Doç. Dr. Murat Ali DULUPÇU. Dr. Hidayet KESKİN. Arş. Gör. Onur DEMİREL. Arş. Gör. Onur SUNGUR. Arş. Gör. Aykut SEZGİN NOT

Transkript

1 B İ L G İ D İ N A M İ L E R İ : M E K A N S A L İ N O V A S Y O N M O D E L L E R İ N İ A Ş M A K Doç. Dr. Murat Ali DULUPÇU Dr. Hidayet KESKİN Arş. Gör. Onur DEMİREL Arş. Gör. Onur SUNGUR Arş. Gör. Aykut SEZGİN NOT Bu konferansın bildiri kitabı basılmadığı için sayfa numarası bulunmamaktadır. Ancak yine de kaynak gösterimi için aşağıdaki künyeyi kullanabilirsiniz. KAYNAK GÖSTERİMİ İÇİN TAM KÜNYE [kopyala-yapıştır yaparak kaynakçanıza ekleyebilirsiniz] DULUPÇU, M.A., KESKİN, H., DEMİREL, O., SUNGUR, O. ve A. SEZGİN (2010), "Bilgi Dinamikleri: Mekansal İnovasyon Modellerini Aşmak", Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Merkezi (KBAM), I. Arama Konferansı, Eylül, Ankara. Tüm yayınlarım için adresini ziyaret edebilirsiniz

2 BİLGİ DİNAMİLERİ: MEKANSAL İNOVASYON MODELLERİNİ AŞMAK Doç. Dr. Murat Ali DULUPÇU Dr. Hidayet KESKİN Arş. Gör. Onur DEMİREL Arş. Gör. Onur SUNGUR Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Isparta mdulupcu@yahoo.com Bu çalışma 6. Çerçeve Programı EURODITE projesi (Sözleşme no ) kapsamında kaleme alınmıştır. 1. GİRİŞ Ulusal ve bölgesel kalkınma ile inovasyon ilişkisinin, farklı disiplinlerden beslenerek araştırılması 1980 lerden sonra hız kazanmış, bu süreçte bilginin rolü inovasyon içerisinde değerlendirilerek bilgi ayrı bir inceleme nesnesi olarak nispeten geri planda kalmıştır. Makro temelli ulusal ve sektörel inovasyon yaklaşımı ile başlayan ve daha çok göstergelere (niceliksel) dayandırılan sözü edilen ilişkinin teorik temelleri (Lundvall, 1992; Nelson, 1993, Malerba, 2002), zamanla bölgesel düzeye ve niteliksel kavramlara (Storper, 1993; Cooke 1992, 1998) doğru kaymıştır. Genelde bu yaklaşımlar sistem geleneğinden hareket ederek, sistem içerisinde bilginin üretimi ve kullanımı ile inovatif süreçlerin nasıl oluştuğunu incelemektedir. Öğrenme ve inovasyon artık teknolojiyi geliştirme sorunu değildir. Sorun ulaşımı (ve de hareketliliği) geliştirilen bilgi kaynaklarına ulaşabilmektir. (Open innovation) Öğrenen bölge ve bölgesel yenilik sisteminden yeni bir oluşum ortaya çıkmaktadır. Bilgi dinamikleri firma düzeyinde de ortaya çıkmakta ve bilgi değer zincirleri yeniden şekillendirilebilir hale gelmektedir. Bilgiye ulaşma iyileştikçe kıtlık artık problem olmaktan çıkmaktadır. İş dünyasının iş yapma modelleri bilgiyi hareketlendirip başka yerlerde iş yapmalarını sağlayabilmektedir. Yani iş modelleri başka yerde gösterilen performansın mekâna aktarılmasında çok önemli rol oynamaktadır. AB de bilgi yoğun enstrümanlar oluşturulmakta ve artık uzmanlaşmış danışmanlık firmaları (örneğin KIBS) kurulmaya başlanmıştır. Mekansal inovasyona dayalı teoriler aslında aşırı sanayi temelli ekonomi ve toplum algısının bir sonucudur denilebilir. Günümüzde ise artan mobiliteye eşlik eden sanayi dışı (diğer bir deyişle teknik olmayan) inovasyon bilginin olduğu yerden çıkarılıp farklı mekanlarda kullanılmasına veya yeniden üretilmesine yol açmaktadır. Örneğin Erasmus değişim programları öncesinde nasıl hareketlilik sağlanır ana sorun iken şimdi öğrencilerin nereye gideceği daha baskın sorun haline gelmiştir. Bu yeni durumda bilginin mekanla yeni etkileşimi ortaya çıkmakta; bilginin mekan tarafından nasıl asimile edileceği, emileceği, kullanılacağı ve yeniden