DİŞ HEKİMLİĞİNDE RENK UYUMU

Transkript

1 T. C. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı DİŞ HEKİMLİĞİNDE RENK UYUMU BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi Aliakbar Rashid Kandvani Danışman Öğretim Üyesi : Prof. Dr. Gökhan Yılmaz İZMİR 2014

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ GENEL BİLGİLER Işık ve Renk Optik Özellikler Yansıtma, Kırılma, Opasite Transparan ve Translusent Floresans, Fosforesans ve Luminesans Parlaklık Opalesans Metamerizm Kontrast Etkisi Rengin Algılanması Işık Cisim Gözlemci Rengin Boyutları Hue Value Chroma Rengin Ölçülmesi Munsell sistemi CIE lab RGB Diş Rengi Bileşenleri...15

3 2. 7. Dişin Renk Dağılımı Diş Renginin Algılanması Diş Renginin ölçülmesi Subjektif Yöntemler Cihaz Kullanılan yöntemler Spektrofotometre ve Kolorimetre Bilgisayar Klinik Renk Eşleştirmesi Aydınlatma Koşulları Diş Rengi Seçimi ve Kontrast Etkisi Diş Rengini Etkileyen Dış Etkenler Diş Rengini etkileyen Sistemik Etkenler Diş Rengi Seçimini Etkileyen Hastaya ait Özellikler Cilt Rengi Göz Rengi Saç Rengi Diş Eti Rengi Hastanın Beklentisi ve Algısı Diş Renk Seçimi SONUÇ ÖZET KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ...37

4 ÖNSÖZ Tezimin hazırlaması sırasında her türlü yardım ve bilgilerini benden esirgemeyen çok değerli hocam Sayın Prof. Dr.Gökhan Yılmaz a,bu mesleği öğrenmemde emeği geçen tüm hocalarıma ve hayatımda her zaman yanımda olan, sevgi ve desteklerini benden esirgemeyen aileme ve arkadaşlarıma çok teşekkür ederim. İzmir Stj. Diş Hekimi Aliakbar Rashid Kandvani

5 1.GİRİŞ Sosyal bir canlı olan insanlar bir kişiyi değerlendirirken daha ilk saniyelerde dış görünüşüne göre hüküm verirler. Dış görünüşünde kişinin giyimi kuşamı, beden dili ve yüzünün anatomisi ve simetrisi önemlidir. Bir kişinin dış görünüşünde önemli bir rölü olan yüzün en önemli kismi ise ağız ve dişlerdir. Ağzının görünen kısımında eksik dişler,çürük ve renklenmiş, kirli, bakımsız dişler veya diş etlerinin rahatsız olması karşıdaki kişiyi anında rahatsız eder. Ağız içi çoğu kimse için yarı mahrem bir yerdir. Genellikle diş tedavisi yaptıran hastalar ağız içinin hekim dışında başka bir kişi tarafından görünmesinden rahatsız olur. Yukarıda kısaca anlatılan nedenlerden dolayı, kimi kişilerin dişlerinin görüntüsü ile problemleri veya takıntıları olabilir. Hasta yapılan kronlarını aşırı eleştirel şekilde hata bulmak için incelerler, aşırı seçici davranırlar. Bazı hastalar da şuur altından kronları kabul edemezler. Hastaları, dolayısı ile diş hekimlerini en çok rahatsız eden problem protetik restorasyonların renginin, doğal dişlerle uyumsuzluğudur. Diş hekimliğinde estetik ve restoratif malzemelerin gelişmesiyle pek çok şekil, renk ve pozisyon bozuklukları rahatlıkla çözümlenebilmektedir, ayrıca buna paralel olarak hastaların estetik beklentileri de oldukça artmıştır. Estetik açıdan başarı elde etmek yapılan restorasyonların doğal dişlerle olan renk uyumuna baglıdır ama doğal dişle yapay diş arasındaki yapısal fark bu uyumu sağlamayı zorlaştırır. Doğal diş ışığı yutar ve bu value miktarın düşük olmasına neden olur ama kronun alt yapısındakı metal ve ince porselen ışığı geri yansıtır ve bu da value nun artmasına neden olur. 0

6 Elverişli olmayan bu şartlardan dolayı yapılan kronun görünüşü komşu doğal dişlere benzemez, özellikle bireyin bulunduğu ortamın ışık kaynağına göre kronun rengi farklı görünür. Hekimin ve diğer insanların görüş yeteneklerinin farklı olması ve ortamı aydınlatan gündüz, gece, bulutlu hava, yapay ışıklar, halojen, led gibi ışığın cinsi doğal ve yapay dişler arasındaki uyumsuzluğu doğrudan etkiler. Doğal dişin mine yüzeyinden geriye yansıyan ışık ile mine ve dentin yapısı içinde saçılarak yansıyan ışığın kombinasyonu doğal dişin total renk efektini oluşturur ancak protetik uygulamalarda ise canlı dişlerin ışığı yansıtma özellikleri tam olarak kopyalanmadığından doğal bir diş görünümü sağlanamamaktadır. Dişlerin rengi eğitilmemiş göze göre beyazdır ; dolayısıyla yapay bir restoratif materyal ile çalışan bir diş hekimi için renk seçimi oldukça zordur. Günümüz teknolojisinin ve malzemelerinin gelişmesi ile şekil ve boyut bakımından diş ve komşuluğundaki yapıların hemen hemen aynılarının elde edilmesi mümkün olabilmektedir. Bununla birlikte renk eşleştirmesi bugün de diş hekimleri açısından önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Çalışmamızda rengin ve bileşenlerin tanımlanması,diş rengini belirleyen faktörlerin değerlendirilmesi ve diş renginin eşleştirilmesinde karşılaşılan sorunların çözümlerinin irdelenmesi amaçlanmaktadır. 1

7 2.GENEL BİLGILER 2.1. IŞIK VE RENK Çevremizdeki canlı ve cansız varlıkları, yaşadığımız dünyayı ve içinde bulunduğumuz evrenin yıldızlarını, gezegenleri görmemizi sağlayan ışıktır. Bir cismi,ya kendisi ışık yaydığı ya da başka bir cismin ışığını yansıttığı için görebiliriz. Kendi ürettiği ışığı yayan cisimler, örneğin Güneş, yıldızlar, alev ve elektrik ampulü birer ışık kaynağıdır. Oysa karanlık gökyüzünde parlayan Ay ve gezegenler yalnızca Güneş'in ışığını yansıttıkları için görülebilir. Işık ve diğer ışınlar radiyant enerjiye sahip olan elektromanyetik dagalar olarak tanımlanır. Bu ışınların fotonları ya da partikülleri, bir havuza atılan taş parçasının yarattığı dalgalara benzer şekilde yayılırlar. Işığın yayılma hızı yaklaşık km/sn. olarak kabul edilir.(1) Güneş ışınları cam bir prizmadan geçirilse mor,mavi,yeşil,sarı,turucu ve Kırmızıdan oluşan renk bantları ortaya çıkar. 2

