Diş Rengi Seçiminde Bilgisayar Destekli Sistemlerin Kullanımı. The Use of Computer Aided Systems in Tooth Shade-Matching

Transkript

1 DERLEME (Review) Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 30, Sayı: 3, Sayfa: 40-46, 2006 Diş Rengi Seçiminde Bilgisayar Destekli Sistemlerin Kullanımı The Use of Computer Aided Systems in Tooth Shade-Matching *Doç.Dr. Funda BAYINDIR, **Doç.Dr. Alvin G. WEE * Atatürk Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı ** Ohio State Üniversitesi Dişhekimliği Koleji, Restoratif ve Protetik Tedavi Bölümü ÖZET ABSTRACT Dişhekimliğinde renk belirlenmesi; görsel ve bilgisayar destekli cihazlar yardımı ile olmak üzere iki kategoriye ayrılabilir.indirek bir restorasyonun yapımı sırasında hasta dişi ile karşılaştırılarak yapılan göz ile renk tespiti en yaygın kullanılan metottur.diş renginin göz ile değerlendirilmesi oldukça sübjektiftir. Eksternal ışık kaynağı, deneyim, yaş ve insan göz yorgunlukları,renk körlüğü gibi fizyolojik değişkenler yetersiz sonuçlara sebep olmaktadır. Rengin algılanması sırasındaki kişiler arası algılama farklılıkları nedeniyle diş renginin göz ile belirlenmesindeki standardizasyon eksikliği,spektroradiometre, spektrofotometre, kolorimetre gibi bilgisayar destekli cihazların kullanımı ve film bazlı fotoğraflar ve dijital fotoğraflar yardımı ile geliştirilebilir. Spektrofotometrik yaklaşım; bakış açısı, uygulayıcının tecrübesinden bağımsız olarak objektif bir uygulamaya imkan verdiğinden ilgi çekicidir. Bu cihazların kullanımı ile yapılan renk seçimi göz ile yapılan renk seçimine nazaran potansiyel bir avantaj sağlamaktadır. Çünkü bu ölçümler objektif, sayılabilir ve daha hızlı elde edilebilir. Dişhekimliği ile ilgili çalışmalarda bilgisayar destekli kolorimetre ve spektrofotometrelerin yaygın kullanımları rapor edilmesine rağmen, çoğu cihazlar rutin klinik kullanıma uygun değildir.özellikle diş gibi translösens objelerin değerlendirilmesinde bilgisayar destekli bu cihazlarla renk analizi doğru olmayan sonuçlara sebep olabilir. Bu nedenle hem göz hem de cihazların kullanıldığı bir kombinasyon kullanılmalıdır. ANAHTAR KELİMELER Diş, Renk belirlenmesi Color determination in dentistry can be divided 2 categories: visual and instrumental. Visual color determination by comparison of a patient tooth with a color standard is most frequently applied method in clinical dentistry for color communication during the fabrication of indirect restoration. Determination of tooth color by visual means is considered highly subjective. General variables such as external light conditions, experience, age, and fatigue of human eye physiological variables such as color blindness lead to inconsistencies. Due to inter human differences in the perception of color, visual shade assessment of human teeth is lacking standardization that may be improved by the use of computer aided color determination like spectroradiometer, spectrophotometers, colorimeter, film based, photography and digital photography. The spectrofotometric approach is attractive because it allows an objective assessment of tooth color independent of viewing conditions and examiner experience. Instrumental color analysis offers a potential advantage over visual color determination because instrumental readings are objective, quantifiable, and more rapidly obtained. Although extensive use of computerized colorimeters and spectrophotometers has been reported in dental research most devices currently lack suitability for routine clinical dental use. Especially, instrumental color analysis can be cause inaccurate results for evaluating color of translucent objects, such as teeth. For that reason, both visual and instrumental shade-matching systems should be use combinated. KEYWORDS Tooth, Color determination

