Nafiz Yurdaydın. EITect of Season on Some Charactiristics of Stallion Semen. Gi r i ş

Transkript

1 y'y.ü. Vet. Fak. Derg. 3 (1 2): 45 51,1992 AYGlR SPERMASINDA MEVsİMsEL DEG İşİKLİKLER* Fetih Gülyüzl 2 Nafiz Yurdaydın EITect of Season on Some Charactiristics of Stallion Semen Summary: In this study 40 Tho"oughbred Arabimı stalliom were used. At the omet of and the end of breedirıg season, mean volume of semen, sperm motility, abnormal spemıatozoa ratio, the concentration of spermalzoa were determined, ml, %, %,1628 x10 6 per ml and 3LI5 m~ 70.50%, 13.93%, xl 0 6 per ml respectively. Özet : Bu çall mada 40 Safkan Arap aygın kullanılmıştır. Araşıırmada kullanılan aygırlann her birinden çiftleşme sezonu baş ı ve sonunda ejelo1latlan alınarak değerlendirilmiştie. Alınan bu ejülo1latlarda sezon başı ve sonunda genel ortalama spermatolojik değerler (miktar, sperma/ozoa moli/es~ anomıal sper matozoa oran4 spermatozoa yoğunluğu) sıras'yla, m~ %51. 60, %19.02, 1628 xl06 ımı ve ml, %70.59, % 13.93, 194.7xl0 6 ımı olarak belirlenmiştir. Gi r i ş Aygır sperm ası üzerinde çalışa n Picket! (5), 5 aygırdan a ld ı ğ ı ejekülatlarda sperma m iktarını, çiftleşme seı.onu dışınd a 50.0 ml, seron içinde ise 58.0 ml, Yurdaydın ve ark. (8). Harıinger ırkından aygırlarda sperma mi ktarını Nisan ayır.da ml. Şubat ayında 35.5 ml, Noriker ırkından aygı rlarda ise ml olarak saptanmışlardır. Duranı (3) Sıcakkanlı ırktan ve 10 yaş ından büyük aygırla rda sperma mik t arını 32.5 ± 7.5 ml. bu yaşın altında olan aygırlarda ise ± 7.2 Braun ve ark. (1). Arap ırkından ayg ı rlarda bu değeri 38.0 ml. S ıcakkanlı ırktan aygırlarda 61.0 ml olarak saptarken, Stower ve ark. (7) da. s ubfcrıil. 3 ve 14 yaşlı aygı rlarda sırasıyla 46.5 ml m i ve 29.5 ml olarak beli rl emişlerd i r. (*): Doktora çal"lmasından özetlenm~tjr. I :Arş.G ö r.d r.. Yüzüncü Yı l Ü n iversitesi. Veteriner Fakültesi. Reprodüksiyon ve Sun'i Tohumlama Bilim Dalı, Van TÜRKİYE. 2: Yrd.Doç.Dr., Ankara Üniversitesi, Ve teriner Fakültesi, R eprodüksiyonvesun'i Tohumlama Bilim Dalı, Van -TÜRKİYE