üretileceği inovasyon potansiyeli üzerinde belirleyici olmaktadır. Bilgi ekonomisinin hem teorik alanda hem de politika yapıcılarının ajandasında daha güçlü yer edinmesi inovasyonun gözden geçirilmesini gerektirmiştir. Özellikle teknik olmayan inovasyonun (örneğin kültürel ve sosyal) hizmet sektöründe önemli yer edinmesi inovasyon yaklaşımlarının, teknolojik inovasyonun ötesinde bilgi dinamiklerini içerecek şekilde geliştirilmesi gereksinimini daha da güçlendirmiştir (Crevoisier ve Jeannerat 2009: 1224). Bilgi temelli ekonomide inovasyon ve bilgi süreçlerinin farklarını ortaya koymak ve de teknik olmayan inovasyonda bilginin rolünü netleştirmek için ampirik bulgulara gereksinim bulunmaktadır. Hizmet sektörlerinin büyümesi, müşterilerin süreçler üzerinde etkinliğinin artması, bilginin büyümesi ve farklı tür ve süreçleri bünyesinde barındırmasının yanı sıra bilginin türetilmesi, kullanılması ile paylaşılmasındaki gelişmeler ampirik bulguların yeni bir tür yaklaşımı, bilgi dinamikleri yaklaşımını, destekler nitelikte olduğunu göstermektedir. Arş. Gör. Aykut SEZGİN 1

3 2. MEKANSAL İNOVASYONDAN BİLGİ DİNAMİKLERİNE: ÇOK YERELLİ ÇOK ÖL- ÇEKLİ BÖLGESEL KALKINMA Bilindiği üzere bölge çalışmaları ve ekonomik coğrafyada inovasyon ve coğrafi yakınlık arasındaki ilişki, bölgesel kalkınmanın kaynaklarını belirlemede ana unsurlardan biri olagelmiştir. Zihinselden coğrafi yakınlığa uzanan farklı yakınlık biçimleri tartışmaya açılmıştır. Bu kategorik araştırma sahası, bilginin yayılmasını ve firma içindeki inovasyonu çevresindeki aktörlerle işbirliği yapılmasının bir sonucu olarak görmekteydi. Özellikle kodlanmış bilgi dışındaki bilgi, aktarılmak için yüz yüze etkileşimi gerektirmekte, dolayısıyla inovasyon sürecinde coğrafi yakınlığa dayanmaktadır. Bu nedenledir ki mezo ölçekte Silikon Vadisi ve Üçüncü İtalya gibi bilinen başarı örnekleri literatüründe genişçe bir yer edinebilmiştir. İnovasyonun ortaya çıkışı coğrafi yakınlık çerçevesinde ideal ölçek olan bölge düzeyinde ele alınmış ve bu ölçekte farklı türden aktörlerin bilgiyi uyguladığı, paylaştığı ele alınmıştır. Bu analiz biçimi Moulaert and Sekia nın (2003) TIM (mekansal inovasyon modelleri) başlığında topladığı modelleri kapsamaktadır. Bölgesel inovasyon sistemleri (Cooke 1992, 1998), kümelenmeler (Porter 1990) ve yenilikçi çevre (Aydalot ve Keeble 1988; Camagni 1991) TIM içerisinde yer alarak örtük bilgi teorisini farklı perspektiflerde bölgesel kalkınma ile ilişkilendirmişlerdir. TIM endüstriyel ve sosyal organizasyonu, sosyal etkileşimi ve networkleri içermektedir. Özetle inovasyon farklı aktörlerin etkileşimini içeren mekansal olarak sınırlı bilgi yoğun öğrenme süreci olarak tanımlanmaktadır. Bilgi ekonomisi, ağyapı (network) paradigması veya post-fordizm gibi yaklaşımlar üzerine inşa edilen kapitalizmin revizyonu, tüm eleştirilere rağmen bölgesel kalkınma anlayışını derinden etkilemeye devam etmektedir. O halde soru bölgesel kalkınmada neyin değiştiğidir. Bu soruya verilecek neo-liberal çerçevedeki karşılık kalkınma odağından rekabet odağına geçiş ile ifade edilebilir. Rekabet edebilirlik veya rekabet gücü kavramsal netliğe sahip olmadığı için her araştırmacının veya politikacının farklı yorumu ile bölgesel kalkınma alanında farklı yaklaşımların filizlenmesine neden olmaktadır. En basit ayrımı ile fiyat ve fiyat dışı rekabet gücü belirleyicileri bölgesel kalkınma