2 84 GİRİŞ Günümüz dişhekimliğinde estetik materyallerde büyük bir gelişme görülmektedir. Özellikle restoratif dişhekimliğinde kullanılan materyallerdeki renk uyumu, yapılan restorasyonun başarılı olmasında oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Renk uyumu, hastanın doğal dişi ile yapılan restorasyonun mümkün olduğu kadar benzer olması ile sağlanmaktadır. Hasta beklentilerine, materyal ve klinik tekniklerdeki son gelişmelere cevap verebilmek için restorasyonlarda doğal diş görünümüne ulaşma isteği doğmaktadır. Estetik bir restorasyonun amacı; morfolojik, optik ve biyolojik uyumun sağlanmasıdır.renk seçiminde uygulanan iki yöntem vardır.görsel olarak çıplak göz ile değerlendirme ve aletsel olarak kolorimetre,spektrofotometre gibi çeşitli cihazların kullanımıdır.rutin olarak dental restoratif materyallerin renk seçimi renk skalaları yardımıyla görsel olarak yapılmaktadır 1. Ancak bu sistem güvenilmeyen ve yetersiz sonuçlara sebep olabilir 2-4. Bu sistem ile renk seçimi oldukça sübjektif ve zordur. Renk seçiminde kullanılan ışığın türü, klinisyenin deneyimi, yaşı ve gözün sürekli aynı uyaran tarafından uyarılması sonucu oluşan göz yorgunluğu ayrıca renk körlüğü gibi değişkenler hatalı sonuçlara sebep olabilir 5-7. Diş rengi seçiminde klinisyene yardımcı olması amacıyla dizayn edilmiş kolorimetreler, spektrofotometreler, dijital renk ölçücüler ve kombine cihazlar gibi bir takım ticari sistemler bulunmaktadır 8. Renk seçiminde rutin olarak görsel yöntem kullanılmasına rağmen spektrofotometre ile yapılan renk ölçümleri ile görsel yöntemin yardımıyla oldukça yaralı bilgi verebilmektedir 9. Spektrofotometre ve kolorimetreler diş hekimliği kullanımına sunulmalarından bu yana daha çok araştırmalarda kullanılmalarına rağmen klinik kullanımda rutin olarak kullanılmamışlardır.bu cihazların kullanımı ile yapılan renk seçimi göz ile yapılan renk seçimine nazaran potansiyel bir avantaj sağlamaktadır. Çünkü bu ölçümler objektif, sayılabilir ve daha hızlı elde edilebilir 7. Estetik dişhekimliği, esas olarak dişhekimi ve teknisyenin sanatsal kabiliyetine bağlı olmasına rağmen konuyla ilgili bilimsel prensiplerin bilinmesi de son derece önemlidir. Restorasyonların estetik görünümünü etkileyen önemli faktörler renk, şeffaflık, parlaklık ve ışıma (floresanslık) özelliğidir. Bu faktörlerin her biri etkileyen 1. Işık kaynağı(illuminant) 2. İçsel optik parametreler 3. Gözlemcinin yorumu (Şekil 1) Işık kaynağı İletim ŞEKİL 1 Gözlemci Yansıma Gözlemci Cismin görülebilmesi için onun ışık yayması veya bir ışık kaynağından gelen ışığı yansıtması. Restoratif materyallerde bu faktörlerin anlaşılması ve bu bilgilendirici konuların iletişimi estetik restorasyonun seçimi ve yapımında büyük oranda yardımcı olur. Bir ışık huzmesinde bulunan dalga boyları birleşmesi onun renk adını alan özelliğini belirler. Bir cismin görülebilmesi için onun ışık yayması veya bir ışık kaynağından gelen ışığı yansıtması veya aktarması gerekir. Bu ikincisi dişhekimliği açısından çok önemlidir. Gelen ışık genellikle polikromotiktir yani çeşitli dalga boylarının karışımıdır. Bir cismin gelen ışığa gösterdiği tepki seçici olarak belli dalga boylarını absorblayıp belli dalga boylarını yansıtmak şeklindedir.bir cisimden gelen ışık gözün retina tabakası üzerine odaklanıp sinir tepkisi haline dönüşür ve daha sonra beyne aktarır. İnsan gözü nµ dalga boylarına hassastır.rengin görülmesinde sinir tepkileri büyük rol oynadığından gözün tek bir renk tarafından daimi uyarılması göz yorulmasına ve gözün

