Diş Hekimliğinde Renk Seçimi. Choice of Color in Dentistry

Transkript

1 DERLEME (Review) Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 33, Sayı: 4, Sayfa: 52-58, 2009 Diş Hekimliğinde Renk Seçimi Choice of Color in Dentistry *Prof. Dr. Filiz Keyf, **Prof. Dr. Gülay Uzun, ***Dr. Sema Altunsoy *Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı **Hacettepe Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Diş-Protez Programı ***Bayındır Hastanesi ÖZET Hastaların estetik restorasyonlara sahip olması için renk, yapı ve translusens gibi doğal dişlerdeki ana özellikler oluşturulmalıdır. Diş hekimi rengin bilimsel esaslarını dikkate almalıdır. Renk ışığın fenomeni veya aynı objelerin farklılaşmasını sağlayan görsel algılamadır. Rengin bağlı olduğu üç faktör vardır; gözlemci, obje ve ışık kaynağı. Bu üç faktörden herhangi biri değişirse, rengin algılanması değişir. Diş hekimliğinde renk tespiti iki şekilde olabilir: görsel ve aletle. Rengin standardize edildiği skalaların karşılaştırılmasıyla yapılan görsel renk tespiti, indirekt restorasyonların yapımı sırasında renk birliği için klinik diş hekimliğinde sıklıkla uygulanan metottur. Spektrofotometre ise, görünen spektrumun bütün dalga boyu aralıklarında ışık yansımasını ölçerek önceden tespit edilen skaladaki renk kodlarını tanımasıyla, dişlerin rengini rapor edebilen bir aygıttır. Rengin üç özelliği; ana renk, yoğunluk ve parlaklıktır. Teknisyenle iletişimi kolaylaştırmak için, diş hekimi ayrıntılarıyla bu terimleri ve anlamlarını bilmelidir. Bu makale, dişlerin renk seçimindeki faktörleri ve laboratuar teknisyenine istenilen renk hakkında doğru bilginin aktarılması için basit teknikleri anlatmaktadır. ABSTRACT The main features in a natural tooth that are color, texture, and translucency must be reproduced to provide the patient with an esthetic restoration. The dentist must consider the scientific basis of color. Color is a phenomenon of light or visual perception that permits the differentiation of identical objects. There are three factors upon which color is dependent; the observer, the object and the light source. If any of these three factors change, the perception of the color change, too. Color determination in dentistry can be divided into two categories: visual and instrumental. Visual color determination by comparison of the dental shade guide with a color standard is the most frequently applied method in clinical dentistry for color communication during the fabrication of indirect restoration. Spectrophotometer is a device that can report the color of the teeth in terms of color codes of a predetermined shade guide by collecting the reflected light in all wavelengths of the visible spectra. The three characteristics of color are hue, chroma, and value. To facilitate communication with technicians, the dentist should thoroughly be familiar with these terms and their definitions. This article reviews the factors involved in shade selection for prosthetic teeth and suggests simple techniques for accurately transmitting the information about the desired color to the laboratory technician. ANAHTAR KELİMELER Renk, yoğunluk, parlaklık, renk seçimi KEYWORDS Color, hue, chroma, value, color selection

