İSTANBUL TİCARET ODASI BÜYÜMENİN YOLU AFRİKA'DAN GEÇİYOR. Abdulhamit Yıldız

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI BÜYÜMENİN YOLU AFRİKA'DAN GEÇİYOR Abdulhamit Yıldız YAYIN NO: İstanbul, 2010

3 Copyright İTO Tüm haklar sakhdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN (Basılı) ISBN (Elektronik) İTO ÇAĞRI MERKEZİ Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT inter Basım, Yayın, Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Şti. İkitelli Organize Sanayi Bölgesi, Eskoop Sanayi Sitesi Bl Blok No:63 Başakşehir/İstanbul Tel: (212) Faks: (212)

4 İÇİNDEKİLER SUNUŞ 5 GİRİŞ 7 1. BÖLÜM: AFRİKA'NIN EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ 9 2. BÖLÜM: DÜNYANIN YENİ REKABET ALANI AFRİKA BÖLÜM: ÜLKELER ANGOLA CEZAYİR ETİYOPYA FAS FİLDİŞİ SAHİLİ GANA GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ KAMERUN ' KENYA KONGO LİBERYA LİBYA M AD AG ASK AR MALAVİ MISIR NİJERYA SENEGAL SUDAN TANZANYA TUNUS UGANDA 100 KAYNAKÇA 103 İTO YAYIN LİSTESİ 105

5

6 SUNUŞ 1980 sonrası uygulanan politikalar sayesinde, ülkemiz dış ticaret hacmi ve özellikle ihracatında önemli artışlar gerçekleşmiş, ihracatımızın ürün kompozisyonu da büyük oranda değişmiştir. İhracatta bölgesel bağımlılığın önüne geçilmesi ve sürdürülebilir bir ihracat alt yapısının oluşturulması amacıyla ihraç pazarlarının çeşitlendirilmesine yönelik çalışmalara özellikle son yıllarda büyük önem verilmiştir. Başta komşu ülkeler olmak üzere çeşitli bölgelere yönelik geliştirilen politikalar çerçevesinde dış ticaret hacmimizde büyük sıçramalar gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda, dünya ile gelişen ekonomik ilişkilerimize paralel olarak, Afrika ülkeleriyle ilişkilerimiz de gün geçtikçe gelişmektedir. Dış politikada çok boyutluluğun bir gereği olarak Afrika ülkeleriyle siyasi, askeri, kültürel ve ekonomik ilişkilerimize bir ivme kazandırmak amacıyla 1998 yılında "Afrika'ya Açılım Eylem Planı" oluşturulmuştur. Afrika ülkelerinde yeni Büyükelçilikler ile yeni Ticaret Müşavirliklerinin açılması başta olmak üzere birçok çalışma yürütülmüştür. Devlet politikası olarak Afrika ülkelerine ayrı bir önem verilerek üst düzey resmi ziyaretler sıklaştırılmış, yeni ekonomik ve ticari anlaşmalar imzalanmış, eski anlaşmalar revize edilmiş, mevzuat altyapısı hazır hale getirilmiş ve karşılıklı ticaret heyeti ziyaretleri teşvik edilmiştir. Bu bağlamda, Afrika pazarının sahip olduğu potansiyelin değerlendirilmesi amacıyla hazırlanan "Büyümenin Yolu Afrika'dan Geçiyor" adlı yayının, dış ticaret sektöründe faaliyet gösteren üyelerimiz başta olmak üzere tüm ilgililere faydalı olmasını diler, çalışmayı Odamız adına gerçekleştiren Abdulhamit Yıldız'a teşekkür ederim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

7 ABDULHAMIT YILDIZ 'de Erzincan'da doğdu. İlkokul ve ortaokulu doğduğu şehirde okudu yılında Erzincan'da meydana gelen depremden sonra liseye Manisa'da devam etti. Yüksek öğrenimini Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo - TV ve Sinema Bölümü'nde tamamladı. 1998'de Cihan Haber Ajansı'nın düzenlediği 'Muhabir Eğitim Semineri'nde birinci oldu. Aynı yıl Zaman Gazetesi Yazı İşleri'nde redaktör olarak göreve başladı yılları arasında Zaman Gazetesi Haber Merkezi'nde istihbarat ve eğitim muhabirliği yaptı. 2005'ten itibariyle ekonomi alanında yoğunlaştı. Zaman Gazetesi Ekonomi Servisi'nde, iş dünyası alanında çalıştı. Yıldız, 2009'da Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı Basın Müşavirliği'ne atandı. Halen bu görevi yürüten Yıldız, evli ve bir kız çocuğu babası. Ödülleri: Türkiye Eğitimciler Sendikası (Türk Eğitim-Sen) 'En İyi Sendika Gazeteciliği' Ödülü Müstakil Sanayici ve İşadamları Demeği (MÜSİAD) 'En İyi Reel Sektör Haberi' Ödülü Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) 'En İyi Yazı Dizisi' Ödülü

8 GİRİŞ Kuzeyinde Akdeniz ve Avrupa, batısında Atlas Okyanusu, doğusunda Hint Okyanusu arasında yer alan Afrika, yaklaşık 30 milyon 218 bin kilometrekare alana sahip. 53 ülkeyi barındıran dünyanın en büyük üçüncü kıtasında yaklaşık 830 milyon kişi yaşıyor. Kıta son 10 yılda yüzde 5'in üzerinde büyüdü yılında yaklaşık 1,8 milyara çıkması beklenen nüfusla ekonomik bakımdan büyük potansiyeller barındıran bir pazar özelliğini taşıyor yılında Afrika stratejisini hazırlayan Türkiye, kıta ile ekonomik ilişkilerini geliştirme kararı aldı. Bu kapsamda Türkiye'de ve kıtada birçok etkinlik gerçekleştirildi. İşadamları, ellerinde bavullarla Afrika yollarına düştü. Kimi ticaret yaptı kimi işini taşıdı. Bu adımların sonuçları da alınmaya başladı. Kıtanın önemi ekonomik krizle birlikte daha da arttı. Türk ihracatçısı, küresel krizin etkisiyle Avrupa, ABD ve Rusya'ya yaptığı ihracatın düşmesi sonucu yeni pazar arayışlarını sürdürürken, yönünü krizden 'pek de yara almayan' Afrika ülkelerine çevirdi. Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki ticaret son 3 yılda 3 kat artış gösterdi. Bu dönemde 6 milyar dolardan 18 milyar dolara çıktı. Bu dönemde Türkiye'den Afrika'ya yapılan ihracat ise 2,5 milyar dolardan 9 milyar dolara yükseldi yılı Mayıs ayında Türkiye'nin ihracatı yaklaşık yüzde 40 azalmasına karşın, Afrika'ya yapılan ihracat yüzde 30'un üzerinde artış kaydetti. Yılın ilk 4 aylık döneminde Afrika'ya yapılan ihracatın tutarı 3 milyar 844 milyon dolar oldu. Bu çalışmada 21 ülkeden yola çıkarak bölge ekonomik alt yapısı, Türkiye ile ilişkileri, yatırım fırsatları ve diğer devletlerin bölgedeki yatırımları ele alınmaya çalışıldı.