3 85 tepkisinin azalmasına sebep olur. Renk algılayıcı bölgelerin herhangi bir yerinde olan bozukluk belli renklerin körlüğüne sebep olur. Yani her kişinin renk ayırımı birbirinden farklıdır 10. Işık kaynağı A Cisim 1 Renk a Cisim 2 Renk a eşleşmiş Metamerizm Çevresel faktörler ve aydınlatma durumu renk seçiminde önemli rol oynamaktadır Belli bir ışık altında aynı renkte gibi görünen cisimler başka ışık altında farklı görülebilir (Şekil 2). Bu olay metamerizm olarak adlandırılır 10. Bu nedenle renk seçimi bir güneş ışığı altında olmak şartı ile en az üç-dört değişik ışık altında yapılmalıdır. Ayrıca, klinik ve laboratuar arasında bir aydınlatma standardizasyonu sağlanmalıdır. Aydınlatmanın standardizasyonunun sağlanması, genellikle hastanın ortamına benzer bir ortamda renk seçimi metamerizm etkilerini azaltır.ideal durum objelerin aynı renk yansıma eğrisine sahip olmalarıdır.renk tespiti için ideal zaman saatleri arasındadır. Gün içindeki zaman, değişik mevsimler ve hava şartları gün ışığının rengini etkiler, yani standart bir gün ışığı mevcut değildir. Sabahın erken saatleri ve akşam gün ışığı, gün içindekine oranla daha kırmızıdır. Işık kaynağı değiştiğinde, cisimden yansıyan ışık değişecek ve renk farklı algılanacaktır. Renk ısısı, spektral reflektans eğrisi ve Color Rendering Index (CRI) gibi parametreler standart bir gün ışığı elde etmek amacıyla kullanılmaktadırlar. Renk seçiminde 90 nın üzerindeki CRI tavsiye edilmektedir 14. Dişhekimliğinde kullanılan renk sistemleri Objenin renk parametrelerini tanımlamak amacıyla renk sistemleri kullanılır. Diş hekimliğinde kullanılan renk sistemleri Munsell renk sistemi ve CIE renk sistemidir. Ancak 1976 yılında geliştirilen CIE L*a*b* renk sistemi yaygın olarak kullanılmaktadır. Munsell renk sistemi 1905 yılında Albert H. Munsell tarafından geliştirilen en eski renk sistemidir ve değişik versiyonları yapılmıştır.munsell renk koordinat sisteminde çeşitli koyuluktaki koordinatlar renk tonu (Hue), doygunluk ve parlaklığı gösterir 8. Işık kaynağı B Cisim 1 Renk B Cisim 12 Renk C ŞEKİL 2 Farklı ışık kaynakları altında değişik algılanan renkler (Metamerizm) Hue aynı zamanda algılanan ışığın dalga boyu ile ilgilidir. Value (parlaklık) rengin açıklık veya koyuluğudur. Düşük value ye sahip, bir diş gri ve non vitaldir. Value diş rengi seçiminde en önemli faktördür. Beyaz (yüksek değer, siyah düşük değerdir. Beyaz 10, siyah 0 olarak kabul edilir). Chroma renk yoğunluğunun bir ölçüsüdür. Bir renkte Hue nun doyumunun miktarıdır. İnsan dişlerinde görülen renk tonu doygunluk ve parlaklık Munsell aralığının çok dar bir kısmında bulunduğu için insan gözünün seçiciliği bu az sayıda ton ihtiva eden renk skalası ile hassas bir renk uyumu sağlanacağı için yeterli değildir. CIE renk sistemleri (Commission Internationale D Eclairage 1976) Uluslararası bildirim komisyonu tarafından geliştirilen ve yaygın olarak kullanılan sistemdir. İlk renk spesifikasyonu CIE tarafından 1931de önerilmiştir.bu sistem yıllar içerisinde geliştirilmesine rağmen prensipleri değişmeden bugüne kadar gelmiştir 8. CIE sisteminde 3 parametre kullanılır. X, Y ve Z. Bu parametreler, CIE gözlemcisi tarafından tanımlanan spektral cevap fonksiyonları temeline dayanmaktadır. Bir CIE cromaticity diagramı aynı zamanda kesin rengi tanımlamak için kullanılır. Başka bir CIE renk sisteminde ise L*, a* ve b* olmak üzere üç parametre kullanılır. L*, a* ve b* değerleri üç uyaranlı x, y, z değer- eşleşmemiş

