ÇANKIRI KARATEKİN ÜNİVERSİTESİ, ORMAN FAKÜLTESİ ARAŞTIRMA ve UYGULAMA ORMANI TOPRAKLARININ BAZI ÖZELLİKLERİ VE SINIFLANDIRMASI ÖZET

Transkript

1 III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Mayıs 2010 Cilt: III Sayfa: ÇANKIRI KARATEKİN ÜNİVERSİTESİ, ORMAN FAKÜLTESİ ARAŞTIRMA ve UYGULAMA ORMANI TOPRAKLARININ BAZI ÖZELLİKLERİ VE SINIFLANDIRMASI Ceyhun GÖL 1, Hüseyin YILMAZ 1, Semih EDİŞ 1 1 Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi, Çankırı ÖZET Bu araştırma Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi Araştırma ve Uygulama Ormanı nda yapılmıştır. Araştırma ormanı tarihinde fakülteye tahsis edilmiştir. Toplam alanı 367 ha olup, ha orman, 3.5 ha açık alandan oluşmaktadır. Araştırma alanında ana tür karaçam Pinus nigra Arnold. dır. Araştırma ormanı içerisinde karaçam plantasyon, bozuk karaçam, karaçam-sarıçam karışık ormanlık alanlar ile meşe, ardıç çalılık ve orman içi açıklık alanlar belirlenmiştir. Meşcere özellikleri, arazi örtüsü, jeoloji verileri ile farklı ana materyal ve farklı fizyografya üzerinde 10 adet toprak çukuru ve bu çukurlardan toplam 57 adet toprak örneği alınmıştır. Analiz sonuçları ve arazi gözlemleri sonucu topraklar Entisol ve İnceptisol ordolarına dâhil edilmiştir. Bitki örtüsünün olmadığı veya zayıfladığı bölgelerde yüksek eğim nedeniyle kolluviyal akıntı, şiddetli yüzey ve oyuntu erozyonu belirlenmiştir. Toprakların kil oranı yüksektir. Az ve orta kireçli, hafif alkali ve alkali topraklardır. Yetersiz organik madde, toprak sığlığı, taşlılık, yüksek kil miktarı, yüksek eğim ve kuraklık araştırma ormanında bitki yaşamını etkileyen olumsuz özellikleridir. Anahtar kelimeler: Çankırı, Eldivan, araştırma ormanı, toprak, sınıflandırma, yetişme ortamı SOME SOIL PROPERTIES and CLASSIFICATION of UNIVERSTY of ÇANKIRI KARATEKİN, FACULTY of FORESTRY RESEARCH and APLICATION FOREST ABSTRACT This research was carried out in Çankırı Karatekin University Forestry Faculty research and appliance forest. It was assigned to faculty in the total area is 367 ha and it consist of ha forest, 3.5 ha forest opening. Pinus nigra Arnold is the main species in the research area. Forest area consists of black pine, degrade forest, oak and juniper form shrub stands. Ten soil pits were dogged on the stand properties; land cover, geological data with different main material and different physiographic. 57 soil samples were taken from ten soil pits. The results of analysis and land observations all soil was included to Entisol and Inceptisol Ordos. Severe surface erosion, gully erosion, has been identified due to high slope in areas with non vegetation or weakened vegetation. The clay percentage of soil is high. Soil is semi marl, soft alkali and alkali. Insufficient organic matter, soil shallowness, stoniness, high clay content, high slope and drought were negative features that effect plant life in the research forest. Keywords: Çankırı, Eldivan, research forest, soil, classification, site 1. GİRİŞ Ülkemizin önemli çevre sorunlarından birisi olan erozyon ve toprak kayıpları, yanlış arazi kullanımının bir sonucudur. İç Anadolu bozkırlarının, geçmişten bu yana yaşanan olumsuz insan etkileri sonucu oluştuğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Tuz gölü çevresi, bazı 941

