YUSUF BOZKURT1, SELÇUK SEÇER2. 1Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 2Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümü

Transkript

1 AYNALI SAZAN (Cyprinus carpio) BALIKLARINDA SPERMATOLOJ K ÖZELL KLER N ÜREME MEVS M BOYUNCA B REYSEL OLARAK DE M * YUSUF BOZKURT1, SELÇUK SEÇER2 1Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 2Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümü ÖZET Bu ara tırmada aynalı sazanlarda (Cyprinus carpio), üreme mevsimi boyunca bireysel olarak spermatolojik özelliklerdeki de i im belirlenmi tir. Ara tırmada cinsel olgunlu a eri mi 1 adet erkek damızlık aynalı sazan kullanılmı tır. Erkek damızlık balıklardan sperma abdominal masaj yöntemi ile alınmı ve alınan spermalarda; miktar, spermatozoa motilitesi, spermatozoa canlılık süresi, spermatozoa yo unlu u, toplam spermatozoa sayısı, sperma ph sı ve sperma rengi üreme mevsimi boyunca belirlenmi tir. Aynalı sazan spermalarında ortalama (±SD) miktar (ml), motilite (%), canlılık süresi (s), yo unluk (x1 9 /ml), toplam spermatozoa sayısı (x1 9 ) ve ph de erleri bireysel olarak üreme mevsimi boyunca sırasıyla 2.53± ±31.33, 6.±2. 9.±8.67, ± ±877.78, 12.48± ±4.7, 42.7± ± and 7.±. 7.5±.5 eklinde de i im göstermi tir. Sperma rengi ise üreme mevsimi boyunca süt beyazı olarak belirlenmi tir. Üreme mevsimi boyunca belirlenen spermatolojik özelliklerden miktar, motilite, canlılık süresi, yo unluk ve toplam spermatozoa sayısının üreme mevsiminin ortasında artı gösterdi i ancak ph de erinin ise aynı dönemde azaldı ı belirlenmi tir. Anahtar Sözcükler: Aynalı sazan, Cyprinus carpio, sperma, spermatolojik özellikler INDIVIDUAL VARIATION IN SPERMATOLOGICAL PROPERTIES OF MIRROR CARP (Cyprinus carpio) DURING SPAWNING SEASON ABSTRACT In this study, variation in spermatological properties of mirror carp (Cyprinus carpio) as individual during spawning season was determined. Semen was collected from 1 mature males by the hand stripping method and the spermatological properties including semen volume, spermatozoa motility, duration of spermatozoa movement, spermatozoa concentration, total spermatozoa number, semen ph and semen colour were determined. Individual mean (±SD) spermatological properties of mirror carp semen including semen volume (ml), spermatozoa motility (%), duration of spermatozoa movement (s), spermatozoa concentration (x1 9 /ml), total spermatozoa number (x1 9 ) and semen ph were varied such as 2.53± ±31.33, 6.±2. 9.±8.67, ± ±877.78, 12.48± ±4.7, 42.7± ± and 7.±. 7.5±.5 respectively and semen colour was found as milk white during spawning season. Increase was determined in semen volume, spermatozoa motility, duration of spermatozoa movement, spermatozoa concentration and total spermatozoa number in the middle of the spawning season but semen ph decreased at the same period during spawning season. Keywords: Mirror carp, Cyprinus carpio, semen, spermatological properties. G R Balık yeti tiricili inde kar ıla ılan önemli sorunların ba ında, gerek düzenli bir seleksiyon program uygulanmaması ve gerekse i letme sahipleri tarafından kâr amacıyla di er i letmelerden bol miktarda döllenmi yumurta ve yavru balık temin edilmesi nedeniyle i letme içerisinde genetik yapının uzun süre muhafaza edilememesi gelmektedir. Do al olarak bunun sonucunda mevcut balık populasyonu içerisinde arzu edilmeyen genetik varyasyonlar