9

10 1. BÖLÜM AFRİKA'NIN EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ Amerika Birleşik Devletleri'nde konut kredilerinde başlayan kriz global ekonomiyi derinden sarstı. Kurtarma paketlerinin toplamının trilyon dolarla ifade edilmesi krizin ne kadar büyük olduğunun göstergesi. Ancak dünyada her zaman fakirlik, kabile savaşları ve AİDS gibi salgın hastalıklarla gündemde olan Afrika, krizi en az hasarla atlatan bölgelerden biri oldu. Dünyanın en köklü medeniyetlerine ev sahipliği yapan Afrika son 10 yıldaki yüzde 5'lik büyümesini küresel ekonomideki daralmaya rağmen sürdürdü. Kuzeyinde Akdeniz ve Avrupa, batısında Atlas Okyanusu, doğusunda Hint Okyanusu arasında yer alan Afrika, yaklaşık 30 milyon 218 bin kilometrekare alana sahip. 53 ülkeyi barındıran dünyanın en büyük üçüncü kıtasında 900 milyonun üzerinde insan yaşıyor yılında yaklaşık 1,8 milyara çıkması beklenen nüfusla ekonomik bakımdan büyük potansiyeller barındıran bir pazar özelliğini taşıyor. Osmanlı dönemindeki yoğun ekonomik ve siyasi ilişkilere karşılık 20 yüzyıldan itibaren Afrika Türkler için safari, AİDS, kabile kültüründen öteye geçemedi. 1980Terden itibaren liberal ekonomiye geçen, 2002 yılından küresel ekonomik krize kadar aralıksız büyüyen Türkiye'de bölgesinde etkin bir konuma geldi. Avrupa, Rusya ve Ortadoğu'ya başta sanayi malları olmak üzere ihracatını geliştiren Türkiye, 2005 yılından itibaren Afrika kıtasını tabir caizse yeniden keşfetmeye başladı. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı'mn 'Afrika ile Ekonomik İlişkilerin Geliştirilmesi Stratejisi', işadamlarına yeni yol haritasını çizdi. Türkiye'de 2006 yılından itibaren İstanbul Ticaret Odası'nın da destek verdiği. Dış Ticaret Müsteşarlığının önderliğinde iş dünyası sivil toplum örgütlerinin düzenlediği bir çok zirveye ev sahipliği yaptı yılında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün himayesinde Afrika'nın devlet başkanları İstanbul'da ağırlandı.

11 Bütün bu çalışmaların sonuçlan da kısa sürede alınmaya başlandı. Son 3 yılda Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki ticaret hacmi 6 milyar dolardan 18 milyar dolara çıkarken, yatırım miktarının 500 milyon doları geçtiği ifade ediliyor. Avrupa, Amerika ve diğer gelişmiş ülkelere ihracatta ciddi kayıplar yaşanırken 2009 yılının ilk 5 ayında bu kıtaya yönelik satışlarda yüzde 30'luk artış sağlandı. Eski kıta yeniden işadamları için can suyu haline geldi. İşadamları iki bölge arasındaki ticaret hacmini gelecek üç yılda 50 milyar dolara çıkarmayı hedefliyor. İş dünyasının bu hamlelerine Dışişleri Bakanlığı da kayıtsız kalmadı. Bakan Ahmet Davutoğlu'nun desteğiyle birlikte mevcut 14 büyükelçiliğe 13 yenisi ekleniyor. Bu bağlamda Dış Ticaret eski Müsteşarı ve Afrika'ya ticaretin öncülüğünü yapan Tuncer Kayalar'in Kenya büyükelçisi olması da tesadüf değil. İhracatının yarısını Avrupa'ya yapan Türk işadamları için Afrika yeni ve avantajlı bir pazar. Kıtada üretimin çok az olmasından dolayı, makineden gıdaya birçok kalemde ithalat yapılıyor. Değerli taşlar ve madenler konusunda zengin kaynaklara sahip bölgede Türk işadamları aracı olmaksızın, doğrudan maden sahiplerinden altın ve elmas alma imkanı bulabilmekte. Yaklaşık 900 milyar dolarlık bir ekonomik büyüklüğe sahip kıtanın dünya ticaretinden aldığı pay her geçen gün artıyor. Kıtaya en fazla ithalatı Avrupa yapıyor. Buraya ihracat yapan ülkelerin çoğu bir dönem Afrika devletlerini sömürgesi altında tutan ülkeler. Avrupa'dan yapılan ithalat Türkiye'ye de önemli fırsatlar sunuyor. Bu sayede Türkiye'den gelen ürünlerin ucuzluk ve kalitesi ortaya çıkıyor. Her büyüklükte şirketin ürün pazarlayabileceği müşteri mevcuttur. Türkiye'den ihracatın yaklaşık üçte ikisini Kuzey Afrika'daki Fas, Mısır, Libya, Cezayir, Tunus ve Güney Afrika oluşturuyor. Geriye kalan 48 ülke, pazar potansiyeli değerlendirilmek üzere bekliyor. İki kıta arasında ticaret çift taraflı avantajlar sunuyor. Afrikalı işadamları için, kaliteli ürünleri uygun fiyata bulacakları Türkiye'ye gelmek çok cazip. Ayrıca iç pazarda talep bulmakta zorlanan ve rekabet etme güçlüğü yaşayan sanayiciler için tesislerini Afrika'ya satma veya taşıma fırsatı var. Afrikalılar, hazır giyim, ev eşyaları, ayakkabı, mobilya ve gıda sektörlerinde talepte bulunuyor. Bunların dışında otomotiv yedek parça ve makine de istekler arasında. İnşaatta kullanılan menteşeden kilide kadar her türlü aksesuar rağbet görüyor. Türkiye'deki sanayinin her dalını hazmedebilecek bir potansiyel mevcut; kullanılmış ev eşyaları isteyenler bile bulunuyor. Bu da, yeni bir pa-

12 zarın oluşması, çöpe gidecek pek çok eşyanın sanayi hammaddesine dönüşmesi demek. Kullanılmayan eşyanın değerlenmesini içeren yeni bir pazarın oluşması halinde beyaz eşya sektörü de hareketlenecektir. Afrika'da üretimin çok az olmasından dolayı, makineden gıdaya birçok kalemde ithalat yapılıyor. Geniş ihracat potansiyelli bu kıtayla ilgili ikinci bir adım ise; üretim yapmayı planlayanlara makine sanayisinin tanıtımının yapılmasıydı. Sanayisi yeni gelişen kıta, yeni tesis kurma imkanını barındırıyor. Değerli taşlar ve madenler konusunda zengin kaynaklara sahip bölgede Türk işadamları aracı olmaksızın, doğrudan maden sahiplerinden altın ve elmas alma fırsatı bulabilmekte. AFRIKA'DAKI TÜRK YATıRıMLARı Afrika'da yatırım yapan işadamları sayısında da son üç yılda önemli artışlar oldu yılından önce 73 olan yatırımcı sayısı, sonra 150'ye yaklaştı. Son yıllarda yeni yatırım yapılan ülkeler arasında Etiyopya, Gine, Burkina Faso, Benin, Orta Afrika, Angola ve Malavi gibi ülkeler var. Türk yatırımcıların bulunduğu diğer ülkeler, Cezayir, Fas, Güney Afrika, Gana, Kamerun, Kenya, Mali, Mısır, Mozambik, Nijerya, Senegal, Sudan, Tanzanya, Tunus, Uganda ve Yemen. Türk yatırımcının bulunmadığı ülkeler, Çad, Demokratik Kongo, Fildişi Sahilleri, Liberya, Madagaskar, Moritanya, Nijer ve Togo. En küçük çapta dahi Türk şirketinin bulunmadığı ülkeler ise, Gine Bissau, Sierra Leone, Gabon, Kongo, Somali, Eritre, Zimbabwe, Zambiya, Namibya, Botsvana, Swaziland, Mauritius, Ruanda, Burundi, Cibuti, Ekvator Ginesi, Gambiya, Komor Adaları, Reunion, Lesotho, Cape Verde, Seyşeller, Sao Tome&Principe. Afrika ülkelerinde Türk yatırımcının en fazla bulunduğu ülke Güney Afrika. 30'dan fazla Türk şirketi bu ülkede faaliyet gösteriyor. Sudan'da daha önce 11 Türk firması bulunuyordu. 9 yeni yatırımcı daha gitti. Üçüncü sırayı ise Mısır alıyor. Mısırda 2006 öncesinde sadece 6 Türk yatırımcı bulunuyordu. Bu rakam şimdi 16 oldu. Mısır'a gidenlerin önemli bir kısmı ise Türkiye'de maliyet artışları nedeniyle tesislerini oraya taşıyanlar. Bütün bu gelişmelerle birlikte işadamları zaman zaman sorunlarla da karşılaşıyor. Bunların başında da lojistik problemler geliyor. Çoğu Afrika ülkesi ile Türkiye arasında doğrudan uçak bağlantısı yok. Bu husus işadamları için aşılması gereken ciddi bir problem olarak karşılarına çıkıyor. Avrupa üzerin-

13 den aktarmalarla Türkiye'ye gelmek, ticari altyapıyı kurmayı zorlaştırıyor. Uçak seferleri meselesi bir yana pek çok Afrika ülkesinde, Türkiye'ye gelmeyi kolaylaştıracak ve o ülkeye gitmeyi yakınlaştıracak büyükelçilikler yok. Son dönemde ciddiyeti hızla artan konu da korsanlar. Somalili korsanlar Aden boğazından geçen gemileri rehin alıyor. Bu da bölgeye yönelik ticarette ve lojistikte endişeleri artırabiliyor. Hem NATO hem de Türk Deniz Kuvvetleri'nin bölgeye gönderdiği birlikler bir miktar nefes alınmasını sağladı. Kıtanın iç kesimlerindeki temel sorun ise kabile savaşları. Bu savaşlarda yatırımlar büyük risk altında kalıyor. Sonuçta bütün risklere rağmen dünyanın ileri gelen işadamlarının ve ekonomistlerin üzerinde fikir birliğine vardıkları gibi; "Gelecek Afrika'dır". Bunca ekonomik değerin ve işgücünün bulunduğu ama bir şekilde geri kalmış/bırakılmış koskoca bir kıtada yapılacak çok şey var.