2 çorak ve ıslak düzlükler ile yüksek yaylalar dışında, Anadolu nun tümüyle ormanla kaplı olduğu veya en azından bugünkünden çok daha zengin orman varlığına sahip olduğu bilinmektedir (Çepel, 1992). Araştırmanın yürütüldüğü Çankırı-Eldivan yöresi ekolojik şartlar bakımından değerlendirildiğinde, benzer sorunların yaşandığı bir bölgedir. Kurak ve yarı kurak bölgede bulunan bu çalışma alanı için su, yetişme ortamı şartlarını kısıtlayan en önemli faktördür (Göl, 2002). Ormancılık; yeryüzü şekli, iklim, ana kaya-toprak ve canlılardan oluşan yetişme ortamı faktörlerinin etkisi altında açık arazide yürütülen gençleştirme, ağaçlandırma, bakım vb silvikültürel faaliyetleri ile orman işletmesinin planlanması, ormanın korunması, ürünün hasadı ve değerlendirilmesi faaliyetleri kapsayan biyolojik ve kendine özgü tekniklerin uygulandığı bir işletmeciliktir (Kantarcı, 1998). Yetişme ortamı şartlarının iyi araştırılmadığı ve doğaya uygun olmayan bir ormancılık faaliyetinin başarıya ulaşması mümkün değildir. Ormanın tutunup geliştiği ve onun yetişme ortamının en önemli faktörünü oluşturan toprak özelliklerinin bilinmesi ve yapılacak uygulamalarda toprak özelliklerine uygun işletmecilik yapılması başarıyı artıracaktır. Bu araştırma, alanda yapılacak ormancılık faaliyetlerine ve diğer araştırmalara temel altlık oluşturmak üzere yapılmıştır. 2. MATERYAL ve YÖNTEM Araştırma Alanının Tanıtımı Araştırma alanı, Çankırı ili, Eldivan ilçesi sınırları içine girmektedir. Konum itibariyle, 40 34' 41" ' 38" Kuzey enlemleri ile 33 36' 00" 33 25' 10" Doğu boylamları arasındadır (Şekil 1). Araştırma alanı, 1/ ölçekli topoğrafik haritada Çankırı H30-b2 ve G30-c3 paftalarında yer almaktadır. Orta dağlık ve dağlık arazi sınıfına giren araştırma alanı, Güney kısmında Çakmaklı Tepe (1630 m.), Kolaçsivri Tepe (1596 m.), Batı sında Kirazlı Tepe (1485 m.), Doğu sunda Murafa Tepe (1641 m.) ile sınırlanmıştır. Arazi içerisinde Elhamur Tepesi (1422 m.) vardır. Kuzey sınırını Kelmahmut Deresi ve Karanlık Dere, Doğu sınırının bir kısmını Lalelik sırtı, Batı sınırını Kamış Deresi oluşturmaktadır. Araştırma alanının drenaj sularını Kelmahmut Deresi, Karanlık Dere ve Kamış Deresi, Kavaklıkuz Deresi ve bunların kolları taşımaktadır (Şekil 1) Alanın fakülteye tahsisi tarihinde yapılmıştır. Araştırma alanı Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü, Merkez işletme Şefliği içerisinde toplamı alanı 367 ha olup, ha ormanlık, 3.5 ha orman içi açıklıktır. Amenajman planına göre Çka-Çkc2-Çkc3- Çkcd1-Çkab3-Çkb3-ÇkÇsbc3-ÇkÇsab3-ÇkÇsa-BÇtk meşcerelerinden oluşmaktadır (Anonim, 2008). Bölgede yıllık ortalama sıcaklık 10,4ºC, yıllık ortalama yüksek sıcaklık 16,6ºC, yıllık ortalama düşük sıcaklık 4,8ºC, en soğuk ay 0, 5ºC değeri ile ocak, en sıcak ay 22,4ºC ile ağustostur. Yıllık ortalama yağış 500,9mm, yıllık ortalama bağıl nem %63 tür (Anonim, 2001). 942

3 Şekil 1. Araştırma ve uygulama ormanı sayısal yükselti haritası (DEM) 943

4 Araştırma alanı Thornthwaite yöntemine göre; C 1 B' 1 sb' 2 simgeleri ile gösterilen kurak-yarı nemli, mezotermal, kışın orta derecede su fazlası olan, deniz iklim etkisine yakın bir iklim tipine sahiptir (Göl, 2002). Araştırma alanı, tersiyere ait oligo-miosen jipsli serisinden oluşmaktadır. Bu formasyon kalın ve kırmızı renkli bir taban konglomerası ile başlar, bunu açık renkli ve aralarında jips yatakları bulunan kil ve marnlar takip eder. Jipsli serinin üst seviyeleri birçok yerde mioseni de içine alır. Eosenden sonra denizin bu bölgeden tamamen çekildiğini ve bir çöl ikliminin hüküm sürdüğünü ifade eder (Ketin, 1962). Araştırma alanı bitki coğrafyası açısından incelendiğinde, Türkiye nin üç büyük flora alanlarından biri olan İran-Turan flora bölgesinde yer almaktadır. Davis'in kareleme sistemine göre A 4 karesi içinde yer almaktadır. Araştırma alnında ana tür olarak karaçam Pinus nigra Arnold. bulunmaktadır. Toprak çukurlarının açıldığı yerlerde görülen bitkiler ise şunlardır; Sarıçam (Pinus sylvestris L.), Karaçam, Ardıç (Juniperus comminis subps. nana L.), bol miktarda baklagiller (Leguminosae spp.), kuşburnu (Rosa canina L.), ahlat (Pirus elaeagrifolia), alıç (Creteagus monogyna L.), karaçalı (Paliurus spina- christi Mill.), meşe (Quercus L.), geven (Astragalus spp.), kekik (Tyhmus L.), böğürtlen (Rubus canescens L.) badem (Prunus dulcis Mill.), üvez (Sorbus L.), titrek kavak (Populus tremula L.), türleridir, 2.2 Yöntem Alanın Sayısal Yükselti Modeli (DEM) (Şekil 1) ile iklim, topoğrafik harita, jeolojik harita, hava fotoğrafı verileri toplanmıştır. Belirlenen bitki deseni ve arazi kullanımının (Şekil 2) yanı sıra DEM kullanılarak alanda yayılım gösteren farklı eğim grupları, fizyografik üniteler, rölyef, bakı ve arazi kullanım şekilleri belirlenmiştir. Farklı arazi örtüsü ve jeoloji verileri ile belirlenen farklı ana materyal ve farklı fizyografya üzerinde toprak örneklemesi amacıyla toprak çukurları açılmıştır. Açılan toprak çukurlarında çalışmanın amacına uygun bir şekilde her horizondan birer adet olmak üzere doğal strüktürü bozulmuş 1,5-2 kğ lık torba örnekleri (19 adet) ve doğal strüktürü bozulmamış silindir örnekleri (38 adet) alınmıştır. Bunun için hacimleri 400 cm 3 ve 100 cm 3 olan numaralı silindirler kullanılmıştır (Özyuvacı, 1976 ve Kantarcı, 1980). Alınan toprak örneklerinde; tane dağılımı hidrometre yöntemi ile belirlenmiştir (Bouyoucous, 1951). Tarla kapasitesi, seramik levha üzerine yerleştirilmiş, suyla doygun bozulmamış toprak örneği üzerine 1/3 atmosfer basınç uygulamak suretiyle belirlenmiştir (Cassel ve Nielsen, 1986). Daimi solma noktası, seramik levha üzerine yerleştirilmiş, suyla doygun bozulmuş toprak örneği üzerine 15 atmosfer basınç uygulamak suretiyle belirlenmiştir (Cassel ve Nielsen, 1986). Yarayışlı su, örneklerin tarla kapasitesi ve solma noktası arasındaki farktan hareketle hesap yolu ile belirlenmiştir (Cassel ve Nielsen, 1986). Suya dayanıklı agregat (SDA) (Yoder 1936) yönteminin değiştirilmiş şekli ile belirlenmiştir (Kemper ve Rosenau, 1986). Toprak reaksiyonu (ph) 1/2.5 saf su çözeltisi cam elektrotlu Orion 420A dijital ph metresi ile ölçülmüştür (U.S. Salinity Laboratory Staff, 1954). EC ve tuz saturasyon çamurunda kondaktivimetre aleti ile (3200 Conductivity Instrument) ölçülmüştür (Rhoades, 1996). Kireç tayini (CaCO 3 ) Scheibler kalsimetresi ile tayin edilmiş ve % olarak ifade edilmiştir (Richard and Donald, 1996). Organik madde; toprak organik maddesinin % 58 inin organik C dan oluştuğu varsayılarak (Van Bemmelen Faktörü) ile organik C nun katsayı ile çarpımıyla bulunmuştur (Nelson ve Sommers, 1996). Toplam azot Mikro Kjeldahl yöntemine göre belirlenmiştir (Bremner, 1996). Hacim ağırlığı 100cm 3 çelik silindirlerin fırın kuru ağırlığına oranlanması ile yapılmıştır (Blake ve Hartge, 1986). 944

5 3. BULGULAR 3.1. Araştırma Alanı Yükselti, Eğim, Bakı ve Arazi Kullanımı Dağılımı Araştırma alanına ait topoğrafik haritaların coğrafi bilgi sistemi kullanarak sayısallaştırılmasından sonra oluşturulan sayısal arazi yükselti modeli (DEM), eğim, yükselti ve bakı gruplarının oluşturulmasında kullanılmıştır. Araştırma ve uygulama ormanı alanının %46.70 i orta çok eğimli ve %33.53 ü sarp arazilerden oluşmaktadır. Bu durumda büyük bir alan yüksek eğimli alanlardan oluşmaktadır. Bu durum erozyon ve toprak sığlığına neden olmaktadır. Özellikle bitki örtüsünün olmadığı veya zayıf olduğu alanlarda şiddetli erozyon oluşmaktadır. Çalışma alanının büyük bir kısmı (%77.57) m yükseltide bulunmaktadır. En alçak bölüm 1200 m ve en yüksek bölüm 1700 m yükseltidedir. Araştırma alanında bakı özellikleri incelediğinde, alanın kuzey ve batı bakılı yamaçlar büyük kısmını (%71.59) oluşturmaktadır. Düz alanlar, çok küçük bir bölümünü (%5.25) oluşturmaktadır. Kuzey bakılar daha nemli, bitki türü çeşidi daha fazla ve verimli özelliğinden dolayı bu bölgelerde ormancılık faaliyetlerine öncelik verilmelidir. Eğimin fazla, bitki örtüsünün zayıf olması ve aşırı otlatma yapılması sığ yerlerde toprakların erozyonla taşınmasına neden olmaktadır. Araştırma alanı arazi örtüsü incelendiğinde en büyük bölümü (%84.13, ha) karaçam ve bozuk karaçam ormanı oluşturmaktadır. %0.87 