8 Elektromanyetik spektrumun bir ucunda kozmik gamma ışınları diğer ucunda radyo dalgaları bulunur. Bu spektrumun orta kısmında mor ve kırmızı ötesi bandı arasında görünür ışık yer almaktadır(2). Elektromanyetik spektrumun 380 nm den 770 nm ye kadar olan aralığı, görünen spektrumdur. Renk, ışığın gözün retinasına değişik biçimde ulaşması ile ortaya çıkan bir algılamadır. Bu algılama, ışığın maddeler üzerine çarpması ve kısmen soğurulup kısmen yansıması nedeniyle çeşitlilik gösterir ki, bunlar renk tonu veya renk olarak adlandırılır. Tüm dalga boyları birden aynı anda gözümüze ulaşırsa bunu beyaz, hiç ışık ulaşmazsa da siyah olarak algılarız. Kısacası gözlemcinin subjektif bir deneyimi olan renk, bir cisim ile ışık enerjisinin fiziksel etkileşimine verilen psiko-fiziksel bir yanıt olarak tanımlanmaktadır(3). İstenilen rengi oluşturmak için yüzeye uygulanan ya da materyalin içerisine karıştırılan boyalar ya da pigmentler olarak adlandırılır.renk basit olarak bir objeden geçen ya da objeden geriye yansıyan ışık ışınlarının görülebilir etkisidir. 3

9 2. 2. OPTİK ÖZELLİKLER Bir cismin üzerine gelen ışığın yansıması veya abzorbe edilmesi optik özelliklere bağlıdır.renk en belirgin optik özelliktir(4). Sadece arası dalga boyları insan gözü tarafından algılanabildiğinden,sadece bu sınırlar arasında yer alan ve yansıyarak gözümüze gelen ışık,cismin görüntüsünü oluşturur ancak materyalin ışık geçirgenliği, ışığın kırılma ve yansıması gibi faktörler restorasyonlarin optik görüntüsünü etkiler(5) YANSITMA, KIRILMA, OPASİTE Işık güneşten veya yapay kaynaklardan direkt olarak veya etrafta bulunan cisimlerden yansıyarak objelerin üzerine gelir. Bu objeler bu ışık ışınlarını ya yansıtır ya abzorbe eder veya geçirir. Yansıma iki tür oluşabilir ya düzgün ( speküler ) veya dağınık ( diffüz )(1). 4

10 Işık bir ortamdan farklı bir ortama geçince örneğin havadan suya ışık ışınlarında kırılma meyda gelebir. Işınların ikinci ortamda hız ve doğrultu değişmesine kırılma denir. Işığın Kırılması Işık geçişinin engellenmesine opasite denir. Opak materyaller ışığın bir kısmını yansıtır,bir kısmını absorbe eder.işık ışınları cisimden geçemezler(6) TRANSPARAN, TRANSLUSENT Objelerin ışık ışınlarını geçirgenliğine göre transparan veya translusent olarak adlandırılmaktadır. Transparan terimi ışığa karşı tam geçirgen materyaller için kullanılmakta ve bu tip materyallerin yüzeyi ışığı yansıtmazlar, şeffaftırlar. Translusent materyaller ışığa karşı yarı geçirgendir ve bu objelerin arkası kısmen görünür ve ışığın çok az bir kısmı geri yansır(4). 5

11 FLORESANS, FOSFORESANS VE LUMİNESANS Floresans maddeler denilen bir takım cisimler üzerine gelen belli dalga boyundaki ışınların, başka dalga boyundaki ışık ışınları halinde yansımasına ve bu tür cisimlerde floresan adı verilmektedir. Doğal dişler sarı beyaz floresansa sahiptirler ve ultraviole ve gün ışığı altındada bir miktar floresans özelliği göstermektedir. Yapılan araştırmalar gelişimler sayesinde modern porselenlerin çoğu ultraviyole ışık altında floresan özelliğe sahiptir. Dalga boylarının değişmesi, ışık ışınları kesildikten sonra da sürerse, bu olaya da fosforesans denir. Floresans özelliği ışık etkisinin devam etmesiyle oluşan bir olaydır ama fosforesans ışık ortadan kalktıktan sonra da devam eder. Bu özelliklerin her ikisine birden luminesans adı verilmektedir. Luminesans, herhangi bir cismin dış bir kaynaktan herhangi bir şekilde aldığı enerjinin bir kısmını elektromanyetik ışınım olarak salmasıdır(7) PARLAKLIK Düzgün, homojen ve cilalı bir görünümü kazandıran optik özellik, yüzey parlaklığıdır.genellikle pürüzsüz yüzeylerde yüksek bir yüzey parlaklığı elde edilir ve bu parlaklık restoratif materyallerin önemli bir özelliğidır. Dişlerle restorasyonlar arasında veya restorasyonlar arasında parlaklık farkları,aynı renkler arasında bile rahatlıkla fark edilebilir.ayrıca parlaklık nekadar yüksek olursa renk farklılığn aynı oranda artar,çünkü yansıyan ışığın rengi daha fazla göze çarpar. Speküler yansımada gelen ışığın açısı, yansıma açısına eşittir. Gelen ışın cisim tarafından dağıtıldığında, gelen ışının daha fazla kısmı diffüz saçılmaya uğradığından parlaklıkta bir azalma olur(8). 6

12 OPALESANS Işığın dalga boyları karşılaştığı cismin dalga boylarından küçük olursa eğilirler, yansıtılırlar ve tüm doğrultularda saçılmaya uğrarlar. Kısa dalga boyları ( mavi ), uzun olanlardan ( kırmızı ) daha fazla bir şekilde yön değiştirirler. Opalesans için gökyüzü rengi örnek verilebilir. Güneşin kendisi beyaz olmasına rağmen ışık yansımasında sarı görünür. Gün ortasında güneş ışınları direkt geldiği için mavi ışığın yoğunluğu daha fazladır. Atmosferde bulunan molekül ve atomlar mavi ışığı 10 kat dan daha fazla saçılıma uğrattığı için gökyüzü mavi görülmektedir(4) METAMERİZM İki farklı objenin, bir ışık kaynağı altında renkleri birbirine benzer ama başka ışık kaynağı altında farklı görünürler, buna metamerizm denilir. Örnek olarak floresans ışığı altanda bir renk anahtarındaki renk örneğinin dişe uyması, ancak akkor flamanlı ışığın altında ise farklı görünmesidir. Dental tedavide metmerizimin bariz nedenlerinden biri laboratuvar ortamının ve dental kliniğin aynı aydınlatma sistemlerine sahip olmamalarıdır. Günün farklı saatlerinde, farklı bulutlanma derecelerinde, odaların pencerelerinin farklı şekilde ve yönde olması,ortamdaki diğer objelerin renkleri, hekimin ve teknisyenin görme özellikleri de renk eşleştirmede fark yaratır. Dental klinikte renk seçiminde ve laboratuvarda restorasyonların yapım sırasında aynı tür ışık kaynağı kullanılmadığı için restorasyon ve doğal dişler arasında renk uyumsuzluğu meydana gelir. Standart aydınlatma sistemleri 7

13 kullanılarak renk eşleştirmesi yapılması, metamerizm etkisini azaltacaktır. Metamerizmi engellemek için diş hekimi, renk seçim aşamasında farklı ışık kaynakları altında bu işlemi yapmalı ve bu konuda hastayı bilgilendirmelidir. Eşleştirme aşamasında ne kadar titiz çalışılsa bile az da olsa metamerizm kaçınılmaz bir olaydır va farklı ışık kaynakları altında renk değişikliliği oluşabilir. Kronda renklerin en basit karışımı kullanılmalıdır. Dentin provası ve glazur aşamalarında, yapılan kronun komşu doğal dişlerle olan renk uyumu normal gün ışığı ve günlük hayatta kullanılan çeşitli yapay ışık altında tekrar dikkatlice kontrol edilmelidir. Teknisyenin de aynı şartlarda renk anahtarı ile kronun rengini karşılaştırması gerekir. Renk uyumu sağlamanın zor olduğu durumlarda teknisyenle hekim beraberce hasta üzerinde kronun problemini anlayıp çözmeye çalışması gerekir. Daha iyisi, hekimle hastanın laboratuvara gidip orada kontrollu olarak kronun bitirilmesidir. Metal destekli kronlarda dentin ince olursa kronun value sı doğal dişlerden yüksek olur. Böyle bir kronu makyajla (boyayarak) düzeltme imkanı yoktur. Ancak krona dentin ilavesi ile daha uygun bir görünüşe yaklaşılabilir(9) KONTRAST ETKİSİ Kontrast etkisi görsel bir olaydır ve büyük oranda rengin görülmesi ve belirginleşmesinde etkilidir. Bu etkiler görüş hatalarına sebep olabilir ve gözlemci eğitimli değilse farkedilmesi zordur. Kontrast etkilerin farklı türleri vardır. Onlardan biri eşzamanlı kontrasttır. Bu olay iki farklı rengin aynı anda görülmesiyle gerçekleşir. Bir anda farklı renklerin izlenme sırasında beyin bu renkler arasında harmonik bir balans oluşturmaya çalışır. Sonuç olarak rengin gözlenmesi üç kriterden etkilenir : 8