14 2. BÖLÜM DÜNYANIN YENİ REKABET ALANI AFRİKA Fatih Sultan Mehmet'in 1453 yılmda İstanbul'u fethetmesi dünya tarihinde bir çağm kapanıp bir başka çağın açılmasına neden oldu. Bu fetihten tam 33 yıl sonra Osmanlı'nın Avrupa ile Asya arasında topraklarını hızla genişlettiği dönemde sessiz sedasız bir başka keşif daha yapıldı. Portekizli kaşif Bartolomeu Dias, 1488'de Afrika'nın en güneyini dolaşarak Hint Okyanusu'na ulaştı. Önce Fırtınalar Bumu adı verilen bu yer sonra denizcilerin hevesleri kırılmasın diye Ümit Bumu şeklinde değiştirildi. 10 sene sonra yine Portekizli kaşif Vasco da Gama, Hindistan'a ulaştı. Bu adımlar, asırlarca kendi medeniyetlerini kuran geliştiren ve önemli zenginliklere ulaşan Afrika halkı için sömürgeciliğin ilk işareti olmuştu. Osmanlı'nın duraklama dönemine girmesi ve güç kaybetmeye başlaması ile Portekizli, İspanyol, Hollandalı, Belçikalı, İngiliz, Fransız ve diğer batılı ülkeler sahil şeritlerinden başlayarak kıtayı işgal ettiler. O dönemde yokluk ve sefalet içindeki Avrupa için Afrika, altın, elmas gibi değerli madenler, baharatlar, kumaşlar ve benzeri bir çok alanda zenginliklere ulaştığı yerdi. 1. Dünya savaşının ardından Afrika Batılı devletler tarafından tamamen işgal edildi. Neredeyse harita üzerinde cetvelle sınırlar oluşturuldu. 2. dünya savaşından sonra ülkeler birer birer bağımsızlıklarını kazansalar da ekonomik bakımdan işgal sürmeye devam etti. Afrika'ya Batılı devletler ve Asya'nın devleri Çin ve Hindistan gibi ülkeler tarafından önem verilmeye başlanmasını yabancı yatırımların artış oranı ile görmek mümkün yılında doğrudan yabancı yatırım miktarı 40 milyar dolara yaklaştı. Bu yatırımların üçte ikisi Avrupalı devletler tarafından gerçekleştirildi. Petrol ve doğalgaz kaynakları için Ortadoğu'dan beklediğini bulamayan Fransa Kamerun, Çad ve Gabon gibi Frankafon ülkelere ağırlık verdi. Aşağıda detayları verileceği üzere ucuz ve güvenilir petrol için Amerika'nın da gözdesi Afrika. Son yıllarda Avrupa'nın yanı sıra yeni bir ekonomik güç daha Afrika'da egemenlik kurmaya gayret ediyor, Asya Devi Çin, bir çok Afrika ülkesi ile ekonomik ilişkilerini hızla artırıyor.

15 Kıtanın tabir yerindeyse yeniden sömürülmeye başlanmasının temelinde yatan neydi? Bu sorunun cevabı bir kaç veri ile açıklanabilir. Örneğin, krom rezervlerinin yüzde 78'i, platinin yüzde 89'u, kobalt'ın yüzde 59'u Afrika kıtasında yer alıyor. En büyük beş doğalgaz üreticisi ülkelerden Cezayir ile petrol üretiminin yüzde lo'unu karşılayan Nijerya da yine Afrika ülkesi. Batılı bir kaç şirketin yılda 80 milyar dolara yakın gelir elde ettiği kakaonun da yaklaşık dörtte üçü bu kıtada üretiliyor yılları arasında Çin, Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu'ndan sonra dış ticaret hacmini yüzde 16 ortalama ile artıran en büyük üçüncü bölge Afrika oldu. Gelişmiş her ülkenin gözünü bu kıtaya dikmesinin temelinde bu potansiyeller kadar zengin yer altı kaynaklan yatıyor. Petrol, kömür, adı dahi konulmamış nehirler, doğalgaz ve yenilenebilir enerji kaynakları açısından son derece zengin kıta, Çin gibi dünyanın fabrikası olmayı üstlenen ülkeler açısından daha da önemli hale geliyor. AMERIKA'YA KARŞı ÇIN'LE ORTAKLıK Son yıllarda Amerika ve Avrupalılar kadar Afrika kıtasına en büyük ilgiyi gösteren Çin oldu. Devlet Başkam Jiang Zem in'in 2000 yılında 48 Afrikalı devlet başkanı ile düzenlediği zirvede Çin-Afrika İşbirliği Forumu'nun kurulması iki bölge arasında yeni bir sayfanın açılmasını sağladı. Çin'in küresel bir ekonomik güç haline gelmesinde kıtada bulduğu enerji kaynaklarının etkisi kadar, Afrika'nın da kalkınmasında Kızıl Dev'in etkisi oldu. 100 milyar doları aşan ticaret hacmi bunun en somut göstergesi. Bağımsızlıklarım kazandıktan sonra kendilerine 'Batılı yani sömürgeci olmayan' destek arayan Afrikalılar için Çin 'biçilmiş kaftan'dı. Örneğin, Sudan, Amerika'nın bütün baskılarına karşılık petrol ve diğer konularda Asya devi ile işbirliğine gitti. Dünyanın en büyük ikinci petrol tüketicisi Çin, artık ihtiyacının yüzde 25'ini Sudan ve Gine'den karşılıyor. Asya devinin petrol ihtiyacının yüzde 7'sini karşılayan Sudan, hem Amerika'ya karşı durabiliyor hem de savunma sanayi desteğini alıyor. Çin Ulusal Petrol Şirketi, 1999 yılından bu yana ülkedeki rafineri ve boru hatları için 3 milyar dolarlık yatırım yaptı. Halen Sudan'daki petrol yataklarını elinde bulunduran Büyük Nil Petrol İşletmeleri Şirketi'nin yüzde 41 hissesini elinde bulunduruyor. Çad, Nijerya, Angola ve Gabon'daki kaynaklarla da ilgilenen Çin, Tanzanya'nın güneyinde de petrol arıyor. Her yıl ilk resmi deniz aşırı ziyaretini Afrika'ya gerçekleştiren ülke, kredi musluklarını açmayı da ihmal etmedi. Sadece Angola'ya iç savaştaki tahribatın onarımı için açılan ihracat kredisi miktarı 2 milyar dolar. Angola

