Doğal gaz piyasasında değişen dengeler: LNG nin altın çağı

Transkript

1 Doğal gaz piyasasında değişen dengeler: LNG nin altın çağı Sayfa 1 Doğal gaz piyasasında değişen dengeler: LNG nin altın çağı Yrd. Doç. Dr. Azime TELLİ Dünyanın enerji talebine yönelik projeksiyonların ortak noktası talep artışındaki istikrarlı ivmenin korunacak olmasıdır. Farklı kurumlar tarafından yapılan öngörülerde artan talebin hangi kaynaklarla karşılanacağına dair karşıt görüşler olmakla birlikte fosil yakıtların dünya birincil enerji tüketimi içindeki hâkim rolünü koruyacağı konusunda genel bir oydaşma söz konusudur. Artan nüfus ve kentleşme oranları ve sanayileşmenin lokomotifini çektiği bu talep artışının karşılanmasında petrol, doğal gaz ve kömürün ağırlıklı paylarını koruması beklenmektedir. Buna göre, 2035 yılında toplam birincil enerji talebinde fosil yakıtlar % 78 gibi bir oranla egemenliklerini korumaya devam edecektir. Petrol ve kömür talebinde gerileme beklenmesine rağmen 2035 ve 2040 yılına dair öngörülerde petrol talebinin ilk sıradaki konumu değişmeyeceği görülüyor. Bu tahminlerdeki en radikal değişim doğal gaz talebinin istikrarlı bir artışla ikinci sırada yer alan kömürün yerini alacak olmasıdır. tahminlerinin oldukça iyimser olduğu gelişmiş ülkelerin yavaşlayan, hatta hatta zaman zaman gerileyen doğal gaz talebiyle görülmüştür. Doğal gaz talebinde IEA nın öngördüğü patlamanın 2040 lı yıllarda bile gerçekleşmesi beklenmemekle birlikte doğal gaz piyasasının dönüşüm ve gelişim sürecinde ciddi gelişmeler söz konusudur. Ham petrol fiyatlarında 2014 yılı ikinci Dünya Enerji Ajansı nın (IEA) 21. Yüzyılın doğal gazın altın çağı olacağına dair 2000 li yılların başında yaptığı Kaynak: Necdet Pamir, Energy Security and Geopolitics: From Caspian to Mediterranean, The Third Eurasia Energy Summer School, 3-6 July 2017, Ankara. Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) Mecidiyeköy Yolu Caddesi, No:10, Şişli -İSTANBUL bilgesam@bilgesam.org Tel: Fax: BİLGESAM Tüm hakları saklıdır. İzinsiz yayımlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

2 Doğal gaz piyasasında değişen dengeler: LNG nin altın çağı Sayfa 2 yarısında başlayan radikal gerileme hâlihazırda fiyatı yaygın olarak petrole endeksli olan doğal gaz piyasasında beklenen tepkiyi yaratmamıştır. Düşen petrol fiyatlarının doğal gaz fiyat formüllerine yansıtılmasının zaman almasının yanı sıra ham petrol yatırımları değer kaybederken doğal gazın görece yüksek fiyatıyla karlı bir yatırım alanı olarak ortaya çıkması doğal gaz arama geliştirme yatırımlarına olan ilgiyi artırmıştır. Ancak doğal gaz piyasasının dinamikleri gereğince jeopolitik etkilere ciddi derecede açık olması doğal gaz sahalarının pazara açılması süresinin diğer fosil yakıtlara kıyasla oldukça uzun süreli olmasına neden olmaktadır. Doğal gazın ister boru hatları ister LNG tankerleri aracılığıyla pazara ulaşması hem teknik hem de jeopolitik engellerin aşılmasına bağlı olduğu için doğal gaz piyasası parçalı bir görünüm sergilemektedir. Doğal gaz arama geliştirme sürecinin başlatılması bu nedenle öncelikli olarak enerji talep güvenliğinin garanti altına alınmasına bağlıdır. Son olarak ülkemizin de bir parçası olduğu TA- NAP ve TAP tan oluşan Güney Gaz Koridoru sürecinde de Azerbaycan, talep güvencesi sağlayan devletler arası anlaşmalar sonrasında Şah Deniz-2 Sahası nın geliştirilmesi çalışmalarına başlamıştır. Yine gerçekleşip gerçekleşmeyeceği tartışmalı olan Türk Akım-2 Boru Hattı nın önündeki en önemli risk talep güvencesidir. Rusya nın, AB Komisyonu ndan talep güvencesi konusunda garanti almadan projeye hayata geçirmesi beklenmemektedir. Küresel piyasalarda bahar havasının esmesine neden olan Doğu Akdeniz gazı açısından da iyimser olmak için yeterli neden yoktur. Çünkü, Doğu Akdeniz gazının bölgesel ya da küresel bir ticari meta halin gelmesi kısa ve orta vadede söz konusu olmasının önünde ciddi engeller bulunmaktadır. Doğu Akdeniz gazını taşıyacak boru hattı inşası için teknik ve siyasi engellerin aşılması konusunda aralarında önemli anlaşmazlıklar bulunan bölge devletleri arasında uzlaşı sağlanması gerekmektedir. Öte yandan LNG ye yönelinmesi de piyasadaki LNG arz bolluğuna bağlı olarak birim fiyatların düşmekte olmasına bağlı olarak ekonomik görünmemektedir. Doğal gaz rezervlerinin iç tüketimi karşıladıktan sonra ihracata ayrılacak miktarlarının düşük olması LNG yatırımlarının karlılıklarını olumsuz etkilemektedir. Kuzey Irak gazının da pazara ulaşması jeopolitik sorunlara bağlı olup bu konuda da 2020 li yıllar öncesinde somut bir adım atılması imkansız görünmektedir. Türkiye nin yakın çevresindeki bu örnekler doğal gaz rezervlerinin geliştirilmesi sürecinin ne kadar güç olduğunun görülmesi açısından oldukça önemlidir. LNG yatırımları transfer güvenliği riski açısından boru hatlarının alternatifi olarak öne çıkmakla birlikte söz konusu yatırımların yapılması için rezerv kapasitesi Kaynak: Necdet Pamir, Energy Security and Geopolitics: From Caspian to Mediterranean, The Third Eurasia Energy Summer School, 3-6 July 2017, Ankara.