meydana gelmekte ve balıklarda bireysel olarak olması gereken önemli özellikler kaybedilmektedir. Bu nedenlerden dolayı balık yeti tiricili inde sperma kalitesinin incelenmesi özellikle damızlık balık seçiminde önemli yer tutmaktadır. Çünkü spermatolojik özelliklerden herhangi birinde meydana gelen olumsuzluk döllenmeyi do rudan etkilemektedir. MATERYAL VE YÖNTEM Balık materyali: Bu ara tırmada cinsel olgunlu a eri mi, damızlık nitelikli ve sa lıklı olan erkek aynalı sazan balıkları kullanılmı tır.bu amaçla; karınları sert yapıda, abdomene hafif baskı uygulandı ında sperma verebilen ve pektoral 485

2 yüzgeçlerin arkasına dokunuldu unda pütürümsü olan erkek balıklar damızlık olarak seçilmi tir (Horvath et al. 1984, Michaels 1988). Erkek damızlık balıklar, yüzgeç kesme metodu ile dorsal yüzgeçlerinden markalanmı tır. Üreme mevsiminin ba langıç noktasının belirlenmesi: Üreme mevsiminin ba langıç noktası olarak, Antalfi ve Tölg (1971) tarafından belirtildi i ekilde su sıcaklı ının günlük olarak ölçülmesi suretiyle, sene ba ından itibaren 1-11 G hesaplanarak sazan yumurtalarının olgunla maya ba ladı ı dönem esas alınmı tır. Hipofiz enjeksiyonunun uygulanması: Enjekte edilecek hipofiz miktarının belirlenmesinde 2 mg/kg esas alınmı tır. Hipofiz enjeksiyonu, Horvath et al. (1984) ve Bakos (1995) tarafından belirtildi i ekilde erkek damızlık balıklara tek a amada uygulanmı tır. Spermanın sa ılması: Spermaya sa ım sırasında sindirim artıklarının bula masını önlemek amacıyla sa ımdan 48 saat öncesinden sa ım zamanına kadar anaç balıklara yem verilmemi tir. Hipofiz enjeksiyonundan yakla ık 12 saat sonra,1 g/l oranında hazırlanan olan MS 222 solüsyonu ile uyu turulan erkek damızlık balıklardan sperma abdominal masaj yöntemi ile sa ılmı tır. Spermanın makroskobik olarak incelenmesi Sperma miktarı : Sperma miktarı, dereceli cam mezürler ile (ml) olarak tesbit edilmi tir. Sperma rengi: Spermanın rengi, spermanın inspeksiyon yoluyla incelenmesi ile belirlenmi tir. Spermanın mikroskobik olarak incelenmesi Spermatozoa motilitesi: Motilite, ı ık mikroskobunda x 4 büyütmede (%) olarak belirlenmi tir. Spermatozoa yo unlu u: Spermatozoa yo unlu u hemasitometrik yöntem ile belirlenmi tir. Elde edilen sonuçlar x1 9 /ml olarak kaydedilmi tir. Spermatozoa canlılık süresi: Spermatozoaların canlılık süreleri, hassas kronometre ile (s) olarak tesbit edilmi tir. Spermanın kimyasal bakımdan incelenmesi Spermanın ph de eri: Spermanın ph de eri, ph indikatör ka ıtları ile belirlenmi tir. BULGULAR Üreme Mevsimi Boyunca Spermatolojik Özelliklerin De i imi Aynalı sazan spermalarında ortalama (±SD) miktar (ml), motilite (%), canlılık süresi (s), yo unluk (x1 9 /ml), toplam spermatozoa sayısı (x1 9 ) ve ph de erleri bireysel olarak üreme mevsimi boyunca sırasıyla 2.53± ±31.33, 6.±2. 9.±8.67, ± ±877.78, 12.48± ±4.7, 42.7± ± and 7.±. 7.5±.5 eklinde de i im göstermi tir. Sperma rengi ise üreme mevsimi boyunca süt beyazı olarak belirlenmi tir. Üreme mevsimi boyunca belirlenen spermatolojik özelliklerin damızlık balık bazındaki de i imi ekil 1-6 da belirtilmi tir Spermatozoa motilitesi üzerinde mevsimsel de i imin önemli rol oynadı ı çe itli ara tırıcılar tarafından belirtilmektedir. Nitekim Büyükhatipo lu ve Holtz (1984), gökku a ı alabalıklarında ubat, Mart ve Nisan aylarında motiliteyi sırasıyla % 75, % 65 ve % 5 olarak belirlemi lerdir. Ara tırmada