lik alan orman içi açıklık ve erozyon alanı olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun dışında %15, hektar alanda karaçam-sarıçam ormanı bulunmaktadır (Çizelge 1 ve Şekil 2). Orta ve alt orman katında meşe, ardıç, badem, karaçalı türleri olmasına rağmen tam alanda kapalılık oluşturamamışlardır. Bu türlerin desteklenerek erozyon kontrolü amaçlı kullanılması gerekmektedir. % dağılım ve alansal miktarlar Çizelge 1. Araştırma alanı eğim, yükselti, bakı ve arazi kullanım türleri grupları dağılımı Eğim Yükselti (m) Bakı Arazi Kullanımı (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) Kuzey Güney Doğu Batı Düz (ha) (ha) (ha) (ha) (ha) Çk BÇk ÇkÇs Ot OT-E (ha) (ha) (ha) (ha) (ha)

6 a b c Şekil 2. Araştırma ve uygulama ormanı (a) drenaj deseni, (b) arazi örtüsü (meşcere), (c) bakı ve (d) eğim haritası d 946

7 3. 2. Toprakların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Karaçam meşceresi, çok dik eğimli alan; 1 no.lu toprak çukuru koordinatları E, N yükselti 1270 m dir. Bitki örtüsünün olmadığı veya zayıfladığı bölgelerde yüksek eğim nedeniyle kolluviyal akıntı, yer yer şiddetli yüzey ve oyuntu erozyonu görülmüştür. Çalı katında ardıç ve karaçalı belirlenmiştir. Topraklar genellikle killi balçık türde olup toprak derinliği oldukça azdır. Yarayışlı su kapsamı % arasında değişmektedir. Toprak reaksiyonu hafif alkali, tüm topraklarda kireç miktarı az, tuzluluk yoktur. Organik madde ve toplam azot yüzey toprağında zengin, toprak derinleştikçe azalmaktadır. Toprak derinliği az olduğu için ve ana materyal çatlaksız yapıda olduğu için bitki kökleri üst toprakta sıkışmıştır. Fizyolojik derinlik 50 cm mutlak derinlik 45 cm dir. Çalı. Titrek kavak, meşe ve ardıç meşceresi, çok dik eğimli alan; 2 no.lu toprak çukur koordinatları E, N yükseltisi 1435 m dir. Orta dağlık ve %90 eğimlidir. Yüksek eğim nedeniyle moloz akması vardır. Bozuk orman yapısı ve eğim nedeniyle devam eden orta şiddetli yüzey erozyonu üst toprakların taşınmasına neden olmuştur. Kök gelişimi sınırlanmış olmasına rağmen ana kaya çatlaklarında kökler vardır. Toprak sığlığı ormanın gelişimini olumsuz etkilemiştir. Topraklar killi balçık bünyelidir. Yarayışlı su kapsamı %24.13 tür. Ana materyal olduğu için silindir örneklemesi yapılamamıştır. Toprak reaksiyonu hafif alkali, az kireçli ve tuzsuz olarak belirlenmiştir. Üst topraklarda organik madde orta miktardadır. Mutlak derinlik 0 cm ve fizyolojik derinlik 30 cm dir. Karaçam plantasyon, düz-düze yakın eğimli alan; 3 no.lu toprak çukuru koordinatları E, N dir. Çukurun açıldığı yer 1512 m yükseltide orta dağlık, tepe üstü, düz-düze yakın eğimlidir. Erozyon yoktur. Alt tabakada badem, meşe, ardıç ve böğürtlen vardır. Topraklar yüksek kil içeriği nedeniyle ağır bünyelidir. Kil içeriğine bağlı olarak yarayışlı su kapsamları (%30-35) yüksek çıkmıştır. Eğimin az olması derin toprak oluşmasında etken olmuştur. Üst topraklarda hidrolik iletkenlik yüksek (39.66 cm/saat) çıkmasına rağmen alt topraklarda kil nedeniyle ani bir şekilde azalmaktadır. Yüksek kil içeriği drenajda sorun yaratmıştır. Üst topraklarda organik madde nedeniyle ph hafif asit, alt topraklarda orta alkali özellik göstermiştir. Tuzluluk görünmezken, kireç içeriği üst topraklara %0.43 den alt topraklarda %27 ye kadar yükselmektedir. Toprak üstünde bulunan yoğun çürüntülü mull tipi humus nedeniyle üst topraklarda organik madde çok zengin (%6), alt topraklara inildikçe bu değer (%1.17) ye kadar düşmüştür. Tüm topraklarda organik madde ve toplam azot miktarı yüksek ölçülmüştür. Toprak derinliğine (81 cm) bağlı olarak iyi bir kök gelişimi ve fizyolojik derinlik (103 cm) belirlenmiştir. Sarıçam-karaçam meşceresi, çok dik, sarp alan; 4 no.lu toprak çukur koordinatları E, N dir. Orta dağlık, 1612 m yükseltide, çukurun yeri omuz ve