literatüründe birçok birbirinden ayrı okulların doğmasına yol açmıştır. Buna rağmen güncel rekabet gücü ile ilişkili bölgesel kalkınma literatürünün yoğun olarak bir alandan beslendiği gözlenmektedir: İnovasyon. Fakat inovasyon bir çıktı olarak yani nedenleri ve sürecine bakılmaksızın rekabet üzerinde etkili olarak piyasacı teorilere yol verse de, girdi ve süreç kimliği ile piyasa ötesi ilişkileri bünyesinde barındırmaktadır. Bu bakış açısı ile düşünüldüğünde inovasyon kapitalizmi aşan bir karakteristik sergilememesine rağmen, en azından kapitalizmin sorgulanmasında bize yeni açılımlar sağlayabilmektedir. İnovasyonu bölge ve mekânla ilişkilendiren öncü çalışma 1986 yılında GREMI okulundan Aydalot tarafından gerçekleştirilmiştir (Aydalot, 1986). GREMI (Groupe De Recherche Europeen Sur Les Milieux Innovateur) yenilikçi çevre teorisi ile firmayı çevresinden tecrit edilmiş bir birim olarak değil, yenilik potansiyeline sahip bir ortamın parçası olarak görmektedir. Fransa ve Fransızca konuşulan komşu ülke ve bölgelerde GREMI nin inovasyon ve mekân ilişkisini sorgulaması dikkat çekicidir. İtalya ile birlikte Fransa nın teorik gelişmelere ev

4 sahipliği yapması, ortodoks ekonomik değer ve kaynaklar dışında ilişkisel değerlerin öneminin bu ülkelerde diğer bölgelere göre daha çabuk keşfedilmesine dayandırılabilir. GREMI çerçevesindeki çalışmalar firma ve çevresini ayrı ayrı incelediği gibi ikisi arasındaki bütünleşik ilişki biçimlerine de vurgu yapmaktadır. Bu duruma paralel üç mekân doğmaktadır: Üretim, pazar ve destek mekânı. Açıktır ki destek mekânı yenilikçi çevre teorisini klasik arz-talep zincirinin dışına taşımaktadır. Hem tedarik zincirindeki birimler hem üretimin organizasyonundaki kaynaklar hem de mekândaki aktörler arasındaki stratejik ilişkiler destek mekânının üç ana ilişki biçimi oluşturmaktadır (Camagni, 1995; Maillat vd., 1994). Bu yaklaşımda mekândaki destekleyici ilişki biçimleri inovasyonu doğuran ana unsurdur ve dolayısıyla bu yapı bölgesel kalkınmanın ana rotasını oluşturmaktadır. Nitekim 1990 larda palazlanmaya başlayan Romer ile Lucas ın öncülüğünü yaptığı endojen büyüme teorilerini bölgeye uygulayan Barro ve Sala-i Martin ve takipçileri yerel iş ortamını ve kültürünü, beşeri sermayeyi, eğitim sistemini ve benzeri mekânla ilişkili varlıkları bölgesel kalkınmanın içerisine yerleştirmişlerdir. Nihayetinde yenilikçi çevre teorisinin, günümüzün öğrenen bölge yaklaşımının temellerini attığını söylemek abartılı olmayacaktır. Yenilikçi çevrenin, GREMI araştırma grubu tarafından akademik bir ağyapı içinde sunulması hem kabul görmesine hem de yaygınlaşmasına katkı sağlamıştır. İkinci inovasyona dayalı teori grubu endüstriyel bölgelerdir yılında Bagnasco, inovasyonu Marshall ın öncülüğünü yaptığı endüstri bölgeleri kapsamında değerlendirerek sektörel veya bölgesel ölçekte KOBİ lerin yenilikçi kapasitesini bölgesel kalkınmanın kaynağı olarak ele almıştır (Bagnasco, 1977). Uzmanlaşmaya bağlı olarak KOBİ lerin oluşturduğu ve üretim aşamaları ile dağıtımın güçlü iş bölümüne bağlı yerelleşmiş üretim sistemlerine dönüştüğü coğrafi bölgeleri ifade eden endüstriyel bölgeler; piyasaya bağlı firmalar arasındaki ilişkilere ek olarak piyasa ötesi firmalar arasındaki ve de firma ile yerel aktörler arasındaki ilişkilere de önem vermektedir. Piyasa ötesi ilişkiler güven ve mütekabiliyet ilkelerine dayanmaktadır. Piyasa