2 46 Pickett ve ark. (6), fertil aygırlardan 1 saat ara ile aldıkları ejekülatlarda spermatozoa motilitelerini % 53.0 ±15.0 ve % 57.0 ± 15.0, infertil aygırlarda%49.0 ± 12.2, bu ya tan küçük olanlarda ise % 30.0 ± 5.6 olarak elde ett iğini ve spermatozoa motilitesinin İlkbahar ve Yaz aylarında Sonbahardan daha yüksek olduğunu, Cermak (2) da aygırların spermatozoa motilitelerinin Ekim ayında %53.0, Şubat ayında ise, %76.0 o lduğunu bildirmektedirler. Hilman ve ark. (4), çiftle me sezonu d ı ında anormal spermatozoa oranını %57.2, Yurdaydın ve ark. (8), Haflinger ı rkından aygırlardan Şuba t ayında alınan ejekülatlarda bu oranı %33.7, Noriker ırkından aygırlarda %45.4, Nisan ayında Haflinger ırkından aygırlarda ise, % 26.8 ola raı, belirlerken, Durant (3) tarafından, sezon dı ında ve loy3 ın üzerinde olan aygırlarda %55.8 ± 6.3, bu Y3 ın altındak i aygırlarda ise, % 49.2 ± 9.7, Pickett ve ark. (6) da, 1 saat ara ile aldıkları ejekülatlara fertil aygırların anormal spermatozoa oranını % 49.0 ± 15.0 ve %43.0 ± 14.0, infertil aygırlarda ise, %65.0 ± 18.0 ve 0/062.0 ± 19.0 olarak bildirmi lerdir. Pickett ve ark. (6), 1 saat ara ile aldıkları ejekülatlarda, fertil aygır ların spermatozoa yoğunluğunu 355 ± 232 ve 160 ± 131 xlo 6 ımı, infertil aygırıarda ise, 251 ± 215 ve 130 ± 131 xl 0 6 ımı olarak, Yurdaydın ve ark. (8) ise, Haflinger ırkından aygırlarda Şubat ayında x10 6 /ml, Noriker ırkında 199 x10 6 Iml,Nisan ayında Haflinger ırkında da x 10 6/mı ; Durant (3) ise, sezon dı ında 10 ya ından büyük ve küçük aygırlarda sırasıyla, 32.6 ± 17 x 10 6 ımı ve 44.3 ± 14x 10 6/ml, Stower ve ark. (7), sezon dı ında subfertil ile 3 ve14 ya 1ı aygırlarda sırasıyla, 4.0, 3,5 ve 43 x 10 6 ımı eklinde kaydetmişlerdir. Bu çalı mada mevsime bağlı kızgınlık gösteren kısrakların tohumlanınasında kullanılan aygırların spermatolojik özelliklerinde görülen kimi deği iklikler ile çiftle me sezonuna giri te tohumlanan kısraklarda sperma kalitesinden kaynaklanabilen fertilite nedenlerini ortaya koymak amaçlanmı tır. Materyal ve Metod Bu ara tırmada materyal olarak 40 safkan Arap aygın kullanılmı tır. Bu aygırların her birinden sun'i vajen ile çiftle me sezonu ba ı ve sonunda 5'er ejekülat olmak üzere toplam 400 ejeküla\ alınlilllj ve alınan bu ejekülatlarda ba lıca spermatolojik özellikler (mikıar, molilite, anormal spermatozoa ora nı, spermaıozoa yoğunluğu) sapıanmı tır.

3 47 Bulgular Aygırlarda çiftle~me sezonu ba~ında saptanan genelortalama spermatolojik özellikler Tablo -1, sezon sonunda saptanan özellikler ise Tablo-2 de verilmi tir. Çiftle me sezonu ba ı bulgularında, genelortalam sperma miktarı ml, spermatozoa motilitesi %51.60, anormal spermatozoa oranı %19.02, spermatozoa yoğunluğu x 10 6 ımı olarak saptanırken, çiftlc me sezonu bulgularında; sperma miktarı 31.15, spermatozoa molilitesi % 70.59, anormal spermatozoa oranı % 13.93, spermatozoa yoğunl uğu x 10 6 I ml olarak belirlenmi tir. Tartışma ve sonuç ÇiftlC me sezonu ba ında elde edilen genelortalama sperma miktarı (31.95 ml), Picke tı ve ark. (5),nın, 50.0 ml ve 58.0 ml, Yurdaydın ve ark. (8),nın, ml, 35.5 ml ve 62.5 ml, Braun (l)'nun, 38.0 ml olarak bildirdikleri sperma miktarlarından dü~ük iken, durant (3),ın, 32.5 ml olan değerleri ne de yakınlık göstermektedir. Çalı manın bu döneminde elde edilen genelortalama spermatozoa motilitesi (%51. 60),Pi cketı ve ark.(6)'nın % 53.0, Du rant(3)'ın, % 49.0, Cernak (2)'ın, %53.0 olarak kaydettikleri degerlere yakınlık gösterirken, kimi ara ıırıcı\arın (2,6,8), % 76.0, % 57.0 ve % 68.0 olan değerlerinden dü~ük %30.0 ve %34.0 olan değerlerinden ise yüksek bulunmu tur (6). Anormal spermatozoa genelortal a ması (%19.02), Hilman ve ark. (4),nın, % olan değeri ile bazı ara tırıcıların (3,6,8), % 33.7, %45.5, %26.8, %43.0,%49.0, % 55.8 ve % 49.2 olan değerlerinden daha dü üktür. ÇiftlC mc sezonu ba ında saptanan spermatozoa yaoğunluğu (162.8 x 10 6/m!), Pickett ve ark. (6),nın 160 x 10 6/mı olan değerine yakınlık gösterirken, Yurdaydın ve ark. (8),nın bulgularından dü ük, kimi araştırıcıların (3,7), bulgul arından ise yüksektir. Çiftle me sezonu sonunda elde edilen genelortalama sperma miktarı (31.15 ml),kimi ara~tıncıların (1,6,8), bulgularından dü ük iken, Durant (4),ın bulgularına yakınlık göstermektedir. Çiftle me sezonu sonunda elde edilen genel ortalama spermatozoa molilitesi (%70.59), Cermak (2)'ın, %76.0 olan değerinden düşük, Durant(4)'ın ve Yurdaydın(8)'nın bulgu la rından ise yüksektir.