4 86 lerinden hesaplanabilir.bu renk sisteminin avantajı, üç boyutlu renk aralığının yaklaşık olarak düzenlenmesidir. CIE koordinatlar, renk tonuna bağlı olmaksızın, iki rengin şiddeti arasındaki mesafenin algı şiddetine oranlanması yolu ile daha eşdeğer bir renk skalasına getirilmesini öneren bir komisyondur 8. CIE standart illuminant (CIE standart aydınlanması) 8 A, B, C, 065 ve diğer aydınlanma türlerinin gerçek spektral güç dağılımları yönünden CIE tarafından tanımlanmasıdır. A: Moleküler radyasyon, ısısal olarak yaklaşık 2586K dir. Doğal optik radyan enerjinin tümünü absorbe eden kurumsal yapıdır. B: Direkt güneş radyasyonu 4527K C: Ortalama gün ışığı D65: Ultraviyole bölge içeren gün ışığı 6500K dır. CIE isteminde DE: İnsan gözünün algılayabildiği gerçek renk farklılığıdır. L: Aydınlık A: kırmızıdan yeşile renk koordinatı +a* kırmızı yön -a* yeşil yön olarak tanımlanır. +b*: sarı yön -b*: mavi yönü tanımlar. Renk farklılığı veya E aşağıdaki formülle hesaplanabilir. E (L f *-L b *) 2 + (a f *-a b *) 2 + (b f *-b b *) 2 f: Final b: başlangıç değerler Renk ölçümleri Munsel renk skalası kullanılarak yapılan gözle renk tespitinden ayrı olarak spektrofotometrik veya kolorimetrik yöntemlerde yapılabilir. Spektrofotometre: Rengin geçirgenliğini, yansımasını ve gerçek emilimini ölçmek için kullanılan fotometrik bir apareydir. Bu cihazlar devamlı bir renk çizgisi oluşturmak için yapılarında prizma veya dağıtıcı parçalar içerirler 15. Spektrofotometrik renk ölçümleri ölçüm moduna ve kullanılan ışık kaynağına bağlı olarak değişebilir. Bazı spekrofotometreler Speculer Companent Included (SCI) ve Excluded (SCE) olmak üzere iki farklı ölçüm moduna göre kullanılabilirler. Standart ışık kaynağının bir çok türü de dental materyallerin renk ölçümlerinde kullanılırlar 16. Kolorimetre: Standart bir renk kalibrasyonuna dayanarak rengi tespit edilecek objedeki renk verilerini analiz eden cihazdır. Diş hekimliğinde, renk değerlendirme amacıyla dizayn edilen ilk cihaz 1980 li yılların başlarında Cromascan (Sterngold,Stamford,Conn) olarak takdim edilmiştir. Fakat sınırlı hassasiyeti ve kullanım zorluğu nedeniyle çok başarılı olamamıştır 8. Bu cihazlar üç uyaranlı x,y,z değerlerini veya CIE L*,a*,b* değerlerini verirler. Bu değerlerler matematiksel olarak analiz edilebilir ve farklı objelerin renk parametreleri karşılaştırılabilir 17. Bu cihazlara örnek olarak, IDL Color-Eye (Instrument development laboraties), Chromoscan (standart+corpl ve Minolta Chroma-meter (Minolta corp.), Vita easy shade, ShadeScan (Courtesy Cyynovad, Montreal, Canada), Shade- Vision (Courtesy X-rite,Grandville,Mich.), Shade- Eye NCC (Natural Color Consept) ( (Shofu Dental Corporation San Marcos, CA) verilebilir 8. Çeşitli araştırmacılar tarafından değişik cihazların değerlendirilmesi amacıyla yapılan birçok araştırma vardır Renk analizi ve seçimi, translösesliğin, karakterizasyonu hue ve chromanın objektif ve doğru değerlendirilmesini gerektirir. Geleneksel diş renk seçimi analizlerinde kullanılan skalalar subjektif analizlere ve renk uyumsuzluklarına sebep olmaktadır. Digital renk analiz sistemlerinin kullanılması ile subjektif renk analizi elimine edilmekte ve laboratuar çalışması için gerçek bilgi sağlanabilmektedir 18. Priest ve Lindke 19 bunu sağlamak amacıyla diş rengi seçiminde ve karakterizasyonunda optik haritalama sistemini tanımlamışlardır.