2 53 GİRİŞ Günümüzde restoratif diş hekimliğinde fonksiyonun yanında estetiğin sağlanması, restorasyonların doğal diş rengine uyumlu olması çok önemlidir. Doğal dişlerle uyumlu renkte restorasyon yapabilmek için renk seçimi kadar rengi doğru tanımlayabilmek önem taşır. Renk seçimi klinisyen için zor ve titizlikle yapılması gereken bir işlemdir. Metal-seramik ya da tam seramik restorasyonlarda doğru renk seçimi yapabilmek için ışığın yapısını, gözün ışığı nasıl algıladığını ve beynin renk olarak nasıl yorumladığını anlamak gerekir. Işık, dalga boyu nanometrelerle ifade edilen, görünür bir elektromanyetik enerji olarak tanımlanır 1. Işık spektrumundaki üç temel renk kırmızı, yeşil ve mavi-menekşe iken, opak (ışık geçirmez) pigmentlerin temel renkleri kırmızı, sarı ve mavidir 2. Üzerlerine düşen ışığı yansıttıkları zaman cisimleri görür ve rengini söyleriz. Eğer ışık yoksa renk de yoktur. Renk, görünür ışığın çeşitli dalga boylarının absorbsiyonu ve yansımasıyla algılanır (Şekil 1). Örneğin, siyah bir cisim görünür ışığın tüm dalga boylarını tamamen absorbe ederken, beyaz bir cisim görünür ışığın tüm dalga boylarını tamamen yansıtır. Sarı bir cisim ise kırmızı, yeşil, mavi, çivit ve mor dalga boylarını absorbe ederken sarıyı yansıtır 1. Rengin oluşması için bir uyarıcı, bu uyarıcıyı alan ve değerlendiren bir yapı gerekmektedir. Işık bir uyarıcı olarak cisme gelir, yansıyarak göze gider ve göz de bu uyarıyı beyindeki görme merkezine yollar 3. Bir dizi olay rengin farklı algılanmasına yol açar. Bunlar gözlemci farkları, ışık kaynağı farkları, cismin büyüklüğündeki farklar, arka fon farklılığı, yönsel farklılıklardır. Örneğin büyük cisimlerin rengini daha parlak algılarız. Arka fon açıksa cisim daha mat ve koyu renkli, koyu ise parlak ve açık renkli algılanır. Özetle rengi etkileyen üç önemli faktör ışık kaynağı, nesne ve gözlemcidir. Bu faktörler değişkendir ve herhangi biri değiştiği zaman renk algısı değişmektedir. İnsan gözü, renkleri retina üzerine gelen ışığı algılayarak görür. Retinada konik hücreler ve çubuk hücreler olmak üzere ışık algılayıcı iki tip hücre bulunur. Rengin algılanmasından sorumlu olan hücreler konik hücrelerdir. Üç tip konik hücre vardır ve her biri farklı rengin algılanmasından sorumludur (kırmızı, yeşil ve mavi). Retina renk skalasındaki bütün renklere aynı oranda hassas değildir. Renk spektrumunun orta bölgesindeki renklere daha fazla hassasiyet gösterir. Gözün en hassas olduğu renk ise nm dalga boyundaki sarımsı yeşildir 4,5 (Şekil 2). Bütün renkleri düzgün bir şekilde ifade edebilecek sistemler geliştirilmiştir. Diş hekimliğinde renkle ilgili yapılan çalışmalarda, Munsell renk sistemi ve CIE renk sistemi olmak üzere iki renk sistemi kullanılmaktadır. ŞEKİL 1 İnsanların renk olarak algıladığı bazı dalga boyları ŞEKİL 2 İnsan gözündeki konik hücrelerin hassas olduğu dalga boyları- Minolta Co., Ltd (5) den alınmıştır