16 buna karşılık günde 10 bin varil petrol veriyor. İki bölge arasındaki ticaret hacminde gelecek yıl hedefi 100 milyar dolar. Uzakdoğu'dan Eski Kıta'ya uzanan şirket sayısı 800'ü geçti. Kıta'dan Asya Devi'ne yapılan ihracatta petrolü, bakır, elmas, işlenmiş yiyecek ve ev tüketim malzemeleri takip ediyor. Dünyanın üretim merkezi ise her kalemde ürünü satıyor. Hatta ikinci el giysiler balyalar halinde Afrika'ya gönderiliyor ve köylerde açık artırma ile satılıyor. Çin'in kıtada en sık başvurduğu yöntemlerin başında yardımlar geliyor. Herhangi bir karşılık beklemeyen yardım teklifleri Çin'i başta Amerika olmak üzere diğer devletlerin bir adım önüne geçiriyor. 2000'den bu yana 31 ülkeye 1,5 milyar dolara yakın borç veren Çin, 2006 yılına kadar 5,74 milyar dolarlık yardım yaptı, aynı yıl 5 milyar dolar daha yardım gönderilmesine karar verdi. Bir başka yöntem ucuz maliyetli kredi vermek. Örneğin Namibya'ya 130 kişilik heyetle giden Çin yönetimi, bu ülkeyle tarihinde en yüksek miktarda ve en düşük faizli uzun dönem kredi anlaşmasını imzaladı. Karşılığında Çin firmalarının ürettiği 56 milyon dolarlık manyetik tarayıcı satın alınacak. AMERIKA'DAN AFRIKA'YA ÖZEL KOMUTA BIRIMI Bu dönemde küresel piyasalardaki krizle boğuşan Amerika'nın Afrika kıtasına bakışı değişiyor. 1998'de Kenya ve Tanzanya büyükelçiliklerine yönelik bombalamalar ile 11 Eylül saldırısından sonra değişti. Enerji ihtiyacını karşılamak için Eski Kıta'yı yakından takip eden Amerika, daha saldırgan bir tavır takip etmeye başladı. Bu saldırgan tavırdan hoşnut olmayan Afrika ülkeleri Çin ve diğer ülkelere kapılarını daha kolay açar oldu. Afrika kökenli ilk başkanını seçen Amerika'nın bölgeye ilgisinin somut göstergesi peş peşe gerçekleşen ziyaretler. Başkan Barrack Hüseyin Obama'nın tarihi ziyaretinden sonra Dışişleri Bakanı Hillary Clinton 7 ülkeyi kapsayan bir tur yaptı. Ziyaretlerin ana gündemi enerji, ekonomi ve ticaret hacminin artırılmasıydı. Dünyanın jandarması, eski başkan Bili Clinton döneminde başlatılan 'Afrika ile yeni ortaklık' adı altındaki planlarını tozlu raflardan indiriyor. Planın bir parçası olan Afrika Büyüme ve Fırsat Kanunu (AGOA), 48 Sahra altı Afrika ülkesinden 37'sini uygun ülkeler olarak değerlendiriyor. Halihazırda petrol tedarikinin yüzde 15'ini Afrika'dan gerçekleştiren Amerika bu rakamı 2015 yılına kadar yüzde 25'e çıkarmayı hedefliyor. Bu nedenle kıta ilişkilerini düzene sokmak isteyen ABD, 2007'de merkez üssü Almanya'da kurulu

17 sadece Afrika'ya yönelik AFRICOM adında yeni komuta birimi oluşturdu. AFRICOM'un amacı da tıpkı Irak'taki işgalle benzer, "Afrika'da istikrarın sağlanması." ABD bu dönemde kesenin de ağzını açarak kalkınma yardımlarını 22 milyar dolara kadar aitırdı. Amerika, 2004'ten bu yana, 16 Afrika ülkesiyle iyi yönetim, şeffaf ve demokratik rejim esaslarına dayalı şekilde 5,5 milyar doları bulan ikili anlaşmalar imzaladı. FRANSA'NıN AMACı NÜKLEER IŞBIRLIĞI Afrika'yı en fazla sömüren Avrupalı devletlerden Fransa, uzun yıllar ekonomik anlamda değer vermediği kıtada eski gücüne sahip değil. Amerika'nın güdümünde olmak ile Avrupa Birliği arasında gidip gelen Fransa kıtaya sadece uzun dönem 'itibarını sürdürme ve gösterme alanı' olarak baktı. 20. yüzyılın yarısına kadar dış ticaretin yarısını sömürgelerinden karşılayan ülkenin ihracatında bugün Afrika'nın payı sadece yüzde 5. Fransızların kıtaya yönelik en önemli ilgisi ise nükleer işbirliği anlaşmaları imzalamak. Dünyanın en büyük ikinci ekonomik gücüne sahip Japonya, Çin'in peşinden Kara Kıta'da etkinliğini artırma peşinde yılında Amerika'yı da geçerek en fazla hibe yardımlarını gerçekleştiren Japonlar, Sudan, Zimbabwe, Somali ve Kenya gibi stratejik ülkelere önem veriyor yılına kadar resmi yardım miktarı 1,2 milyar doları bulacak. Teknoloji Devi, bu alandaki uzmanlığı ile kapıları açıyor. Rusya'da diğer ülkeler gibi kıtanın yer altı kaynakları ile ilgileniyor. Gaz, elmas ve çeşitli madenleri çıkartan Afrika ile aynı alanlarda işbirliğine gitmek isteyen Rusya, dünyada söz sahibi olmak istiyor. Örneğin, uranyum yatakları ile Rusların Rosatam şirketi ilgili. Çünkü, nükleer enerjinin alternatif enerji olarak öne çıkması Afrika'yı Rusya açısından önemli kılıyor. Rusların hedefi oradan hammadde alıp, siyahilere teknoloji satmak. Ülkenin bu noktada en önemli avantajı Sovyetler Birliği döneminden başlayarak, kıtanın geleceğinde söz sahibi olan ve olacak 100 bin Afrikalının eğitilmesi. Rusya'nın kıta ile ticaret hacmi 6 milyar dolar seviyesinde kalsa da Lukoil ve diğer büyük şirketler kendi alanlarında o bölgede faaliyetlerini artırıyor. Sovyetler Birliği döneminden itibaren devam eden bir başka faaliyet alanı ise savunma sanayi.

18 ARAPLAR VE UZAKDOĞULU DEVLETLER EKILEBILIR ARAZI PEŞINDE Ortadoğu ülkeleri gıda alanındaki ihtiyaçlarını karşılamak için Kıta'yla farklı bir açıdan ilgileniyor. Yüksek petrol fiyatları ile milli gelirlerini artıran Araplar, hem su kaynaklarını hem de ekilebilir arazileri kiralamak için adımlar attı. Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Güney Kore, Çin, Tayvan, Japonya gibi ülkelerin hedeflerinde, Sudan, Etiyopya, Angola, Uganda, Madagaskar gibi ülkeler var. Kendisi de bir Afrika ülkesi olan Mısır ve Libya'da arazi arayanlar arasında. Mısır, Uganda ile 800 bin hektarlık alanı kiralamak için anlaşma imzaladı bile. Sudan'ın arazilerinde Birleşik Arap Emirlikleri ile Kuveyt'in ilgisi var. Güney Kore, Madagaskar'da Belçika'nın yansı kadar bir toprağı bir asırlığına kiralarken bu adımlar uluslararası kuruluşlar tarafından sömürgeciliğin bir başka yöntemi şeklinde değerlendiriliyor.

19

20 3. BÖLÜM ÜLKELER 3.1. ANGOLA Başkent: Luanda Bağımsızlık: 11 Kasım 1975 (Portekiz'den) Nüfusu: 12 milyon 799 (2009 tahmini) Yönetim Biçimi: Demokrasi Konuşulan Diller: Portekizce Din: Yüzde 47 yerel inanışlar, yüzde 53 Hıristiyan Etnik Yapı: Yüzde 37 Ovimbundu, Yüzde 25 Kimbundu, Yüzde 13 Bakongu ve diğer. Yüzölçümü: 1,246,700 km' GSMH: 110,3 milyar dolar (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, 2008) Kişi Başına GSYİH: dolar (2008 tahmini) Enflasyon Oranı: Yüzde 12,5 (2008) İşsizlik Oranı: Kesin olarak bilinmiyor. Büyüme Hızı: Yüzde 13,2 (2008) Para Birimi ve Paritesi: Kwanza 1 Dolar = 75,023 Kwanza İhracat: 72,58 milyar dolar (2008) İthalat: 15,25 milyar dolar (2008) Başlıca İhraç Ürünleri: Petrol, elmas, petrol ürünleri, doğalgaz, kahve, balık ve balık ürünleri Başlıca İthalat Ürünleri: Makine, elektrik ekipmanları, ulaştırma araçları, sağlık gereçleri, gıda, tekstil ve askeri yiyecek. Vize Durumu: Angola Türk vatandaşlarından vize istiyor. Konsolosluktan alınabilir. Ulaşım: Etiyopya, Portekiz ve Iberia havayolları ile aktarmalı gidilebiliyor. (Kaynak: DTM -CIA The World Fact Book) Angola, Batı Afrika ülkelerinden biri. Petrole dayalı ekonomisi ile son yıllarda hızla büyüyor. Hem Çin hem de Amerika Birleşik Devletleri Angola ile