ötesi ilişkilerin önemi Puntham ın 1990 ların ilk yarısında teorileştirdiği sosyal sermaye olgusunda yankı bulmaktadır. İtalyan araştırmacıların belirgin bir payının bulunduğu bu akımdaki teorilerin öznel veya bağlamsal bir boyutu olduğu inkâr edilemez. Üçüncü grup inovasyona dayalı bölgesel kalkınma yaklaşımı yeni endüstriyel mekânlar başlığı altında toplanabilir. Storper ve Scott un öncülüğünü yaptığı bu yaklaşım esnek üretim sistemleri ile yerel yığışmaları bütünleştirmektedir. Bir anlamda endüstriyel bölgeler, esnek üretim sistemleri ve düzenleme okulu yaklaşımlarını harmanlayarak teknoloji-yerellik-postfordizm üçlüsü üzerine bölgesel kalkınmanın dinamiklerini inşa etmektedir. Üretim sistemine ek olarak sosyal düzenleme sistemine yer vermeleri yeni endüstriyel mekânları girişimcilik, iş gücü piyasası ve yerel topluluk gibi sosyal olarak yeniden üretimi gereken unsurların incelenmesine itmiştir. Dördüncü inovasyona dayalı bölgesel kalkınma modeli bölgesel inovasyon sistemlerine aittir. Bu model sistemin aktörleri arasında kolektif öğrenmeyi ve işbirlikçi ilişkileri besleyerek böl-

5 gesel kalkınmaya yol vermektedir. Evrimci iktisadın etkisi altında gelişen bu teorik model, inovasyonu bölgedeki birimlerin etkileşimine ve bunun sinerjik çıktılarına dayandırmakta, böylelikle doğrusal inovasyon modellerini sorgulamaktadır. Yenilik kavramına sistem olgusunun dâhil edilmesinde Lundvall ın Ulusal Yenilik Sistemi adlı yapıtının öncü rolü bulunmaktadır (Lundvall, 1992; Ashaim ve Ishaksen, 2002; Freeman, 1995; Cooke, 2003) Teknolojik değişimi doğuran ve besleyen sürecin birçok farklı kurum ve konular arasında karşılıklı etkileşimi içeren karmaşık bir ağ niteliği sergilemesi, yeniliğin sistem yaklaşımı ile analizini gerektirmektedir (Oosterwijk, 2003) Bu doğrultuda bölgesel yenilik sistemi, bilginin türetildiği, kullanıldığı ve yayıldığı etkileşimli ortamı ifade etmektedir (Doloreux, 2002: ; Cooke ve Morgan, 1998). Bölgesel inovasyon sistemi modeli politika açısından elverişli olduğu için zayıf teorik zeminine rağmen, politika aracı ve amacı olarak yaygın uygulama zemini bulabilmektedir. Ulusal veya sektörel sistemlerin parçaları olmakla birlikte bölgesel inovasyon sistemleri mezo ölçeğe indirgenmiş ulusal inovasyon sistemleri olarak da değerlendirebilir. Bölgesel inovasyon sistemi modeli teknik ve ekonomik yapının yanı sıra organizasyon kapasitesi ile ilişkilidir ve bu durum modelin transferini sosyal ilişkilerin performansına eş koşmaktadır. Öğrenen bölge güncel bölgesel kalkınmada inovasyonla ilişkili beşinci model olarak ele alınabilir (Florida, 1995: ; Morgan, 1997: ; Morgan ve Nauwelaers, 1999). Öğrenen bölge kavramının temelinde esnek üretim ve esnek uzmanlaşma bulunmaktadır (Polenske, 2008: 139). Öğrenen bölge yaklaşımına göre, zaman içinde kendi yetkinliklerini değişen koşullara göre uyumlu hale getirip yenileyebilen öğrenen firmalar, bölgedeki aktörler arası kalıcı işbirliği ilişkilerinin ve bunlardan kaynaklanan networklerin bulunması halinde öğrenen bölgeyi yaratmaktadır (Morgan, 1999: 493). Sentetik bir yapıdaki model inovasyon sistemleri, evrimci iktisat, öğrenme ve ağbağ yaklaşımlarını bünyesinde barındırmakta ve zengin kavramsal çerçevesini bölgesel kalkınma ile ilişkilendirmektedir. İnovasyonu etkileşimli bir süreç olarak kabul eden bu model sosyal ve kurumsal unsurları bir bakıma bilgi ekonomisi