Iğdır İlinde Büyükbaş Hayvancılık İşletmelerine Karlılığı Artırma Yolları Üzerine Bir Araştırma

Transkript

1 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun Iğdır İlinde Büyükbaş Hayvancılık İşletmelerine Karlılığı Artırma Yolları Üzerine Bir Araştırma K. Şain 1, Y. E. Ertürk, K. Karadaş, İ. Yılmaz 1 Yrd.Doç.Dr., Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 76000, Iğdır E-posta: kasim.sain@igdir.edu.tr ÖZET Iğdır ilinde büyükbaş ayvancılık yapan 33 işletme ile görüşülmüştür. Bu işletmelerin seçiminde tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmış olup, anket çalışması 013 yılında yapılmış ve 01 yılına ait veriler toplanmıştır. Bu işletmelerin masraf unsurları incelenerek, karlılığı etkileyen önemli etkenlerin ne olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Başarılı ve kârlı işletmelerde, üret im masrafları asgari seviyede tutulurken gelir ise maksimum seviyede elde edilebilmesi için işletme yöneticisinin durumu önemlidir. Hayvancılık işletmelerinde kârlılığını ve verimliliğini olumsuz yönde etkileyen sorunların başında, yem masrafı, işgücü masrafı, verim düşüklüğü, besleme alışkanlıkları ve ürün fiyatlarındaki istikrarsızlar gelmektedir. Hayvancılık işletmelerinde kaliteli kaba ve kesif yemlere itiyaç vardır. Hayvancılık işletmelerinde kârlılığın artırılmasında yem masraflarının azaltılması büyük öneme saiptir. Çünkü işletmelerdeki üretim masraflarının yaklaşık %60 ını yem masrafları oluşturmaktadır. İşletmelerde yem bitkisi olarak başta yonca olmak üzere, silajlık mısır, korunga yetiştirildiği görülmüştür. İşletmelerin başta yem masraflarını azaltmaya yönelir olarak, yem bitkisi üretimi olmak üzere, işletme faaliyetlerini etkiley en unsurlar incelenmiş ve bunlara yönelik çözüm önerileri geliştirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca işletmelerin ayvancılık üretim faaliyetlerini yürütürken saip oldukları mevcut üretim faktörleri de ayrıntılı olarak ortaya konmuştur. Anatar kelimeler: Büyükbaş, karlılık, Iğdır A Study on Metods of Increasing Profitability in Cattle Breeding in Iğdır Province ABS TRACT 33 cattle breeding enterprises in Iğdır Province are interviewed in tis study. Stratified sampling metod is used in te selection of te enterprises, and te survey is conducted in 013 wile related data belongs te year 01. Expense factors of tese enterprises are investigated and significant factors affecting profitability are determined. In successful and profitable enterprises, te position of enterprise manager is important since production expenses are expected to be eld at minimum level wile income is to be maximum. Primary problems negatively affecting te profitability and productivity of breeding enterprises are forage costs, labor costs, low y ield, feeding abits and instability in p roduct prices. Well-quality rougage and concentrate feed is needed in animal breeding enterprises. In order to increase profitability in breeding enterprises, a reduction in t e forage costs is of utmost importance. Tis is due t o te fact t at forage costs constitute approximately 60 % of p roduction expenses. It is observed tat silage corn, sanfoin, alfalfa and particularly clover are grown as forage. In order to reduce forage expenses of te enterprises, te effective factors in enterprise activities, primarily in forage production, are investigated and solutions regarding related problems are developed. Furtermore, available production factors te enterprises possess wile conducting teir animal breeding activities are also presented in detail. Key words: Cattle, profitability, Iğdır. 