21 petrol ve petrol ürünleri konusunda ticaretlerini geliştiriyor. Namibya, Demokratik Kongo ve Zambiya ile komşu olan Angola, Atlas Okyanusu'nun kıyısmda yer alıyor. Portekiz'in Afrika kıtasındaki sömürgelerinden Angola, petrolün dışında elmas, demir yatakları, fosfat, bakır, altın boksit ve uranyum gibi önemli yer altı kaynaklarına sahip. Tarımın payı yüzde lo'un altında iken hizmet sektörü yüzde 25'lik paya sahip. Ancak iş gücünün yüzde 85'i tarıma elverişli yüzde 2'lik büyüklükteki topraklarda çalışıyor. Ağırlığını petrolün oluşturduğu sanayi sektörü ekonomide yüzde 65'lik pay alıyor. Ülkenin günlük petrol üretimi yaklaşık 2 milyon varil. Bunun 1,23 milyon varili ihraç ediliyor. Toplam petrol rezervinin ise 9 milyar varil olduğu tahmin ediliyor. 75 milyar dolara ulaşan ihracatında petrol ve petrol ürünleri ilk sırada. Bunun dışında doğalgaz, kahve, balık ve su ürünleri ihraç ediliyor. Sanayinin tam olarak gelişmediği ülke, makine ve elektrik ekipmanları, ulaşım vasıtaları, sağlık gereçleri, gıda ve tekstil ithal ediyor. Angola ile Türkiye arasında dış ticaret 2000'li yıllara kadar yok denecek kadar azdı. Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın verileri bu döneme kadar 1 milyon dolarlık bir hacmin bile oluşmadığını ortaya koyuyor yılındaki Afrika stratejisinin gelişmesi ve son dönemde küresel ekonomik krizle birlikte 2003 yılında Türkiye ile Angola arasında yaklaşık 14 milyon dolar olarak gerçekleşen ticaret hacmi, 2007 yılında 49 milyon dolara ulaştı yılının ilk yarısında ise ticaret hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 350 artarak, 94 milyon dolara ulaştı. Türk dış ticaret yetkilileri iki ülke arasındaki ticaret hacminin gelişmesi için bir süre önce Türkiye-Angola Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması'm imzaladı. Ülkenin başkenti Luanda'da 'Made in Turkey' Fuarı düzenlendi. 110 firmanın katıldığı fuar, Angolalı işadamları ile Türk işadamlarının temas kurması açısından önemliydi. Dış ticaret uzmanları, Angola'nın ekonomik öneminin artmasında petrol fiyatlarının artması ile ülkenin ekonomik büyümesinin hızlanmasının etkili olduğunu belirtiyor. Özellikle deri, konfeksiyon, tarım aletleri, gıda, elektrikli ev aletleri, demir-çelik gibi alanlarda faaliyet gösteren küçük ve orta büyüklükteki işletmeler bu pazarda etkin bir yer edinebilir. Diğer taraftan ülkenin ciddi altyapı sorunları var. Petrolden elde edilen gelirler ile büyük altyapı projelerine girişilecek olması yurtdışı müteahhitleri için fırsat oluşturuyor.

22 Angola ile ticarete başlayan ilk firmalardan biri de 25 üreticinin bir araya gelerek kurduğu Afyon Yumurta Şirketi. Şirket Angola'ya ilk yumurta ihracatmı gerçekleştirdi. Daha önce Gana'nm fahri konsolosluğunu yapan bir işadamı vasıtası ile gerçekleştirilen ihracat ulaşım ve lojistik nedenleriyle sürdürülemedi. Ancak, bölgede yatırım yapan diğer işadamları, yumurtanın dışında hazır gıda alanında ticaret fırsatı bulunduğunu belirtiyor. Mobilya ve yapı kimyasalları Angola'da yatırım yapılabilecek diğer alanları oluşturuyor. Gelişen ekonomi ile birlikte inşaat ve alt yapı yatırımlarının da hızlanması inşaatta yeni alanlar açıyor kilometrelik okyanus kıyısı bulunan ülkede, iklim genelde kuru havalı. Ülkenin kuzey kesimlerinde mayıs-ekim ayları arasında daha serin havalar yaşanıyor.

23 3.2. CEZAYIR Başkent: Cezayir Nüfusu: 34 milyon 178 bin (2009 tahmini) Konuşulan Diller: Arapça, Fransızca ve Berber lehçeleri Din: Yüzde 99 Sünni Müslüman, yüzde 1 Hıristiyan ve Yahudi Etnik Yapı: Yüzde 80 Arap, Yüzde 19 Berberi, Yüzde 1 Avmpalı (Fransız) Yüzölçümü: 2,381,740 km- GSMH: 232,9 milyar dolar (Satın alma gücü paritesine göre, 2008) Kişi Başına GSYİH: dolar (Satın alma gücü paritesine göre, 2008 tahmini) Enflasyon Oranı: Yüzde 4,5 (2008) İşsizlik Oranı: Yüzde 12,5 (2008) Büyüme Hızı: Yüzde 3,5 (2008) Para Birimi ve Paritesi: Cezayir Dinarı, 1 dolar = 69,9 Dinar (2008) İhracat: 78,23 milyar dolar (2008) İthalat: 39,16 milyar dolar (2008) Başlıca İhraç Ürünleri: Hidrokarbürler, meyve ve gemi inşa. Başlıca İthalat Ürünleri: Sert buğday, ilaç, şeker, süt ve krema, mısır, demir çelik çubuklar, boru ve tüpler, otomobil, muhtelif makineler, makine aksam ve parçaları, kablo, elektrik ve yapı malzemeleri. Vize Durumu: Cezayir'e girişte vize aranmakta olup, Cezayir Konsolosluğu vize için davetiye talep etmektedir. Vizeler Cezayir Konsolosluğu tarafından genellikle 1 aylık verilmektedir. Ulaşım: Türk Hava Yolları'mn her gün karşılıklı tarifeli seferi var. (Kaynak: DTM -CIA The World Fact Book) Kuzey Afrika'nın hem coğrafi bakımdan hem de ekonomik bakımdan gelişmiş ülkelerinden biri Cezayir'dir yılında Osmanlı hakimiyetine geçen Cezayir 1830 yılında Osmanlı Devleti'nin zayıflaması ile birlikte Fransızlar tarafından işgal edilmiştir. Fransızların Afrika'ya açılma kapısı olarak da gördükleri Cezayir 1962 yılında bağımsızlığına kavuştu. Cezayir, kıtanın coğrafi bakımından Sudan'dan sonra en büyük devleti özelliğine sahiptir. Cezayir'in, doğusunda Libya, güneydoğusunda Nijer, güneybatısında Moritanya ve Mali, batısında Fas ve Batı Sahra ile kuzeydoğusunda Tunus yer alıyor. Çad gibi Sahra çölünün bir kısmını topraklarında barın-