yüksek (%80) eğimlidir. Yoğun bitki örtüsü erozyon oluşumunu engellemiştir. Alan sarıçam ormanıdır. Seyrek olarak yaşlı karaçam bireyleri, ardıç, meşe, titrek kavak türleri bulunmaktadır. Topraklar tozlu killi balçık, kil, balçık ve kumlu killi balçık olarak değişken bünyelidirler. Üst topraklarda organik madde ve kil içeriğine bağlı olarak yarayışlı su kapsamı %32 34 ölçülürken, artan kum içeriğine ve azalan organik maddeye bağlı olarak alt topraklarda %23-24 e kadar düşmüştür. Organik maddenin oluşturduğu kırıntılı yapı nedeniyle üst topraklarda hidrolik iletkenlik çok yüksek (69.38 cm/saat) ölçülürken alt topraklarda bu değer birikme horizonunda düşük (1.57 cm/saat) olarak ölçülmüştür. Tüm çukurda topraklar hafif alkali, kireçsiz ve tuzsuz özellik göstermiştir. Organik madde üst toprakta yüksek (%6), artan derinlikle organik madde kapsamı azalmıştır. Üst topraklar 947

8 hafif nemli iken alt topraklar kurudur. Fizyolojik derinlik 150 cm, mutlak derinlik 50 cm olarak tespit edilmiştir. Bozuk karaçam, meşe, ardıç meşceresi, çok dik-sarp alan; 5 no.lu toprak çukur koordinatları E, N dir. Orta dağlık, 1485 m rakım orta yamaç ve yüksek eğimli (%80-90) bir arazi özelliğindedir. Geçmişte yaşanan şiddetli erozyon nedeniyle bol miktarda derin oyuntu bulunmaktadır. Dik yamaçlı alanlarda şiddetli erozyon devam etmektedir. Topraklar kumlu kil, kil ve balçıklı kil özellikte değişik bünyeye sahiptirler. Üst toprakların yarayışlı su kapsamı %20 iken alt topraklarda artan kil miktarı ile %25 değerine yükselmiştir. Hidrolik iletkenlik üst toprakların yüksek kum ve organik madde içeriğine bağlı olarak çok yüksek (118.9 cm/saat), alt topraklarda cm/saat olarak düşük değerler ölçülmüştür. Üst topraklar hafif asit, alt topraklar hafif alkali reaksiyonludur. Tüm çukur toprakları kireçsiz ve tuzsuz özellik göstermiştir. Üst topraklar hafif nemli, bol kök yayılışı göstermiştir. Alt topraklarda kök dağılışı azalmış, nem miktarı yükselmiştir. Organik madde yüzeyde %6.23 iken derinlerde %0.99 a kadar düşmüştür. Yüzeyde bol miktarda çakıl ve taş vardır. Kök dağılış üst topraklarda bol iken derinlikle azalmıştır. Fizyolojik derinlik 90 cm, mutlak derinlik 100 cm dir. Bozuk karaçam, orta eğimli alan; 6 no.lu toprak çukur yeri E, N dir. Orta dağlık, 1478 m yükseltide dik (%40) eğimlidir. Bitki örtüsü karaçam, çalı katında yoğun şekilde ardıçtır. Bitki örtüsü gelmeden önce şiddetli erozyon yaşanmıştır. Yer yer ana kaya yüzeye çıkmış ve kolluviyal akıntı devam etmektedir. Şiddetli erozyon nedeniyle toprak derinliği azdır. Topraklar kumlu killi balçık bünyeye sahiptir. Artan kum miktarına bağlı olarak yarayışlı su kapsamı (% ) azalmıştır. Hidrolik iletkenlik orta düzeyde ölçülmüştür. Toprakların reaksiyonu orta alkali ve hafif alkalidir. Kireç kapsamı düşük (%0.36) çıkmıştır. Organik madde ve toplam azot sırasıyla%0.94 ve %0.051 olarak düşüktür. Toprak sığlığı nedeniyle fizyolojik ve mutlak derinlik 15 cm dir. Ana kayanın yüzeye yakın olması nedeniyle kökler 15 cm de sıkışmışlardır. Bozuk karaçam, orta eğimli alan; 7 no.lu toprak çukur koordinatları E, N yükseltisi 1528 m dir. % eğim derecesiyle dik arazi sınıfındadır. Yüksek eğim nedeniyle şiddetli erozyon devam etmektedir. Sahada bol miktarda kekik ve geven vardır. Topraklar tozlu balçık ve balçıklı kil bünyeye sahiptir. Üst toprakta organik madde nedeniyle yarayışlı su orta (% ) düzeydedir. Yetersiz toprak nedeniyle hidrolik iletkenlik düşük (7.21 cm/saat) düzeydedir. Toprak reaksiyonu hafif alkali, kireç miktarı (%0.65) düşüktür. Organik madde özellikle üst toprakta yüksektir (%6.23). Toprak çok sığ, mutlak derinlik 5 cm, fizyolojik derinlik 60 cm olarak belirlenmiştir. Üst toprakta yoğun kök dağılışı vardır. Ana materyalin çatlaklı yapısı nedeniyle kökler derine inebilmişlerdir. Taşlılık yetişme