Nilgün Ş. AÇIKALIN Daire Başkanı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı

Transkript

1 Nilgün Ş. AÇIKALIN Daire Başkanı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Türkiye 10. Enerji Kongresi ve Uluslararası 5. Enerji Fuarı Türkiye nin Enerji Koridoru ve Terminali Olmasına İlişkin Değerlendirmeler (28 Kasım 2006, Harbiye Askeri Müze ve Kültür Merkezi, İstanbul) Öncelikle, Dünya Enerji Komitesi Türk Milli Komitesi tarafından düzenlenen Türkiye 10. Enerji Kongresi ve Uluslararası 5. Enerji Fuarı nda sizlerle birlikte olmaktan ve bu konuşmayı yapmaktan duyduğum memnuniyeti vurgulayarak, artık geleneksel bir hale gelen böylesi önemli bir kongre ve fuarın gerçekleştirilmesinde katkısı olan herkesi kutluyorum. Günümüzde enerji konularının toplumların sosyal yaşam standartları ve ülkelerin kalkınma seviyeleriyle direkt olarak ilgili olduğu hususunda bir görüş birliği bulunmaktadır. İstikrar, güvenlik ve sürdürülebilirlik küresel olarak ülkelerin enerji politikalarının merkezinde yer almaktadır. Hiç şüphesiz ki enerji olmadan ekonomi ne işlevsel olabilir ne de büyüyebilir. Çeşitli organizasyonlarca yapılan çalışmalar, dünya enerji ihtiyacının 2030 yılında % 60 civarında artacağını, bugün için 85 milyon varil/gün olan dünya ham petrol tüketiminin 2020 yılında 120 milyon varil/gün e çıkacağını ve artan Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım

2 enerji ihtiyacının karşılanması için fosil yakıtların arama ve üretimindeki altyapı yatırımlarına toplam 6,4 trilyon $ dan fazla yatırım yapılması gerektiğini, bir başka deyişle 2030 yılına kadar yaklaşık olarak 16 trilyon $ lık bir küresel enerji yatırımına ihtiyaç bulunduğunu göstermektedir. Özellikle, 2030 yılına kadar doğal gaz üretim çalışmaları için yaklaşık 3 trilyon $ a ihtiyaç bulunmaktadır. Yakın geçmişe kadar Avrupa ülkelerinin talebini karşılayan Kuzey Denizi ndeki rezervlerin kademeli olarak tükenmesi ve bununla birlikte OECD üyesi olmayan ülkelerin hızla artan talepleri karşısında, önümüzdeki yıllarda dünya enerji arzının coğrafi kaynaklarında önemli değişiklikler olması beklenmektedir. Bu durumda da enerji talebindeki artışın neredeyse tamamının kaçınılmaz olarak OECD üyesi olamayan ülkelerden karşılanması gerekecektir. Sonuç olarak, yakın gelecekteki enerji üretimi, endüstrileşmiş dünya pazarlarına uzun ve farklı yollarla ulaşmak zorunda kalacağı için enerji taşımacılığı ve ticaretinde büyük bir genişleme ve artış olacaktır. Bu bağlamda dünya enerji tüketiminin başta petrol ve gaz olmak üzere fosil yakıtlara artan orandaki bağımlığı ve bu kaynakların çoğunlukla Orta Doğu ve Hazar bölgesinde bulunması nedeniyle, bu bölgelerden ihracatın farklı güzergahlardan yapılması ve bu kapsamda arz güvenliği konusu küresel anlamda çok önemli hale gelmiştir. Diğer taraftan enerji yatırımlarının finansmanında karşılaşılan güçlükler ve belirsizlikler, dünyadaki ekonomik ve siyasi istikrarsızlıklar ile çevresel etkilerin en aza indirilmesi için üstlenilen sorumluluklar enerji arz güvenliğinin gündemde tutulmasını zorunlu kılmaktadır. Artan enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında, gelişmenin sürdürülebilir olması ve yaygınlaşmasını temin etmek üzere kaynak çeşitliliği, enerji tasarrufu, enerji verimliliği ve fosil yakıtların dışında alternatif daha çevreci enerji kaynakları Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım

3 konularında daha fazla çalışma yapılması ve yeni projelerin desteklenmesi gerekmektedir. Dünyanın en büyük enerji ithalatçısı ve ikinci büyük tüketicisi konumundaki Avrupa da enerji ihtiyacı için her yıl yaklaşık olarak 300 milyar $ harcanmaktadır. Yapılan çalışmalarda, Avrupa enerji ihtiyacının 2030 yılına kadar, dünya enerji ihtiyacı artışından daha büyük bir artış göstereceği göze çarpmaktadır dan bu yana enerji tüketimi düzenli olarak yılda ortalama % 1 oranında büyüyen Avrupa Birliği nin ithalata bağımlılığı 2000 li yılların ilk çeyreğinde daha da artacaktır. Bu konuda bizzat AB tarafından yapılan çalışmalara göre, önümüzdeki 20 yılda Avrupa toplam enerji talebinin yaklaşık % 45 oranında artacağı ve 2010 yılı itibarıyla doğal gazın birincil enerji tüketimindeki payının da % 27 seviyesine yükseleceği tahmin edilmektedir. Yine bazı saygın uluslararası organizasyonlarca yapılan analizlere göre, AB ülkelerinin günümüzde % 42 olan ithalat bağımlılığı, 2020 yılında % 70 lere kadar çıkacak, bu ise yeni arz kaynaklarına acil ihtiyaç konusunu gündeme getirecektir. Avrupa Birliği hali hazırda dünyanın en büyük doğal gaz ithalatçı pazarıdır ve aynı zamanda dünya nın en hızlı büyüyen enerji pazarlarından bir tanesidir. Her ne kadar çeşitli ithal kaynaklarına sahip olsa da (Rusya ve Cezayir gibi), doğal olarak kaynak çeşitlendirmesi için çalışmalar yapmaktadır. Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasında içinde bulunduğumuz yılın başında yaşanan doğal gaz anlaşmazlığı göstermiştir ki, önümüzde ki on yıla Avrupa nın Rus gazına olan bağımlılığının devam edeceği fakat Rusya nın da ihraç gelirlerinden dolayı Avrupa ya bağımlı olacağı hassas bir denge damgasını vuracaktır. Ukrayna olayından alınması gereken ders, Avrupa nın enerji ilişkilerinde daha büyük çeşitlilik oluşturmaya başlaması gerekliliğidir. Bu bağlamda, güvenli taşıma Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım

4 sistemleri inşa edildiğinde Avrupa nın düzenli bir şekilde artan doğal gaz talebini karşılamada Hazar gazı çok güçlü bir potansiyele sahiptir. Zira, Avrupa Birliği artan enerji ihtiyacını karşılayabilmek ve Rusya ya olan bağımlılığını azaltmak amacıyla Avrupa Komisyonu ve ilgili enstrümanları vasıtasıyla enerji kaynak ve güzergah çeşitlendirme politikasına aralıksız ve artan bir şekilde devam etmektedir. Bu amaçla yakın zaman içerisinde çeşitli İnisiyatifler uygulamaya koyarak ve genel prensip olarak Avrupa Birliği mevzuatı ve politikaları ile mümkün olabildiğince uyumlu olarak, bölgesel enerji pazarlarının kurulması ve böylelikle Birliğin enerji arz güvenliğinin güçlendirilmesi yönünde çalışmaktadır. Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu, Bakü İnisiyatifi ve Euro-Med gibi girişimler bu politikaların örnekleridir. Ülkemiz de bu girişim ve çalışmalar içerisinde aktif olarak yer almaktadır. Avrupa Birliği tarafından benzer çalışmaların farklı aşamalar ve mekanizmalar dahilinde kendi enerji arzında önemli rol oynayan Rusya Federasyonu ve Ukrayna gibi ülkelerle de devam ettirdiği bilinmektedir. Dünyanın artan enerji ihtiyacı ile birlikte, Türkiye nin enerji ihtiyacı da ekonomik gelişmenin ve refah düzeyinin artışıyla paralel olarak her yıl % 6 civarında büyümektedir. Bu aşamada Türkiye nin toplam enerji talebinin yaklaşık % 30 u öz kaynaklarla karşılanırken, geriye kalanı çeşitlendirilmiş ithalat portföyünden sağlanmaktadır. Jeopolitik açıdan çok önemli bir bölgede bulunan Türkiye, dünya ispatlanmış petrol rezervlerinin % 73 üne ve gaz rezervlerinin % 72 sine sahip bölgelerle komşudur. Buradan hareketle, Hazar Bölgesi, Orta Asya ve Orta Doğu gibi enerji zengini ülkelerle, çoğunluğu Avrupa da bulunan tüketici pazarlar arasında doğal bir köprü olmanın yanı sıra bir enerji merkezi olma yolunda çok önemli projeler geliştirmektedir. Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım

5 Türkiye nin bu benzersiz jeo-stratejik pozisyonu Hazar Bölgesi, Orta Doğu ve Orta Asya enerji kaynaklarının, Avrupa ve ötesinde dünya pazarlarına güvenli, ekonomik ve çevreyle uyumlu yollardan taşınmasına imkan sağlamakta böylece Doğu-Batı Enerji Koridorunun oluşmasına önderlik etmektedir. Bu bakımdan, enerji politikalarımızın ana hedefi; gerekli enerjinin zamanında, güvenilir bir şekilde, uygun fiyatla, çevreyle uyumlu olarak ve yüksek kalitede sağlanması temeline oturtulmuş bulunmaktadır. Bu kapsamda, mümkün olduğunca fazla yerli enerji kaynaklarının kullanımı ve ithal kaynakların çeşitlendirilmesi, enerji politikalarımızın temel taşlarını oluşturmaktadır. Ayrıca, liberal ve rekabetçi enerji piyasasının oluşturulması, enerji iletim ve dağıtım şebekelerinin genişletilmesi, Ulusal ve Uluslararası arama ve üretim faaliyetlerine katılımın desteklenmesi, enerji arz güvenliğinin sağlanabilmesine yönelik ülke ve kaynak çeşitlendirilmesi, Hazar Bölgesi, Orta Doğu ve Kafkaslar ile Avrupa ve Dünya pazarları arasında güvenilir ve istikrarlı enerji projelerin geliştirilmesi ise enerji stratejilerimiz arasında önemli basamaklardandır. Doğu-Batı Enerji Koridoru kavramı çerçevesinde Türkiye, Avrupa ve dünya pazarlarının enerji güvenliğine hizmet edecek iki büyük proje üstlenmiş bulunmaktadır. Akdeniz deki Türk petrol terminali Ceyhan a başta Azeri petrolü ve ayrıca Kazak petrolü olmak üzere yılda 50 milyon ton petrol taşıyacak olan Bakü-Tiflis-Ceyhan Ana İhraç Petrol Boru Hattı Projesi sözü edilen koridorun en önemli parçasıdır. Ceyhan dan ilk petrol yüklemesi 4 Haziran 2006 tarihinde gerçekleşmiştir. Daha iki yıl öncesine kadar hala hayal olarak nitelendirilen Projenin hayata geçirilmesi bizlere büyük gurur ve gelecek projeler için güven Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım

6 vermektedir. Bu çok önemli proje karşılayacaktır. e dünya petrol talep artışının %25 ni Azerbaycan ın Hazar Denizinde yer alan Şahdeniz sahasından üretilecek gazı Türkiye ye getirmesi öngörülen ve 2007 yılının ilk çeyreğinde tamamlanacak olan Bakü-Tiflis-Erzurum (Güney Kafkasya Boru Hattı) Projesi ise söz konusu koridorda yer alan diğer projedir. BTE projesi sadece Türkiye nin yurtiçi gaz talebinin karşılanması açısından değil, ayrıca Avrupa Birliği nin hızla artan gaz ihtiyacının bir kısmının karşılanması ve böylece arz güvenliğini arttırması açısından da önemlidir. BTE Projesi, yılda 7-8 milyar m 3 lük başlangıç kapasitesine ve 20 milyar m 3 lük nihai kapasiteye sahiptir. Kazak petrollerinin BTC Projesine bağlanarak Dünya pazarlarına ulaşmasını sağlayacak Hükümetlerarası Anlaşmanın imzalanmasını da memnuniyetle karşıladığımızı vurgulamak isterim. Şu aşamada BTC Projesinin altyapısı, kazak petrollerinin dünya pazarlarına ulaştırılması için hazır konumdadır. Diğer taraftan, Doğu-Batı Enerji Koridorunun tam anlamıyla tamamlanması doğrultusunda Türkmen gazının da BTE projesine bağlanması ile Türkmen gazının da Avrupa ve Dünya pazarlarına ulaştırılması sağlanacak ve özellikle üretici konumundaki diğer Hazar ülkelerinin, Kazakistan ve Özbekistan gibi, enerji kaynaklarının dış pazarlara ulaşımının önü çok daha fazla açılmış olacaktır. Türkiye bir yandan kendi iç doğal gaz talebini karşılamak için projeler geliştirirken, bir yandan da Türkiye üzerinden Avrupa ya bir çok güzergah açarak Avrupa Birliği nin artan talebini karşılayabilmek için çalışmalarına devam etmektedir. Bu güzergahlardan ilki, devamında İtalya ya uzatılacak olan Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Boru Hattı Projesidir. Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Enterkoneksiyonu Projesinin, belirli bir miktar başlangıç miktarı ile Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım

7 2006 yılında tamamlanması planlanmaktadır. Diğer hat, Nabucco olarak da adlandırılan Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doğal Gaz Boru Hattı Projesidir. Birbirleriyle rekabet içinde değil tamamlayıcı nitelikte olan bu iki proje için dikkatinize sunmak istediğim bir diğer önemli husus ise, Avrupa Birliği nin başlangıcından itibaren Projelerimize destek vermiş olmasıdır. Avrupalı meslektaşlarımızla yapılan toplantılar ve ortak çalışmalar neticesinde, Avrupa Birliği nin enerji projelerimize çok büyük önem verdiği hususu net bir biçimde ortaya çıkmıştır. Bugün, Türkiye, doğal gaz piyasasındaki serbestleşme sürecinin yarattığı yeni ortam ve Avrupa nın doğal gaz kaynaklarını çeşitlendirme stratejisini birlikte dikkate alarak, ilgili Avrupa programlarına paralel şekilde projelerini geliştirmeye ve hayata geçirmeye çalışmaktadır. Bu noktada, AB Komisyonu nun verdiği desteğin, bilhassa TEN Programı aracılığıyla Proje Fizibilite ve Mühendislik çalışmalarına % 50 oranında hibe krediler ile devam ettiğini bilmenizi isterim. Bu günlerde, Arap Gaz Boru Hattının son varış yeri Avrupa olmak üzere Türkiye ye uzatılması için gerekli şartlar ve koşullar üzerinde görüşmelerimizi sürdürüyoruz. Biz bu proje ile Türkiye nin, ortaklarıyla beraber arz güvenliğinin arttırılmasına yönelik daha büyük bir şansa sahip olacağına inanıyoruz. Söz konusu Projede Hükümetlerarası görüşmeler ile birlikte ilgili ulusal gaz şirketleri arasındaki teknik çalışmalar devam etmektedir. Irak gazı ise uzun zamandır gündemimizde olup, gerek Türkiye gerekse de Avrupa Birliği için büyük bir potansiyele sahiptir. Söz konusu projenin hayata geçirilmesi anılan Ülkedeki genel durumun iyileşmesine bağlı bulunmaktadır. Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım

8 Genişleyen Avrupa Birliği, önümüzdeki yirmi yıl içerisinde kontratlara bağlanmamış yaklaşık 300 milyar m 3 ilave gaza ihtiyaç duyacaktır. Uzun vadede 100 milyar m 3 doğal gazın Türkiye üzerinden arz edilmesi değerlendirilmekte olup, kısa ve orta vade de 40 milyar m 3 doğal gazın Türkiye üzerinden Avrupa ya taşınması için boru hattı projeleri çalışmalarına devam edilmektedir. Ülkemizin enerji politikalarını belirleyen temel prensipler çerçevesinde Hazar, Orta Doğu ve Orta Asya enerji kaynaklarının Avrupa ve Dünya pazarlarına taşınmasında özellikle Türk Boğazlarının bir boru hattı gibi kullanılmaması gerektiğinin altını bir kez daha çizmek istiyorum. Bildiğiniz gibi her sene Türk Boğazlarından taşınan petrol miktarı ivmeli bir şekilde artmaktadır. Bu artış Türk Boğazları ve özellikle Dünya da eşine az rastlanır bir tarih ve kültür şehri olan İstanbul üzerine büyük çevresel ve sosyal riskler getirmektedir. Bu açıdan, biz Türk Boğazlarına ilave yük getirmeyecek by-pass projelerinden Samsun-Ceyhan hattını maliyet, çevre ve stratejik unsurlar göz önüne alındığında en uygun ve en avantajlı hat olarak düşünmekteyiz ve tamamen desteklemekteyiz. Anılan hat gerçekleştiğinde Doğu-Batı Enerji Koridorunun yanı sıra Kuzey-Güney Enerji Koridorunun gerçekleştirilmesi yönündeki çalışmalarımız büyük bir ivme kazanmış olacaktır. Ayrıca, Ceyhan da halihazırda mevcut olan tesisler her türlü petrol taşımacılığına elverişlidir, yapılması düşünülen LNG Terminali ve rafineri ile Avrupa ve Dünya pazarlarına işlenmiş petrol ürünleri ihracı imkanı da doğacağından Ceyhan önümüzdeki yıllarda dünyanın en önemli petrol merkezlerinden biri olmaya çok yakındır. Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım

9 Sonuç olarak, Türkiye, güçlü bir komşu ve önde gelen oyunculardan bir tanesi olarak, bölgenin gelişimi açısından süregelen çabalara katılarak ve destekleyerek, önemli bir rol üstlenmiştir. Türkiye, Hazar Bölgesi, Orta Doğu ve Orta Asya enerji kaynaklarının zamanında, güvenilir bir şekilde, uygun fiyatla, çevreyle uyumlu olarak ve yüksek kalitede Avrupa ve Dünya pazarlarına taşınması doğrultusunda çalışmalarına hızla devam edecek olup, yeni projelerin ortaya konulması, ikili işbirliklerinin geliştirilmesi ve bu sayede bölgesel refahın arttırılmasına ve barışın sürdürülmesine yönelik tüm çabasını ortaya koymaya devam edecektir. Teşekkür ederim. Transit Petrol Boru Hatları Dairesi Başkanlığı Kasım