ile bütünleştirmektedir. Görüleceği üzere bölgesel kalkınma, isimlendirmelerde açıkça yer almasa da inovasyon üzerine inşa edilir hale gelmektedir. Aslında kapitalizmin yeni bir fazı gibi görünen bu durum üretim ilişkilerini ve üretim biçimini derinden etkilemektedir. Jessop gibi yazarlar teknolojinin toplumsal ve politik etkilerini radikal biçimde sorgulamaktadırlar lerden itibaren enformasyon, bilgi, hizmet toplumu gibi ifadeler kullanılmaya başlanmıştır fakat bugün bu ifadelerle kast edilen daha farklı anlaşılmaktadır. Ne var ki inovasyonun yakınlığa dayanan aktörler arasında ortaya çıkacağına dair görüş günümüzde sorgulanmaktadır (Torre 2008; Gertler ve Levitte 2003, Bathelt vd. 2004). Tek başına coğrafi yakınlık organize olmadığı veya desteklenmediği zaman her zaman inovasyonla sonuçlanmayabilir (Torre ve Rallet 2005). Örneğin Boschma nın zihinsel ve sosyal yakınlık öğrenme faaliyetleri için önemli görülmektedir (Boschma 2005). Torre ise geçici

6 coğrafi yakınlık kavramı çerçevesinde kısa ve orta vadeli ziyaretlerin, bilgi değişimini sağlayacak yeterli yapıyı oluşturabileceğini belirtmektedir (Torre, 2008). Benzer şekilde Maskell vd. (2006) geçici kümelenme olarak adlandırdıkları fuarlarda bilgi türetiminin mümkün olabileceğini belirtmektedirler. Fuarlar aynı veya benzer sektörlerdeki aktörleri bir araya getirerek bilgi değişimi sağlayan atmosferleri sayesinde sürekli ve kalıcı kümelenmeleri belirli bir zaman için olsa bile ikame edebilmektedirler Benzer şekilde inovasyonun aşırı bölge odaklı olması da eleştirilmektedir (Dicken ve Malmberg 2001; Bunnell ve Coe 2001, Oinas ve Malecki 2002). Oinas ve Malecki (2002) nin inovasyonun uzamsal sistemleri - spatial systems of innovation (SIS) kavramsallaştırması coğrafi yakınlığı tamamlayıcı öğeler içermektedir. Tek başına bölgesel ölçek değil, ulus altı, ulusal ve ulus ötesi yenilik sistemlerinin unsurları arasındaki etkileşim de inovasyonun ortaya çıkmasında rol üstlenebilmektedir. Küresel üretim networkleri yaklaşımı (KÜN), doğrudan inovasyon türetimi üzerinde odaklaşmasa da ekonomik faaliyetlerin çok-uzamlı yapısını içermektedir (Henderson vd. 2002). Küresel üretim networkleri karşılıklı bağlı düğümleri ve ilişkileri ile ulusal düzeyde ilişkilere ek olarak ulus altı düzeylerle de eş bütünleşik hareket edebilmektedirler (Coe vd. 2008: 274). Bu yaklaşım endojen faktörlere aşırı önem vermeden bölgesel kalkınmaya dinamik bir görüş kazandırmaktadır. (Coe vd. 2004). TIM de elbette yerel dışı bağlantılar ve bunların inovasyondaki rolü tamamen dışlanmış değildir. Nitekim yakınlığın etkisi ve de yerel bilgi yapışkanlığı - the stickiness of local knowledge (Asheim ve Isaksen, 2002), ile dış bağlantılar teorik olarak yeterince ilgi görememişlerdir. (Oinas ve Malecki, 2002). Bu yüzden inovasyonda farklı uzam ve ölçeklerde bağlantılar ve ilişkiler önemlidir (Bunnell ve Coe 2001). Bu çerçevede bilginin kaynağı küresel ölçekte bulunabilir; firmalar belirli bir çapta faaliyet gösterseler de mekansal olarak sınırlı değildirler. Çok ölçekli - multi-scalar görüşü inovasyonu oluşturan çevrenin sürekli ve dinamik bilgi ve teknoloji değişimine maruz kaldığını ifade etmektedir. Bu ortam doğal olarak sektörel ve bölgesel idari sınırların ötesine geçmektedir. Bu nedenle bilginin nereden geldiğini, farklı ölçeklerde aktörlerle nasıl etkileşim içerisinde olduğunu, işbirliğinin nasıl