5 87 Paul ve arkadaşları 21 insan dişlerinin renk analizinde çıplak göz ve spektrofotometrik renk analizlerinin etkinliğini karşılaştırmışlar ve spektrofotometrik renk analizinin daha doğru ve daha uygulanabilir bir yöntem olduğu görüşünü savunmuşlardır. Sim ve ark. 22 dişhekimliği personelinin renk algılamasındaki farkı incelemek için 10 diş teknisyeni, 15 dişhekimliği fakültesi son sınıf öğrencisi, 15 pratisyen diş hekimi ve 10 protez uzmanını yaptığı renk seçimini değerlendirmişlerdir. Sonuç olarak çeşitli renklerde farklı algılamaları olduğunu tespit etmişlerdir. Paravina, 23 bir renk seçme cihazını değerlendirmek üzere yaptığı araştırmanın sonucunda Shad-mat vissual cihazının gün ışığında daha iyi renk tespiti yaptığını, bununla birlikte yaş, cinsiyet ve klinik tecrübesinin renk seçiminin kalitesini etkilemediği sonucuna varmıştır. Kadın ve erkeklerin renk algılamaları arasındaki farkın incelendiği bir araştırmada, kullanılan ışık kaynağının ve iki renk skalasının denek grubu olan erkeklerin renk algılamasında istatistiksel olarak bir farka sebep olmadığı ifade edilirken, ışık kaynağının değişik olmasının ve kadınların renk algılamasında farklılıklara sebep olduğu tespit edilmiştir 24. Renk seçimi ister gözle ister bir cihazla yapılan renk uyumu ve toleransı gerektirir. Paul ve ark. 13 geleneksel gözle renk seçimi ile yeni bir spektrofotometrik sistemi karşılaştırdıkları araştırmada CIE L*, a*,b* renk parametrelerini kullanmışlardır. Üç klinisyen 10 hastada bir restorasyon ihtiyacı için bağımsız olarak üst çene sağ ve sol kesici diş rengini seçmişler daha sonra 10 kesicinin standart bir ışık kaynağı kullanılarak spektrofotometre ile rengi belirlenmiştir. Sonuç olarak 10 vakanın 9 unda spektrofotometre ile tespit edilen renk ile hazırlanan kuronlar tercih edilmiştir. Bu sistemin porselen-metal restorasyonlarda etkili bir biçimde kullanılabileceği ifade edilmiştir. Göz ile yapılan renk seçiminde kullanılan porselen renk skalaları oldukça kalındır (4 mm) ve çoğu renk skalası metal alt yapıya sahip değildir. Bu skalalara göre seçilen renklere göre yapılan restorasyonlarda renk uyumsuzluğu görülmektedir 31. Doğru renk seçiminde ana kritik faktör ışık kalitesidir. Daha doğru sonuçlar ideal ışıkta ve daha kalın hazırlanan örneklerde elde edilmiş ve gözlemcinin deneyiminin önemli bir faktör olarak olduğu tespit edilmiştir. Benzer yansıma özelliklere sahip renk skalalarının kullanımı ve porselenin uygun kalınlıkta hazırlanması ile restorasyonun renk uyumunu optimal düzeyde sağlanabilir 31. Dişhekimliğinde spektrofotometre ve kolorimetreler, göz ile yapılan renk seçimi ile ilgili problemlerin üstesinden gelebilmek amacıyla kullanılmaktadırlar Fotoelektrik üç uyaranlı kolorimetre ile bazı porselen örnekler kullanılarak doğru ve tekrarlanabilir ölçümler elde edilmiştir. Ancak bu cihazlar tamamıyla hatasız değillerdir. Dişhekimliğinde kullanılan kolorimetreler ile diş ve porselen gibi translösens optik özelliklere sahip objelerin ölçümü, sonuçları değiştirebilir Seghi 35 kolorimetre ile topladığı verilerin porselen translöseneliği ile önemli derecede değişebileceğini ifade