3 54 Munsell renk sisteminde renkler, uzaysal olarak silindiriksel koordinatlarda gösterilmektedir. Bu sistemdeki üç değişken, Munsell Hue (hue), Munsell Value (lightness) ve Munsell Chroma (saturation) dır. HV/C şeklinde ifade edilir. Value silindirin ortasından geçen dikey eksen üzerinde değerlendirilir. En altta siyahtan başlayarak en üstte beyaza kadar gri rengin tonlarını temsil eder. Hue bu silindirin çevresinde düzenlenmiştir. Munsell renk sisteminde, hue beş ana renge (mor, mavi, yeşil, sarı, kırmızı) ve beş ara renge (mor-mavi, mavi-yeşil, yeşil-sarı, sarı-kırmızı, kırmızı-mor) ayrılmaktadır. Chroma ise yatay yönde ve merkezden perifere doğru artmaktadır 4-7 (Şekil 3). ŞEKİL 3 Munsell renk sistemi-phillips (9) den alınmıştır Munsell Renk Sistemi diş hekimliği literatüründe en çok kullanılan renk tanımlama sistemidir. Bu sistemde rengin üç sıfatı; ana renk, parlaklık ve yoğunluk olarak adlandırılır 1, 8 (Şekil 4,5). Ana renk (Hue): Bir eşyanın ana rengi kırmızı, yeşil, sarı gibi herhangi bir renk olabilir 1. Diş hekimliğinde ana renk yaygın olarak Vita klasik renk skalasında (Vita Zahnfabrik, Bad Sackingen, Germany) A, B, C, D harfleriyle temsil edilmektedir 2. Parlaklık (Value): Parlaklık, bir cisimden geri dönen ışığın miktarıdır. Munsell, parlaklığı siyahbeyaz bir skala olarak tarif etmiştir. Parlak cisimler daha az miktarda griye sahipken, düşük oranda parlaklığa sahip cisimler ise fazla miktarda griye sahiptir ve daha koyu görünür 2. Dişlerin kolesinin parlaklık değerinin düşük olması sebebiyle bu bölgelerde ana rengin değerlendirilmesi de oldukça güçtür. Yoğunluk (Chroma): Ana rengin gücünü veya pigment yoğunluğunu ifade eder. Yoğunluk ve parlaklık ters orantılıdır. Yoğunluk arttığı zaman parlaklık azalır. Yoğunluk Vita renk skalasında numaralarla gösterilir 1,2. Vita skalası basitçe dört temel renge ayrılır. A : Kırmızımsı kahverengi B : Kırmızımsı sarı C : Gri ŞEKİL 4 Spektral dağılım eğrisi ŞEKİL 5 Rengin üç boyutu-minolta Co., Ltd. (5) den alınmıştır

4 55 D : Kırmızımsı gri A renginin beş alt tonu vardır. B, C ve D renkleri dört alt tona ayrılır. Renk skalasını bir dişe tuttuğunuzda çabuk karar vermek önemlidir. Çünkü, diş ve renk örneği bir süre sonra birbirine çok benzer görünmeye başlayacaktır. Gözler yorulduğunda nötral bir gri zeminde dinlendirilmeleri gerekir 2. DİŞLERİN TRANSLUSENS VE FLORESANS ÖZELLİKLERİ Dişlerde ana renk, parlaklık ve yoğunluğun dışında önemli olan diğer bir özellik de translusensidir. Dişler değişen translusens değerlerine göre karakterize edilir. Translusensi, transparan ve opak arasında bir derece olarak tarif edilebilir. Genellikle, bir kronun translusensinin artması parlaklığının azalması anlamındadır. Floresanslık, bir materyal tarafından ışığın absorpsiyonu ve daha sonra uzun bir dalga boyunda yayılması olarak tarif edilebilir. Doğal dişler, özellikle dentin tabakasının organik madde içermesi nedeniyle floresans özellik gösterir 2. Bir restorasyon doğal dişten farklı bir floresansa sahip olduğunda renk uyumsuzluğu ortaya çıkar 1. Floresans özellikli restorasyonlar daha parlak ve canlı görünür. Bu nedenle, diş hekimliğinde porselenin yapısına floresans özelliğe sahip tozlar ilave edilmektedir 2. DİŞLERİN RENK ÖZELLİKLERİ Yeni sürmüş bir dişte mine tabakası çok opaktır. Mine daha fazla organik komponente sahiptir, daha az mineralizedir ve mine kristalleri arasındaki mesafe daha fazladır. Bu durum opasitenin artmasına sebep olur. Yüksek opasite sebebiyle genç dişlerde mine, ışığı yansıtma eğilimindedir. Dentindeki renk yoğunluğu, minenin maskeleyici etkisi sebebiyle daha düşüktür. Zamanla mine tabakası aşınarak incelir ve dentin daha belirgin hale gelir. Minenin kalınlığı doğal olarak kole bölgesinde en az, kesici kenarda en fazladır. Buna göre, alttan dentinin yansıması