1. GİRİŞ Dünya nüfusu ızla artarken, insanlar ayat seviyelerini yükseltmek gayreti içindedirler. Ayrıca bu günün insanı yeterli ve dengeli beslenmeye önem vermektedir. Dengeli ve yeterli beslenmede de esas itibariyle ayvansal kaynaklı gıdaların alınması gerekir. Sığır yetiştiriciliğinin geliştirilmesi ve sığır ürünlerinin üretiminin artırılması da günümüzde önemli bir konuyu teşkil etmektedir. Özellikle bu önem, artan protein açığı ile yükselen süt ve et talebinin önemli bir kısmının sığır yetiştiriciliğinden karşılanması itiyacını doğurmaktadır (Şain ve ark, 013). Türkiye doğal yapısı ve kaynakları bakımından ayvan yetiştiriciliği ve ayvan varlığı bakımından da büyük bir potansiyeli mevcuttur. Bilindiği üzere ülkelerin refa düzeyi yükseldikçe, et ve süte olan talepte artış olmakta ve böyle olunca artan nüfusun protein itiyacını karşılamak için et ve süt üretiminin daa fazla geliştirilmesine itiyaç duyulmaktadır (Fidan, 199; Şain, 1993). Dengeli beslenme için bitkisel ve ayvansal ürünlerin tüketiminin bir bütün olarak düşünülmesi gerekmektedir. Hayvansal ürün fiyatlarının yüksekliği ve elde edilen verimin düşük olması edeniyle insanlarımız yeterli düzeyde ayvansal proteinlerle beslenememektedir (Avcıoğlu ve ark, 000; Alçiçek, 001). Bu durumun başlıca nedenlerinden birisi ayvancılığın en önemli girdilerden biri olan kaliteli kaba yem yetersizliğidir (Ayan ve ark, 006). Yem bitkilerinin, ayvansal üretimde en önemli girdi olan yemi sağlamanın yanı sıra yetiştirildikleri toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerin i ve kendisini takip eden kültür bitkilerinin verim ve kalitesine olumlu etkilerde bulundukları da bilinmektedir (Soya ve ark, 004). Tarımsal üretim içeris inde çok önemli bir yere saip olan bu yem bitkileri tarımı, bitkisel ve ayvansal üretimin de sigortası konumunda olup, sürekli ve güvenli kaba yem üretiminin en önemli yoludur (Açıkgöz, 001; Açıkgöz ve ark, 005; Akman ve ark, 007). Iğdır ilinde çayırmera alanlarının fazlalığı başlangıçta ayvancılık için büyük bir potansiyel olarak gözükmektedir. Ancak ekstrem 641

2 Tarım İşletmeciliği iklim şartları ve toprak yapısının bozukluğundan kaynaklanan sebeplere ilave olarak çayır-meraların; aşırı, erken ve geç otlatma ve bakım işlerinin yapılamaması gibi nedenlerle önemli ölçüde verim güçlerini kaybetmişlerdir (Şain ve ark, 013). Bitkisel ve ayvansal üretimdeki karşılaşılan sorunlardan dolayı Iğdır da sürekli bir kaba yem açığı söz konusudur. Bu nedenle, ayvancılığımızın yem sorunlarının çözümü için, çayır-meraların ıslaı, yem bitkisi üretim alanlarının artırılması, ucuz ve alternatif diğer kaba yem kaynaklarının ayvansal üretime kazandırılması ve kaliteli kaba yem üretim tekniklerinin üreticilere aktarılması gerekmektedir (Serin ve Tan 001; Yolcu ve Tan, 008). Mevcut ayvan varlığının kaba yem itiyacını karşılamak için, özellikle ayvancılığın yoğun bir şekilde yapıldığı Doğu Anadolu Bölgesi nde yem bitkilerine yapılan desteklemeler, arttırılarak ve çeşitlendirilerek devam etmesinde fayda vardır (Şain, 007; Temel ve Şain, 011).. MATERYAL VE METOT Iğdır ilinde büyükbaş ayvancılığın yaygın olarak yapıldığı Merkez, Karakoyunlu, Aralık ve Tuzluca ilçelerinden seçilen köylerde, büyükbaş ayvancılık işletmesine saip üreticilerden birincil veriler toplanmıştır. Köylerde yaşayan üreticilerle birebir görüşme yoluyla anket çalışması yapılmıştır. Araştırmayla ilgili toplanan veriler 01 üretim dönemine aittir. Çalışmada populasyondaki farklı alanların yeterince temsil edilmesini sağlamak amacıyla tabakalı örnekleme metodu kullanılmıştır (Güneş ve Arıkan, 1988). Çıkan örneğe girecek işletme sayısı belirlenirken oransal tabakalı örnekleme yöntemi kullanılacaktır. Bu araştırmada kullanılan formül aşağıdaki verilmiştir (Yamane, 1967). n N N N D S N S Yukarıdaki formülde; n= Örnek acmi N= Anakitledeki birim sayısını N='nci tabadaki birim sayısını S ='nci tabakadaki varyansı S='nci tabakadaki standart sapmayı D ise D=d /z şeklinde esaplanmakta olup d=anakitle ortalamasından izin verilen ata payını z=izin verilen güvenlik sınırının t dağılım tablosundaki değerini ifade etmektedir. Oluşturulan çerçeve listesinden oransal yöntem ile % 10 ata ve % 90 güvenlik sınırları kapsamında büyükbaş ayvan varlığı olan işletmeler belirlenmiştir. Seçilen köylerde görüşme yapılacak üretici sayısı 33 büyük baş ayvan yetiştiren işletme olarak tespit edilmiştir. Araştırma alanında çiftçilerle görüşülerek anket formları doldurulmuştur. Anket formları ile toplanan veriler bilgisayara girilerek değerlendirilmiştir. İşletmeler dört gruba ayrılarak analiz edilmiştir. Bilgisayara girilen verilerin analizinde tartılı ortalamalar ve % oranlar esaplanarak