etmiştir. Haywood ve ark. 36 ise kolorimetrelerin diş gibi eğimli ve translösens objelerin renk tespitinden çok, düz yüzeylerde kullanılmak amacıyla dizayn edildiği fikrini savunmuşlardır. Bununla beraber bazı firmalar renk tespit cihazları ile beraber firmanın önerdiği porselen sistemlerinin kullanımı ile hatasız sonuçlar elde edilebileceğini iddia etmişlerdir. Bu iddiaların doğru olup olmadığını araştıran bilim adamları Vita Lumin Vacuum, Shade Eye- EX ve Vitapan sistemlerini karşılaştırdıkları çalışmanın sonucunda sistemler arasında istatistiksel fark olmadığı sonucuna varmışlardır 20. Renk seçimi, ister gözle isterse bilgisayar destekli yapılsın klinik olarak kabul edilebilir bir restorasyon elde edilemeyebilir. En iyi sonuç, renk seçim sistemleriyle uyumlu porselen sistemlerinin kullanımı ile elde edilmektedir. Vita Lumin skalası ile Vita VMK 68 porselen sistemi, Vitapan 3D master skalası ile Vita Omega 900porselen

6 88 sistemi veya Shofu Shade Eye-EX renk ölçüm sistemi ile Vintage Halo porselen sistemleri örnek verilebilir 37. Sonuç olarak, restoratif dişhekimliğinde doğal diş rengine uygun restorasyonların yapılabilmesi için hem bilgisayar destekli renk tespit cihazlarının hem de geleneksel göz ile renk seçimi yönteminin kombine edilerek ve renk seçim sistemleri ile uyumlu porselen sistemlerinin uygulanması ile optimum renk uyumu sağlanabileceği ifade edilebilir. 12. Preston JD, Word LC, bobrick M. Light and lighting ein dental office. Dent Clin North Am 1978; 22: Paul SJ, Peter A, Rodoni L, Pietrobon N. Conventional visual vs spectrophotometric shade taking for porcelain fused-to-metal crowns: a clinical comparison. Int J Periodontics restorative Dent 2004 Jun: 24(3): Dykemia RW, Goodacre CJ, Phillips RW. Johnston s Modern practice in fixed Prosthodontics, 4th ed. Pennsylvania :WB Sounders Company; Yavuzyılmaz H, Ulusoy M, Kedici S, Kansu G. Protetik Diş Tedavisi terimleri sözlüğü Türk Prostodonti ve İmplantoloji Derneği Ankara şubesi derneği yayınları, Ankara CIE publication No. 15 (E-1.3.1) 1971;ASTM E805-81,1981). 17. CIE Publication No Colorimetry. Vienna: Central Bureau of CIE;1986.P Chu SJ, Tarnow DP. Digital shade analysis and verification: a case report and discussion.pract Proced Aesthet Dent 2001 Mar;13(2): KAYNAKLAR 1. Goodkind RJ, Loupe MJ. Teaching of color in predoctoral and postdoctoral dental education in J Prosthet Dent. 1992;67(5): Okubo SR, Kanawatti, Richards MW, Childress S. Evaluation of visual and instrument shade matching. J Prosthet Dent 1998; 80: van der Burgt TP, ten Bosh JJ, Borsboom PC, Korsmit WJ. A comparison of new and conventional methods for quantification of tooth color. J Prosthet Dent 1990; 63: Culpeper WD. A comparative study of shade matching procedures. J Prosthet Dent 1970; 24: Wyszecki G, Stiler WS. Color science concepts and methods quantative data and formulae. 