sebebiyle kole bölgesinde yoğunluk en fazlayken, kesici kenara doğru azalmaktadır 2,9. Dentinin kalınlığı, pulpa odasının hacmi ve pulpa dokusunun canlılığı diş gelişiminin çeşitli aşamalarında farklılık göstermektedir. Genellikle yaşlar arasında kırmızı yoğunluğunun fazla olduğu pulpa odası oldukça geniştir. Sekonder dentin oluşumuyla birlikte pulpa odası küçülür ve yaşla birlikte daha az kırmızı hale gelir 2. Yaşlı dentin veya sklerotik dentin daha koyudur (yoğunluk değeri yüksek, parlaklık değeri düşüktür). Genç dentin daha kırmızı-sarıyken yaşlı dentin daha çok yeşil-mavidir 9. İleri yaşlarda dentin kırmızı-sarıdan sarıya doğru bir renk değişimine uğrasa da, yaşlı dişlerin rengi genç dişlerden daha kırmızıdır. Çünkü, aşınma sebebiyle dentinin kırmızılığını örtebilecek çok ince ve parlak bir mine tabakası vardır. Dişlerde en az parlaklık kole bölgesinde ve daha sonra kesici kenardadır. Parlaklığın en fazla olduğu bölge dişin orta üçlüsüdür 2. Mamelonlar ve interproksimal kontakt alanları çok fazla translusensi gösterir. Translusensinin en fazla olduğu dişler lateral dişlerdir 2. Dişlerin kole bölgesindeki ana renk daima, orta üçlüdeki ve kesici bölgedeki ana renkten daha kırmızıdır 2. Bir ağızdaki tüm doğal dişlerin ana rengi ve yoğunluğu aynı değildir. Doğal dişlerimizin herbiri farklı renk tonundadır. Kanin dişlerimiz hepsinden daha koyu tondadır. Ön grup kesici dişlerimiz daha açık, azı dişlerimiz ise kanin ile kesici dişleri arasında bir renktedir. Diş beyazlatma, dişlerin ana renginde, yoğunluğunda ve parlaklığında değişime sebep olmaktadır. Çünkü diş beyazlatma dehidratasyona ve hidroksiapatit kristalleri arasındaki pigmente organik yapının azalmasına sebep olur. Dehidratasyon mineyi opak hale getirir ve ışığın daha fazla yansımasına, dişin parlak görünmesine sebep olur 2. RENK SEÇİMİ Renk analizi için iki metot kullanılmaktadır. Bunlar görsel ve aletli renk analizidir Görsel renk analizi, bir nesnenin renginin renk standartları ile karşılaştırılmasıdır. Diş hekimliğinde renk analizi renk skalaları kullanılarak

5 56 görsel olarak yapılmaktadır. Görsel renk analizinin üç dezavantajı vardır 10,13, Renk skalalarındaki mevcut renkler yetersizdir. 2. Diş hekimleri arasında ve aynı bireyde günün farklı saatlerinde seçilen renkte tutarsızlıklar olmakta, standardizasyon sağlanamamaktadır. 3. Elde edilen sonuçları CIE renk sisteminde göstermek olanaksızdır. Aletli renk analizi, optik aletlerle nesnenin yansıttığı ışık analiz edilerek yapılmaktadır. Nesnelerin rengi hakkında tutarlı, güvenilir ve miktarsal veri sağlanır. Rengin homojen olmaması, floresan etki ve metamerizm olasılığı, translusent materyali etkiler. Bu nedenle aletle, translusent materyaller üzerinde çalışırken bu kısıtlamalar gözönünde bulundurulmalıdır 10,15,16. Kullanılan aletler kolorimetre ve spektrofotometredir. Renk seçimi subjektif olduğu için her zaman tutarlı sonuçlar almak zordur. Diş hekimleri arasında farklılıklar olduğu gibi, aynı diş hekiminin farklı zamanlarda aynı rengi farklı şekilde algıladığı da bildirilmiştir. Rengin algılanmasına birçok değişken etki eder. Işık kaynağı, hastanın kıyafeti ve makyajı, renk seçiminin yapılacağı odanın rengi ve dişin yüzey özellikleri rengin algılanmasına etki eden faktörlerdir 2. Bir eşyanın algılanan rengi, eşyanın fiziksel