24 dıran ülkede tarım yerine petrol, petrol ürünleri ile doğalgaza dayalı sanayi gelişmiş kilometre uzunluğundaki petrol boru hattı, kilometre uzunluğunda doğalgaz boru hattı bulunuyor. Cezayir doğalgazda dünyanın en büyük beşinci rezervini elinde tutuyor. Aynı zamanda dördüncü büyük üretici ve Avrupa Birliği'nin ilk sıradaki tedarikçisi konumunu koruyor. Bu durum ülkeye en büyük üçüncü doğalgaz ihracatçısı özelliğini de veriyor. Petrol üretiminde de Afrika'da üçüncü, dünya sıralamasında onikinci sırada. Ülkenin başlıca tabi kaynakları şunlar: Petrol, doğal gaz, demir, fosfat, uranyum, kurşun ve çinko. Petrol ve doğalgaz aynı zamanda ana sanayi kolu. Bu kaynaklar ülkenin en büyük ihraç kalemlerini oluştururken, Cezayir, sermaye malları, gıda ve tüketim malları ithal ediyor. İhracatta ilk üç ülke Amerika, İtalya ve İspanya iken ithalatta Fransa, İtalya ve İspanya ilk sırada yer alıyor. Yabancı yatırımcılar için Afrika'ya açılan kapılardan biri Cezayir. Bir dönem siyasi gelişmeler nedeniyle petrol ve doğalgaz dışındaki alanlara yatırımlara ilgi azalsa da yeniden hızlanması bekleniyor. Cezayir, petrol ve doğalgaz gibi kaynaklarının zenginhği ile gelirlerinin yüzde 98'i söz konusu ürünlerin ihracatına dayalı bir ülke olup, ekonomisi petrol fiyatlarındaki değişimlerden büyük ölçüde etkileniyor. Bu nedenle 2004'te başlayan ve 2007 yılına kadar süren petrol fiyatlarındaki artış ekonomik istikrara önemli bir katkı sağlamıştır. Yabancı yatırımcı açısından Avrupa firmaları loo'ü aşkın proje ile ilk sırada, Amerikalılar ise ikinci. Türkiye ile ilk resmi anlaşmanın 1979'da yapıldığı Cezayir'le Serbest Ticaret Anlaşması için 2002'den beri başlatılan girişimler hükümetince olumlu karşılanmadığı için halen yapılamadı. Türkiye 2004 yılında Cezayir'e 806 milyon dolar ihracat yaparken oradan 1,255 milyar dolar ithalat yaptı yılı verilerine göre de Türkiye'nin ihracatı 1,231 milyar dolara, ithalatı 2,108 milyar dolara yükseldi. Buradan demir ve çelik, kara ulaşım araçları, giyim, elektrik ve makine cihazları, tekstil, inşaat malzemeleri ve gemi inşa ürünleri ile gıda ürünleri ihraç edilirken, oradan ağırlıklı olarak doğalgaz, petrol ve petrol ürünleri ithal ediliyor. Ülkenin sanayi yapısına bakıldığında yüzde 80'nin kamu iktisadi teşekkülleri tarafından oluşturulduğu görülüyor. Ancak hükümet son dönemde aldığı kararla bunları hızla özelleştiriyor. 2000'li yılların başında hükümetin özelleştirme kararı aldığı şirket sayısı taneydi ile 2007 yılları arasında özelleştirilen şirket sayısı 417. Tarımsal faaliyetler ise sadece kıyı bölgelerinde yapılıyor. 2 milyon hektarlık alan çölle kaplı. Bu da Cezayir'i

25 gıda ürünlerinde dışa bağımlı hale getiriyor. Tahılda yüzde 35, süt ve süt ürünlerinde yüzde 42Tik, bakliyatta yüzde 53Tük gibi dışa bağımlılık oranları Türk gıda şirketleri için de önemli bir pazarın göstergesi yılında 4,8 milyar dolarlık gıda ithalatı gerçekleştirilirken bu rakam bir önceki yıla nazaran yüzde 27 oranında artmıştı. Aynı dönemde yüzde 153'lük yükselişle Türk şirketleri yaklaşık 100 milyon dolarlık gıda ihracatı gerçekleştirmişti. DTÖ ÜYELİĞİ İÇİN KARARLI ADIMLAR ATILIYOR Ekonomi alanında bir başka gelişme ise Dünya Ticaret Örgütü'ne (DTÖ) üyelik sürecinde yaşanıyor. Her ne kadar Amerikalı ve Avrupalı devletler bu kdım konusunda ümitli olmasalar da Cezayir hükümeti kararlı. Bu nedenle 2008 yılının Ocak ayında bir çalışma grubu oluşturuldu. Bu çerçevede, yatırımların teşviki, özelleştirme, bankacılık sektörünün modernizasyonu ve dış ticaretin liberalizasyonu Cezayir'in taahhüt ettiği ve gerçekleştirmeye çalıştığı başlıca hususlar. Ayrıca, devlet teşebbüsleri, dış ticaret ve gaz fiyatları ile ilgili ilave reformlar yapıldı. Devlet teşebbüslerinin, varlıklarını yalnızca kamu bankalarında muhafaza etmelerini mecbur kılan direktif yürürlükten kaldırıldı tarihinden itibaren geçerli olan mevzuat uyarınca, ithalatçıların şirket kurarken ödenmiş sermayelerinin dinar olması gerekliliği 2008 yılı Bütçe Kanunu ile kaldırıldı. Ticaret Sicili'ne kayıt sırasında daha önce talep edilen "Yabancı Tüccar Kartı" uygulamasına son verildi. Avrupa Birliği, Japonya, Avustralya, Arjantin, İsviçre, Kanada, Güney Kore ve Türkiye ile yapılan müzakerelerde kayda değer gelişmeler sağlanmış olup, bu ülkelerle ikili anlaşmalar çok yakında sonuçlandırılmış olacak. Cezayir'in önemli havalimanlarının sayısı 11 olup, bunun dışında küçük bazı havaalanları ve askeri havaalanları ile birlikte toplam 124 havaalanı var. Cezayir genelinde 13 adet büyük liman faaliyette iken, Başkent Cezayir, Oran, Annaba, Mostaganem, Batna, Jijel, Tenes ve Gazaouat limanları bunların en önemlileridir. En yoğun liman yılda 40 milyon ton yük kapasitesi ile Arzew iken burası aynı zamanda Cezayir'in en fazla ham petrol ihracatının yapıldığı limandır. Türkiye ile Cezayir arasında ekonomik ilişkiler son derece dinamik bir gelişme özelliğine sahip. Özellikle ekonomik alanda liberalizasyon sürecinin başlatılması, ülkenin hemen her alanda yatırım ve tüketim mallarına olan ih-

26 tiyacı, terör olaylarının azalması ve ekonomik sıkıntılar ihracatçılarımız için Cezayir'i alternatif cazip bir pazar haline getirmiştir. Türk işadamlarının bölgedeki yatırımlarının 160 milyon dolar civarında olduğu tahmin ediliyor. Cezayir menşeli Türk firmaları da katıldığında bu rakamın üç dört katına ulaştığı tahmin ediliyor. Türk işadamları orada daha çok gıda, elektrik-elektronik, inşa malzemeleri, pamuk ipliği, tekstil ve hazır giyim, otomotiv, çimento, deniz taşımacılığı ile gemi inşa sanayi kollarında faaliyet gösteriyor. Son dönemdeki en büyük yatırımlardan biri Hayat Kimya'nın 40 milyon dolarlık sabun, şampuan ve çocuk bezi üretim tesisi yılı Haziran ayı itibariyle toplam 146 Türk firması faaliyette olup, bunların 51'i inşaat sektöründe. Türk müteahhitlik firmalarının Kuzey Afrika'da en fazla faaliyetinin bulunduğu ülkelerden biri Cezayir. Burada 2007 yılında 317,5 milyon dolar tutarında 11 proje üstlenilirken, bugüne kadar gerçekleştirilen toplam 24 proje ile bu rakam 1,7 milyar dolar oldu. Bugüne kadar Türk müteahhitlik firmaları, demiryolu, metro, lojman ve konut yapımı, enerji nakil hatları, arıtma tesisi, hastane ve baraj inşaatı gibi projeleri üstlendi. Orada ofis açıp faaliyet gösteren firmalar diğerlerine nazaran daha başarılı oldu. Türk işadamlarının son yıllarda önemli rol oynadığı alanlardan biri de balıkçı teknesi üretimi. Cezayir hükümeti balıkçılığın gelişmesi için firmalara tekne alımı konusunda uzun vadeli kredi imkanları sunuyor. Bu kapsamda teknenin alınacağı tahmin ediliyor. Burada ağırlık İspanya, İtalya, Fransa gibi ülkelerde dolar ile 1,5 milyon dolar arasında değişen tekneleri yapan bazı Türk şirketleri ise Kocatepe Türkoğlu, Ufuk Mayna. Türk şirketlerinin 20'den fazla tekne yapımını üstlendiği belirtiliyor. Öte yandan bavul ticaretinin miktarının da 150 milyon dolar civarında olduğu tahmin ediliyor. YATIRIM İMKANLARI VE FIRSATLAR Cezayir hükümeti, yüzde 12,3 civanndaki işsizliğin azaltılması, bilgi alış verişinin güçlendirilmesi ve ekonominin dışa bağımlılığının azaltılması için liberalleşme ve dışa açılım kararı aldı. Bu çerçevede yabancı yatırımcıların ülkeye gelmesi için 2001 yılının Ağustos ayında yeni bir yatırım mevzuatı ortaya koydu. Bu kapsamda yatırımların geliştirilmesi için Yatırım Ulusal Konseyi (CNI) ve Yatırımların Geliştirilmesi Ulusal Ajansı (ANDI) teşekkül edildi. Bu kapsamda adı geçen kuruluşlara yatırım için başvuranlara çeşitli teşvikler sunuluyor. Bunların başında yatırımın gerçekleşmesine doğrudan