3 Doğal gaz piyasasında değişen dengeler: LNG nin altın çağı Sayfa 3 Katar krizi ve piyasalarda LNG bolluğu LNG cephesinde görünüm boru gazına oranla biraz daha esnek olmakla birlikte LNG arzı da talep cephesini yakından izlemektedir. LNG arzında son dönemde yaşanan patlama zaten talep artışı oldukça zayıf olan küresel piyasalarda jeopolitik ve jeoekonomik baskı yaratmaktadır. Dünya LNG ticaretinde ilk sırada yer alan Katar a yönelik diplomatik yaptırımlar sonrasında pek çok çevrelerce krizin arka planında enerji olduğu ileri sürülmüştür. ABD nin artan kaya gazı arzına pazar arayışlarının jeopolitik olarak bu krizi tetiklediği ileri sürülürken Katar a yönelik yaptırımların devam etmesi durumunda LNG ticaretinin bundan etkilenmesi kaçınılmaz olacaktır. Çünkü istikrarsız görünüm enerji arz güvenliği arayışındaki talep ülkelerini kaynak çeşitlendirmeye yönlendirecektir. Büyüyen doğal gaz talebine paralel olarak artan LNG talebi piyasa dengelerinin değişmesi anlamına da geliyor. LNG ye olan talebin artmasıyla birlikte doğal gaz piyasası daha rekabetçi bir görünüme kavuşmasının yanı sıra petrole endeksli fiyat formüllerinin yerini gazın gazla rekabeti almıştır. Üstelik, ABD de yaşanan kaya gazı devrimi ve Avusturalya nın devasa LNG yatırımları da göz önüne alındığında orta vadede doğal gaz ticaretinde hub fiyatlarının yaygın kabul görmesi söz konusu olacaktır. LNG arzındaki artışla birlikte küresel gaz piyasalarında esnek LNG teslim klozu kullanılarak enerji arz güvenliğini destekleyecek çözümler üretilebilmektedir. Uluslararası Gaz Birliği nin (IGU) tahminlerine göre 2040 yılında dünyanın en büyük LNG ihracatçısı Kuzey Amerika olacaktır. Söz konusu tahmini devam etmekte olan Katar kriziyle birlikte okuduğumuzda LNG ye akının jeopolitik krizleri tetiklemeye devam edeceği daha iyi görülecektir. LNG talebindeki artışın sürükleyicisi Asya-Pasifik ve Afrika olacak olup bu durum beraberinde yeni çatışmaları da getirecektir. Grafik: Küresel doğal gaz piyasasında LNG nin payı ( ) Kaynak: RGB%20IGU%20Booklet% pdf Doğal gaz sözleşmelerinde yapısal değişim Doğal gaz talebinde artışın sürükleyicisinin LNG olacağının belirtildiği IGU raporunda artan LNG ihracatının piyasalara etkisine dair bazı çarpıcı tahminler de bulunmaktadır. Buna göre; arasında yüzde 45 artacak olan LNG kapasitesinin yaratacağı arz fazlası spot Grafik: 2015 yılı ülke bazında doğal gaz ihracatı ve ithalatı (bcm) Kaynak: BP Energy Outllok 2016

4 Doğal gaz piyasasında değişen dengeler: LNG nin altın çağı Sayfa 4 gaz piyasasında fiyatlar üzerinde aşağı yönlü bir baskı oluşturacaktır yılında spot ve kısa vadeli işlemlerin toplam LNG ticaretindeki oranı yüzde 28 i aşarken ortalama sözleşme süresi de 8 yıl olmuştur. Re-export hakkının da geniş kabul gördüğü bu sözleşmeler 10 yıl öncesinin ortalama 19 yıl süreli ve zaman-yer klozlu sözleşmelerine göre oldukça esnektir. Asya ve diğer pazarlarda talep fazlasının oluşması piyasada LNG bolluğuna yol açmış durumdadır. LNG fazlalığı ve petrol fiyatlarının düşmesi nedeniyle Avrupa ve Asya-Pasifik piyasaları arasındaki fiyat makası giderek daralmaktadır. Globalleşen LNG piyasaları ve LNG kontratlarında hub endeksli fiyatlara yönelimin gelecekte küresel LNG piyasasında fiyat makasının kapanmasına yol açması beklenmektedir. Dünyanın en büyük doğal gaz ithalatçısı durumunda olan AB üyelerinin LNG yönelmesi ise küresel gaz piyasalarında sözleşme süresi, yapısı, esnekliği ve fiyatlandırma gibi önemli değişimleri beraberinde getirecektir. Rus gazına olan bağımlılığını azaltmak isteyen Avrupa piyasasının bu dönüşüme hazırlandığı yatırımların seyrinden görülmektedir. FSRU talebinde patlama LNG nin yükselişinde son beş yılda dikkat çeken bir diğer gelişme FSRU (yüzer depolama ve yeniden gazlaştırma terminali) gemilerine olan talebinin hızla artmasıdır. FSRU teknolojisinin ortaya çıkmasının arka planında kısa dönemli arz kesintileri bulunmaktadır. Bu teknoloji ilk olarak 2005 yılında ABD tarafından Meksika Körfezi nde kullanıldı ve aradan geçen kısa sürede gazlaştırma kapasitesinden yüzde 10 luk pay alacak konuma geldi yılı içinde devreye alınacak FSRU lar ile bu oranın yaklaşık yüzde 13 ü bulması bekleniyor. LNG nin yeni pazarlara girmesinin önündeki en temel engeller olan yüksek yatırım maliyetleri ve uzun projelendirme süreçleri FSRU lar ile çözülürken başta küçük pazarlar olmak üzere LNG ye yönelen yeni pazarlar için esnek ve görece daha düşük maliyetli olan bu teknoloji tercih nedeni olmaya devam edecektir. Dünya genelinde toplam 11 ülkede 23 adet FSRU bulunurken bu sayının hızla artması bekleniyor. Toplam LNG gemisi sayısı 2016 itibariyle 410 olduğu göz önüne alındığında FSRU ların LNG pazarının niş unsuru olduğu daha iyi görülecektir. Bu- Grafik: LNG fiyatlarının seyri (Ocak Nisan 2016/ USD/MMBtu) Kaynak: RGB%20IGU%20Booklet% pdf