üreme mevsimi boyunca elde edilen ortalama spermatozoa motilite de erleri, Akçay et al. (22) ın % olarak bildirdi i ortalama motilite de erinden dü ük oldu u görülmektedir. Olu an farklılıkların kullanılan sulandırma oranı, ya, ve çevresel faktörlere ba lı oldu u dü ünülmektedir. Toplam Spermatozoa Sayısı (x1^9) V V I ekil 1. Üreme mevsimi boyunca sperma miktarının damızlık balık bazındaki de i imi Jayaprakas ve Lal (1996), çe itli aktivasyon solüsyonlarının spermatozoa canlılık süresine olan etkilerini inceledikleri çalı malarında canlılık

3 sürelerini Labeo rohita da; tatlı suda, distile suda, % 1 glukoz solüsyonunda, % 35 salinitede, % 7 salinitede ve döllleme solüsyonunda sırasıyla; 45. ± 5.14 s., 49. ± 7.63 s., 14. ± 17.4 s., 168. ± s., 123. ± s. ve 337 ± s. olarak; Cirrhinus mrigala da tatlı su da, distile su da, % 1 glukoz solüsyonunda, % 7 salinitede ve döllleme solüsyonunda sırasıyla; 53. ± 5.11 s., 49. ± 5.72 s., 122. ± 2.56 s., 121. ± 13.5 s. ve 44. ± s. olarak belirlemi tir. Bu ara tırmada üreme mevsimi boyunca ±8.93 s. 622.± s. arasında de i im gösteren spermatozoa canlılık süresinin Akçay et al. (22) ın ortalama 571 s. olarak bildirdi i de er ile benzerlik gösterdi i görülmektedir. ekil 2. Üreme mevsimi boyunca spermatozoa motilitesinin damızlık balık bazındaki de i imi Sperma ph'sı V V I Spermatozoa Canlılık Süresi (s) V V I ekil 4. Üreme mevsimi boyunca spermatozoa yo unlu unun damızlık balık bazındaki de i imi SONUÇ VE TARTI MA Sperma miktarına ili kin olarak elde edilen bulgular incelendi inde, üreme mevsiminin ba ında az olan sperma miktarının üreme mevsiminin ortasında artı gösterdi i ve üreme mevsiminin sonunda ise tekrar azaldı ı görülmektedir. Benzer ekilde Zhukinskiy ve Alekseenko (1983), on be adet damızlık erkek sazanla yaptı ı çalı malarında sperma kalitesinin en iyi üreme mevsiminin ortasında oldu unu belirtmekte olup üreme mevsiminin ba langıcında ve sonunda ise sperma kalitesinin dü tü ünü belirtmeleri bu ara tırmada elde edilen bulguları destekler niteliktedir. 487

4 Toplam Spermatozoa Sayısı (x1^9) V V I ekil 5. Üreme mevsimi boyunca toplam spermatozoa sayısının damızlık balık bazındaki de i imi Sperma ph'sı V V I ekil 6. Üreme mevsimi boyunca sperma ph sının damızlık balık bazındaki de i imi. Bu ara tırmada elde edilen de erler bazı ara tırıcıların bulguları ile benzerlik, bazı ara tırıcıların bulguları ile farklılık göstermi tir. Akçay et al. (22) aynalı sazanlarda ortalama sperma miktarını ml olarak bildirirken, Horvath ve Lukowicz (1982) ise üreme mevsimi boyunca sperma miktarının sazan balıklarında 1-2 ml, ot sazanında 1-2 ml, gümü sazanında 5-15 ml, büyükba sazanda ise 1-12 ml arasında de i ti ini bildirmi tir. Olu an bu farklılıkların özellikle beslenme artları, ya, i letme suyunun yapısı ve çevresel ko ullara ba lı olarak ekillendi i dü ünülmektedir. Üreme mevsimi boyunca bireysel olarak 12.48±1.35 x1 9 /ml 17.75±4.7 x1 9 /ml arasında de i im gösteren spermatozoa yo unlu unun, Akçay et al. (22) ın belirledi i x 1 9 /ml de eri ile benzerlik gösterdi i görülmektedir. Üreme mevsimi boyunca bireysel olarak 42.7±26.8 x ± x1 9 arasında de i im gösteren toplam spermatozoa yo unlu unun ise, Akçay et al. (22) ın x 1 9 olarak belirledi i ortalama toplam spermatozoa yo unlu u ile yine benzerlik gösterdi i dikkati çekmektedir. Balık spermasının yo un olması nedeniyle dü ük