27 katkı sağlayan ekipmanların ithalatında gümrük vergisi indirimi geliyor. Yine bu ekipmanların ithalatında KDV muafiyeti sağlanırken, gayrimenkullerin alımında intikal vergisi muafiyeti, 10 yıl içinde kurumlar vergisi, gelir vergisi, götürü vergi, mesleki faaliyetlerden alınan vergi ve arazi vergisi gibi kolaylıklar da var. Bu mevzuatla yerli ve yabancı yatırımcı arasında ayrım yapılmayacağı, gelir ve sermaye transferi ile uluslararası tahkime başvurma imkanları garanti altına alındı. Ülke genelinde KDV oranı yüzde 7 ile 17 arasında değişirken, gümrük vergisi yüzde 5'ten başlayıp yüzde 30'a kadar çıkabiliyor. Özellikle müteahhitlik firmalarının ofis açmaları öneriliyor. Cezayirli işadamları ile ortaklık tesis edilerek güç birliği ile ihalelere girmek avantaj sağlayacaktır. Bu ülke düşük fiyattan enerji, ucuz iş gücü ve vergilendirmede bazı avantajlar sunan bir ülke. Cezayir ekonomi yönetimi bayındırlık, konut ve sulama alanlarında yapılacak yatınmlara önemli kaynaklar ayırdı. Bir yandan inşaat gelişirken diğer yandan inşaat malzemelerinin üretimi ve yeni teknolojilerin transferi de önemli bir yatırım alanı. Bir başka yatırım alanı imalat sanayinde kullanılacak makine yedek parça, ekipman, elektrikli ve elektronik ev aletleri imal etme veya montajını yapma. Gıda ürünlerinin büyük bir kısmının ithal edildiği ülkede bu alanda faaliyet gösteren işadamları için fırsatlar var. Aynı şekilde ilaçta da dışa bağımlı olduğu göz önüne almdığında bu alanda da yeni imkanlar çıkabilir. Bir diğer konu da balıkçılık ve balık teknelerine devletin verdiği teşvikler. Otomotiv yedek parça sanayinin gelişmemesi de bu konuda faaliyet gösterenler için önemli bir ihracat potansiyeli barındırıyor. Ülkedeki otellerinin yüzde sekseninin uluslararası standartlar bakımından eksikliği, hükümetin bu alana verdiği önemi artırıyor. Bu da yine Türk şirketleri için otellerin inşasından işletmesine kadar çeşitli imkanlar oluşturabilir. Cezayir'den özellikle artan petrol geliri dikkate alınarak tatil için yurt dışına gidenlerin sayısının arttığı dikkate alındığında Türkiye'ye yönelik çalışmalar da yapılabilir. Ülke yönetiminin 5 yıl boyunca alt yapı alanlarına yaklaşık 100 milyar dolarlık bir yatırım planı var. Aynı zaman dilimi içinde 200 bin adet sosyal konut inşası masada. Alt yapı projelerinin de yenilenmesi müteahhitlik sektörünün oradaki gelişmesine katkı sağlayacaktır. Ülkedeki 85 bin olan yatak kapasitesinin 2015 itibariyle 220 bine çıkarılması hedefi de bu alanda yeni yatırımlara işaret ediyor.

28 İŞADAMLARI NE GİBİ SORUNLARLA KARŞILAŞIYOR? İşadamlarının karşılaştığı bazı sorunlar ise şöyle: Cezayir'de özellikle inşaat projelerinde çalışacak personelin çalışma izinlerinin alınmasında zorluklar yaşanıyor. İşadamları ikili anlaşmalarla bu sorunun çözülebileceğini belirtiyor. Öte yandan, bu ülkede çalışacak bir işçinin sosyal güvenlik maliyeti ücretin yüzde 51'ine ulaşırken aynı zamanda orada elde edilen primlerin Türkiye'de kullanılmasına ilişkin bir düzenleme yok. Çifte vergilendirmeyi önleyen anlaşma kapmasında vergi muafiyeti altı aya kadar olan projeleri kapsıyor. Bu ise bir proje için çok kısa bir zaman. Enerji nakil hatlarının inşasında istimlak problemleri ortaya çıkarken, inşaatta yapım izni, taşocağı açma izni gibi konular uzun zaman alıyor. Cezayir'de sendikalar güçlü olmasına rağmen denetimden uzak. Bu da en küçük problemde diyalog kurmak yerine iş bırakma eylemine dönüşüyor. Bir işadamının projesini gerçekleştirirken en önemli unsurlardan biri de bankacılık ve finans sistemlerinin sağlıklı işleyip işlememesi. Bu noktada Türk ve Cezayir bankalarının birbirlerinin teminatlarını yeterli bulmamaları finansmandaki problemlerin başında geliyor. Cezayir bankalarının uluslararası akreditif kurallarını dilckate almaması, online işlem alt yapısının yetersizliği diğer bazı problemler. Gümrüklerdeki aksaklıklar ise en fazla inşaat firmalarım etkiliyor. Bir malzemenin zamanında gümrükten çekilememesi projenin taahhüt edilen sürede bitmemesine yol açabiliyor. Gümrük tarifelerinin aynı zamanda yüksekliği ile birlikte buradan gönderilen ürünlere diğer ülkelerden daha katı bir kontrol yapılması da dikkat çekiyor. Ülkedeki geniş yatırım imkanlarına rağmen alt yapı yetersizliği, bilgi eksikliği ve mevcut bilgilere ulaşmadaki zorluklar da işadamlarının karşısına problem olarak çıkabiliyor. Diğer taraftan, Cezayirli ithalatçıların ucuz mala talep göstermesi, bu ülkeye gelecek ürünlerin kalitesiz olmasının mazereti olamaz. Çünkü bir grup malda doğacak 'Türk malı kötüdür' imajı daha sonra telafisi güç ön yargılara sebep olabiliyor. Fransa, İtalya, İspanya ve Kanada gibi Türkiye'nin belli başlı rakiplerinin, ihalelere katılan firmalarına finansman kredisi sağlayabilmelerine karşın, ülkemizin bu tür imkanları sunamaması önemli bir olumsuzluktur. Ayrıca, bu ülkelerden Cezayir'e yapılan üst düzeyli siyasi ziyaretlerin gündeminde ihale takiplerinin de önemli bir yer tuttuğu göz ardı edilemeyecek gerçeklerden.