14 1) Çevredeki ışık : renk aydınlık bir ortamda koyu görünür veya tersi 2) Çevredeki renkler : renk, çevredeki renkleri tamamlayan renklere doğru meyillidir. 3) çevrenin renk yoğunluğu: kroması düşük bir ortamda rengin yoğunlu daha fazla hissedilir )(10) RENGİN ALGILANMASI IŞIK Rengin algılanmasında rol oynayan 3 faktör vardır:ışık kaynağı,gözlenen cisim ve gözlemci. Elektromanyetik spektrumun 380 nm den 780 nm ye kadar aralığı görünen spektrumdur. Renkler bu spektrumdaki ışığın değişik dalga boylarıyla eşleştirilmiştir; örneğin mavi kısa,yeşil orta, kırmızı ise uzun dalga boylarıyla tanımlanmıştır. Her ışık kaynağı, bu spektrum içerisindeki ışığın farklı miktarlardaki değişik dalga boylarını içerdiğinden, cismi aydınlatan ışık kaynağı rengin algılanmasını etkilemektedir (11) CİSİM Cismin ışığı yansıtma veya soğurma miktarları,cismin renk özelliklerini belirlemekte önemlidir. Bu özellikleri bir eğri şeklinde girafiksel olarak göstermek ve böylece rengi sayısal değerlerde ifade etmek mümkündür(12) GÖZLEMCİ Gözlemciye ilişkin faktörler, rengin belirlenmesindeki son bileşendir. 9

15 Bilindiği gibi gözün ışık - renk dalgalarındaki titreşimleri retina üzerindeki reseptörlerle algılanması ve bu uyarıları optik sinirler aracığı ile beyne göndermesi sonucunda renk kavramı oluşmaktadır(13). Yansıyan ışık retina üzerine geldiğinde, ışığa duyarlı sinir hücreleri olan çubuk ve koni hücreleri tarafından algılanır(3).çubuk hücreleri bakılan nesnenin biçimini siyah-beyaz olarak algılarken, koni hücreleri yanlızca kırmızı,mavi veya yeşil ışığa duyarlı olan üç tür hücreden meydana gelir ve nesnenin renklerini algılarlar. Çubuk ve koni hücrelerinden alınan uyarıların birlikte değerlendirilmesi sonucunda beyinde renkli bir görüntu oluşur(14). Renk algılamasının doğruluğu, ışık tarafından uyarılan retina alanın büyüklüğüne de bağlıdır. Işığın yoğunlu, gözbebeğinin daralıp genişleme miktarını kontrol ederek retinanın ışıkla karşılaşan alanını belirlemektedir. Yaşlanma, ilaç kullanımı ve ya hastalıklar nedeniyle gözbebeğin bu fonksyonunda değişiklik olması ayrıca yaşlandıkca göz merceğinin bulanıklaşması ve renklenmesi nedeniyle rengin algılanması da değişmektedir(15). Rengin hatalı algılanmasına neden olan bir diğer faktör, gözlemcideki renk görme bozukluklarıdır. Genetik renk görme bozukluğu koni hücrelerin bazılarının olmaması ve renk farklılık uyarılarının kaybolması ile ortaya çıkar. Edinsel renk görme bozuklukları ise duygusal değişiklikler, sigara içilen ve lazer kullanılan ortamlarda ya da güneşte uzun süre kalma sonucunda görülebilen, ancak kalıcı olmayan düzensizliklerdir. Yaşlılığa bağlı olarak korneanın sararması, diyabet, glokom, lösemi, Addison hastalığı, parkinson ve alkolizm de renk görme fonksyonunu etkiliyen faktörlerdir.kan glukoz seviyesi yükselmesi göz merceğini etkiler. Renk ayrıt etme yeteneğini belirli oranda azaltan ilaçlar ise ağrı kesiciler, antibiyotikler, antihipertansifler, sildenafil sitrat ve doğum kontrol haplarıdır(16).yüksek oranda hassasiyet 10

16 gerektiren renk işleri ile uğraşan kişilerın ilaç kullanımıyla ilgili dikkat etmesi gereken durumlar : 1. Alkol,kısa dalga boyundaki renklerin daha koyu,uzun dalga boyundaki renklerin ise daha açık algılanmasına neden olur. 2. Morfin alkol gibi etki gösterir. 3. Santonin objelerin daha sarı görünmesine neden olur 4. Kafeinin etkisi alkolun tam tersidir RENGİN BOYUTLARI HUE Rengin algılamasına etki eden diğer bileşenler rengin fiziksel boyutlarıdır. Munsell e göre renk; ton (hue), aydınlık değeri (value), doygunluk (chroma) boyutları ile açıklanır.ton (hue);rengin diğer renk gruplarından ayrılabilmesini sağlıyan özelliğidir(17).gök kuşağında olduğu gibi dalga boyların azalıp artmasına bağlı olarak, tonlar birbirine karışmaktadır; bu nedenle, tonu tek bir dalga boyunun fonksyonu olarak değil, değişik dalga boyları arasındaki etkileşim olarak tanımlamak daha doğrudur örneğin kırmızı sarıdan veya yeşili maviden ayıran bir niteliktir(18) VALUE Değer (value);saf siyahtan saf beyazlığa dek bir aralıkta rengin açıklığını koyuluğunu ifade eder ve hiçbir ton içermez.parlaklıkta olarak tanımlanabilen bu özellik sadece beyazlık ve siyahlığn derecesi olarak kabul edilir. En yüksek aydınlık değerine beyaz yüzey ve en düşük aydınlık değerine siyah 11

17 yüzey sahiptir. Beyaz yüzey üzerine gelen tüm dalga boyları yansıtılır ve aydınlık değeri 100 olarak kabul edilir ve buna karşın üzerine gelen tüm dalga boylarını abzorbe eden siyah yüzey 0 değerine sahiptir. Herhangi bir cismin aydınlık derecesini arttırmak için beyaz,düşürmek için gri veya siyah eklenir. Munsell sistemine göre siyahtan beyaza doğru olan değişime value skalası adı verilir(11) CHROMA Rengin derecesini, diğer bir deyişle tonun saflık miktarını gösterir ve yoğunluğnu ya da canlılığını anlatır.örneğin on damla renklendirici içeren bir bardak su, aynı renklendiriciden bir damla içeren bardak sudan daha yüksek chromaya sahiptir(11) RENGİN ÖLÇÜLMESİ Rengin algılanmasındaki, eşleştirilmesindeki zorluk ve seçilen rengin teknisyene anlatılamaması, kronun başarısızlığının önemli nedenlerindendir (19).Bu karmaşanın çözümü ve rengin standart,sayısal değerlerle tanımlana bilmesı için geliştirilen çeşitli renk ölçekleri arasında Munsell ve CIE Lab(Commission internationale L Eclairage)en çok kullanılan ölçeklerdir(20). Günümüzde bilgisayar sistemleri ile sayısal görüntülerin kliniklerden 12