özelliklerinden, maruz kaldığı ışığın türünden, diğer renkli objelerle olan ilişkisinden ve kişinin subjektif değerlendirmesinden etkilenir. Dolayısıyla bir diş, değişik kişilere değişik ışık kaynakları altında farklı renkte görünebilir 1 (Şekil 6). Bu, ışık kalitesindeki farkın sonucudur. Renk seçiminde öncelikle, hastanın bulunduğu ortamdaki aydınlatma önemlidir. Laboratuar ve muayenehanede aynı ışık kaynakları kullanılmalıdır. Bu yaklaşım metamerizmi önlemeye yardımcı olacaktır K renk sıcaklığındaki gün ışığının ideal ışık kaynağı olduğu düşünülmektedir. Böyle bir ışık beyaz ışığı meydana getirmek için gerekli olan bütün ana renkleri (kırmızı, yeşil, mavi) eşit miktarda içerir 17. ŞEKİL 6 Farklı ışık kaynaklarının spektral dağılımı Öğle ile öğleden sonra üç arasındaki saatler ( ) renk seçimi için en iyi zamandır; en iyi renk ısısı ve renk kalitesi elde edilir 17. Güneş ışığı, aydınlatma ve renk seçimi için her zaman ideal değildir, günün farklı saatlerinde değişkenlik gösterdiği için suni bir aydınlatma gerekli hale gelebilir. Suni ışık kaynakları da rengin eşit dağılımını sağlamaz. En yaygın ışık kaynakları akkor flamanlı ve floresan lambalardır. Akkor ışık kaynağında sarı-kırmızı, floresan ışık kaynağında ise mavi baskındır 10. Muayenehane ve laboratuarlarda aydınlatma için, rengi düzeltilmiş floresan lambalar kullanılmalıdır ve renk sıcaklığı bütün çalışma alanında K olmalıdır. Böylece renk seçimi için en uygun aydınlatma sağlanmış olur 17. Aydınlatma koşullarının yoğunluğu da önemlidir. Şayet ışığın miktarı çok az ise ince detaylar kaybolur ve göz ana rengi zor algılar hale gelir. Genellikle muayenehanelerdeki tavan aydınlatması herşeyi görebilmek için yeterince yoğun değildir. Çok fazla yoğunluk ise gözlerin kamaşmasına yol açar ve rengin tam olarak belirlenmesine engel olur. Dental unit ışıkları renk seçimi için kullanılmamalıdır. Bunların çoğu, yüksek oranda kırmızısarı spektrumdaki ve düşük oranda mavi uçtaki ışığı dışarı veren akkor ışıklardır ve göz kamaşması (parlama) oluşturarak gözleri yorar. Bu nedenle, bir dental ünit ışığının kullanımından sonra hemen renk seçimi yapılması yanlıştır. Doğru bir renk seçimi için 800 ile 2700 lux arasında aydınlatma sağlayan lambalar kullanılmalıdır 2,18-20.

6 57 Doğal diş ve restorasyon yüzeyine gelen ışığın davranışı rengi etkilemektedir. Porselen restorasyonun üzerine düşen ışığın saçılma (scattering), geçirgenlik (transmission), emilim (absorbsion), yansıma (reflection) ve kırılma (refraction) gibi fiziksel özellikleri restorasyonun rengini etkilemektedir 10,15,18. Doğal dişler ve tam seramik restorasyonlar düzgün ve yaygın ışık geçirgenliğine izin verirken, metal destekli porselen restorasyonlar sadece düzgün ve yaygın yansımaya izin vermektedir 18,21. Porselenin ana camsı yapısı ile içindeki kristallerin yoğunluğu rengi etkilemektedir. Kristallerin sayısı ve büyüklüğü yansıma ve kırılmaya etki ederek opasiteyi değiştirmektedir 22,23. Porselen restorasyonların klinik uygulaması kontur, okluzyon, renk düzeltmeleri, özel efektler ve glaze i içermektedir. Modifikasyonlar için genellikle yüzeysel boyalar kullanılır. Porselen restorasyonlarda uygulanan dış boyama, doğal diş görünümünü ve renk derinliğini sağlayamaz ve yüzeyde yansımalara neden olur. Ayrıca kromatik renkler ile yapılan