29 3.3. ETIYOPYA Başkent: Addis Ababa Bağımsızlık Tarihi: Sömürge olmamıştır. Hükümet Biçimi: Federal Cumhuriyet Nüfusu: 85,2 milyon (2008) Konuşulan Diller: Amharikçe (Önemli bir kesim İngilizce konuşmaktadır.) Din: Yüzde 45 Müslüman, yüzde 40 Ortodoks, yüzde 12 Animist Etnik Yapı: Oromo Yüzde 40, Ambara ve Tigre yüzde 32, Sidamo yüzde 9, Shankella yüzde 6, Somali yüzde 6, Afar yüzde 4, Gurage yüzde 2, diğer yüzde 1 Yüzölçümü: 1,127 milyon knf GSMH: 25,66 milyar dolar (2008) Kişi Başına GSYİH: 800 dolar (Satın alma gücü paritesine göre, 2008) Enflasyon Oranı: Yüzde 44,4 (2008) İşsizlik Oranı: Bilinmiyor. Büyüme Hızı: Yüzde 11,6 (2008) Para Birimi ve Paritesi: Birr, 1 Dolar = 9.57 ETB (2008) İhracat: 1,55 milyar dolar (2008) İthalat: 6,9 milyar dolar (2008) Başlıca İhraç Ürünleri: Yağlı tohumlar (susam), kahve, çiçek. Başlıca İthalat Ürünleri: Demir çelik, hazır giyim ve aksesuar, elektrikli makine ve ekipmanları, inşaat malzemeleri. Vize Durumu: Sudan ve Kenya vatandaşları dışında herkesin vize alması gerekiyor. Ulaşım: Türk Hava Yollan'nın Sudan aktarmalı başkent Addis Ababa'ya seferleri var. (Kaynak: DTM -CIA The Worid Fact Book) Afrika Birliği'nin merkezi Etiyopya, kıtanın sömürgeye uğramamış ender ülkelerinden biridir. Tarihlerindeki tek istila 1936 ile 1941 yılları arasında İtalyanlar tarafından yapılan saldırıdır. Coğrafi bakımdan da Afrika'nın en geniş ve verimli topraklarına sahip olan ülkenin bu nedenle önemli gelir kaynağı tarımdır. Her ne kadar kamuoyunda çok bilinmese de dünyanın en kaliteli susamları burada yetişiyor. Ülke ekonomisinin ana unsuru olan tarımı, gıda işletmeciliği, içecekler, tekstil, kimyasallar ve metal işletmeciliği başlıca sanayi dal-

30 lan iken hububatta, susamın dışında kahve, baklagiller, yağlı tohumlar oluşturuyor. Kahve, susam, altın, deri ürünleri, canlı hayvan ihraç eden Etiyopya petrol ve petrol ürünleri, makine, motorlu taşıtlar ve hububat ithal ediyor. Dış ticarete bakıldığında Çin ihracatta ilk sırada gelirken, Almanya ve Japonya da en fazla ihracat yapılan yerler. İthalatta, Suudi Arabistan birinci, Çin Halk Cumhuriyeti ikinci, Hindistan üçüncü sırada bulunuyor yılında 95,7 milyon dolarlık ticaret hacminin oluştuğu Türkiye ile ilişkilerinde ise her geçen yıl bu rakam artıyor. Türkiye'nin en fazla ihracatını yaptığı ürün demir ve çelik mamulleridir. Bunu giyim eşyası ve aksesuarları ile elektrikliler makine ve cihazları takip ediyor. Etiyopya, 1990'lardan itibaren serbest piyasaya dönük ekonomik kalkınma stratejisi izleyen Afrika ülkelerinden. Ekonominin tam olarak gelişmemesinde limanlara uzaklık, altyapı yetersizliği, kuraklık ve Eritre ile yaşadığı anlaşmazlıklar geliyor. Buna rağmen Etiyopya'nın 2020 yılına kadar her yıl yaklaşık yüzde 2,9 büyümesi bekleniyor. Ülkenin ekonomisinde özel sermayenin ağırlığının artması için hükümet yeni tedbirleri devreye sokarak, vergi, kredi ve dış ticaret uygulamalarında farklı muameleye son verirken, bürokratik engeller kaldırılmış, idari prosedürleri basitleştirmiş ve iş hayatını düzenleyen kurallar anlaşılır istikrarlı hale getirilmiş. Yatırım İdaresi ise, yabancı yatırımcılara lisans almadan diğer bürokratik hususlara kadar her noktada yardımcı oluyor. Habeş ülkesinde yatırım yapmak isteyenlere yönelik teşviklerin başında makine teçhizat, inşaat malzemeleri ve yatırım sermaye mallarının yüzde 15'ine kadar olan yedek parçalar gibi tüm yatırım sermaye mallarının ithalatından alınan gümrük vergisi ve diğer vergilerde bu ürünlerin lokal olarak aynı miktar, kalite ve fiyatla üretilmemesi şartıyla yatırımcılara yüzde yüz muafiyet tanınıyor. Gümrük ve diğer ithalat vergilerinden muaf olarak ithal edilen yatırım malları aynı ayrıcalıktan yararlanan bir başka yatırımcıya da transfer edilebiliyor. İhraç mallarının üretiminde gerekli olan hammaddelerin ithalatında gümrük vergisi ve diğer ithalat vergisi muafiyeti var. İhracata yönelik Etiyopya mal ve hizmetleri her türlü ihracat vergisi ve ihracata konulan diğer vergilerden muaf tutuluyor. Yeni imalat veya tarım ya da tarımsal sanayi yatırımından elde edilecek herhangi bir gelir yatırım alanına, ihracatın hacmine ve yatırımın nerede yapıldığına bağlı olarak kurumlar vergisinden muaf tutuluyor. 78 milyon kişilik ülkede işgücü sayısının 36 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor. Bu sayının yüzde 85'i tarım kesiminde iken, devlet ve silahlı kuvvetlerde çalışanların sayısının 3 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor.

31 Tanm ekonominin yüzde 50'sini oluşturuyor. Ancak ekilebilecek topraklann yüzde 20'si işlenebiliyor. Tanmdaki en önemli ürün kahvedir. Kahve ihracatın yüzde 35-40'ını oluşturuyor. 15 milyon kişiden fazla nüfus kahve sektöründen geçimini sağlıyor. Hükümet ekonomide önceliği tarıma veriyor. Bunun sonunda, tanmda kullanılan traktörlere, biçerdöverlere, soğuk hava depolarına ve diğer ekipmana talep artıyor. Hükümet, su kaynaklanmn değerlendirilmesi için sulu hasat yöntemini önerirken tarımsal ekipmanlara yönelik ihtiyaç var. Bir diğer dikkat çeken özellik, Etiyopya'nın hayvan varlığı bakımından Afrika'da en üstte, dünyada ilk 10 içinde yer alması. 35 milyon büyükbaş, 43 milyon küçükbaş hayvan var. Geleneksel yöntemle besicilik yapılıyor. Besicilik konusunda da ilaçtan makinelere kadar her türlü alanda yatınm bekleniyor. Şehirlerde yaşayanların yüzde 40'ı işsiz durumdadır. Etiyopya'da işgücü bol ve ucuz, fakat kalifiye işgücü bulmak zor. Bu pazann dikkat çeken bazı diğer avantajlan ise şunlar: Yatınmcmm ithal ettiği makine ve ekipmanlar, inşaat malzemeleri gibi tüm sermaye mallarının, ithal edilen sermaye mallarının değerinin yüzde 15 ine kadar, yedek parçanın tamamı gümrük ve diğer vergilerden muaf. İhraç edilen tüm mallar satış ve tüketim vergilerinden istisna tutuluyor. Yeni bir imalat, tarıma dayalı sanayiler ve zirai üretim konularında faaliyet gösteren yatırımcılardan, yatırım yapılan bölgeye, ihracat miktarına ve yatınm konusuna bağlı olarak 2 yıldan 7 yıla kadar gelir vergisi alınmıyor. Ucuz arsa temini, Etiyopya'nın da dahil olduğu 20 üyeli Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazan (COMESA) üyesi ülkeler arasındaki ticarette yüzde 10 gümrük indirimi uygulanması, diğer Afrika ülkelerine karşın Etiyopya'da güvenlik ve istikrarın çok yüksek seviyede sağlanmış olması diğer önemli hususlardır. Politik ve ekonomik istikrar bakımından Etiyopya, Afrika ülkeleri arasında en iyi durumda olan bir ülke konumundadır. Türkiye'nin satabileceği kalemlerin başında gıda işleme tesis ve ekipmanları geliyor. Tanm makineleri, sulama tesisatlan, tekstil ve deri işleme makineleri, iş ve maden makineleri ile otomotiv ana ve yan sanayi diğer alanlar. Hükümetin teşvikleri daha çok kalkınma odaklı. Bu teşvikler arasında ortak yatırımlar için minimum sermaye girişinin azaltılması, sermaye malları için vergisiz ithalat izni, yurt dışında yaşayan Etiyopyalı yatırımcılara gayrimenkul kolaylıklan, "ileriye taşman zarar"ın uzatılması, sermaye kazançlarından alınan verginin yüzde 40'dan yüzde lo'a çekilmesi ve arazi kiralamasında öncelik sağlanması sayılabilir. Yabancı yatırıma açık bazı alanlar ise şunlar: