T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI TİCARET HUKUKU BİLİM DALI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI TİCARET HUKUKU BİLİM DALI HAKSIZ REKABET KAVRAMI AÇISINDAN DÜRÜSTLÜK KURALINA AYKIRI REKLAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN SEMİH SIRRI ÖZDEMİR TEZ DANIŞMANI Doç.Dr. MEHMET ÖZDAMAR ANKARA 2012

2 II

3 III T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI TİCARET HUKUKU BİLİM DALI HAKSIZ REKABET KAVRAMI AÇISINDAN DÜRÜSTLÜK KURALINA AYKIRI REKLAMLAR YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN SEMİH SIRRI ÖZDEMİR TEZ DANIŞMANI Doç.Dr. MEHMET ÖZDAMAR ANKARA 2012

4 IV [Semih Sırrı Özdemir} tarafından hazırlanan [Haksız Rekabet Kavramı Açısından Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar] başlıklı bu çalışma, [11/06/2012] tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda (oybirliği) ile başarılı bulunarak jürimiz tarafından [Özel Hukuk Anabilim Dalı/ Ticaret Hukuku Bilim] dalında [Yüksek Lisans] tezi olarak kabul edilmiştir. [İmza].. [Doç.Dr. Mehmet Emin Bilge] (Başkan).. [İmza].. [Doç.Dr. Mehmet Özdamar].. [İmza].. [Doç.Dr. Hayrettin Çağlar]..

5 V ÖNSÖZ Gelişen sanayi, arz miktarı ve ürün çeşitliliği karşısında mevcut müşterilerini korumak ve yeni müşteriler bulmak amacını taşıyan üretici ve pazarlamacılar açısından reklam önemli bir işlev taşımaktadır. Etkin rekabetin sağlanması amacı ile geleneksel reklamcılık uygulamalarının yanı sıra teknoloji temelli yeni reklamcılık uygulamalarından da yararlanılmakta, bu kapsamda reklam için önemli bir bütçe ayrılmaktadır. Bu olumlu uygulamaların yanı sıra, rakiplerin önüne geçme isteğinin bazı durumlarda dürüstlük kuralına aykırılık taşıyan reklamlar vasıtasıyla haksız rekabete neden olması da mümkündür. Bu durumdan hareketle, çalışmada temel olarak, içerik ve kullanılan yöntem bakımından dürüstlük kuralına aykırı reklamlar üzerinde durulmakta ve bu kapsamda, sırasıyla birinci ve ikinci bölümlerde, haksız rekabet ve reklam kavramları incelenmektedir. Reklam kavramına ilişkin bölümde özellikle uygulamada yeni yer bulmaya başlayan reklam türlerine de değinilmeye çalışılmıştır. Son bölümde ise haksız rekabet meydana getiren reklamlara karşı alınabilecek hukuki tedbirlere yer verilmekte, özellikle RTÜK, Reklam Kurulu ve mesleki birliklerce yapılan denetimlere ilişkin açıklamalara yer verilmektedir. Her çalışma gibi, akademik hayatın giriş düzeyinde yer alan bu yüksek lisans tezinin de yazım süreci belirli bir çabayı gerektirdi. Bu kapsamda çalışmanın başlangıcından sonuna dek değerli destek ve önerilerini esirgemeyen tez danışmanım Sayın Doç.Dr. Mehmet Özdamar ile tez jürisinde yer almayı kabul eden Sayın Doç.Dr. Mehmet Emin Bilge ve Sayın Doç.Dr. Hayrettin Çağlar a saygı ve teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, BİDEB Yüksek Lisans Burs Programı çerçevesinde çalışmaya finansal destek sağlayan TÜBİTAK a da teşekkür ederim.

6 VI İÇİNDEKİLER KAPAK...III JURİ ONAY SAYFASI IV ÖNSÖZ V KISALTMALAR CETVELİ... X GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM... 3 TÜRK TİCARET KANUNU NDA HAKSIZ REKABET... 3 I. HAKSIZ REKABET KAVRAMINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME... 3 A. Rekabet Kavramı İle İlişkisi... 3 B. Benzer Kavramlar ile Karşılaştırılması ) Rekabet Yasağı ) Rekabet Hukuku... 7 II. TÜRK HUKUKUNDA HAKSIZ REKABETE İLİŞKİN DÜZENLEME... 8 A. Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Haksız Rekabet... 8 B. Borçlar Kanunu Kapsamında Haksız Rekabet C. Her İki Düzenlemenin Birlikte Değerlendirilmesi III. HAKSIZ REKABET HÜKÜMLERİ İLE KORUNAN TARAFLAR A. Rakipler B. Müşteriler C. Mesleki Menfaatler D. Ekonomik Sistem IV. HAKSIZ REKABET HUKUKUNA HAKİM OLAN İLKELER A. Tarafların Rakip Olmalarının Zorunlu Olmaması B. Aldatıcı Hareket veya Dürüstlük Kuralına Aykırı Davranışların Varlığı C. Failin Kusurlu Olmasının Aranmaması D. Failin Yarar Sağlamasının Zorunlu Olmaması E. Zarar veya Zarar Görme Tehlikesinin Bulunması V. TÜRK TİCARET KANUNU NA GÖRE DÜRÜSTLÜK KURALINA AYKIRI SAYILAN BAŞLICA HALLER... 23

7 VII A. Genel Açıklama B. Kanun İle Düzenlenen Başlıca Haller ) Kötüleme ) Kendisi veya Ticari İşletmesi Hakkında Gerçek Dışı veya Yanıltıcı Beyanlarda Bulunma ) Aldatıcı Unvan veya Mesleki Adlar Kullanma ) İltibas (Karıştırılmaya Neden Olma) ) Müşterilerin Yanıltılmasına Yönelik Eylemlerde Bulunma İKİNCİ BÖLÜM DÜRÜSTLÜK KURALINA AYKIRI REKLAMLAR I. REKLAM KAVRAMINA İLİŞKİN GENEL DEĞERLENDİRME A. Tanım B. Reklamın İşlev ve Amacı C. Reklam ile İlan Kavramlarının Karşılaştırılması D. Reklamın Hukuki Niteliği E. Reklamın Unsurları ) Tanıtıcılık ) Tanıtımın Ticari Amaç Taşıması ) Reklam Verenin Kimliğinin Belirtilmesi ) Reklam Mecrası ) Ücret II. REKLAM HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL YASAL DÜZENLEMELER A. Türk Hukukundaki Düzenlemeler ) Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun ) Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ) Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ) Yayın Hizmetleri Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik B. Mukayeseli Hukuktaki Düzenlemeler ) 2006/114/EC Sayılı Yanıltıcı ve Karşılaştırmalı Reklamlara İlişkin Yönerge... 55

8 VIII 2) ICC Birleştirilmiş Reklamcılık ve Pazarlama İletişim Uygulaması Kuralları III. HAKSIZ REKABET HUKUKU AÇISINDAN REKLAMLARDA DÜRÜSTLÜK KURALINA AYKIRILIK KAVRAMINA İLİŞKİN İLKELER A. Reklam Niteliği Taşıyan Açıklamanın Bulunması B. Reklamın İçeriği veya Yöntemi Nedeni ile Dürüstlük Kuralına Aykırılık Taşıması ) Dürüstlük Kuralı ) Dürüstlük Kuralına Aykırı Reklamlar C. Reklam Verenin Kusurunun ve Yarar Sağlama Amacının Aranmaması D. Taraflar Arasında Rekabet İlişkisinin ve Zarar Doğmasının Aranmaması IV. HAKSIZ REKABETE KONU OLABİLECEK BAZI REKLAM TÜRLERİ A. İçeriği Yönünden Reklamlar ) Başkalarına Ait Fikri Mülkiyet Eserlerinin İzinsiz Kullanımı ) Hukuken Reklamına İzin Verilmeyen Ürün ve Hizmetlere Yer Verilmesi B. Kullanılan Yöntem Bakımından Reklamlar ) Abartılı Reklam ) Kötülemeye Yönelik Reklam ) Karşılaştırmalı Reklamlar ) Bilimsel Araştırma Sonuçlarına ve Tanık Beyanlarına Dayandırılan Reklamlar ) İstismar Edici Reklamlar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İLGİLİ HÜKÜMLERİN İHLALİ HALİNDE ORTAYA ÇIKABİLECEK HUKUKİ SONUÇLAR I. HAKSIZ REKABETE İLİŞKİN HÜKÜMLER A. Hukuki Sorumluluk B. Dava Tarafları ) Davacılar... 85

9 IX 2) Davalılar C. Haksız Rekabet Halinde Yargı Yolu ) İhtiyati Tedbir ) Tespit Davası ) Men Davası ) Maddi Durumun Ortadan Kaldırılması Davası ) Tazminat Davası D. Cezai Sorumluluk II. REKLAMA İLİŞKİN İDARİ DENETİM A. Reklam Kurulu ) Kuruluş ve Yapısı ) Karar Alma Süreci ) Reklam Kurulu Kararları ) Kararlara Yönelik Genel Değerlendirme B. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu ) Kuruluş ve Yapısı ) Reklama İlişkin Denetim ) İlgili Kararlara Genel Bir Bakış III. REKLAM ÖZDENETİMİ A. Reklam Özdenetim Kurulu B. Mesleki Birliklerin Özdenetimi SONUÇ KAYNAKÇA ÖZET ABSTRACT...126

10 X KISALTMALAR CETVELİ AB BK bkz C CD dn E EBK ETK F HD HGK ICC İTO K KHK : Avrupa Birliği : Borçlar Kanunu : Bakınız : Cilt : Ceza Dairesi : Dipnot : Esas : 818 sayılı Borçlar Kanunu : 6762 sayılı Ticaret Kanunu : Fıkra : Hukuk Dairesi : Hukuk Genel Kurulu : International Chamber of Commerce : İstanbul Ticaret Odası : Karar : Kanun Hükmünde Kararname m. : Madde MarKHK MK RG RK RKHK RÖK :Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname : Medeni Kanun : Resmi Gazete : Reklam Kurulu : Rekabetin Korunması Hakkında Kanun : Reklam Özdenetim Kurulu

11 XI RTÜK s : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu : Sayfa S. : Sayı T TKHK TTK vd Y YTD : Tarih : Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun : Türk Ticaret Kanunu : Ve devamı : Yargıtay : Yargıtay Ticaret Dairesi

12 GİRİŞ Sermaye birikimi, teknolojik ilerlemeler ve sanayideki gelişim, piyasaya sunulan ürün ve hizmet çeşitliliğini arttırmaktadır. Bu çeşitlilik neticesinde üretici ve pazarlayıcıların daha çok müşteriye ulaşarak ürün ve hizmetlerini detaylı bir biçimde anlatma, tüketicilerin ise pazarda mevcut farklı seçenekler arasından kendi ihtiyaçlarına en uygun olanını tercih etme ihtiyacı doğmaktadır. Etkileşim içerisinde bulunan bu iki farklı grup arasında, reklamlar, reklama konu ürün ve hizmetlere dair reklam veren tarafından belirlenen içeriğin tüketici hedef kitlesine iletilmesi işlevini taşımaktadır. Reklamın tüketicinin zihnine ulaşmada ve onu tercihleri için yönlendirmede taşıdığı önem, reklamı sadece basit bir pazarlama ve iletişim aracı olmanın ötesine taşımaktadır. Bu kapsamda, reklamın etkinliğinin arttırılması için gelişmiş teknikler kullanılmakta, hedef kitlenin ilgisini çekebilmek amacı ile gelenekselin yanı sıra yeni mecralar da reklamcılığın hizmetine sunulmaktadır. Reklamcılık tekniğine ilişkin bu olumlu gelişmelere rağmen, reklam ile tüketicilerin zihninde güçlü bir yer kazanma ve rakiplerin önüne geçme hırsının bazı durumlarda reklamcılık alanında olumsuz etkiye neden olduğu görülmektedir. Hukuk çerçevesinde değerlendirildiğinde, ilgili kimselerin beyanlarının bazı durumlarda diğer aktörlerin de katılması ile ve çeşitli teknikler kullanılarak hedef kitleye aktarılması olarak nitelendirilebilecek reklam, gerek içeriği gerekse de kullanılan yöntem nedeni ile çeşitli sonuçlar meydana getirmektedir. Bu kapsamda akla gelebilecek ilk sonuç, bu çalışmanın da temelini oluşturan haksız rekabete ilişkin bir ihlalin meydana gelmesidir. Bir reklamın yanıltıcı veya aldatıcı beyanlar içermesi veya reklamda başka kimselere ait fikri mülkiyet eserlerinin izinsiz olarak kullanılarak haksız rekabette bulunulması bu kapsamda değerlendirilebilir. Bunun yanı sıra, reklamların, gerekli unsurları taşımaları şartı ile Reklam Kurulu ve/veya

13 2 Radyo ve Televizyon Üst Kurulu nun idari yaptırımı ile karşılaşmaları veyahut reklam özdenetimine ilişkin yaptırımlara konu olmaları da mümkündür. Çalışma, temel olarak dürüstlük kuralına aykırı reklamların haksız rekabet hukuku açısından değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Bu kapsamda, haksız rekabet hukukuna ilişkin genel bir bilgi sunulması amacı ile ilk bölümde haksız rekabet kavramı, hukuki niteliği ve unsurları ile Türk Ticaret Kanunu na göre dürüstlük kuralına aykırılık taşıyan başlıca davranışlar üzerinde durulmaktadır. Çalışmanın ikinci kısmında, reklama genel bir bakış sağlanması amaçlanmakta ve reklamın hukuki niteliği, unsurları, Türk hukukundaki ve mukayeseli hukuktaki temel düzenlemeler ile reklamda dürüstlük kuralına aykırılığa ilişkin genel ilkeler incelenmektedir. Bunlara ek olarak, bu bölümde, uygulamadaki ilgili reklam türlerine, yeni reklam mecra ve araçları da dahil edilerek yer verilmektedir. Çalışmanın son bölümünde ise, ihlale konu reklamlara ilişkin hukuki denetim üzerinde durulmakta ve bu kapsamda haksız rekabet hukukuna dair ilgili düzenlemelere, Reklam Kurulu ve RTÜK tarafından yapılan idari denetime ve Reklam Özdenetim Kurulu ile mesleki birliklerin yürütebilecekleri denetim faaliyetlerine yer verilmektedir.

14 3 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRK TİCARET KANUNU NDA HAKSIZ REKABET Bu başlık altında haksız rekabet kavramına ilişkin açıklamalara yer verilmektedir. Bu kapsamda öncelikle, haksız rekabetin rekabet kavramı ile ilişkisi ve benzer kavramlar arasındaki yeri üzerinde durularak teorik altyapıya dair bilgi verilmeye çalışılmaktadır. Bunları takiben, Türk hukukunda haksız rekabete ilişkin Türk Ticaret Kanunu ve Borçlar Kanunu nda yer verilen hükümler, bunlar ile korunan menfaatler ve haksız rekabete hakim olan ilkeler incelenmektedir. I. HAKSIZ REKABET KAVRAMINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME A. Rekabet Kavramı İle İlişkisi Gelişme, hangi alanda olursa olsun, güç ve ivmesini bir öncekini geçme ve daha iyisini sunma yolundaki iradeden almaktadır. Bu iradenin hareket noktası ise, piyasaya sunulan mal veya hizmete yönelen talep artışı ile doğru orantılı olarak, bu alanda ortaya konulan rekabetin de artması ilkesidir 1. Bu bağlamda rekabet, ayrı kişi veya gruplar arasında herhangi bir konuda üstünlük sağlama amacı ile sürdürülen mücadele olarak tanımlanabilir 2. Rekabetin, rekabet edenin kendi verimini arttırması, müşteri sayısını arttırarak iş hacmini yükseltmesi veya rakiplerin faaliyetlerini güçleştirmesi 1 Smith, Adam, An Inquiry Into The Nature And Causes of The Wealth of Nations, The Pennsylvania State University, Electronic Classic Series, 2005, (erişim tarihi: ), s Güncel Türkçe Sözlük (erişim tarihi: ).

15 4 sureti ile yapılması mümkündür 3. Eğitimden sanata, sanayiden hizmet sektörüne kadar birçok alanda kendini farklı şekillerde gösteren rekabet faaliyetlerinin, bu alanların niteliklerine göre değişme olasılığı taşıyan yapısı nedeni ile tek bir çerçeve içerisinde incelenmesi mümkün olmamaktadır. Bu durumdan hareketle, hukukun rekabete bakışı incelendiğinde, rekabetin hukuka uygun ve hukuka aykırı rekabet olmak üzere ikili bir biçimde değerlendirilmesi mümkün gözükmektedir 4. Rekabetin hukuka uygunluğu incelendiğinde, rekabetin, en basit ifadesi ile daha iyi olanın öne çıkarılarak ödüllendirilmesine ve bu durumun geriden gelenlere örnek teşkil ederek benzeri gelişmelerin teşvik edilmesine yaradığı görülmektedir. Bu anlamda, rekabet birçok alanda gelişme kutupları arasında bir nevi mıknatıs işlevi görmektedir. Rekabetin anılan faydaları, başarılı olanın teşvik edilmesi, girişim yeteneğinin, tekniğin ve kalitenin artması ve buna bağlı olarak maliyet ve fiyatların düşmesi olarak özetlenebilir 5. Bu durum, hukuk sistemlerinde rekabeti koruyucu önlemlere yer verilmesini sağlamıştır. Liberal ekonomi sistemini benimsemiş birçok ülkede serbest rekabet ilkesine anayasal düzeyde yer verilmektedir 6. Türk ekonomisi de ticari rekabet esasına dayanmakta ve hukuk sistemindeki düzenlemelerde bu ilkeye yer verilmektedir 7. Bu bağlamda, Anayasa nın 48. maddesi ile herkesin istediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetine sahip olduğu ifade edilirken, 167. madde ile de devletin para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasaların düzenli ve sağlıklı işlemesi için gerekli tedbirleri alma görevi üzerinde durulmaktadır. Anayasa ile düzenlenen bu tedbir yükümlülüğü neticesinde hazırlanan 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun 3 Karayalçın, Yaşar, Ticaret Hukuku, I. Cilt, Ankara 1968, s Karayalçın, s. 442; Ayhan, Rıza, Ticari İşletme Hukuku (İşletme), Ankara 2007, s Mimaroğlu, Sait Kemal, Ticaret Hukuku, I. Cilt, Ankara 1978, s Teoman, Ömer/ Ülgen, Hüseyin/ Helvacı, Mehmet/ Kendigelen, Abuzer/ Kaya/Arslan, Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 2006, s Teoman vd., s

16 5 (RKHK) da, genel olarak, piyasada rekabetin korunmasını amaçlamakta ve bu amacın gerçekleştirilmesi için çeşitli düzenlemeler getirmektedir 8. Rekabetin hukuka aykırılığı incelendiğinde ise, rekabetin anılan faydalarına karşılık bazı durumlarda, piyasanın yapısını bozduğu ve bununla bağlantılı olarak piyasada yer alan üretici, tüketici ve diğer oyuncuları olumsuz olarak etkilediği görülmektedir. Rekabet neticesinde fazla kazanma hırsı ile hareket eden kimselerin, hukuka aykırı yollara rağbet etmesi veya diğer rakiplerin iktisaden yıkılmasına yönelik eylemlerde bulunarak piyasada tek başına faaliyet göstermek istemesi bu duruma örnek olarak verilebilir 9. Bu örneklerin biraz daha detaylandırılması halinde de, rekabet hırsının bazı durumlarda, çocuk işçi çalıştırılmasından rüşvet verilmesine kadar uzanan olumsuz faaliyetlere neden olabileceği görülmektedir 10. Rekabetin kötüye kullanıldığı bu gibi durumlar dikkate alınarak ve rekabetçi faaliyetlerin hukuk düzeni içine sokulması amacı ile bazı hukuki düzenlemeler getirilmiştir 11. Bu kapsamda, MK 2 ile düzenlenen dürüstlük ilkesi ve BK 49 ile düzenlenen haksız fiil sorumlulukları rekabetin kötüye kullanılması durumunda başvurulabilecek genel hükümlere örnek olarak verilebilir. Bunlara ek olarak, gelişmiş ekonomilerde rekabetin kötüye kullanılmasının önlenmesinin sadece genel hükümlerle sağlanmasının mümkün olmaması ve rekabete dayanan ekonomi düzeni ile vatandaşların maddi ve ekonomik varlıklarını korumak amacı ile bu alanda özel düzenlemeler yapma ihtiyacı ortaya çıkmıştır 12. Bu çalışmanın temel dayanaklarından birini oluşturan haksız rekabet kavramı, bu yöndeki ihtiyacın hukuk sistemindeki önemli yansımalarından biri olarak değerlendirilebilir. 8 Bu Kanunun amacı, mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları ve piyasaya hâkim olan teşebbüslerin bu hâkimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamaktır.,(4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun md.1). Anılan Kanun ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Güven, Pelin, Rekabet Hukuku, Ankara 2008, s Karayalçın, s Shleifer, Andrei, Does Competition Destroy Ethical Behavior, American Economic Association Papers and Proceedings, C. 94, S. 2, 2004, (erişim tarihi: ), s Özdemir, Necdet/ Kınacıoğlu, Naci, Türk Ticaret Hukuku (Başlangıç Hükümleri), Ankara 1984, s Karayalçın, 1968, s. 444.

17 6 B. Benzer Kavramlar ile Karşılaştırılması Dürüstlük ilkesine aykırı olarak, rakipleri ezmek ve onları ekonomik faaliyet alanından uzaklaştırmak amacı ile yapılan ve kanun, düzenleme, teamül veya ahlaka uygun olarak görülmesi mümkün olmayan hareket ve eylemlerin tümü haksız rekabet olarak kabul edilir 13. Bu tanımdan hareketle, haksız rekabetin varlığı için, öncelikle normal rekabetin suiistimali aranmaktadır 14. Ancak, bir eylem sadece herhangi bir kimseye rahatsızlık vermesi nedeni ile haksız rekabet teşkil etmemekte, haksız rekabetin varlığı için ayrıca ilgili eylemin kanun veya ticari teamül gibi düzenlemeleri ihlal ederek, gayri meşru nitelik kazanması aranmaktadır 15. Haksız rekabet kavramı, hukuki bir kavram olmasının yanı sıra, gerek günlük yaşamda gerekse de ticaret hayatında sıklıkla kullanılan haksız ve rekabet kelimelerini bir arada içeren bir sıfat tamlaması görünümündedir. Anılan kavramda, rekabet ile haksız kelimelerinin bir arada kullanılması, ilgili rekabet eylemine bir nevi olumsuzluk yüklemekte ve bu konu ile ilgili detaylı bilgi sahibi olunmaması halinde, haksız rekabet ifadesinin, rekabet yasağı veya rekabet hukuku gibi benzer gözüken kavramlarla karıştırılması ihtimalini ortaya çıkarmaktadır. 1) Rekabet Yasağı Rekabet yasağı, rekabet hakkının kısıtlanmasını veya tamamen ortadan kaldırılması sonucunu doğuran sınırlamadır 16. Bu yasaklama, ilgili kimsenin taraf olduğu sözleşme hükümlerinden veya hukuki düzenlemelerden kaynaklanabilir. Bu bağlamda, TTK m.123 ile düzenlenen, acente ile müvekkil arasında imzalanabilecek rekabet sınırlamasına ilişkin anlaşma sözleşme hükümlerinden, TTK m. 572 ile düzenlenen komandite ortakların şirketin işletme konusuna giren alanda faaliyet göstermesini 13 Örs, Fahri Halil, Türk Hususi Hukukunda Haksız Rekabet, Ankara 1958, s. 13; Mimaroğlu, s. 379; Ayhan, Rıza, Haksız Rekabet Münasebetiyle Elde Edilen Menfaatlerin İadesi (İade), Konya 1990, s Domaniç, Hayri, Ticaret Hukukunun Umumi Esasları, İstanbul 1970, s Örs, s Ayhan, s. 457.

18 7 yasaklayan düzenleme ise hukuki düzenlemeden doğan rekabet yasağına örnek olarak gösterilebilir. Bu hali ile rekabet yasağı, rekabet hakkına belirli sınırlamalar getirmekte veya bu hakkı tamamen ortadan kaldırmakta, haksız rekabet hükümleri ise rekabetin sınırlama veya kötüye kullanım etkisinde kalmaksızın kullanılmasının sağlanmasını amaçlamaktadır 17. Sonuç olarak, her iki kavram da, birbirinden farklı nitelik taşımaktadır 18. 2) Rekabet Hukuku Piyasanın ekonomik olarak değişkenlik gösterebilen yapısı karşısında, bir ülkedeki rekabet ortamının korunması, bazı durumlarda, bu alana özgülenen birden fazla düzenlemenin bulunmasını gerekli kılmaktadır 19. Bu kapsamda, haksız rekabetin önlenmesi amacı ile Türk Ticaret Kanunu vasıtası ile sevk edilen hükümlerin yanı sıra, rekabetin kısıtlanması ve rekabeti olumsuz yönde etkileyebilecek yoğunlaşmaların engellenebilmesi amacı ile 1994 yılında 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun kabul edilmiştir 20. Bu düzenlemeler incelendiğinde, haksız rekabet hakkındaki düzenlemenin genel olarak serbest rekabet düzenini korumaya yönelik her alanda kullanılabilecek genel hükümler içermesine karşılık, RKHK nın sadece mal ve hizmet piyasalarında rekabetin sağlanmasını amaçladığı anlaşılmaktadır 21. Bu hali ile rekabet hukukunun amacı ekonomik verimliliğin sağlanması için rekabetin korunmasıdır 22. Sonuç olarak, her iki düzenleme de rekabet düzeninin korunmasına yönelik bir amaç birliği içinde hareket etmekte 23, ancak aralarında haksız rekabet kavramını rekabet hukukundan ayıran farklılıklar bulunmaktadır Teoman vd, s Ayhan (İşletme), s. 456; Teoman vd., s Ayhan (İşletme), s Arkan Sabih, Haksız Rekabet ve Rekabetin Korunması Hakkında Kanun Hükümleri Arasındaki İlişki (İlişki), Prof. Dr. Turgut Kalpsüz e Armağan, Ankara 2003, s Teoman vd. s Erdem Ercüment, Rekabet Hukuku ve Haksız Rekabet İlişkisi, Prof.Dr. Ömer Teoman a 55. Yaş Günü Armağanı, C.1, İstanbul 2002, s Arkan, (İlişki), s Aynı yönde, Ayhan (İşletme), s ; Teoman vd, s. 454.

19 8 II. TÜRK HUKUKUNDA HAKSIZ REKABETE İLİŞKİN DÜZENLEME A. Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Haksız Rekabet Yasalaşma sürecine dair uzun bir bekleyişin ardından, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu tarihinde TBMM de kabul edilmiş ve tarihli Resmi Gazete de yayınlanmıştır. Kanun un genel olarak yürürlüğe girişi ise, geçiş sürecini kolaylaştırmak amacı ile olarak belirlenmiştir 25. Kanun un yürürlüğe giriş tarihinin ertelenmesine rağmen, yasalaşma sonrası üretilen eserlerin gerek yeni Kanun ile getirilen düzenlemeleri inceleme gerekse de önceki ve sonraki düzenlemeler arasında karşılaştırma yapma imkânı bulma amacı ile 6102 sayılı Kanun dikkate alınarak hazırlandığı görülmektedir. Bu çalışmada da bu yaklaşım takip edilerek, aksi belirtilmediği sürece Türk Ticaret Kanunu na yapılan atıflar 6102 sayılı Kanun u işaret edecektir sayılı Kanun da, haksız rekabete ilişkin hükümlere 54 ile 63. maddeler arasında yer verilmektedir. Yapılan düzenleme ile Kanun un 54. ve 55. maddelerine, İsviçre nin 1986 tarihli Haksız Rekabete Dair Federal Kanun u kaynaklık etmekle birlikte, Türkiye de gelişen ve İsviçre den özgün bir yapıya bürünen haksız rekabet hukukuna ilişkin içtihat ve doktrinin muhafazası amacı ile, anılan düzenlemenin diğer hükümlere etkisi sınırlı düzeyde tutulmuştur 26. Bunun yanı sıra, İsviçre deki Kanun da yer alan fiyatların tüketicilere bildirilmesi hakkındaki idari düzenlemelere de, bu düzenlemelerin İsviçre Hukukuna özgü olması ve bu tür idari düzenlemelerin Türk Ticaret Kanunu nun yapısına uygun bulunmaması nedeni ile, 6102 sayılı Kanun da yer verilmemiştir Kenar başlıkları metne dâhil olan bu Kanun 1/7/2012 tarihinde; geçici 2 nci ve geçici 3 üncü maddeler ise bu Kanunun yayımı ile birlikte yürürlüğe girer üncü madde, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl sonra yürürlüğe girer. Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun hükümleri saklıdır., (TTK m. 1534/1) sayılı Türk Ticaret Kanunu Gerekçesi (Gerekçe): 54 ila 63 üncü Maddelere İlişkin Genel Açıklamalar. İsviçre deki anılan düzenleme karşısında, haksız rekabet hukukunun ticaret hukukunun kapsamı ile sınırlandırılmayarak, özel bir kanun ile düzenlenmesi gerektiği yönündeki değerlendirme için bkz. Moroğlu, Erdoğan, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Değerlendirme ve Öneriler (Tasarı), İstanbul 2007, Gerekçe: 54 ila 63 üncü Maddelere İlişkin Genel Açıklamalar.

20 sayılı Kanun da haksız rekabete ilişkin genel hükümlere 54. maddede Amaç ve İlke başlığı altında yer verilmektedir. Bu madde, 6762 sayılı Kanun da paralel hükümlere yer verilen 56. maddeden tamamı ile farklı ilkeler üzerine inşa edilmekte ve iki temel taşıyıcı kolon üzerine oturmaktadır 28. Bunlardan ilki olarak değerlendirilebilecek 54. maddenin ilk fıkrası ile Haksız Rekabet kısmı altında yer alan hükümlerin temel amacının bütün katılanların menfaatine, dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanması olduğu ifade edilmektedir 29. Bu düzenleme iktisadi rekabet üzerine yoğunlaşan haksız rekabet tanımından farklılık göstermektedir 30. Yapılan bu değişikliğin nedeni olarak, iktisadi rekabet kavramının hukuki bir ifade olmaması, anlam ve içeriğinin belirsiz oluşu ve yorumlanmasındaki zorluklar gösterilmektedir 31. Her ne kadar Kanun da haksız rekabete ilişkin bir tanıma yer verilmese de 32, haksız rekabete ilişkin bu hükümler ile hukuka uygun ve bozulmamış rekabetin sağlanmasının amaçlandığı öngörülebilir 33. Burada, hukuka uygun rekabet, oyunun dürüstlük kurallarına uygun olarak oynandığı ve centilmenlik taşıyan rekabeti işaret ederken, bozulmamış rekabet ise hilesiz rekabeti ifade etmektedir 34. Anılan düzenlemenin ikinci kolonunu ise dürüst davranış kuralı oluşturmaktadır 35. Kanun un 54. maddesinin ikinci fıkrası ile rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırıdır hükmüne yer verilmektedir. Bu 28 Gerekçe: Madde 54 (Genel Olarak). Haksız rekabet, aldatıcı hareket veya hüsnüniyet kaidelerine aykırı sair suretlerle iktisadi rekabetin her türlü suiistimalidir, (6762 sayılı Kanun m. 56). 29 Bu aynı zamanda, dürüst ve gerçek rekabeti sağlamayı amaçlayan İsviçre deki 1988 tarihli Haksız Rekabet Hakkındaki Kanun ile de paralellik göstermektedir. İsviçre deki anılan düzenleme ile ilgili detaylı bilgi için bkz. Öztek, Selçuk, Haksız Rekabete İlişkin Yeni İsviçre Düzenlemesinin Öngördüğü Bazı Haksız Rekabet Halleri, Prof.Dr. Jale Akipek e Armağan, Konya 1991, s Gerekçe: Madde 54 (Genel Olarak); Haksız rekabet, aldatıcı hareket veya hüsnüniyet kaidelerine aykırı sair suretlerle iktisadi rekabetin her türlü suiistimalidir., (6762 sayılı Kanun m. 56). 31 Gerekçe: Madde 54 (Genel Olarak). 32 Ayhan, Rıza/ Özdamar, Mehmet/ Çağlar, Hayrettin, Ticari İşletme Hukuku Genel Esaslar, 4. Bası, Ankara 2011, s Gerekçe: Madde 54 (Birinci fıkra). 34 Gerekçe: Madde 54 (Birinci fıkra). 35 Gerekçe: Madde 54 (İkinci fıkra).

21 10 düzenleme ile haksız rekabetin teşhisinde, 6762 sayılı Kanun ile suiistimal üzerine yüklenen anlam ağırlığı, 6102 sayılı Kanun da yerini dürüst davranma kuralına bırakmaktadır 36. Bu değişikliğin temel dayanak noktalarından birisi olarak da, hukuka uygun ve bozulmamış bir rekabet ortamında tüm katılanların, piyasanın diğer aktörlerinin dürüst davranış kurallarını dikkate alarak faaliyet göstereceğine güvenme hakkı olduğu ilkesi gösterilmektedir 37. Bu bağlamda, dürüstlük kuralını ihlal eden, aynı zamanda bu güvene de aykırı hareket etmekle, haksız rekabet fiilini işlemiş olacaktır 38. Bu kuralın uygulanmasında dikkate alınması gereken önemli bir diğer husus ise, anılan dürüstlük kuralının uygulanmasında bazı durumlarda bir taraf ilişkisinin mevcut olmayabileceği ve bu nedenle bu kuralın Medeni Kanun un 2. maddesinin birinci fıkrasında anılan dürüstlük kuralı ile her zaman tam olarak örtüşmeyebileceğidir 39. B. Borçlar Kanunu Kapsamında Haksız Rekabet tarihinde kabul edilen 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ile, 818 sayılı (eski) Borçlar Kanunu yürürlükten kaldırılmış ve Kanun un de yürürlüğe girmesi kararlaştırılmıştır. 818 sayılı Kanun da 48. maddede yer verilen Haksız Rekabet başlıklı hükmün 40, yeni düzenlemede 57. madde altında düzenlendiği görülmektedir 41. Her iki hüküm karşılaştırmalı olarak incelendiğinde, eski Kanun daki yanlış ilanlar ifadesinin gerçek 36 Gerekçe: Madde 54 (Genel Olarak); Can, Mustafa, Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Haksız Rekabet, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 69, 2007, s Gerekçe: Madde 54 (Genel Olarak). 38 Gerekçe: Madde 54 (Genel Olarak). 39 Gerekçe: Madde 54 (İkinci fıkra) sayılı Türk Medeni Kanunu md. 2: Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz. 40 Yanlış ilanlar yahut hüsnüniyet kaidelerine mugayir sair hareketler ile müşterileri tenakus eden yahut bunları gaip etmek korkusuna maruz olan kimse bu fiillere hitam verilmesi için faili aleyhinde dava ikame ve failin hatası vukuunda sebebiyet verdiği zararın tazminini talep edebilir. (Ek fıkra: 29/06/ /41 md.) Ticari işlere ait olan haksız rekabet hakkında Ticaret Kanunu hükümleri mahfuzdur., (818 Sayılı Türk Borçlar Kanunu md. 48). 41 Gerçek olmayan haberlerin yayılması veya bu tür ilanların yapılması ya da dürüstlük kurallarına aykırı diğer davranışlarda bulunulması yüzünden müşterileri azalan veya onları kaybetme tehlikesiyle karşılaşan kişi, bu davranışlara son verilmesini ve kusurun varlığı hâlinde zararının giderilmesini isteyebilir. Ticari işlere ait haksız rekabet hakkında Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklıdır., (6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu md. 57).

22 11 olmayan haberlerin yayılması veya bu tür ilânların yapılması olarak değiştirilerek hükmün kapsamının genişletildiği 42 ve bunun dışındaki ifadelerin günümüz diline uyarlandığı görülmektedir. Borçlar Kanunu m. 57 hükmü özetle, gerçek olmayan ifadeler veya dürüstlük kuralına aykırı diğer davranışlar neticesinde müşterileri azalan veya azalma tehlikesi ile karşılaşan kimselere, bu davranışların sona erdirilmesini ve kusurun varlığı halinde tazminat ödenmesini talep etme imkanını tanımaktadır. Anılan maddenin ikinci fıkrası ile de, hükmün uygulama alanını Türk Ticaret Kanunu nda düzenlenen haksız rekabete ilişkin hükümlerden ayırmak amacı ile, ticari işlere ait haksız rekabet edimleri için Türk Ticaret Kanunu hükümlerinin saklı olduğu ifade edilmektedir. Borçlar Kanunu nun 57 nci maddesi ile Türk Ticaret Kanunu nun haksız rekabete ilişkin hükümleri bir arada değerlendirildiğinde, Türk pozitif hukukunda haksız rekabetin iki ayrı kanunda düzenlendiği görülmektedir 43. Bu durum dikkate alınarak, ETK nın haksız rekabete ilişkin hükümlerinin hazırlanması aşamasında, EBK m. 48 in tamamen kaldırılması teklif edilmiş, ancak bu talep Komisyon tarafından bu talebin yerine getirilmesi halinde ticari sahadaki haksız rekabet için konulmuş haksız rekabet hükümleri(nin), iktisadi hayatın diğer sahalarında tatbik yeri bulamayacağı iddiası ile kabul edilmemiştir 44. C. Her İki Düzenlemenin Birlikte Değerlendirilmesi Anılan düzenlemelerin mevcut durumu dikkate alınarak yapılabilecek lafzi yorum ile ticari işlere ait olmayan haksız fiillere BK m. 57, ticari işlerle ilgili olan haksız rekabet fiillerine ise TTK m hükümleri uygulanacağı anlaşılmaktadır 45. Aynı hukuki eylemin, farklı kanunlar ile düzenlenmesi bu sayılı Türk Borçlar Kanunu Gerekçesi. 43 Ayhan/Özdamar/Çağlar, s Karayalçın, s. 451; Ayhan (İade), s. 11; Arkan, Sabih, Ticari İşletme Hukuku (İşletme), Ankara, 15. baskı, 2011, s Karayalçın, s. 451; Mimaroğlu, s. 382; Özdemir/Kınacıoğlu, s. 150; Ayhan, (İade), s. 11.

23 12 hükümlerin yürürlüğe konulma amacı ve birlikte uygulanılmasına ilişkin doktrinde farklı görüşlerin ileri sürülmesine neden olmuştur. Bu kapsamda bir görüş, Borçlar Kanunu nda yer alan hükmün muhafaza edilmesini yerinde bulmaktadır 46. Bu görüşe gerekçe olarak, ticari olmayan fakat müşteri ile ilgili olan mesleki herhangi bir faaliyetin de haksız rekabet etkisinde kalmasının mümkün olduğu, bu durumda ise ancak Borçlar Kanunu nda yer alan haksız rekabet hükmünün uygulanabileceği ileri sürülmektedir 47. Buna göre, bilimsel, sanatsal veya buna benzer mesleki faaliyet içinde bulunan bilim adamı, yazar gibi kimselerin haksız rekabet fiilleri ile karşılaşmaları halinde ancak ilgili Borçlar Kanunu hükmü uygulanabilecektir 48. Buna karşılık doktrinde çoğunluğu oluşturan yazarlar tarafından haksız rekabet kavramına yönelik bu ikili düzenlemeye eleştiri ile yaklaşılmaktadır 49. Buna gerekçe olarak, öncelikle, ticari işlere ilişkin haksız rekabetin diğerlerinden ayrılmasının bazı durumlarda zorluklara neden olabileceği gösterilmektedir 50. İkinci olarak ise, 6762 sayılı Kanun dikkate alınarak üretilen eserlerde, ETK m. 56 hükmünde yer verilen iktisadi hayatın her türlü suiistimali ifadesine gönderme yapılarak, bunun her türlü haksız rekabet halini kapsamakta olduğu ve bu nedenle adi iş niteliği taşıyan haksız rekabet hallerinin de Türk Ticaret Kanunu kapsamında değerlendirilmesi gerektiği üzerinde durulmaktadır 51. Buna ek olarak, ETK m. 58/3 ile esnaf derneklerinin de bazı haksız rekabet davalarını açabilecek kimseler arasında sayılmalarının dolaylı olarak da olsa, ETK m. 56 hükmünün haksız rekabet 46 Örs, s Örs, s Örs, s Karayalçın, s ; Domaniç, s. 125; Özdemir/Kınacıoğlu, s. 150; İmregün, s ; Mimaroğlu, s ; Teoman vd. s ; Ayhan (İşletme), s ; Arkan (İşletme), s ; Karahan, Sami, Ticari İşletme Hukuku (2005), Konya 2005 s. 200; Ayhan/Özdamar/ Çağlar, s ; Tamer, Ahmet, Yanlış veya Yanıltıcı Beyan ve Hareketlerle Haksız Rekabet, Ankara 2011, s Karayalçın, s ; Mimaroğlu, s ; Ayhan (İşletme), s Mimaroğlu, s. 384; Karahan (2005), s. 200.

24 13 halinde uygulanabilecek genel bir hüküm olduğuna işaret ettiği ifade edilmektedir 52. Doktrinde yer alan bu açık itirazlara rağmen, bu eleştirilere ilişkin açıklamaya yer verilmeksizin 6098 sayılı Borçlar Kanunu nda da haksız rekabete ilişkin hükme yer verilerek bu ikili düzenlemenin devam ettirilmesi sağlanmıştır 53. Bu ikili düzenlemenin Türk Ticaret Kanunu ve Borçlar Kanunu nda yapılan değişiklikler sonrasında da devam ettirilmesinin olası sebeplerinden birisi olarak, Yargıtay ın tacir olmayanlar arasındaki haksız rekabet eylemleri için EBK m. 48 in uygulanmasına yönelik görüşünün gösterilmesi mümkündür 54. Doktrinde yer bulan görüşler ışığında, yeni Ticaret Kanunu ve Borçlar Kanunu hükümleri incelendiğinde, düzenlemelere getirilen eleştirilerin değişiklikler sonrasında da güncelliğini koruduğu görülmektedir. Eleştirilerin temel dayanaklarından biri olarak gösterilen ETK m. 56 nın iktisadi hayatın her türlü suiistimali şeklindeki kapsayıcı ifadesinin, TTK m. 54/2 de de aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar hükmüne yer verilerek benzeri bir biçimde yeni Kanun da da yer bulduğu anlaşılmaktadır. Yine, ETK m. 58/3 de davacı olabilecek kimseler arasında sayılan esnaf derneklerine, TTK m. 56/3 de de yer verilmektedir 55. Bu durum neticesinde, TTK m. 54 hükmü dikkate alınarak katılanlar arasındaki haksız rekabet hallerinin TK m. 3 gereğince ticari sayılarak, bunlar hakkında BK 57 nin değil, TTK hükümlerinin uygulanmasını tercih etmek yerinde gözükmektedir Teoman vd, s Arkan (İşletme), s Yargıtay İBK , E.80/1, K. 81/2, (Karar hakkında bkz. Karahan (2005), s. 200, dn. 3); Bu suretle ticari haksız rekabet ile ticari olmayan haksız rekabet birbirinden açık bir biçimde ayrılmış bulunmaktadır., (Y. 11. HD, , E. 2889/K bkz. İpekçi, Nizam, Açıklamalı- İçtihatlı T.T.K. Şerhi Ticaret Şirketleri Tatbikatı, I. Cilt (m ), Ankara 2002, s. 536) sayılı Kanun da, ETK 58. madde hükümleri esasa ilişkin değişiklik yapılmayarak korunmuştur, (Gerekçe: Madde 56). 56 Teoman vd., s ; Ayhan/Özdamar/Çağlar, s. 223.

25 14 III. HAKSIZ REKABET HÜKÜMLERİ İLE KORUNAN TARAFLAR TTK m. 54/1 ile haksız rekabet hükümlerinin amacı bütün katılanların menfaatine dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanması olarak gösterilmiştir. Tüm katılanlar ifadesi ile haksız rekabet hükümlerinin sadece rakipler arasında sınırlandırılmasının önüne geçilmesi amaçlanmış ve bu söylem ile ekonomi, tüketici ve kamu menfaatleri işaret edilmiştir 57. Bunların bir arada değerlendirilmesi halinde, haksız rekabet hükümlerinin özellikle rakipleri, müşterileri, meslek menfaatleri ve ekonomik sistemi koruma amacı taşıdığı sonucuna varılabilir. A. Rakipler Haksızlık taşıyan bir rekabet ediminin ortaya konmasındaki temel teşviklerden birisi, bir kimsenin rakip veya rakipleri karşısında üstünlük sağlama ihtiyacı içerisinde bulunmasıdır. Bunda, iktisadi hayatın rekabetçi ortamı ve diğerlerinin önüne geçme ihtiyacı etkilidir. Bu gibi bir ortam içerisinde, gerek rekabetçi yarışın kızışması gerekse de rekabet eden tarafın iktisadi isteklerini ahlaki sınırlamalardan arındırması neticesinde, rekabetin haksız bir boyut kazanması ve hukuki anlamda haksız rekabet oluşturması her zaman için mümkün gözükmektedir. Bu davranış, piyasa içerisinde, bazı kimselerin haksız rekabet edimleri sayesinde hak etmedikleri bir kazancı elde etmelerine, buna karşılık bazı kimselerin bu filler neticesinde zarar görmelerine neden olur 58. Bu durum, aslında daha iyiye ulaşmada başarılı olanın ödüllendirilmesi ve bunu takip eden diğer kimselerin de bu yarışta bir basamak ileriye gitmek için teşvik edilmesi olarak özetlenebilecek rekabetin ekonomi sistemi içerisindeki işlevinin, rekabetin rekabet düzleminden çıkarılarak karşı tarafa zarar verme amacına özgülenmesi nedeni ile sekteye uğraması sonucunu doğurmaktadır. 57 Gerekçe: Madde 54 (Birinci fıkra). 58 Tamer, s. 53.

26 15 Bu olasılığın önüne geçmek amacı ile yürürlüğe sokulan haksız rekabet hükümlerinin temel amaçlarından birisi, rakiplerin korunmasıdır 59. B. Müşteriler Müşteri, bir işletme tarafından genele arz edilen mal veya hizmeti tercih eden veya tercih edebilme hakkına sahip olan kişiyi ifade eder 60. Haksız rekabetin etkileri kendini sadece rakipler üzerinde göstermez, bu edimler doğrudan veya dolaylı olarak müşteriler üzerinde de etkili olur 61. Bu bağlamda, müşteriler, rakipler arasındaki iyiniyet kurallarına aykırı hareketler neticesinde fiyat veya emtianın kalitesinde meydana gelen değişikliklerden ve rakiplerin yanlış ilanlar, kötülemeler ve gerçeğe aykırı hareketlerinden olumsuz olarak etkilenirler 62. Burada dikkat edilmesi gereken husus, müşterilerin zarar görmesinin sadece mal veya hizmetteki anlık kalite düşüşü veya fiyat yükselişinden değil, aynı zamanda piyasa aktörlerinin uzun vadede piyasayı etkileyebilecek bir biçimde piyasadan çıkmaya zorlanmasından da kaynaklanabileceğidir. Müşterilerin, menfaatinin korunması TTK Gerekçesi nde haksız rekabet hükümlerinin amaçları arasında sayılmaktadır 63. Yine, TTK m. 56/2 da haksız rekabet nedeni ile dava açabilecek kimseler arasında ekonomik çıkarları zarar gören veya böyle bir tehlike ile karşılaşabilecek müşterilere de yer verilmektedir. Haksız rekabete ilişkin düzenlemelerle müşterilerin de korunmasının bir gerekçesi olarak, günümüzde gelişen bilimsel ve teknolojik imlanlar neticesinde tüketicilerin daha aldatılabilir hale gelmesi ve bu nedenle doğrudan tüketiciyi aldatmayı hedefleyen haksız rekabet fiillerinin artması gösterilebilir Karayalçın, s. 448; Mimaroğlu, s. 380; Özdemir/Kınacıoğlu, s. 149; Ayhan (İşletme), s Ayhan (İşletme), s Karayalçın, s Mimaroğlu, s. 381; Özdemir/Kınacıoğlu, s. 149; Ayhan (İşletme), s Gerekçe: Madde 54 (Birinci fıkra). 64 Tamer, s. 54.

27 16 C. Mesleki Menfaatler Bir mesleki alanda faaliyet gösteren kimseler tarafından ortaya konan haksız rekabet eylemlerinin, yalnızca eylemde bulunanın rakiplerine değil aynı zamanda o alanda faaliyet gösteren diğer meslek mensuplarına da zarar vermesi nedeni ile, bu eylemler mensuplarının menfaatlerini korumayı amaçlayan meslek kuruluşlarını da ilgilendirmektedir 65. Bu bağlamda herhangi bir paye almadığı halde bunlara sahipmişçesine ilanlarda bulunan bir üreticinin, gerçeklerin ortaya çıkması halinde kamuoyunda üretiminde bulunduğu ürünlere dair güveni zedeleyeceği, bu durumun da kamuoyu nezdinde bu alanda faaliyet gösteren üreticilerin geneline ilişkin soru işaretlerini arttıracağı öngörülebilir. Haksız rekabet neticesinde oluşabilecek bu gibi durumlar, meslek mensuplarına genel bir zarar vermekte ve bu nedenle mesleki kuruluşların ilgi alanına girmektedir. Bu bağlamda, genel olarak mesleki çıkarların korunması, Kanun Gerekçe sinde belirtilen ekonomi ve kamuyu koruma amacı ile uyum göstermekte, mesleki menfaatlerin muhafazası ile hem ekonomi sisteminin işleyişi hem de buna bağlı olarak kamu menfaati korunmaktadır. Bu ilkeden hareketle, TTK m. 56/3 de dava ehliyeti olanlar arasında ticaret ve sanayi odaları, esnaf odaları ile ilgili diğer mesleki ve ekonomik birlikler sayılmaktadır. D. Ekonomik Sistem Buraya kadar üzerinde durulan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, haksız rekabet eylemleri rakiplerin, müşterilerin ve meslek mensubu diğer kimselerin menfaatlerine zarar verir. Rakiplerin haksız nedenlerle zarar gördüğü, müşterilerin aldatıldığı ve belirli bir alanda faaliyet gösteren kimselerin olumsuz etkilendiği bir ekonomik sistemin bu süreçten zararsız çıkması mümkün değildir. Neticede, ülke ekonomisinin gidişatı ile ülkedeki ticari faaliyetlerin sağlıklı işleyişi arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır Karayalçın, s. 449; Mimaroğlu, s. 381; Özdemir/Kınacıoğlu, s ; Ayhan (İşletme), s Mimaroğlu, s. 381; Ayhan (İşletme), s. 478; Tamer, s. 57.

28 17 Anılan nedenlerle, devletin rekabetin kötüye kullanılmasını engellemek amacı ile yaptırımlar öngörmesi, ülke ekonomik sisteminin korunması için alınan önlemlerden biridir 67. Bu bağlamda, haksız rekabet kapsamında yürürlüğe konulan hükümler, ekonomik sistemin korunması ve devamlılığının sağlanması için önemli bir işlev taşımaktadır 68. IV. HAKSIZ REKABET HUKUKUNA HAKİM OLAN İLKELER A. Tarafların Rakip Olmalarının Zorunlu Olmaması Haksız rekabet eyleminin etkisi rakiplerle sınırlı olmayıp, bu fiiller bazı durumlarda fail ile aralarında rekabet ilişkisi bulunmayan müşteri veya meslek örgütü gibi üçüncü kişileri de etki alanına sokabilir. Bu bağlamda, hukuki anlamda haksız rekabetin varlığı için taraflar arası rekabet şartının var olup olmadığının incelenmesi önem taşımaktadır. Türk Ticaret Kanunu m. 54/1 ile hükmün hedefleri arasında sayılan bütün katılanlar ifadesi, ekonomi, tüketici ve kamu üçlüsünü işaret etmektedir 69. Buradan da anlaşılacağı üzere, haksız rekabet hükümlerinin uygulanması için taraflar arasında rekabet ilişkisinin varlığı aranmayacaktır 70. Bu ilkeye neden olarak, iktisadi ilişkilerin gelişme göstermesi neticesinde ticari hayatın giderek karmaşıklaşması ve bu durumun aynı alanda faaliyet göstermeyen tarafların eylemlerin aynı müşteri tabakalarına etki etmesi ihtimalini ortaya çıkarması gösterilebilir Mimaroğlu, s Haksız rekabet hükümleri sadece rakiplerin ekonomik çıkarlarını değil, rekabete dayalı ekonomik düzenin de korunmasını amaçlar., (Eriş, Gönen, Türk Ticaret Kanunu Ticari İşletme ve Şirketler, Ankara 2004, s ). 69 Gerekçe: Madde 54 (Birinci fıkra). 70 Örs, s. 32; Karayalçın, s. 453; Mimaroğlu, s. 386; Ayhan (İşletme), s. 479; Teoman vd., s. 455 Ayhan/Özdamar/Çağlar, s. 227; Şenocak, Kemal, Haksız Rekabet Açısından Boykot, Batider C. 25 S. 1, s. 82; Karşı görüş için bkz. Doğanay, İsmail, Türk Ticaret Kanunu Şerhi, Ankara 1990, s Örs, s. 32.

29 18 B. Aldatıcı Hareket veya Dürüstlük Kuralına Aykırı Davranışların Varlığı TTK m. 54/2 ile aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar(ın) hukuka aykırı olduğu bildirilmektedir. Buna göre, haksız rekabet varlık şartlarından birisi, ilgili bir aldatıcı hareket veya dürüstlük kuralına aykırılığın mevcudiyetidir 72. Hukuka aykırılık doğruluğa, dürüstlüğe veya iş etiğine uygun olmayan, yanıltıcı veya kandırıcı eylemlerden kaynaklanabilir 73. Türk Ticaret Kanunu nda yer alan ifade, bu hali ile ETK m. 56 da yer alan tanıma benzerlik göstermektedir. ETK m. 56 da haksız rekabet tanımlanırken de, 6102 sayılı Kanun a paralel olarak, aldatıcı hareket veya hüsnüniyet kaidelerine aykırılık ifadesine yer verilmektedir. Bu tanıma getirilen en önemli eleştirilerden birisi, aldatıcı hareketlerin hüsnüniyet kaidesine aykırılık taşıyan fiil türlerinden birisi olduğu, bu hali ile haksız rekabet tanımında bir üst kavram ile bu kavram altında yer alan bir eylem türünün bir arada kullanılmasının uygun olmadığıdır sayılı Kanun için de, belirtilen bu eleştirilerin yinelenmesi mümkündür. Haksız rekabetin unsurları incelenirken üzerinde durulması gereken bir diğer husus, aldatıcı hareketin tek başına haksız rekabetin varlığı için zorunlu olan unsurlardan olup olmadığıdır. TTK m. 54/2 hükmünden de anlaşılacağı üzere, düzenlemede yer verilen aldatıcı hareketler ile dürüstlük kuralına aykırı davranışlar ifadeleri veya bağlacı ile ayrılmış, bu hali ile haksız rekabetin varlığı için aldatıcı hareketin tek başına mevcudiyeti şart kılınmamıştır 75. Bu hali ile bir eyleme gerekli diğer şartları taşıması şartıyla, haksız rekabet olma niteliği yükleyen temel husus onun dürüstlük kuralına aykırılık taşımasıdır 76. Buna göre, aldatıcı hareketlerin Kanun da anılması bu eylemlerin haksız rekabetin unsuru olmasından değil, bunların dürüstlük 72 Örs, s ; Karayalçın, s. 453; İmregün, s. 80; Ayhan (İşletme), s. 475; Mimaroğlu, s. 386; Ayhan/Özdamar/Çağlar, s ; Berzek Ayşe Nur, Ticaret Hukukunun Genel İlkeleri, İstanbul 2008, s Gerekçe: Madde 54 (İkinci fıkra). 74 Karayalçın, s. 453; İmregün, s Örs, s. 30; Teoman vd, s. 456; Karahan (2005), s. 203; Tamer, s Tamer, s. 36.