2nd ed. New York; Wiley 1985: Hunter RS, Harold RW. The measurements of appearance. New York; Wiley Okubo SR, Kanawatti, Richards MW, Childress S. Evaluation of visual and instrument shade matching. J Prosthet Dent 1998; 80: Paravina RD,Powers JM..Esthetic color training in dentistry.elsevier Mosby 2004: Lee YK, Yonn TH, Lim BS, Kim CW, Powers JM. Effect of color measuring mode and light source on color of shade guides. J Oral Rehab 2002, 29: Zaimoğlu A, Can G.: Diş hekimliğinde maddeler bilgisi. Ankara, Culpepper WD. A comparative study of shade matching procedures. J Prosthet Dent 1970; 24: Priest G, Lindke L.Tooth color selection and characterization accomplished with optical mapping. Pract Periodontics Aesthet Dent 2000 Jun-Jul;12(5): Wee AG, Kang EY, Johnston WM, Seghi RR: Evaluating porcelain color match of different porcelain shadematching systems. J Esthet Dent 2000;12(5): Paul S, Peter A, Pietrobon N, Hammerle CH.Visual and spectrophotometric shade analysis of human teeth.. J Dent Res 2002 Aug;81 (8): Sim CP, Yap AU, Teo J.Color perception among different dental personnel. Oper Dent 2001 Sep-Oct;26(5): Paravina RD. Evaluation of a newly developed visual shade-matching apparatus: Int J Prosthodont 2002 Nov- Dec;15(6): Donahue JL, Goodkind RJ, Schwabacher WB, Aeppli DP.Shade color discrimination by men and women. J Prosthet Dent 1991 May;65(5): Douglas RD. Precision of in vivo colorimetric assessments of teeth. J Prosthet Dent 1997 May;77(5): Bentley C, Leonard RH, Nelson CF, Bentley SA. Quantitation of vital bleaching by computer analysis of photographic images. J Am Dent Assoc 1999 Jun;130(6): Ecker GA, Moser JB. Visual and instrumental discrimination steps between two adjacent porcelain shades. J Prosthet Dent 1987 Sep;58(3): Hosoya Y, Goto G. Color differences between lightcured composite resin made shade guides and manufactured shade guides. Shikwa Gakuho 1990 Aug;90(8): Young L Jr, Glaros AG, Moore DJ, Collins JF. Assessing shade differences in acrylic resin denture and natural teeth. J Prosthet Dent 1994 Jun;71(6):

7 Paul SJ, Peter A, Rodoni L, Pietrobon N. Conventional visual vs spectrophotometric shade taking for porcelain fused-to-metal crowns: a clinical comparison. Int J Periodontics restorative Dent 2004 Jun: 24(3): Dagg H, O Connell B, Claffey N, Byrne D, Gormon C. The influence of some different factors on the accoracy of shade selection. J Oral Rehabil 2004; 31: Seghi RR. Effect ofs of instrument measuring geometry on colorimetrik assessments of dental porcelains.j Dent Res 1990;69: Jorgenson WW, Goodkind RJ.Spectofotometric study of five porcelain shades relative to dimension of color, porcelain thickness, and repeated firings.j Prosthet Dent 1979;42: Boenke KM, O Brien WJ, Linger JB. The accuracy of color measurements with three colorimeters. J Dent Res 1996;75: Seghi RR, Johston WM, O Brien WJ. Performance assesment of colorimetric devices on dental porcelains. J Dent Res 1989;68: Seghi RR, Hewlett ER, Kim J. Visual and instrumental colorimetric assesment ofs of small color differences on traslucent dental porcelain. J Dent Res. 1989;68: Wee AG,Monaghan P, Johnston WM. Variation in color between intended matched shade of dental porcelain. J Prosthet Dent 2002;87: İLETİŞİM ADRESİ Doç. Dr. Funda BAYINDIR Atatürk Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı 25240/Erzurum Tel: bayindirf@atauni.edu