4 48 Bu dönemde elde edilen genelortalama normal spermatozoa oranı (%13.93), kaynak arll. tırıcıların literatür verilerinden daha dü üktür. Belirlenen spermatozoa yo~unlu~u genelortalaması ( x10 6/ml), Yurdaydın veark. (S),nın, 335x 10 6 Imlolan değerlerine yakınlık gösterirken aynı ara tırıcıların 214 x 10 6 i ml ile Pickett ve ark. (6),nın, 335 x 10 6 /ml ve 251 x 10 6 /ml olarak kaydettikleri değerlerden dü ük olup, Durant(4) ile Stover ve ark. (7),nın, 32.6, 44.3 x 10 6 ımı ile 4.0, 3.5 ve 43 x 10 6 ım ı,olan değer lerinden ise yüksektir. Sonuç olarak, kimi ara tırıcıların bulguları ile ara tırma sonuçları arasında görülen farklılıklar, ara tırm a materyalinin deği ik ırk ve genetik yapıda olmasından ileri gelebilece~i gibi, arll. tırmanın zamanı, mevsim ve materyalin bulunduğu çevre ko ullarından kaynaklanmı olabilir. Bu çalı mada ortaya çıkan sonuç; sezon ba ında danuzhk olarak kullanılan aygırlardan en az S'er ejekülat alınması ve sperma kalitesinde gözlenen düzeımeye göre tohumlama çalı malarına geçilmesi durumunda bu infertili ıe sorununun çözümü söz konusu olabilecektir.

5 49 Tablo 1. çiftleoıme sewnu b3ljında 40 aygırdan alınan ejekülarlarda saptanan ortalama spermatolojik değerle~. Aygır Sperma Spermatozoa Anormal sper- Spermatozoa No. Adı miktarı motilitesi matowa oranı yoğunluğu (ml) (%) (%) x lo/ml) ı. Aslanbey A1batur Havuçerol ÖZÜŞ3n Tulgad Ünal Taşkent S.Tulrah Bodrum Tulyat ı. LL. Nkuruş Seklavi Umutbey Oğlum Erbatur Bleda Ünsal Sa'ad Mert Şehzade Altayltm Özay Küçükağa Kanatlı Kurtalan Mıh ı. 27.Arcan Gökay Erdoğanbey Tuna Final Sva Volga 34. Umut Özbey 36. Kudret Aras Gürbey Erhanbey Alaz X SX ± 2.81 ± 1.3 ± 1.3 ± 11.05

6 50 Tablo 2. Çiftleıjme semnu sonunda 40 aygırdan alına n ejekulat1arda saptanan ortalama spermatolojik degerler. Aygır Sperma Spermatozoa Anormal sper- Spermatoma No. Adı miktarı motilitesi matoma oranı yogunlugu (ml) (%) (%) xlo/ml) 1. Aslanbey Albatur Havuçerol Özüşan Tulgad Ünal T3 kent Tulrah Bodrum Tulyat Alkucu Seklavi Umutbey glum Erbatur Bleda Ünsal Sa'ad Mert Şehzade Altaylım Özay Küçükata Kanallı [ls. Kurtalan Mıh Arcan Gôkay Erdoganbey Tuna Final Sva Volga Umut Özbey Kudret Aras Gürbey Erhanbey A1az X si ±1.81 ±4.27 ±1.16 ±6.01

7