sulandırma oranları sayım i lemini zorla tırmakta ve yanılgı payını artırmaktadır. Olu an farklılıkların sulandırma oranı, ya, üreme mevsimi ile de erlendirme yönteminin farklı olmasından kaynaklanmı olabilece i dü ünülmektedir arasında de i im gösteren sperma ph de erlerinin, Akçay et al. (22) ın 8.6 olarak bildirdi i ortalama ph de erinden dü ük oldu u görülmektedir. Sperma ph sının ölçümünde bazı ara tırıcılar gibi ph indikatör ka ıtları kullanılmı tır. Elde edilen ph de erleri, bu ara tırıcıların bulguları ile benzerlik göstermektedir. Piironen (1985) ise, ph ölçümünü standart ph elektrodu ile yapmı ve de eri olarak belirlemi tir. 488

5 Bu ara tırmada üreme mevsiminin bütün dönemlerinde süt beyazı olarak belirlenen sperma rengi Aas et al. (1991) ın bulguları ile benzerlik Kruger et al. (1984) ın bulguları ile ise farklılık göstermi tir. Olu an farklılıkların beslenmeden veya spermaya üre gibi yabancı maddelerin bula masından kaynaklandı ı dü ünülmektedir. Sonuç olarak, sperma miktarı, spermatozoa motilitesi, spermatozoa canlılık süresi ve spermatozoa yo unlu u bakımından üreme mevsiminin ba langıcında 1, 7 ve 9 no lu damızlık balıkların, üreme mevsiminin ortasında 3, 6 ve 9 no lu damızlık balıkların, üreme mevsiminin sonunda ise 3, 5, 6 ve 1 no lu damızlık balıklardan iyi kalitede sperma alınması, çe itli ara tırıcıların belirtti i ekilde damızlık balıklar arasında spermatolojik özellikler bakımından farklılık olabilece ini do rulamaktadır. KAYNAKLAR Aas, G.H., Refstie, T. and Gjerde, B Evaluation of milt quality of atlantic salmon. Aquaculture, 95; Akçay, E., Bozkurt, Y. and Kayam, S. 22. Cryopreservation of mirror carp (Cyprinus carpio L. 1758) semen: with emphasis on post-thaw motility. 1st International Congress on Aquaculture, Fisheries Technology and Environmental Management, 8-1 June 22. Book of Abstracts. p. 5. ECEP, Athens. Antalfi, A., Tölg, I Graskarpfen pelanzenfressende fische donau, Verlag , Günzburg. Bakos, J Fish Propagation Hatchery Techniques and Broodstock Management. WES/ p. Hungary. Büyükhatipo lu, S. and Holtz, W Sperm output in rainbow trout (Salmo gairdneri) effect of age, timing and frequency of stripping and presence of females. Aquaculture, 37; Horvath, L. and Lukowicz, M Tables with data of hatchery procedures and rearing process of some bred warm water fishes. Aquacultura Hungarica, vol. III, p Horvath, L., Tamas, G. and Tölg, I Special Methods in Pond Fish Husbandry. Akademiai Kiado, 148 p., Budapest. Jayaprakas, V. and Bimal Lal, T.S Factors affecting the motility and short-term storage of spermatozoa of the Indian Major carps, Labeo rohita and Cirrhinus mrigala. J. Aqua. Trop., 11; Kruger, J. C. W., Smit, G. L., Van Vuren, J. H. J., Ferreira, J. T Some chemical and physical characteristics of the semen of Cyprinus carpio L. and Oreochromis mossambicus (Peters). J. Fish Biology, 24; Michaels, V.K Carp Farming. Fishing News Boooks Ltd. Farnham, Surrey, England. Piironen, J Variation in the properties of milt from the Finnish landlocked salmon (Salmo salar Salmo salar m. sebago Girard) during a spawning season. Aquaculture, 48; Zhukinskiy, V.N. and Alekseenko, V.R Semen quality in Common Carp, Cyprinus carpio, and White Amur, Ctenopharyngodon idella (Cyprinidae), in different periods of the spawning season and as influenced by extraction methods. Journal of Ichthyology, 23;