5 Doğal gaz piyasasında değişen dengeler: LNG nin altın çağı Sayfa 5 nunla birlikte teklif aşamasında olan yaklaşık 40 FSRU projesi olup 2025 yılına kadar sayılarının yaklaşık 50 yi bulması beklenmektedir. Grafik: Küresel FSRU talebi ( ) Kaynak: ABD Enerji Enformasyon İdaresi (EIA) Dünyanın ekonomik kapasitesinin gelecek 20 yılda ortalama % 3.4 lük büyüme oranıyla yaklaşık iki katına çıkması beklenmektedir. Ekonomik büyüme, artan nüfus ve şehirleşme oranlarına bağlı olarak enerji talebi de artmaya devam edecektir. Dünya birincil enerji tüketiminde fosil yakıtların hakim konumu 2040 lı yıllarda da devam edecektir. Petrol ve kömüre kıyasla talebinde daha istikrarlı bir büyüme çizgisi bekleniyor olması doğal gaz yatırımlarına ilgiyi arttırmıştır. Doğal gaz talebinin 2030 a kadar yaklaşık % 2 oranında artması beklenirken LNG talebinde ortalama % 5 lik artış öngörülmektedir. Doğal gaz talebindeki artış ivmesinde IEA nın 2009 yılında yaptığı tahminlerin aksine Avrupa yerine Asya-Pasifik ülkeleri başat olmuştur. Avrupa gaz talebindeki yavaşlamaya karşın Asya-Pasifik ve Afrika pazarında gaz talebini istikrarlı bir şekilde artmaktadır. Doğal gazın altın çağına girileceği tahminlerinin etkisiyle gaz piyasasında oluşan bolluk ise gaz piyasasında rekabeti şiddetlendirmiştir. Doğal gaz talebinin petrol ve kömürden daha hızlı artışında kaya gazı devrimi büyük etkiye sahiptir. LNG ihraç eden ülkeler arasına 2015 yılında Avusturya, Yemen ve Papua Yeni Gine katılırken 2016 yılında LNG arzında 1/3 oranında artış söz konusu olmuştur. ABD, 2016 da yeni oyun kurucu olarak LNG ihraç eden ülkeler arasına katılmıştır. Kaya gazı devrimini tamamlayan ABD nin 2040 yılında enerji üretiminin % 40 ını doğal gazın oluşturacağı tahmin edilmektedir. Yine EIA tahminlerine göre 1953 yılından bu yana enerji ithalatçısı olan ABD, 2026 yılından itibaren net enerji ihracatçısı olacaktır. Dünya LNG arzında 2016 yılında yaşanan bollukta en büyük pay bir diğer kaya gazı ihracatçısı olan Avusturalya ya aittir. Avusturalya nın LNG arzındaki artış 2017 yılında da devam etmekte olup Avusturalya nın enerji diplomasisinde LNG ticaretinde Katar a rakip olma vizyonu bulunmaktadır. Tablo: LNG ihraç eden ülkeler sıralaması (2016) Kaynak: Doğal gaz piyasasında değişim hem arz hem de talep cephesinde dengeleri değiştirmiştir. Boru hatlarının hakim olduğu piyasada LNG nin yükselişi arz ve talep cephesinde yeni oyuncuların piyasaya girmesine olanak sağlamıştır. Kaynak çeşitlendirme arayışında olan arz ve talep ülkelerinin LNG ye yönelmesi bölgesel görünümlü doğal gaz piyasasının küreselleşme sürecini

6 Doğal gaz piyasasında değişen dengeler: LNG nin altın çağı Sayfa 6 hızlandırmıştır. LNG nin sağladığı esneklik en büyük boru gazı ithalatçısı Rusya nın bile LNG yatırımlarına yönelmesine neden olmuştur. Küresel doğal gaz piyasasında boru hatlarının payı halihazırda 2/3 olmakla birlikte LNG arz ve talebinde yaşanan patlama boru hattı ticareti üzerinde büyük bir baskı oluşturmuş durumdadır. Jeopolitik krizleri tetikleyen bu durum gazın gazla rekabeti dönemine geçisin sancıları olarak nitelendirilebilir. Doğal gaz piyasasının jeopolitik krizler karşısındaki hassasiyetini ciddi derecede azaltacak olan bu durum Türkiye gibi talep ülkelerinin elini arz ülkelerine karşı güçlendirecektir. BİLGESAM Hakkında BİLGESAM, Türkiye nin önde gelen düşünce kuruluşlarından biri olarak 2008 yılında kurulmuştur. Kar amacı gütmeyen bağımsız bir sivil toplum kuruluşu olarak BİLGESAM; Türkiye deki saygın akademisyenler, emekli generaller ve diplomatların katkıları ile çalışmalarını yürütmektedir. Ulusal ve uluslararası gündemi yakından takip eden BİLGESAM, araştırmalarını Türkiye nin milli problemleri, dış politika ve güvenlik stratejileri, komşu ülkelerle ilişkiler ve gelişmeler üzerine yoğunlaştırmaktadır. BİLGESAM, Türkiye de kamuoyuna ve karar alıcılara yerel, bölgesel ve küresel düzeydeki gelişmelere ilişkin siyasal seçenek ve tavsiyeler sunmaktadır. Yazar Hakkında Mersin Üniversitesi İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü, azimetelli@gmail.com