18 laboratuvara direkt olarak iletilebilmesi nedeniyle bu sistemlerde kullanılan RGB gibi renk ölçekleri de dolaylı olarak dişhekimliği uygulamalarında yer almaktadır MUNSELL SİSTEMİ Rengi üç boyutlu olarak tanımlamak amacıyla kullanılan Munsell sisteminde tonlar beş temel (kırmızı, sarı, yeşil, mavi ve erguvan ) ve 10 ara renge ayrılır. Değer beyazdan siyaha doğru 11 derecede tanımlanırken doygunluk 15 seviyede gösterilebilir. Renk uyumunda sağlamasında en zor ve en kritik kısım value nın saptanmasıdır(21). 13

19 CIE Lab Gözdeki üç farklı renk (kırmızı, yeşil ve mavi) reseptörünü temel alan renk algılama teorisıne göre tanımlanmış olan bu renk ölçeği üç boyutlu bir ölçektir ve renk düzeneğinde L*, a* ve b* olarak gösterilen eksenler bulunur. L* değeri cismin siyah-beyazlığı / açıklık-koyuluğu ile ilgilidir; saf siyah 0 L* değerine sahipken, saf beyazın değeri ise 100 dur. a* değeri kırmızı/yeşil eksenindeki rengi tanımlar ; pozitif a* rengin kırmızı bileşeninin, negatif a* ise yeşil bileşeninin daha fazla olduğunu gösterir. b* değeri sarı/mavi eksenindeki rengi belirler ; pozitif b* sarı bileşenin, negatif b* ise mavi bileşenin daha yoğun olduğunu gösterir(22).a* ve b* koordinatları beyaz ve gri gibi nötral renklerde sıfıra yaklaşırken, daha doygun ya da yoğun renklerde ise artmaktadır(23). 14

20 RGB RGB modeli ( red,green,blue ) doğada mevcut tüm renkleri elde edebilmek için kırmızı, yeşil ve mavi rengi karıştıran bir sistemdir. Her renk %100 oranında karıştırıldığnda beyaz, %0 oranında karıştırıldığında ise siyah elde edilmektedir. Bu sistem,genelde bilgisayar ekranları veya katodik televizyon tüpleri gibi toplamsal renk senteziyle çalışan cihazlarda kullanılmaktadır(24) DİŞ RENGİ BİLEŞENLERİ Diş rengini belirleyen kriter, diş ile ışık arasındaki etkileşimdir. Işık dişe çarptıktan sonra gözlemcinin gözüne ulaşana kadar diş içindeki düzensiz ışık yollarını izler ve bu yollardaki diş dokularının, değişik dalga boylarını soğurma katsayılarına bağlı olarak diş rengini oluşturur (25). Diğer bir deyişle, diş rengi dişin yüzeyindeki değil, yapısındaki dokular tarafından meydana getirilir(26) 15

21 İnsan vücudundaki en sert kalsifiye doku diş minesidir; bunun nedeni ise minenin yapısındakı mineralize tuzların kristal örgü içinde bulunmalarıdır. Bu örgüde yer alan prizmalar ve prizmaları çevreleyen pirizmalar arası madde, sertliğin yanı sıra rengin belirlemesinde rol oynamaktadır. Prizmaların kristalize yapıları ışığı geçirirken, prizmalar arası madde yüksek derecede kırıcılığa sahiptir ve bu durum ışığı yansıtan, soğuran ve geçiren benzersiz bir sistem oluşturmaktadır (27). Hem fiziksel hem de kimyasal olarak kemiğe benzeyen dentin ise dişin en büyük kısmını oluşturduğundan,diş rengini meydana getiren asıl bölüm olarak kabul edilir (28) DİŞİN RENK DAĞILIMI Dişin farklı bölgelerindeki renk dağılımı ve renk yelpazesi bir çok araştırıcı tarafından tanımlanmıştır.genelde üst ön dişler alt ön dişlerden biraz daha sarıdır üst kaninlerin değerleri kesici dişlerden daha fazladır(29). Erkek ve kadınların diş renkleri arasında renk açısından herhangi bir fark olmadığını gösteren çalışmaların yanı sıra, kadınların diş renklerinin daha beyaz ve daha açık sarı olduğunu gösteren araştırmalar da vardır(30). Doğal diş rengi yaşla birlikte daha koyu ve daha sarı renge doğru değişmeye eğilimlidir(31).fiziyolojik aşınma nedeniyle insizal alanda görülen madde kaybı yaşla birlikte artarak; bölgede dentinin renginin daha baskın hale gelmesine, diş rengindeki kırmızılığın yoğunlaşmasına ve beyazlığın azalmasına neden olmaktadır(32). Yaşlandıkça dental pulpa büzüşür ve çevredeki dentin daha sert ve daha az geçirgen hale gelir. Aynı zamanda 16

22 düzensiz organik ve inorganik yapıdaki pigmentler ve iyonlar zaman içinde mineye geçerek, mine-dentin sınırında ve dentin dokusu içinde birikirler. Böylece dentinin renginin doygunluğu artar ve dişin renginin değer boyutu giderek azalır. Yanı sıra erkeklerde b* değerinin kadınlara göre daha hızlı arttığı, çay, kahve tüketim düzeyi ve ağız bakımının L* ve b* değerlerini önemli ölçüde etkiledikleri bildirilmiştir. Uchida ve ark. da çevresel faktörlerin B* değerinde değişiklikler yarattığını saptamışlardır (33). Dişin orta bölümü dişin gerçek rengini en iyi sergileyen alan olarak tanımlanmaktadır. Genellikle şeffaf olan insizal alanın rengi ağız boşluğunun koyuluğu ile değişirken, servikaldeki renk de dişeti renginin yansımasından etkilenmektedir(34)(35). Hasegawa ve ark.(29) çalışmalarında diş ekseni boyunca L*, a* ve b* değerlerinde önemli farklılıklar olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmalarında L* değeri açısından dişin en beyaz alanının merkezi olduğunu ve servikal bölgeyle insizal alana doğru beyazlığın azaldığını göstermişlerdir. a* ve b* değerlerinin servikal bölgeden insizale doğru azalırken dişin şeffaflığının ise merkezden insizale gittikçe arttığını bildirmişlerdir DİŞ RENGİNİN ALGILANMASI İnsanların her konuda olduğu gibi farklı beklentileri olması diş rengi seçimi ve yapılan restorasyoların renginden memnun kalmayışında da hissedilmektedir.araştırmaların sonucu olarak dişlerin görünümünün özellikle kadınlar ve gençler için daha önemli olduğunu ve toplumun sadece yaklaşık %30 unun dişlerinin renginden memnun olduklarını ortaya koymuştur. Çok beyaz dişlerin güzel olduğu inancı ilerleyen yaşla birlikte azalmaktadır; yaşlı bireyler 17