düzeltmeler metamerizme neden olabilir. Belli bir ışık altında aynı renkte gibi görünen cisimler başka ışık altında farklı görülebilir. Bu olay metamerizm olarak adlandırılır. Bu nedenle renk seçimi bir güneş ışığı altında olmak şartı ile en az üç-dört değişik ışık altında yapılmalıdır. Ayrıca klinik ve laboratuar arasında bir aydınlatma standardizasyonu sağlanmalıdır. Aydınlatmanın standardizasyonunun sağlanması, genellikle hastanın ortamına benzer bir ortamda renk seçimi, metamerizm etkilerini azaltır 24,25. Ayrıca prensip olarak dış boyalar major renk modifikasyonları için değil karakterizasyon için kullanılmalıdır 10. Porselen restorasyonlarda yüzey yapısı çok önemlidir. Çok düz bir yüzey ışığın düzgün yansımasına neden olur ki, bu da restorasyona camsı bir görüntü verir. Oysa düzensiz bir yüzey ışığın yaygın yansımasına neden olur ve restorasyonlara daha doğal bir görünüm kazandırır 10,18,26. RENK SEÇİMİNDE GENEL PRENSİPLER Renk seçiminde kullanılan sistem ne olursa olsun, bazı prensiplere uymak gerekir. 1. Hasta, hekimin göz seviyesinde olmalıdır. Böylelikle retinanın renge en duyarlı kısmı uyarılır. 2. Rengi tespit edilecek olan diş yüzeyi temiz olmalı ve yüzeydeki lekeler temizlenmelidir. 3. Muayenehanenin veya laboratuarın duvarlarının rengi, rengin algılanmasında önemli faktördür ve algılamayı değiştirebilir. Nötral gri bunun için iyi bir renktir ve gözü dinlendirir. 4. Renk seçimi yapılırken skalalardaki renk örneğinin kesici kenarıyla dişin kesici kenarı baş başa yerleştirilir. Böylece, renk örneklerinin etkili bir şekilde dişlerden izole edilmesi sağlanarak birbirlerinin renklerini yansıtmaları önlenir. 5. Güneş ışığının değişkenliği sebebiyle pencere güneşlikleri kullanılabilir. Bu durumda aydınlatma 5500 K lik renk düzenleyici bir ışık kaynağıyla yapılmalıdır. Hastanın elbisesi gri bir önlükle kapatılmalıdır. 6. Parlaklık (value) rengin belirlenmesinde en önemli boyuttur. 7. Renk seçimi asla dental ünit ışığında yapılmamalıdır. 8. Renk seçimi tedavi öncesinde yapılmalıdır. Aksi takdirde tedavi sırasında dehidratasyon meydana gelir ve bu, parlaklığın artmasına sebep olurken yoğunluk ve translusensinin azalmasına sebep olur. 9. Göz yorgunluğu sebebiyle ilk ölçümler daima en iyisidir. Dişlere 5 sn. den fazla bakılması ana renkte sapmalara sebep olur. 10. Vita renk skalasına göre A1 ve B1 renklerinde yoğunluk çok düşüktür ve renk seçimi sırasında bu iki rengi ayırt etmek zordur. 11. Eğer ana rengi belirlemekte kuşkuya düşülüyorsa restorasyon A grubu bir renk seçilerek yapılmalıdır. Çünkü dişlerin % 80 i A grubuna aittir. 12.Renk seçimi yapılırken farklı yönlerden bakılarak ışığın farklı açılardan nasıl yansıdığı belirlenmelidir. Renk şemalarının kullanımı teknisyen ve hekim arasındaki iletişim eksikliğini azaltacaktır. Dişlerin rengi, dentinin rengi ve onun üzerini