ortamı özelliklerini kısıtlamaktadır. Orman içi açıklık, çalı ve otsu türler, çok dik-sarp alan; 8 no.lu toprak çukur koordinatları E, N dir. Örnek alan yükseltisi 1530 m dir. Orta dağlık, yüksek (%80-90) eğimli bir alandır. Çok yüksek eğim, erozyonu şiddetlendirmiştir. Bitki örtüsü orman niteliği kazanamamış, çalı ve otsu bitkiler ana vejetasyonu oluşturmaktadır. Çalı katında bol miktarda yemişen, ardıç, meşe, titrek kavak ve badem vardır. Derin oyuntular vardır. Topraklar killi balçık bünyededir. Yarayışlı su kapsamı araştırma alanı içinde en düşük (% ) bu bölgede ölçülmüştür. Hidrolik iletkenlik üst toprakta orta (19.9 cm/saat), alt toprakta yavaştır (7.43 cm/saat). Toprak ph sı ile hafif alkali özelliktedir. Kireç kapsamları üst topraklarda %0.51 iken alt topraklarda bir miktar artış göstererek %2.46 dır. Organik madde kapsamı üst topraklarda orta (%3.54) alt topraklarda düşüktür (%0.65). Kök gelişimi 0-12 cm arasında çok ince otsu türlere ait 948

9 köklerden oluşmaktadır. Fizyolojik derinlik 20 cm mutlak derinlik 15 cm dir. Toprak yüzeyinde ki tüm topraklarda taşlılık sorunu vardır. Sarıçam-karaçam karışık meşcere, hafif eğimli alan, 9 no.lu toprak çukur koordinatları E, E dir. Yükselti 1573 m, orta dağlık, eğim % 15 tir. Bitki örtüsü sarıçam-karaçam karışık meşceredir. Alanda yaşında karaçam bireyleri vardır. Çalı katında ardıç, meşe, karaçam, titrek kavaklar vardır. Kapalılığın iyi olması nedeniyle erozyon sorunu yoktur. Topraklar balçıklı kil ve killi bünyededir. 30 cm den sonra kil artmakta ve hidrolik iletkenlik düşmektedir. Bu derinlikte drenaj bozulmaktadır. Yarayışlı su kapsamı üst toprakta ve alt toprakta yüksektir. Hidrolik iletkenlik üst topraklarda çok yüksek ( cm/saat), alt toprakta ise artan kil miktarına bağlı olarak çok düşüktür (0.05 cm/saat). Toprak reaksiyonları hafif asit, kireç miktarı (% ) çok düşüktür. Organik madde ve toplam azot tüm topraklarda yüksek çıkmıştır. 30 cm de başlayan kil katmanı kök gelişimini sınırlandırmıştır. Fizyolojik derinlik 60 cm, mutlak derinlik 30 cm dir. Kök gelişimi en yoğun cm ler arasındadır. Üst topraklarda az iri taşlar, 30 cm den sonra taşlılık artmaktadır. Doğal orman ve karaçam plantasyon, düz eğimli alan; 10 no.lu toprak çukur koordinatları E, N dir. Örnekleme yeri yüksekliği 1542 m, orta dağlık, üst tepe düzlüğü, eğim (%0-2) düz-düze yakın karaçam plantasyon sahasıdır. Bitki örtüsü yaşlı karaçam bireylerinden oluşmaktadır. Çalı katında genç karaçam bireyleri ve ardıç türleri bulunmaktadır. Kapalılık düşük olması nedeniyle diri örtü gelişmiştir. Topraklar killi balçık ve balçıklı kil bünyededir. Çukurun ortalarında artan kil kapsamı ile yarayışlı su kapsamı bu kısımda artmıştır. Hidrolik iletkenlik üst topraklarda hızlı, çukurun ortalarında yavaştır. Toprak reaksiyonları hafif alkali, kireç miktarı çok düşüktür. Organik madde üst topraklarda yüksek derinlikle beraber düşmektedir. Kök dağılışı AC horizonuna sıkışmış durumda, fizyolojik derinlik 65 cm, mutlak derinlik 28 cm dir Araştırma Alanı Topraklarının Sınıflandırılması Çalışma alanı toprakları arazide yapılan morfolojik çalışmaların yanı sıra laboratuvar analiz sonuçları dikkate alınarak 7, Yaklaşım veya Toprak Taksonomisine (Soil Taxonomy. 1999) göre 2 ordo, 2 altordo içerisine yerleştirilmiştir. Yıllık ortalama toprak sıcaklığının 8 o C den fazla fakat 15 0 C den düşük olması ve ortalama yaz sıcaklığı ile ortalama kış sıcaklığı arasındaki farkın 5 0 C den fazla olması nedeniyle sıcaklık rejimi Mesic tir. Yazın. yaz gün dönümünden (21 Haziran) sonra toprağın ardışık 45 günden fazla kuru kalması ve kışın ise yine kış gün dönümünden (21 Aralık) sonra ardışık 45 günden fazla toprağın nemli olması nedeniyle nem rejimi Xeric tir (Soil Survey Staff. 