23 daha koyu daha sarı dişleri estetik olarak tercih etmektedirler. Bununla birlikte diş renklerinin değiştirme olanağı verildiğinde her bireyin kendi yaş grubunun diş renkleri arasındakı en açık rengi beğendıkleri saptanmıştır. Estetik olaral diş renginin tercih edilebilirliği L* veya a* değerlerinden çok, b* değerleriyle ilişkili bulunmuştur ; diğer bir deyişle, sarı-mavi boyutundaki değişiklikler estetik açıdan en belirgin farklılık yaratan değişimlerdir(36). Doygunluk, değer ve tonun yanı sıra dişin genel görünümünü etkileyen diğer optik özellikler şeffaflık, opaklık, yanar-dönerlık (iridesens), yüzey parlaklığı ve floresanslıktır. Ancak bunların en önemlileri ışık yansımasının nitelik ve niceliğinin göstergeleri olmaları nedeniyle şeffaflık ve opaklıktır. Dişlerin servikal bölümleri şeffaflığın en az olduğu alanlardır. Yüzey parlaklığı ise dişin canlılığını ve görüşünü etkileyen yapısal özelliklerden birisidir ; ön dişlerin labiyal yüzeylerindeki mamelonlar gibi anatomik yapılardan yansıyan ışık canlılığı arttırırken, bu anatominin yaşla aşındığı durumlarda dişlerin canlılığı dolayısıyla da doğallığı azalmıştır(37). 18

24 2. 9.DİŞ RENGİNİN ÖLÇÜLMESİ Renk değerlendirmesinde en sık karşılaşılan sorun olan metamerizm değişik boya veya renk pigmentlerinden oluşmuş renklerde, aydınlatmada kullanılan renklerin sayısına ve tiplerine bağlı olarak malzeme değişmediği halde rengin değişmesi sorunu şeklinde tanımlanmaktadır. Dişhekimliğinde ise renginin belirlendiği kliniğin ve restorasyonun hazırlandığı laboratuvarın aydınlatma koşullarındaki farklılıklar metamerizme neden olmaktadır(31). Diş renginin belirlenmesi amacıyla kağıt, porselen ya da akrilik renk eşleştirme rehberleriği ile karşılaştırma gibi subjektif yöntemler ile spektrofotometre, kolorimetre ve görüntü analiz yöntemleri gibi cihaz kullanımına bağlı objektif yöntemler kullanılmaktadır (38): SUBJEKTİF YONTEMLER Dental restorasyonlarda renk uyumun sağlanması için bir çok araç bulunmakla birlikte, en sık uygulanan yöntem standart renk eşleştirme rehberi ile dişin aynı ışık altında gözlemlendiği ve görsel olarak karşılaştırıldığı yöntemdir. Oysa kişisel gözlemlere dayanan renk değerlendirmelerinin her zaman tutarlı olmadığı, kişinin tekrarlayan gözlemlerinde ve kişiler arası gözlemlerde uyumun değişebildiği ortaya konulmuştur. Yanı sıra ticari renk eşleştirme renk rehberlerinin bir çok eksikliği olduğu da bildirilmektedir. Herhangi bir renk standardının yeterli olabilmesi için örneklerin uygun bir düzende bulunması ve olabildiğince tüm renkleri içermesi gereklidir.ancak günümüzdeki renk rehberlerinin bu iki faktörü birden karşılamadığı 19

25 görülmektedir. Renk eşleştirme rehberleri doğal diş renklerine uygun biçimde hazırlanmamışlardır. Rehberler birbiriyle uyumlu değildir ; bir rehberdeki belirli bir renk, diğer rehberdeki aynı renkten farklı olabilmektedir.metal altyapılı porselende restorasyonun yapıldığı materyal renk rehberinde kullanılan materyalle aynı olmadığından uyum sorunları gözlenmektedir. Genelde opak ve gövde porselenlerin renkleri birbiriyle uyumlu değildir. Diş renginin ayrıt edebilme yeteneğinin eğitim ve deneyim ile arttırılabileceği bildirilmekte ve bu amaçla diş hekimlerinin renk kalibrasyonu ve renk eşleştirme rehberleri ile ilgili eğitim almaları önerilmektedir(39). 20

26 CİHAZ KULLANILAN YÖNTEMLER SPEKTROFOTOMETRELER VE KOLORİMETRELER Renk ölçülmesi için sanayide kullanılan spektrofotometreler bir cisimden bir defada yansıyan/geçen dalga boyunu ölçerek rengin fiziksel boyutlarını analiz ederler. Dişhekimliğinde ise dişlerin yada materyallerin rengini sayısal değerler olarak tanımlamak amacıyla kullanılırlar. Kullanılan diger bir cihaz olarak kolorimetreler,insan gözüne benzer bir performansla rengi X, Y, Z (tristimulus) formu ya da CIE lab değerleri olarak ölçerler. Bu değerler cihazin ölçüm yapan aparatının özel konumlandırıcı apareylerle diş yüzeyıne intraoral olarak yerleştirilmesi sonucunda ölçülür ve renk analizi amacıyla kullanılırlar. 21

27 Bu cihazların bazı dezavantajları da vardır : Bu pahalı ve hassas cihazların, canlı dişlerin renk ölçümlerinde diş minesinin şeffaflik,yanar dönerlik gibi özelliklerni değerlendirememeleri nedeniyle diş hekimliğinde kullanımları kısıtlıdır. Diş yüzeyleri genelde düzgün değildir ve bazen yüzey anomaliler de rastlanabilinir, ama bu cihazlar düzgün yüzeylerde ölçüm yapmak için tasarlanmıştır. Kolorimetreler küçük okuma aparatına sahip oldukları için belirgin bir kenar kaybı olur ve renk belirlemelerinde hatalar oluşabilir. Sistemin yetersizliğinden kaynaklanan hataların düzeltilmesi zor olduğu için, elde edilen sonuçların doğruluğu da tartışmalıdır(40) BİLGİSAYAR Diş renginin ölçülmesi için uygulanan diğer bir yöntem fotoğraf görüntülerinin bilgisayar kullanarak analiz edilmesidir. Bu yaklaşım diş renginin zaman içerisinde değerlendirilmesine ve renk değişimlerinin CIE lab değerleri olarak sunulmasına olanak sağlar KLİNİKTE RENK EŞLEŞTİRME AYDINLATMA KOŞULLARI Klinik ve laboratuvarda standart aydınlatma koşullarının sağlanmasıyla restorasyonların doğal dişle mükemmel uyumu sağlanabilir. İdeal bir ışık kaynağı tüm renkleri kapsamalı, oda ışığının etkisini örtecek kadar yoğun olmalı, dişteki baskın renkleri olduğu kadar solgun renkleri de gösterebilmeli, rengin doğru olarak ve rahat bir şekilde algılanmasını sağlayacak kadar 22

28 yumuşak olmalı, günden güne veya mevsimden mevsime niteliği ve niceliği değişmemeli ve standart olmalıdır. Bazı fazları renk değerlendirmesi için gerekli temel özelliklere sahip olan gün ışığı, nicelik ve nitelik olarak değişkendir. Buna rağmen açık bir günde 21-Haziranda, Washington D.C de öğle sıralarındakı gün ışığı, diş hekimliğinde standart olarak kabul edilmiştir. Standart aydınlatıcı, 6500 K ısıya karşılık gelen D65 (daylight 65) dir ve dişhekimliği kliniklerinde buna yaklaşık olan bir ışık kaynağının örneğin yumuşak beyaz floresan ışığın kullanılması önerilmektedir. uygun olmayan aydınlatma yoğunluğu şiddetli adaptasyon yorgunluğu yaratarak gözün renk ayrıt edici duyarlılığını azaltabilir. Ekstra oral ışık yaklaşık 3 x 3 m 2 bir odada 2,5 m. tavan yüksekliğinde 12 adet122 cm lık floresan lamba ile sağlanabilir; ancak daha az gölge yaratması nedeniyle tümüyle lambalardan oluşan tavanlar da tercih edilebilir. En az %90 oranında ışığı geçiren ve ışık kaynağının dalga boyuna bağlı özelliklerini değiştirmeyen akrilik abajurlar, ışığı kliniğin her yerine eşit oranda dağıtmaları ve parlamayı önlemeleri nedeniyle önerilmektedir(3). Muayenehanenin renk ortamı da diş rengi seçiminde önem taşımaktadır. Gelen ışığın özgün olarak soğurulması ve yansıması rengin algılanmasını etkilediğinden, duvarlarda nötr, açık gri bir rengin tercih edilmesi uygundur. Yanı sıra dolapların ve tezgah rengi olarak parlamayan açık bir rengin seçilmesi, zeminde de nötr tonlarda bir renk kullanılması önerilmektedir. 23