30 19 kuralına aykırı davranış türleri arasında en yaygın görülen hareket olmasından kaynaklanmaktadır 77. Bu açıklamadan hareketle haksız rekabetin varlık unsurlarından birisi olarak görülebilecek dürüstlük kuralı, 4721 sayılı Medeni Kanun m. 2 de Dürüst Davranma başlığı altında düzenlenmektedir. Medeni Kanun ekseninde, dürüstlük kuralının toplum bilincinde yerleşmiş olan namusluluk, doğruluk, dürüstlük, işlem ve iş ilişkilerine dikkat, özen ve karşılıklı güven esaslarının oluşturduğu bir davranış biçimi olarak tanımlanması mümkündür 78. Ancak, Kanun Gerekçesi nde ifade bulan haksız rekabet tanımında yer alan dürüstlük kuralı ifadesinin her zaman MK m. 2 ile örtüşmeyebileceği yönündeki açıklama 79, haksız rekabet unsurlarının sadece bu tanıma bağlı olarak açıklanmasının önüne geçmektedir. Bu durum karşısında, dürüstlük kuralına aykırı davranışlara ilişkin kesin bir sınır belirlemek mümkün değildir 80. Bu bağlamda, haksız rekabet iddiası ile yaklaşılan muhatap tarafından ortaya konulan eylemin olumlu veya olumsuz olması veyahut bu kimsenin iktisadi anlamda ulaşmaya çalıştığı amaç hukuki anlamda bir sonuca varılmasına her zaman yeterli olmayabilir. Bazı durumlarda, bir kimsenin söylemekle mükellef olduğu hususlarda susması dahi hileye ve bu nedenle dürüstlük kuralına aykırı davranışa neden olabilirken 81, doğrudan rakibe rahatsızlık vermeyi amaçlayan bazı eylemler haksız rekabet kapsamı dışında yer alabilir 82. Örneğin, bir tacirin, piyasadaki rakiplerinin önüne geçmek amacı ile araştırma ve geliştirme faaliyetlerine ağırlık vermesi ve bu sayede elde ettiği teknoloji ile rakiplerini piyasada zor duruma düşürmesi 77 Tamer, s Akipek, Jale G./Akıntürk, Turgut/ Karaman, Derya Ateş, Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, İstanbul 2009, s Gerekçe: Madde 54 (İkinci fıkra). 80 Karayalçın, s Bu sınırın çizilmesinde yön gösterici olma ihtimali taşıyan emeğin korunması ilkesi ise, emek kavramından hareketle haksız rekabet hukuku korumasının ve buna bağlı olarak haksız rekabet kapsamının genişletilmesine neden olma olasılığı taşımaktadır. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Boztosun, Ayşe Odman, Haksız Rekabet Hukukunda Emeğin Korunması, 21. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, Ankara 2005, s Örs, s Örs, s ; Tamer, s. 37.

31 20 haksız rekabet olarak değerlendirilmemelidir. Neticede, bir hareketin haksız rekabet meydana getirip getirmediğinin tespit edilmesinde iktisadi rekabet hakkının kötüye kullanılması ile meşru sınırların aşılıp aşılmadığı dikkate alınacaktır 83. Sonuç olarak, dürüstlük kuralının ihlal edilip edilmediğinin değerlendirilmesinde, hâkimin ticari ve mesleki teamülleri dikkate alarak, gerekli durumlarda meslek birliklerinden ve odalardan görüş isteyerek karara varması yerinde olacaktır 84. C. Failin Kusurlu Olmasının Aranmaması Haksız rekabete konu olan eylemin gerçekleşmesinde failin kusurlu veya kusursuz olarak haksız rekabet faaliyeti içerisinde yer alması mümkündür. Bu bağlamda, sahip olmadığı bir payeyi sahipmişçesine kullanma gibi durumlarda failin kusuru açıklıkla ortada iken, TTK m. 55/c de sayılan iş şartlarına uymama benzeri haksız rekabet hallerinde failin kusursuz olması ihtimali de bulunmaktadır. Türk Ticaret Kanunu düzenlemesine bakıldığında, ilgili fiili işleyen kimsenin kusurlu olmasının haksız rekabetin varlığı için zorunlu bir unsur olmadığı anlaşılmaktadır 85. Şu kadar ki, Kanun m. 56/1-d ile eylemin failinden zarar ve ziyanın tazmininin ancak kusurun varlığı halinde istenebileceğini belirtmekle, bu görüşü desteklemektedir 86. Sonuç olarak, fail kusurlu olsun veya olmasın haksız rekabete ilişkin diğer şartlar sağlanıyorsa, haksız rekabet meydana gelmiş olacak, kusurun varlığı ise ancak zarar ve ziyanın tazmininin talep edilebilmesi için aranacaktır. D. Failin Yarar Sağlamasının Zorunlu Olmaması Haksız rekabet konusunu oluşturan eylem genellikle bu eylemden yarar sağlama amacını taşır. Örneğin, başkalarının iş ürünleri ile 83 Örs, s ; Tamer, s Karayalçın, s. 454; Doğanay, s Örs, s. 31; Domaniç, s. 124; Özdemir/ Kınacıoğlu, s. 151; Teoman vd, s. 456; Arkan (İşletme), s Teoman vd, s. 456; Ayhan/ Özdamar/Çağlar, s. 456.

32 21 karıştırılmayı sağlayacak eylemler (TTK m. 55/1-a(4)) ile bu ürünlerin piyasada kazandığı olumlu yerden yararlanma ve bu sayede satışlarını arttırma isteği öne çıkar. Yarar sağlama amacı bazı durumlarda doğrudan değil de dolaylı bir kazanıma da yönelmiş olabilir. Bu kapsamda değerlendirilebilecek bir davranış olan üçüncü kişilerin çalışanlarını işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaları için teşvik etmek, üçüncü kişinin müşteri sayısının azalması neticesinde dolaylı olarak faile piyasada bu kimsenin önüne geçme imkânı tanımaktadır. Her ne kadar, haksız rekabetin temel ortaya çıkış sebeplerinden birisi yarar sağlama amacı olsa da, bazı haksız rekabet durumlarında eylemde bulunan kimsenin maddi anlamda yarar sağlaması söz konusu olmayabilir. Örneğin, kötüleme eyleminin arada hiçbir rekabet ilişkisinin bulunmadığı bir kimse aleyhine yapılması durumunda eylemi gerçekleştiren kimsenin herhangi bir yarar elde etmesi söz konusu değildir 87. Sonuç olarak, haksız rekabet hükümlerinin yorumlanmasından korunmak istenenin sadece rakiplerin menfaati ile sınırlı olmadığı, bu nedenle yarar sağlama amacı olmayan bir eylemin de haksız rekabet oluşturabileceği neticesine varılmaktadır 88. E. Zarar veya Zarar Görme Tehlikesinin Bulunması TTK m. 56/1 de haksız rekabet sebebiyle müşterileri, kredisi, mesleki itibarı, ticari faaliyetleri ve diğer ekonomik menfaatleri zarar gören veya böyle bir tehlike ile karşılaşabilecek kimse(lerin) bu maddede sayılan davaları açabileceği belirtilmektedir. Kanun hükmü incelendiğinde, anılan davaların fiilin haksız rekabet meydana getirip getirmediğinin tespiti, haksız rekabetin men i, haksız rekabet sonucu maddi durumun ortadan kaldırılması, ilgili yanlış veya yanıltıcı beyanların (varsa) düzeltilmesi ve haksız rekabet eyleminde etkili olan araç ve malların imhası olarak sıralandığı görülmektedir. 87 Teoman vd., s Teoman vd., s. 455; Ayhan/Özdamar/Çağlar, s