1999). Çalışma alanında 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9,10 nolu profillere ait topraklar yüksek eğim, şiddetli erozyon sonucu yüzeyde ochric epipedon dışında herhangi bir tanı horizonunun oluşması için yeterli pedogenetik sürecin olmadığı ve A/C horizon sıralaması içermeleri nedeniyle Entisol ordosuna dahil edilmişlerdir. Bu ordoya dahil tüm profillere ait topraklar, şiddetli erozyona maruz kalmaları ve ochric epipedon dışında bir tanı horizonları olmadıkları için Orthent alt ordosuna yerleştirilmişlerdir. Nem rejimlerinden dolayı bu profiller Xerorthent büyük grubuna, 2. profil toprakları ana kaya üzerinde olması nedeniyle Lithic Xerorhent alt grubuna, diğer profil toprakları büyük gruplarını temsil etmeleri nedeni ile Typic Xerorhent alt grubuna dahil edilmişlerdir. 3, 4 no.lu profillere ait topraklar içerdikleri tanı horizonları (cambic ve calcic) ve Entisollerden daha ileri bir toprak oluşumu göstermeleri nedeniyle Inceptisol ordosuna dahil edilmişlerdir. Toprak nem rejiminin Xeric olması sonucu topraklar Xerepts alt ordosuna yerleştirilmişlerdir. 3 nolu profile ait topraklar Duripan ve Fragipan nın olmaması. 949

10 100 cm derinlik içerisinde bir calcic horizonun olması nedeniyle Calcixerepts, diğeri Haploxerepts büyük grubuna dahil edilmişlerdir. 3 nolu profile ait topraklar bünyelerinde sekonder karbonatların oluşturduğu bir calcic horizonun bulunması nedeniyle Calcic Haploxerepts alt grubuna, 4 nolu profile ait topraklar büyük gruplarını temsil ettikleri için Typic Haploxerept alt grubuna yerleştirilmiştir. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Doğal kaynakların korunmasında ve yönetilmesinde envanter önemli bir bölümü oluşturmaktadır. Kaynağın özelliklerini ortaya koymak ve bu özelliklere uygun yönetim yapısını oluşturmak gerekmektedir. Toprak, su, orman veya mera en önemli kendi kendine yenilenebilir doğal kaynaklarımızdır. Bu kaynakların ön etüt, envanter, potansiyel ve taşıma kapasitelerinin belirlenmeden yönetilmesi büyük sorunlara ve doğal afetlere neden olmuştur. Bu çalışma Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi Araştırma Uygulama Ormanı toprak ve arazi özelliklerini ortaya koymak amacıyla bu çalışma yapılmıştır. Topraklar Entisol ve İnceptisol ordolarına dahil edilmiştir. Toprak özellikleri incelendiğinde ise bazı özellikler dikkati çekmiştir. Özellikle toprak sığlığı, yüksek kil içeriği, taşlılık yetişme ortamı şartlarını kısıtlayan önemli faktörlerdir. Bölgenin iklim özelliklerinin kurak olması, yağış rejiminde bozukluk ile yetersiz toprak özellikleri birleştiğinde kırılgan ekosistem niteliği kazanmasına neden olmuştur. Bitki örtüsünün iyi ve organik madde birikiminin yeterli olduğu bölgelerde hidrofiziksel toprak özellikleri iyi özellik göstermiştir. Bunun dışında yüksek eğim nedeniyle şiddetli yüzey erozyonu sonucu üst toprakların taşındığı ve kil miktarının yüksek olduğu bölgeler de kötü özellikler ortaya çıkmıştır. Araştırma ve uygulama ormanında yüksek eğim, şiddetli erozyon, kuraklık, sığ toprak en önemli sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır. Ormancılık çalışmalarında öncelikle yörenin ekosistem özelliklerine uygun tür ve orjin seçilmelidir. Karaçam, sarıçam, meşe, ardıç var olan türlerdir. Bunların dışında yapraklı türlerle yeni tamamlama dikimleri yapılmalıdır. Toprak özelliklerini iyileştirici nitelikte toprak işlemesi yapılmalıdır. Fidan dikimleri eğimsiz sızdırmalı teraslarda ve organik madde ilavesi ile yapılmalıdır. Silvikültürel müdahalelerde gençleştirme çalışmalarına öncelik verilmelidir. Yaşlı bireyler tohum ağacı olarak değerlendirilirken ilave tohumlama ve dikim çalışmaları yapılmalıdır. Bölgeye en yakın Çankırı İl Çevre ve Orman Müdürlüğüne ait Eldivan Fidanlığı fidanları kullanılmalıdır. Eğimin yüksek olduğu bölgelerde otlandırma çalışmaları yapılmalıdır. Dere içlerinde yapraklı türlerle ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır. 950