29 DİŞ RENGİ SEÇİMİ VE KONTRAST ETKİSİ KONTRAST ETKİ KLİNİK ETKİLERİ KLİNİK KULLANIMI VALUE Çevredeki deri tonu,saç rengi, göz rengi, komşu dişlerin value su ve periodonsyuma bağlı olarak çevrenin koyu renkte olması dişin açık görünmesine ve tersi olarak çevrenin açık renkte olması dişin koyu gözükmesine sebep olur. Dento-fasial bölgede açık renk tonlarına sahip olan hastalara açık renk, koyu tona sahip hastalara ise açık renk restorasyon seçilmeli. HUE CHROMA AREAL Arka plandakı veya çevredeki renk dişte çok belirgin bir etki Yaratır. Düşük bir chromaya sahip bir arka plan, dişin renginin güçlü ve yoğun görünmesine sebep olur. Ayrıca arka plan ve diş aynı hue ve chromaya sahip olduğunda diş renginin algılan masını zorlaştırır. Büyük dişler daha açık, açık dişler daha büyük, küçük dişler daha koyu ve koyu dişler daha küçük gözükürler. (10) Renk seçim aşamasında arka plan olarak açık mavi veya nötr gri (%18) renk kullanımı dikkat dağıtıcı faktörlerin yok edilmesine ve gözlerin tamamlayıcı renklerin daha net bir şekilde görmesine sebep olur. Arka plan olarak dişe göre daha düşük Chromaya sahip kartlar ( gri renk ) kullanımı diş renginin daha belirgin olmasına yardım eder ve rengin doğru algılanmasını kolaylaştırır Eğer bir restorasyon çok büyük görünüyörsa value miktarini düşürürüz Diş Rengini Etkileyen Dış Etkenler Diş rengini etkileyen dışsal etkenler, hastanın sigara kullanımı, çay, kırmızı şarap, klorheksidin, demir tuzlarının kullanımı sonucu renklendirici maddelerin diş tarafından emilmesi olarak sıralanabilir. Bu tür bir renkleşmeye maruz kalmış olan dişlerde renk ölçümü yapılmadan önce 24

30 dental profilaksi işlemlerinin abrazif etkilerinden faydalınmalı ve etkili bir diş macunu ile elde edilen sonuç korunmalıdır. Eliades ve ark yılında yaptıkları çalışmada ortodontik gereçlerin uygulanması sırasında yapılan yüzey hazırlıklarından sonra zayıflayan minenin boyayıcı gıdaları absorbe etmesi ile renkleşmenin ortaya çıkabileceğini belirtmiştir. Beş farklı ortodontik adeziv ile yapılan bir çalışmada farklı adezivlerin mine rengi üzerinde renk değişimi etkilerinin farklılık gösterdiği belirtilmiştir. Bunun dışında ortodontik gereçlerin diş yüzeyinden uzaklaştırılması sırasında kullanılan aşındırıcı prosedürler de minenin üzerinde çizikler oluşturarak renk değişimine neden olabilir. Renk değişimine neden olabilecek başka bir faktör ise, ortodontik tedavi sonrası mine yüzeyinde kalan ve tam olarak uzaklaştırılamamış ortodontik adeziv varlığıdır. Bunlardan dolayı ortodontik tedavi görmüş hastalarda renk belirlenirken referans alınacak diş minesinin tamamen temiz ve cilalı olduğundan emin olunmalıdır(41) DİŞ RENGİNİ ETKİLEYEN SİSTEMİK ETKENLER Diş rengini etkileyen içsel faktörler, tetrasiklin tedavileri, renklenmeye neden olan mine ve/veya dentini etkileyen doğumsal defektlerin varlığı, mine ve dentinin ışığı emme veya yansıtma özellikleri olarak sayılabilir. İçsel faktörler nedeniyle renklenmiş dişler renk ölçümünde kullanılacak ise çeşitli diş beyazlatıcı materyaller ve tedavi yaklaşımları kullanılabilir(41). 25

31 DİŞ RENGİN SEÇİMİNİ ETKİLEYEN HASTAYA AİT ÖZELLİKLER CİLT RENGİ Yapılan çalışmalarda cilt rengi ile diş rengi arasında yakın bir ilişki olduğu ortaya konmuştur. Udaipur, Rajasthan daki 240 birey üzerinde yapılan çalışmada, yaş faktöründen bağımsız olarak, daha açık bir ten rengine sahip bireylerin daha koyu (düşük value); orta ve kara cilt tonlarına sahip bireylerin ise daha açık (yüksek value) diş rengi olduğunu tespit etmişlerdir. Geary ve Kinirons un 1999 yılındaki çalışmalarının sonuçları bu bulguları destekler. Ancak bu görüşe karşı olan çalışmalardan biri Jahangiri nin yaşları arasındaki 120 birey üzerinde, cilt rengi ve diş rengi arasındaki ilişkiyi incelediği gözlemsel çalışmadır. Bu araştırmada tedavi edilmemiş üst santral dişlerin renk ölçümleri yapılıp beyazlık oranlarına göre 4 ana grup altında toplanmıştır. Hastaların cilt renkleri makyaj renk tablosuna göre (True Illusion ; L Oreal, New York, ABD ) yine 4 ana gruba ayrılmıştır. Yapılan karşılaştırmalar sonucunda cilt rengi ve diş rengi arasında anlamlı bir korelasyon olmadığı sonucuna varılmıştır(41) GÖZ RENGİ Hassel ve ark yılında, 94 hasta ve 541 diş üzerinde yaptıkları renk belirleme çalışmasında, hastaların göz rengi ile diş rengi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğunu bulmuşlardır. Bu çalışmada, açık göz rengi olanlarda daha yüksek L* değeri, bulunmuştur(41). 26

32 SAÇ RENGİ Hastaların göz, saç, cilt rengi ve cinsiyeti ile diş rengi arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmanın sonucunda hastanın saç rengi ile diş rengi arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna varılmıştır. Araştırmacılar, Siyah saç ile karşılaştırıldığında, kırmızı/sarı/kahverengi saç rengine sahip hastaların diş renginin sarı/kırmızıdan çok sarı/yeşil değerlerde olduğunu tespit etmişlerdir DİŞ ETİ RENGİ Diş etinin rengi soluk pembeden mavimsi mora kadar renk çeşitliliği gösterebilir. Dişetinin rengi melanogenesise, epitelyal boynuzlaşma ve epitelizasyon derinliğine bağlıdır. Nakashima tahmin edilen dişeti renginin daha sarı/kırmızı, chroma olarak daha yüksek değerde olduğunu belirtmiştir (41) HASTANIN BEKLENTİSİ VE ALGISI Dişlerin görüntüsünün beğenilmesi hem kültürel hem de kişisel faktörlere bağlı olarak farklılık gösterebilir. Değerlendirmeyi yapan bireye bağlı olarak görüntü memnun edici de olduğu kadar memnun etmeyici de olabilir. Bir kültüre göre güzel olan bir görüntü başka bir kültüre göre çirkin olarak algılanabilir.oral bölge sosyal ortamlarda yüz yüze görüşmelerde önemli bir rol oynamaktadır. Yetersiz ağız hijyeni veya çirkin dişler ilk dikkati çeken 27

