.

12 Bu buluşlar sonucu, tenekeciler (lamba yapan esnaf), geleneksel şekilsiz fitilleri terkeder ve tarihte ilk olarak dokunmuş yassı fitil kullanır. Aydınlatmada modern âağın başlangıcı, tarih 1775.

13 18inci yãzyıl sona ermeden ikinci bãyãk bir yenilik ortaya âıkar: âift hava akımlı ve şişeli lamba, 1782, bulucusu Ami Argand Boru şeklinde dokunmuş fitil sayesinde yakıt havanın oksijeniyle daha iyi karışır ve alev daha parlak bir sonuâ verir. Tarihin ilk lamba şişesi hava akımını gãâlendirerek bu parlaklığı daha da arttırır... Şişe sayesinde abajur, glob, fanus vs. kavramları da artık gãndeme gelebilecek.

14 èzetlemek gerekirse: 1) şekilsiz alevin gåbek kısmında yanmadan havaya karışan yakıt, koku ve is yapıyor; 2) yassı alevin iki yanından gelen hava, yakıtın tam yanmasını sağlıyor; 3) boru şeklindeki alevin gåbeğine gelen merkezi hava akımı, cam şişenin yardımıyla bu yanmayı daha da mãkemmel kılıyor.

15 Fitillerden sonra alevleri karşılaştıralım:

16 İyi gãzel de, onbinlerce yıl sãren eski âağlarda kimse yassı alevli bir lamba yapmayı dãşãnemedi mi? Gãnãmãzãn antik lamba uzmanları âok ender yassı alevli lambalar bulmuşlar, fakat bu lambalarda yassı alevin daha parlak oluşu tesadãfen keşfedilmiş. Yani ilmi bir yaklaşımdan henãz âok uzaktayız. Bu sebepten bu lambalar istisnadan åteye gidememiş.

17 Yeni nesil yağ lambalarında yakıt haznesi alevden uzaklaşıyor. Amaâ, yakıt haznesinin, lambanın ayağına gålge yapmasını ånlemek. Yağı azar azar fitile kadar getirmek iâin değişik mekanizmalar uygulanıyor. 19uncu yãzyıl boyunca pompalı lambalar piyasaya âıkıyor.

18 Fransız lamba atålyeleri dãnya âapında ãn kazanıyor. Moderateur-tipi kolza yağı lambaları, ,

19 1800 yılına doğru değişik yerlerde değişik yåntemlerle yanıcı bir gaz elde etme âabasına tanık oluyoruz

20 Bu noktada gaz såzcãğãnãn ãzerinde duralım ve bir anlam ayırımı yapalım.

21 William Murdoch ( ) un İngilterede geliştirdiği yåntemle Gazhane adı verilen fabrikalarda maden kåmãrãnãn damıtılmasıyla ãretilen havagazı, modern âağların ilk dağıtım şebekesi sayesinde borularla saraylara ve sokak lambalarına sevkedildi. (Londra 19uncu yy başı, İstanbul 19uncu yy ortaları)

22 Havagazının ilk kullanım alanı sokak aydınlatması. (Yıldız sarayının 19uncu yy sonu feneri).

23 Otomatikleşmeden ånce fenerler fener bekâileri tarafından åzel bir değnekle yakılırdı.

24 Şebekelerin ev ve iş yerleine de uzanması sayesinde değişik lambalar tãketicinin hizmetine girdi

25 Salon lambalarında yuvarlak alevli bek ler kullanıldı.

26 Aâık alevli bek ler yerlerini daha sonra akkor gåmlekli Auer bek lerine bıraktı.

27 Gåz dibi muayenesinde kullanılan Telschow lambası 19uncu yy sonu

28 Organik kåkenli yağlardan ve havagazından sonra 19uncu yãzyılın ortalarında yeni bir yakıt daha âıkar karşımıza: kısaca gaz dediğimiz gazyağı. Ham petrolã tanıyan ve değişik uygulamalarda kullanan insan, dãnyanın bazı yerlerinde bu hammadeyi arıtıp da lambalarda kullanmayı hiâ akıl etmedi mi? Bazı eski metinlerde neft veya taşyağı yani petrolãn aydınlatmada kullanıldığı ileri sãrãlãyorsa da ne arıtma yåntemleri konusunda, ne de bu iş iâin geliştirilen lambalar hakkında bir ayrıntı bulamıyoruz. Diğer yandan, İngilizce âevirilerde oil såzcãğãnãn hem bitkisel yağ, hem de petrol anlamında kullanılması araştırıcının işini zorlaştırıyor. Abraham Gesner Ignacy Lukasiewicz

29 Kesin olarak bildiğimiz, 1840 lı yılların sonunda veya 50 li yılların başında bir yandan Polonya da, diğer yandan Kanada da yapılan buluşlar sayesinde ham petrolden arıtılmış bir yakıtın, ve bu yakıtın kullanımına elverişli lambaların piyasaya âıktığıdır. ABD, ~ 1860

30 Bitkisel yağlara nazaran daha akıcı olan gazyağı, değişik şekillerde lambaların yapılmasına izin verdi.

31 Ender gãzellikte salon lambaları

32

33 İdare lambası veya şınanay adı verilern minik gece lambaları

34 Saksonya porseleninden nadide bir obje

35 Cam slaytlarla projeksiyon yapmaya yarayan bãyãlã fener Laterna magica

36 Abajur ve fanusların renk ve şekilleri sonsuz...

37 Yansıtıcılı bir okuma lambası (Belâika, 1911)

38 ëâ boyutlu karton bir abajur! Besteci portreleriyle sãslenmiş bir piyano lambası!

39 Bu karton abajur ise pervanesi sayesinde lambanın hararetiyle dånãyor

40 18inci yãzyıl sonunda kimya ilmi sayesinde keşfedilen yassı fitil, ve ardından gelen buluşlar sonucu hem lambaların aydınlatma gãcã arttı, hem de lambalarda kullanılan yakıtların sayısı birkaâ misline âıktı. İspirto lambalarından bahsettik mi?

41 Ya benzin lambalarından?

42 Karpit lambalarının adı geâti mi?

43 Alevli lambaların gãzelliği ve zenginliği anlata anlata bitmez. Peki, elektrikli lambaların gelişi, o gãzelliklerin sonu mu sayılır?

44 Tartışma aâık... Dikkatinize teşekkãrler.