11 Çizelge 1. Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi Araştırma Ormanı Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Analiz Sonuçları Çukur No Horizon Derinlik (cm) Kum Bünye Toz Kil Toprak Türü TK. DSN YS S Hİ (cm/saat) Ah KB A KB AC KB / C KuKB C KB R Ah K A KB B K BCk K Ck K Ah TKB A K Bst BK C KuKB C B Ah KuK AC K C BK A KuKB C KuKB Ah TB C BK A KB C KB Ah BK AC BK C K Ah KB AC BK C BK R Not: KB: Killi balçık, KuKB: Kumlu killi balçık. K: Kil, KB: Killi balçık, B: Balçık, BK: Balçıklı kil, TK: tarla kapasitesi, DSN: Daimi solma noktası, YS: Yarayışlı su, S: saturasyon, Hİ: hidrolik iletkenlik, OM: organik madde ph ½.5 su EC (ds/m) Tuz Kireç OM Azot 951

12 5. KAYNAKLAR Anonim Ankara Bölge Müdürlüğü, Çankırı Orman İşletme Müdürlüğü, Merkez İşletme Şefliği Amenajman Planı ( ), Ankara. Anonim Eldivan meteoroloji istasyonu iklim verileri, Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kayıtları, Ankara. Blake. G.R and Hartge K.H Aggregate stability and size distribution, In: Methods of Soil Analysis, Part 1 (Ed: A. Klute) 2nd ed. Agronomy Monogr, 9. ASA and SSSA, Madison, WI. pp , USA. Bouyoucous, G.J A Recalibration of the Hydrometer for Making Mechanical Analysis of Soil, Agro. J. No: Bremner, J.M Nitrogen-Total, Methods of Soil Analysis, Part 3. Chemical Methods, Soil Science of America and American Society of Agronomy, SSSA Page: 1085, Book Series no.5, Madison-USA. Cassel, D.K. and Nielsen, D.R Field Capasity and Available Water capasity, Mehods of Soil Analysis, Page: 901, Part 1. Physical and Mineralogical Methods-Agronomy Monograph No.9 (Ed: A. Klute) (2nd edition) SSSA, USA. Çepel, N Doğa Çevre Ekoloji ve İnsanlığın Ekolojik Sorunları, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul. Göl, C Çankırı Eldivan Yöresinde Arazi Kullanım Türleri ile Bazı Toprak Özellikleri Arasındaki İlişkiler, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, (Yayınlanmamış). Kantarcı, M.D Belgrad Ormanı Toprak Tipleri Ve Orman Yetişme Ortamı Birimlerinin Haritalanması Üzerine Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Y. No: 2636, Fak. Y.No: 275, İstanbul. Kantarcı, M.D İ.Ü. Orman Fakültesi Araştırma Ormanında Yetişme Ortamı Birimleri ile Ormanın Tür Bileşimi Arasında İlişkiler, Kasnak meşesi ve Türkiye Florası Sempozyumu, Eylül 1998, İstanbul. Kemper, W.D. and Rosenau, R.C Aggregate stability and size distribution, In: Methods of Soil Analysis, Part 1 (Ed: A. Klute) 2nd ed. Agronomy Monogr, 9. ASA and SSSA, Madison, WI. Page: , USA. Ketin, İ / Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, Sinop. M.T.A Yayınları, Ankara. Nelson, D.W. and Sommer, L.E Total Carbon, Organic Carbon and Organic Matter, Methods of Soil Analysis, Part 3, Chemical Methods, Soil Science of America and American Society of Argonomy, SSSA, Page:961, Book Series no.5,madison-usa. Özyuvacı, N Arnavutköy deresi yağış havzasında hidrolojik durumu etkileyen bazı bitki-toprak su ilişkileri, İ.Ü. Orman Fak. F., Yayın No: 221 Ü.Yayın No: 2082 İstanbul. Rhoades, J.D Salinity: Electrical Conductivity and Total Dissolved Solids, Methods of Soil Analysis, Part 3, Chemical Methods, Soil Science of America and American Society of Agronomy, SSSA Page: 417, Book Series no.5, Madison-USA. Richard, H.L and Donald, L.S Carbonate and Gypsum, Methods of Soil Analysis, Part 3, Chemical Methods, Soil Science of America and American Society of Argonomy, SSSA, Page:437, Book Series no.5, Madison-USA. Soil taxonomy, A basic of soil classification for making and interpreting soil survey, USDA Handbook No: 436, soil survey staff, Washington D.C. U.S. Salinity Laboratory Staff Diagnosis ımprovement of salineand alkali soils, Agri. Handbook, No: 60, USDA. 952