33 noktalardır. Bundan dolayı bazı bireylerin dişlerininin mümkün olduğunca parlak ve beyaz olmalarını istemeleri anlayışla karşılanmalıdır. Ancak bu bireyler dişlerin beyazlık derecesinin dudak ve dişeti rengine göre ayarlanması gerektiği konusunda bilinçlendirilmelidir. Yakın zamanda 540 katılımcı ile yapılan bir anket çalışmasında katılımcılara kendi diş renklerini değerlendirmeleri istenmiş, elde edilen verilerin analizi sonucunda, oral bölge estetiğini geliştirmek isteyen katılımcıların büyük çoğunluğunun ortak şikayetinin diş rengi olduğu tespit edilmiştir. İki yüz elli dört bireyin katılımı ile gerçekleştirilen bir dental estetik anket çalışmasında, dişlerin görünümünün, erkekler ile karşılaştırıldığında kadınlar için ve istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde gençler için daha önemli olduğu sonucuna varılmıştır.buna ek olarak, çok beyaz dişlerin güzel olduğu algısının yaşla birlikte azaldığı ve gençlerin beyaz diş tercihinin daha yaşlı hastalara göre daha fazla olduğu bulunmuştur. Bu çalışmanın sonuçlarına benzer olarak 150 birey ile yapılan çalışmada daha yaşlı olan bireylerin gençlere göre daha koyu diş renklerini tercih ettiği çalışmanın sonuçları ile uyumludur. Grosofsky ve ark. baş-boyun bölgesini içeren fotoğraflar üzerinde diş renklerini değiştirerek çalışmaya katılan bireylerden bu fotoğrafları çekicilik açısından derecelendirmelerini istemişlerdir. Çekicilik derecesi ile diş beyazlığı arasında herhangi bir uyum bulunamamıştır. Bu sonuç, dişleri beyazlatmanın, aslında çekiciliği arttırmak açısından etkili olmadığını göstermiştir. Ancak diş beyazlatma özdeğerlilik ile ilişkilendirilebilir. Ashworth ve ark. yaptıkları araştırmada, özellikle anterior bölgeyi ilgilendiren kozmetik dental değişikliklerin kişisel gelişimi olumlu yönde etkileme konusunda etkili olduğunu ortaya koymuşlardır. Birçok dişsiz yetişkin hasta kaybedilmiş dişlerden ve yüzle oluşturulması gereken 28

34 uyumdan bağımsız olarak, yapılacak protezlerindeki dişlerin mümkün olduğunca parlak beyaz olmasını isterler. Bu tür vakalarda dişhekimi hastanın ihtiyaçlarını değerlendirip, en uygun renk seçimi için hastayı ikna etme yolunu tercih etmelidir, ancak hastanın ikna olmadığı durumlarda hastanın isteğine saygı gösterilip değerlendirilmelidir. Wulfman ve ark. yaptıkları anket çalışmasında yaşla birlikte dental estetik dahil dış görünüm ile ilgili kaygının azaldığını ve bu kaygının yerini genel sağlık kaygısı aldığını bulmuşlardır. Estetik olarak tatmin edici renge sahip protezlerin hazırlanması, hasta ile dişhekiminin beklentilerinin farklı olduğu durumlarda hayal kırıklığı ile sonuçlanablir(42) DİŞ RENK SEÇİMİ Diş rengi seçimi yapan gözlemcinin herhangi bir renk körlüğüne sahip olmadığının bilinmesi çök önemlidir ve gereken durumlarda uygun testler yapılarak öncelikle bu durum varlığı araşrırılmalıdır. Renk eşleştirmesinde restoratif ürünün üreticisi olan firmanın renk rehberin kullanılmasına dikkat edilmelidir. Dişhekimi ve diş teknisiyeni tarafından farklı eşleştirme rehberleri kullanıldığında hata kaçınılmazdır. Dişin şeffaflığı ve konumunun renk üzerindeki etkileride göz ardı edilmemelidir ; şeffaflık derecesi fazla olduğunda ve eşleştirme rehberindeki renk örneği doğal dişlerden daha distalde tutulduğunda, hatalı olarak daha gri tonda bir renk belirlenebilir. Dudakların, dilin, damağın ve dişetinin renkleri de dişlerin rengini etkilemektedir ; özellikle şeffaflığı fazla olan dişler koyu bir zemin etkisi yaratan damak boşlukluğun önünde bulunduk- 29

35 larından, diş renginin daha da koyu algılanmasına neden olurlar. Renk eşleştirmesi öncesinde, üretici fırmanın önerdiği hazırlık aşamalarının özenle uygulanmasına dikkat edilmelidir. koltukta dik konumda oturan hastanın ağzının hekim göz seviyesinde olması, alt ve üst çene dişlerinin birbirinden bir miktar ayrı tutulması ve dilin geride konumlanması renk eşleştirmesinde önemlidir. Ayrıca dudak boyasının silinmesi ve göz alıcı renkteki giysilerin nötr tonlardaki bir hasta önlüğü ile örtülmesi önerilmektedir. Daha sonraki aşama ise tüm dişlerin pomza yardımıyla temizlenmesi ve eklentilerin ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Renk değerlendirilmesi sırasında öncelikle renk boyutlarından değerin belirlenmesi önerilmektedir. Her renk örneğinin skaladakı yerinden çıkarılıp dişe yakın tutularak değerlendirilmesi ve ayrıca gözlerin kısık tutularak dişe ve renk örneğine bakılması rengin doğru olarak algılanması açısından önemlidir. Gerçek renk yanlızca diffüz yansıma ile belirlenebilmektedir ; oysa aynadakine benzer düzgün yansıma yanlış yönlendiricidir. Yüzeyde tükürük tabakası bırakmak ise aynadakine benzer düzgün yansımanın diffüz yansımaya oranını değiştirir ve renk eşleştirme işleminin hatalı sonuçlanmasına neden olabilir. İşlem sırasında gözün yorgunluğu nedeniyle oluşan hataları engellemek amacıyla, gözlemcinin sık sık nötr tonlarda ( gri ) bir zemine veya dişte bulunan renklerin tamamlayıcısı olan mavi gibi renklere kısa süre bakması da önerilmektedir. Gözlemci bir eşleştirmeye baktığında ilk üç-beş saniyede rengi doğru algılar. Daha uzun süre bakınca beynin rengi algılamasında yanılma payı artar (43). 30

36 3. SONUÇ Renk uyumunun sağlanması, estetik diş hekimliği alanında son derece önemli bir konudur. Doğru renkte yapılmış bir restorasyon, hem hastayı hem de hekimi son derece tatmin eder. Kullanılan materyal ve yöntemlerin sağladığı imkanların sınırlı olması nedeniyle, en doğru renk seçimi birden fazla yöntemin kombine edilmesi ile uygulanmalıdır. Dijital olarak veya gözle renk seçimi yapıldıktan sonra fotoğraf çekilip diş şeklinin de kaydedilmesi büyük önem taşır. Diş renginin belirleme işlemi sırasında yöntem ve cihazlara, hastaya, odaya, koşullara, hekime ve hekim algılamasına ilişkin pek çok dikkat edilmesi gereken unsur olduğu akılda tutulmalıdır. Renk bilimi hekimin ve teknisyenin algılama kabiliyetini, estetik anlayışını ve yeteneğini kapsayan geniş bir yelpazeye sahiptir. Diş renginin doğru seçimi doğal görünümlü bir restorasyon oluşturmada en gelişmiş restoratif yöntemlerin ve materiyallerin kullanılması kadar önemlidir. Bu bağlamda diş hekimlerinin diş rengi belirlenmesi konusundaki bilgilerini ve eğitimlerini yenilemeleri önerilmektedir. 31

37 4. ÖZET Estetik diş hekimliğinin en önemli hedefi, sağlıklı bir diş yapısı ve güzel bir gülüş estetiği sağlamaktır. Güzel bir gülüş estetiğinde en dikkat çeken ayrıntı dişlerin rengidir. Estetik kaygısı olan hastaların çoğu daha parlak ve beyaz dişlere sahip olmak beklentisi ile diş hekimlerine başvurmaktadır. Diş hekimi bu istekleri değerlendirerek hastanın fiziksel ve psikolojik özelliklerine en uygun diş rengini, belirlemek ve bu rengi diş teknisyenine doğru bir şekilde iletmekle yükümlüdür. Ancak diş renginin belirlenmesi konusunda hekimin göz önünde bulundurması gereken birçok ayrıntı vardır. Tezde diş renginin belirlenmesi sırasında ve en iyi renk uyumunun elde edilmesi için nelere dikkat edilmesi gerektiği anlatılmıştır. 32

38 5. KAYNAKLAR 1 - MC PHEE, E.R : Extrinsic Coloration of ceramometal restorations. Dental Clinics of North America, 1985, 29,4, MC LEAN, J.W. : The Science and Art of Dental Ceramics Volume : 1, Chicago : Quintessence Publishing Co Inc, Brewer JD,Wee A, Seghi R. Advances in color matching. Dent Clin North Am 2004, 48, Reis M., : Shade Selection and Colour, Report-Research and Development Ivoclar-Vivadent,2000, 13, Fischer, J., Esthetics and Prosthetics, Quintessence books, Germany,1999, 31-70, Combe, E. C., notes On Dental Materials, fifth Edition Churchill Livingstone,(Edinburg), 1986, O Brien, W.J, Color Apperance, Dental Materials and Their Selection (Second Edition),Quintessence Books, Chicago, 1997, Ubassy, G., Shape and Color, Quintessence Books, Hong kong 1993,17-23, Scharer, P., Rinn,L.A., Kopp, F.R.,Esthetic Guidlines for Restorative Dentistry, Quintessence Publishing Co., Inc Chicago, 1983, Avery D.New shade-matching technology : The final piece of the shade Communication puzzle J Dent Technol,2003,20, Joiner A.Tooth color : a review of the literature. J dent 2004,32, Hill AR. How we see color. In :McDonald R (ed). Color physics for industry. Society of Dyers and colourists.bradford, 1987,

39 13 Russell MD, Gulfarz M, Moss BM. In vivo measurement of colour Changes in natural teeth, J oral Rehabil 2000,27, Knispel G. Factors affecting the process of color matching restorative Materials of natural teeth. Quintessence Int 1991, 22, Bridgman I. The nature of Light and its interactoin with matter. İn: Mcdonald R (ed.). Color physics for industry socity of Dyers and Clourists. Bradford, 1987, Shuwairi SM, Cronin Golomb A, MacCarley RW, O Donnell BF. Color discrimination in schizophrenia.schizophr Res 2002,55, Wozniak WT, Moser JB. How to improve shade matching in the dental Operatory. Council on Dental Materials, Instrument, and Equipment. J Am Dent Assoc 1981,102, Roges DF. Procedural elements for computer graphics. 4 th ed., McGraw-Hill Inc., Singapore,1988, Seghi RR. Effects of Instrument measuring geometry on colorimetric assessments of dental porcelains.j Dent Res 1990, 69, O Brien WJ, Groh CL, Boenke KM. A new, small color - difference Equation for dental shades. J Dent Res 1990,69, Dennison JB, Powers JM, Koran A. Color of dental restorative resins. J Dent Res 1978,57, Rosentritt M, Esch J, Behr M, Leibrok A, Handel G, In vivo color stability Of resin composite veneers and acrylic resin teeth in removable partial Dentures. Quintessence Int 1998,29, Wee AG, Monaghan P, Johnston WM. Variation in color between İntended matched shade and fabricated shade of dental porcelain. J Prosthet Dent 2002,87,

40 24 Sato RR, Shiraishi A, Ishibashi K. Using a computer color matching system. A newly developed spectrophotometer designed for clinical application. Int J Prosthodont 1994,7, Okubo SR, Kanawati A, Richards MW, Childress S. Evaluation of Visual and instrumental shade matching. J Prosthet dent 1998, Ko CC, Tantbirojn D, Wang T, Douglas WH. Optical scattering power of characterization of mineral loss.j Dent Res 2000,79, Muia PJ. The four dimensional tooth color system. Quintessence,Chicago,Illinois,ABD, 1985, Ten Bosch JJ, Coops JC, Tooth color and reflectance as related to Light scattering and enamel hardness. J Dent Res 1995,74, Hasegawa A, Ikeda I, Kawaguchi S. Color and Translucency of in Vivo natural central incisors. J Prosthet Dent 2000,83, Jahangiri L, Reinhardt SB, Mehra RV, Matheson PB. Relationship between tooth shade value and skin color :an observational study. J Prosthet Dent 2002,87, Cook WD, McAree DC, Optical properties of esthetic restorative Materials and natural dentition. J Biomed Mater Res 1985,19, Morley J. The esthetics of anterior tooth aging. Currt Opin Cosmet Dent 1997,4, Uchida H, Vaidyanathan J, Viswanadhan T, Vaidyanathan TK. Colour Stability of dental composites as a function of shade. J Prosthet Dent 1998, 79, Koishi Y, Tanoue N, Atsuta M, Matsumura H. Influence of visible-light 35

41 exposure on colour stability of current dual-curable luting composites J oral Rehabil 2002, 29, O Brien WJ, Hemmendinger H, boenke KM, Linger JB, Groh CL. Color Distribution of three rejions of extracted human teeth. Dent Mater 1997, 13, Vallittu PK, Vallittu AS, Lassila VP. Dental aesthetics-a survey of Attitudes in different group of patients. J Dent 1996,24, Terry DA, Kabashigawa A. Anatomical form defines color : function, Form and aesthetics.pract Proced Aesthed Dent 2002,14, Van Der Burgt, TP, Ten Bosch JJ, Borsboom PCF, Plasschaert AJ. A new method for matching tooth colors with tooth standards. J Dent Res 1985, 64, , 39 Schwabacher WB, Goodkind RJ. Three dimensiyonal color coordinates Of natural teeth compared with three shade guides. J Prosthet Dent 1990, 64, Tung FF, Goldstein GR, Jang S, Hittelman E. The repeatability of an İntraoral dental colorimeter. J Prosthet Dent 2002, 88, Hassel AJ, Nitschke I, Dreyhaupt J, Wegener I, Rammelsberg P, Hassel JC. Predicting tooth color from facial features and gender: results from a White elderly cohort. J Prosthet Dent 2008, 99, Wulfman C, Tezenas du Montcel S, Jonas P, Fattouh J, Rignon-Bret C. Aesthetic demand of French seniors : a Large - scale study. Geriodontology 2010,27, Joiner A. Tooth color : A review of the literature. J Dent 2004,32,

42 ÖZGEÇMİŞ 1980 yılında Tabriz-Iran da doğdum. İlköğretim hayatımı Nour ilköğretim okulunda tamamladım yılında Pajouhesh lisesini bitirdim yılında Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesini kazandım. 37