şekillendiğini belirginleştirmek gerekmektedir. Mekansal bilgi dinamiklerini (TKD - Territorial Knowledge Dynamics), bir ekonomik faaliyetin bilgi temelinde belirgin ve önemli bir değişimi olarak tanımlamak mümkündür. Bu değişim zaman ve uzamda bilginin dinamik olarak mobilitesi ve çapalanması ile sosyal ilişkiler ve yönetsel kurumların öğrenme sürecinde şekillenir. Bu bağlamda TIM in yerel bilgi birikimi ve bununla şekillenen inovasyon yörüngeleri yerine, bilgi türetiminin mekansal, sosyal ve teknik yönlerini içeren kombinatorel/birleştirici yapısı bilgi sürecine dinamiklik katmaktadır. Ekonomik değişim sürecinde bilgiye verilen açık önem mekansal bilgi dinamikleri yaklaşımını SIS ve KÜN yaklaşımlarından farklılaştırmaktadır. Bu farklar temelde 3 başlık altında toplanabilir: 1. Günümüzde sosyo-kültürel bilgi dinamikleri en az tekno-bilimsel dinamikler kadar inovasyon sürecinde rol oynamaktadırlar (Jeannerat ve Crevoisier 2009). 2. Ekonomik kalkınma bilgiyi sadece birikimli kullanmak yerine farklı bilgi türlerinin yaratıcı kombinasyonuna daha fazla dayanmaktadır.

7 3. Bilginin mobilitesinin artması bölgeleri rekabetçi kalmak için uzak kaynaklar ile bütünleşmeye itmektedir. Bu bağlamda ilgili bilgi kaynakları tek bölgeli mono regional olmak yerine çok yerelli bir karakter sergilemektedir. 3. BİLGİ DİNAMİĞİNİN FİRMA BOYUTU Küresel olarak bağlantılı sektörleri incelerken ekonomik kalkınmayı aşırı bölgesel odaklı değerlendirmek bilgi dinamikleri yaklaşımına göre yeterli olmayacaktır. SIS ve KÜN (GPN) den faklı olarak mekansal bilgi dinamiği (TKD) ekonomik kalkınmada bilgi dinamiklerinin farklı yönlerini ele almaktadır. Firma, kuşkusuz bilgi dinamiğinin çok yerelli doğasının anlaşılmasında kritik bir düzeydir. Firma yeni bilginin türetildiği, inovasyonların başladığı ve ekonomik değişime yol açan etkileşimlerin sergilendiği noktadır. Bu nedenle bilgi biyografisi yöntemi ile ekonomik coğrafyanın bu biriminin analizi yapılarak firma içindeki bilginin dışarıdaki bilgi kaynakları ile nasıl etkileşim içerisine girdiği ve bu sürecin nasıl evrildiğini incelemek mümkündür. Bilgi biyografisi yöntemi ile sadece firma değil, etkileşim içerisine girdiği diğer birim ve düzeyleri incelemek de mümkündür. Bu bağlamda firma düzeyinde ortaya çıkan bilgi dinamikleri, sürekli ama bazen düzenli olmayan bir yapıda evrilerek bilginin hareketine, dönüşümüne ve yaratımına yol açan kendine has rotaları izlemektedir (Strambach, 2008). Hareket, dönüşüm ve yaratım ile şekillenen bilginin dinamik özellikleri bireylerle ilişkili olsa bile her zaman bu bireylere bağlı olarak gelişmemektedir. Örneğin politika düzenleme, bazen bireylerin önüne geçebilmektedir. Firma ve firma dışındaki organizasyonlar bireyler aracılığı ile etkileşime yol açmaktadır. Aktörler dinamizmi güçlendirmektedir. Firma içindeki rutinler ek bilgi dinamiği oluştursa bile salt firma içindeki bireyler ile bilgi dinamiğine ulaşabilmek mümkün değildir. Diğer firmalarla veya firmanın diğer fonksiyonları ile işbirliğine giderek bilgi dinamiğine mekansal boyut kazandırılmaktadır (Dicken ve Malmberg 2001). Özetle mekansal düzeyde bilgi dinamiği tek firmadan ortaya çıkabileceği gibi bir dizi aynı ya da farklı sektörlerdeki firmaların etkileşimi veya bağımsız hareketleri ile ortaya çıkabilir. Bu alandan yapılan EURODITE projesinin ampirik bulguları otomotiv, yaşam bilimleri, turizm, gıda sektörlerinde mekansal bilgi dinamiklerini ve bu bilgi dinamiklerinin firma ölçeğinde ortaya çıkışını gösteren vakalar içermektedir (ayrıntılı bilgi için bkz SONUÇ İnovasyon günümüz ekonomisinde bir sonuçtur. Bu sonucunun arka planına inildiğinde bilginin mekan bağımlılığının farklılaştığı görülmektedir. Üstelik inovasyonda pazar ve müşteri ilişkilerinin öneminin artması teknik olmayan inovasyonu ön plana çıkarmaktadır. Her üstün inovatif faaliyet zorunlu olarak düşük teknolojilerinin sona ermesi ile sonuçlanmamaktadır. Bu konudaki en çarpıcı örneklerden bir tanesi İsviçre saat endüstrisinden gelmektedir. Paris ve Milano gibi moda merkezleri ile kurulan ilişkiler, yerel düzeyde saat endüstrisinin müze-gezi gibi faaliyetlerle kültürel bir boyut kazandırılması, marka mağazalar zincirleri ile düzenlenen sözleşmeler, moda dergilerinde diğer markalarla yapılan işbirlikleri çok yerelli ve çok ölçekli bilginin nasıl etkili olacağına dair çarpıcı bir örnektir. Bu tür bir bilgi hareketliliği farklı mekan ve ölçeklerle etkileşimi zorunlu kılmaktadır. Ne lineer ne de lineer olmayan inovasyon bu türe

8 bilgi dinamiğini açıklayacak kapasitede değildir. Bilginin türü (sentetik, analitik, sembolik), süreci (araştırma, deneme, kullanma), yapısı (bileşkesel, birikimli) inovasyonu anlama önümüzdeki dönemde giderek daha çok gündeme gelecek kavramlar olacaktır. 5. KAYNAKÇA ASHEIM, B., ISAKSEN, A. (2002) Regional Innovation Systems: The Integration of Local Sticky and Global Ubiquitous Knowledge, The Journal of Technology Transfer 27:1, pp AYDALOT, P. (1986) Milieux Innovateurs en Europe, GREMI, Paris. AYDALOT, P., KEEBLE, D. (1988) High Technology Industry & Innovative Environments: The European Experience, London, Routledge. BAGNASCO, A. (1977) Tre Italia: La Problematica Territoriale Dello Sviluppo Economico Italiano, Il Mulino, Bologna. BATHELT, H., MALMBERG, A., MASKELL, P. (2004) Clusters and Knowledge: Local Buzz, Global Pipelines and the Process of Knowledge Creation. In: Progress in Human Geography (Vol. 28) pp BOSCHMA, R. (2005) Proximity and Innovation: A critical Assessment, Regional Studies 39.1, pp BUNELL, T., COE, N. (2001) Spaces and Scales of Innovation. Progress in Human Geography, 25, 4 (2001) pp CAMAGNI, R. (1995) The Concept of Innovative Milieu and Its Relevance for Public Policies in European Lagging Regions, Papers of the Regional Science Association, pp CAMAGNI, R. (ed.) (1991) Innovation Networks: Spatial Perspectives, London, Belhaven. COE, N., Dicken, P., Hess, P. (2008) Global Production Networks: Realizing The Potential, Journal of Economic Geography 8, pp COE, N., HESS, M., YEUNG, H., DICKEN, P., HENDERSON, J. (2004) Globalizing Regional Development: A Global Production Networks Perspective, Trans Inst Br Geogr, pp COOKE, P. (1992) Regional Innovation Systems: Competitive Regulation In The New Europe, Geoforum 23, pp COOKE, P. (1998) Introduction: Origins of the Concept. In: Braczyk, H.-J.; Cooke, P. and Heidenreich, M., Regional Innovation Systems. The Role of Governances In a Globalized World. Routledge. COOKE, P., (2003) The Regional Innovation Systems in Wales: Evolution or Eclipse, Regional Innovation Systems (Ed.Cooke, P. ve diğerleri), İkinci Baskı, Routledge, London. COOKE, P., MORGAN K. (1998) The Associational Economy. Firms, Regions, and Innovation, Oxford University Press, Oxford.

9 CREVOISIER, O., JEANNERAT, H. (2009) Territorial Knowledge Dynamics: From the Proximity Paradigm to Multi-location Milieus, European Planning Studies Vol. 17, No. 8, August, pp Routledge. DICKEN, P., MALMBERG, A. (2001) Firms in Territories. A relational Perspective. In: Economic Geography, Vol. 77, No. 4, pp DOLOREUX, D. (2002) What We Should Know About Regional Systems of Innovation?, Technology in Society, Cilt:24, pp FLORIDA, R. (1995) Toward the Learning Region, Futures, Cilt:27, pp FREEMAN, C. (1995) The National System of Innovation in Historical Perspective, Cambridge Journal of Economics,Cilt: 19, pp GERTLER, M.S., LEVITTE, Y.M. (2003) Local Nodes In Global Networks: The Geography of Knowledge Flows In Biotechnology Innovation, Paper presented at the DRUID Summer Conference. HENDERSON, J., DICKEN, P., HESS, M., COE, N., YEUNG, H. (2002) Global Production Networks and The Analysis of Economic Development, Review of International Political Economic 9:3, pp LUNDVALL B. A. (1992) National Systems of Innovation, Toward a Theory of Innovation and Interactive Learning, London: Pinter Publishers. MAILLAT, D., CREVOISIER O., LECOQ B. (1994) Innovation, Networks and Territorial Dynamics, Springer Verlag, Berlin. MALERBA, F. (2002) Sectoral Systems of Innovation and Production, In: Research Policy 31 (2002), pp MASKELL, P., BATHELT, H., MALMBERG, A. (2006) Building Global Knowledge Pipelines: The Role of Temporary Clusters. In: European Planning Studies (Vol. 14) pp MORGAN, K., NAUWELAERS C. (1999) The New Wave of Innovation-Oriented Regional Policies: Retrospects and Prospects, Regional Innovation Strategies: The Challenge for Less-favoured Regions, (Ed.Morgan, K ve Nauwelaers, C.), The Stationery Office, London. MORGAN, K. (1997) The Learning Region: Institutions, Innovation and Regional Renewal, Regional Studies, Cilt: 31, pp MOULAERT, F., SEKIA, F. (2003) Territorial Innovation Models: a Critical Survey, In: Regional Studies 2003, vol. 37.3, pp NELSON, R. (ed) (1993) National Innovation Systems, A Comparative Analysis, Oxford University Press. OINAS, P., MALECKI, E. (2002) The Evolution of Technology in Time and Space: From National and Regional Innovation Systems to Spatial Innovation Systems. International Regional Science Review 25,1 pp

10 OOSTERWIJK, H. (2003) National-Sectoral Systems of Innovation, Innovation in Europe: Dynamics, Institutions and Values Konferansında sunulan bildiri metni, Roskilde Universitesi, Danimarka, 8-9 Mayıs. Polenske, K.R. (2008) Clustering in Space versus Dispersing Over Space, Handbook of Research on Cluster Theory (Handbooks of Research on Clusters Series), pp PORTER. M. E. (1990) The Competitive Advantage of nations. Free Press New York. STORPER, M. (1993) Regional Worlds of Production: Learning and Innovation in the Technology Districts of France, Italy and the USA, Regional Studies 27: storper M., Scott A. J. (1988) The geographical foundations and social regulation of flexible production complexes, The Power of Geography, (Ed.WOLCH J. ve DEAR M.), Allen & Unwin, London. STRAMBACH, S. (2008) Knowledge Intensive Business Services as Drivers of Multi-Level Knowledge Dynamics, International Journal of Services Technology and Management, Vol. 10 Issue 2/3/4- TORRE, A. (2008) On the Role Played by Temporary Geographical Proximity in Knowledge Transmission. In: Regional Studies, Vol. 42.6, pp , July Routledge. TORRE, A., RALLET, A. (2005) Proximity and Localization, Regional Studies, 39: 1, pp