7 58 kaplayan minenin kalınlığıyla belirlenir. Dentinin rengini belirlemek renk seçiminin ilk ve en önemli bölümüdür. Dentinin parlaklık ve yoğunluk değerleri ise minenin kalınlığına bağlıdır. Renk seçiminde ve renklendirmenin yapımı sırasında belli kurallara uyularak çalışıldığında hekim ve teknisyen arasında daha iyi iletişim kurulabilir ve bunun sonucu olarak hastayı tatmin edecek daha estetik sonuçlar alınabilir. Doğal dişin formuna ve rengine uygun çalışma yapılması hastayı mutlu edecektir. KAYNAKLAR 1. Rosenstiel SF, Land M, Fujimoto J. Contemporary Fixed Prosthodontic. C.V. Mosby, Fondriest J. Shade: Matching in Restorative Dentistry. The Science and Strategies. Int J Periodontics Restorative Dent 2003;23: Şen D, Gür H, Nayır (Pamuk) E. Dişhekimliğinde renk. Dişhekimliğinde Klinik Dergisi 1996;3: Phillips RW. Skinner s Science of Dental Materials. 9 Ed., WB Saunders Comp. Philadelphia. 1991, Precise color communication, Minolta Co., Ltd. Japan McLean JW. The Science and Art of Dental Ceramics. Volume I. Quintessence Publishing Co, Inc. Chicago 1979, Horn DJ, Bulan-Brady J, Hicks ML. Sphere spectrophotometer versus human evaluation of tooth shade. J Endod 1998;24: Pizzamiglio EA. A color selection technique. J Prosthet Dent 1991;66: Hasegawa A, Ikeda I, Kawaguchi S. Color and translucency of in vivo natural central incisors. J Prosthet Dent 2000;83: Altunsoy S. Farklı post-core materyalleri ve siman renkleri kullanılarak, In-Ceram ve IPS Empress tam seramik restorasyonlardaki renk değişikliğinin incelenmesi. Doktora tezi Ankara Hasegawa A, Ikeda I, Kawaguchi S. Color and translucency of in vivo natural central incisors. J Prosthet Dent 2000;83: Davis BK, Aquilino SA, Lund PS, Diaz-Arnold AM, Denehy GE. Subjective evaluation of the effect of porcelain opacity on the resultant color of porcelain veneers. Int J Prost 1990;3: van der Burgt TP, ten Bosh JJ, Borsboom PC, Korsmit WJ. A comparison of new and conventional methods for quantification of tooth color. J Prosthet Dent 1990;63: Swepston JH, Miller AW. Esthetic matching. J Prosthet Dent 1995;54: Lichter JA, Solomowitz BH, Sher M. Shade selections: Communicating with a laboratory technician. New York State Dent. 2000;66: Keyf F, Etikan İ. Evaluation of gloss changes of two denture acrylic resin materials in four different beverages. Dental Materials 2004;20: Vryonis P. Aesthetics in Ceramics: Perceiving the Problem. Perspectives in Dental Ceramics. Quintessence Publishing Co., Inc. 1988, McLean JW. The science and art of dental ceramic. Operative Dent 1991;16: Sınmazışık G. Porselen restorasyonlarda renk seçimi. Dişhekimliğinde Klinik Dergisi 2006;2: Shillingburg HT, Hobo S, Whitsett LD, Jacobi R, Brackett SE. Fundamentals of Fixed Prosthodontics. Quintessence Publishing Co., Inc. 1997, McLean JW. The Science and Art of Dental Ceramics. Volume II. Quintessence Publishing Co, Inc. Chicago 1980, Uzun G, Keyf F, Altunsoy S. The effects of different cement colors on the final color of In-Ceram ceramic restoration. Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 2006;30: Altunsoy S, Uzun G, Keyf F. Effect of different post-core materials on the final color of In-Ceram and IPS Empress ceramic restorations. Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 2006;30: Zaimoğlu A, Can G. Diş hekimliğinde Maddeler Bilgisi. Ankara Bayındır F, Wee AG. Diş rengi seçiminde bilgisayar destekli sistemlerin kullanımı. Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 2006;30: IPS Empress, Working procedures, Ivoclar, Schaan, Liechtenstein. Geliş Tarihi : Received Date : 15 July 2009 Kabul Tarihi : Accepted Date : 14 December 2009 İLETİŞİM ADRESİ Prof. Dr. Filiz KEYF Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı Ankara Telefon: Faks: fkeyf@hacettepe.edu.tr