çizelgeler aline dönüştürülmüştür. Araştırma kapsamında tespit edilen büyükbaş işletmelerin sayısı, gruplara dağılımı ve grup ortalamaları Çizelge.1 de verilmiştir. Çizelge.1. İncelenen İşletmelerde Gruplara Göre Büyükbaş Hayvan Varlığı Dağılımı İşletme Grupları Grup genişliği İşletme Sayısı Hayvan Varlığı(Baş) 1. Grup 1-3 Baş 59,84. Grup 4-7 Baş 64 6,41 3. Grup 8-16 Baş 57 13,30 4. Grup 17 ve yukarısı 53 41,94 Genel Toplam/Ortalama 33 15,7 3. BULGULAR 3.1. İşletmelerde Nüfus Ve Sosyal Yapı İncelenen işletmelerde işletme yöneticileri ortalama olarak 48,39 yaşında, 6, yıllık tecrübe ve 4,97 yıllık bir eğitim düzeyine saip bulunmaktadır. İncelenen işletmelerde işletme başına düşen ortalama nüfus 5,33 kişidir (Çizelge 3.1). Tarım işletmelerinde üretimin esas faktörlerinden biri de işgücüdür. İşgücü aynı zamanda doğal kaynakların, sermayenin ve teknik bilgi gibi üretim öğelerinin etkin kullanılmasında zorunlu bir unsur olarak karşımıza çıkmakta ve işletme karlılığına etki ettiği görülmektedir(şain, 007). Görüşme yapılan işletmelerd e tarımsal faaliyette kullanılan kadın ve erkek işgücü, erkek işgücü birimi cinsinden (EİB),11 olarak tespit edilmiştir. Bunun 0,83 EİB i kadın 1,8 EİB i ise erkektir. Gruplar arasında EİB dağılımı açısından farklılık lar bulunmaktadır. 64

3 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun Çizelge 3.1. İncelenen İşletmelerde Birey Sayısı, İşletmeci Yaşı, Deneyimi ve Eğitimi Süresi İşletme Grupları Birey Sayısı Yaş Deneyim Eğitim Süresi 1.Grup 5,36 47,93 5,31 4,76.Grup 5,05 48,66 7,14 4,88 3.Grup 5,77 48,33 5,95 5,04 4. Grup 5,15 48,66 6,40 5,6 Genel 5,33 48,39 6, 4,97 Okuryazarlık ile verim arasında yakın bir ilişki bulunması ve tarımsal üretimin bilinçli yapıldığı yörelerde okur-yazarlık oranının genellikle yüksek olduğu bilinmektedir. Bu durum işletmelerin karlılığına önemli ölçüde olumlu etki yapmaktadır. Bu nedenle görüşülen işletme saiplerinin eğitim durumu da incelenmiştir. Görüşülen kişilerin eğitim durumları ise % 63,5 si ilkokul mezunu, % 13,73 ü ortaokul, % 7,73,si lise, % 13,73 ü okuryazar, % 1,9 u yüksekokul mezunudur. Araştırmada okuryazar olmayan üretici tespit edilmemiştir. 3..İşletmelerin Yapısal Özellikleri Arazi varlığı Görüşülen işletmelerde işletme başına düşen ortalama işletme arazisi 35,7 dekar olup, bunun % 68,75 i sulu araziden oluşmaktadır. İşletmelerde mülk arazi 30,30 dekar, kiraya tutulan arazi,80 dekar ve ortakçılıkla işlenen alan ise,6 dekar olarak tespit edilmiştir. Toplam işletme arazisi içindeki ortakçılıkla işlenen ve kiraya tutulan arazi genişlikleri, işletme gruplarına göre farklılık göstermektedir (Çizelge 3.). İncelene işletme genişlikleri genel olarak düşüktür. Bu durum köylerin farklı arazi yapılarından kaynaklanmaktadır. İncelenen işletmelerin işletme arazilerinin % 84,83 ü mülk araziden oluşmaktadır. Çizelge 3.. İncelenen İşletmelerde Arazi varlığı ve Mülkiyet Dağılımı (Da) İşletme Grupları Mülk Arazi Kira Ortak Toplam Arazi 1.Grup 19,0 0,34 0,00 19,54.Grup 1,78 1,0 0,78 3,58 3.Grup 3,51 1,07 9,56 43,14 4. Grup 50,55 9,55 0,8 60,38 Genel 30,30,80,6 35, İşletmelerde yem bitkileri üretimi Yem bitkileri geniş anlamda ot obur ayvanların beslenmeleri için gereksinim duydukları yemi üretmek amacıyla doğal olarak yetişen veya kültüre alınan bitkiler olarak anlaşılmaktadır. Yem bitkileri; çayır, mer a ve tarla gibi çeşitli alanlarda yetişmektedir. Ülkemizde yem bitkisi dendiğinde yem üretmek amacıyla yalnızca tarla koşullarında kültürü yapılan bitkiler anlaşılmaktadır (Soya ve ark, 1997). İncelenen işletmelerde işletme başına düşen ortalama yem bitkileri ekim alanı 5,89 dekar olup, bunun % i yonca, % 4.45 i korunga ve % 14,77 s i de silajlık mısırdan oluşmaktadır. İşletme gruplarına göre yem bitkileri ekim alanları farklılık göstermektedir. 1. grupta korunga ve silajlık mısır ekimine rastlanmamıştır (Çizelge 3.3). Çizelge 3.3. Görüşülen İşletmelerde Yem Bitkileri Ekimi (da) İşletme Yonca Korunga Silajlık Mısır Toplam Alan Grupları Ort. % Ort. % Ort. % Ort. % 1.Grup 1,81 100,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,81 100,00.Grup 3,41 80,4 0,00 0,00 0,84 19,76 4,5 100,00 3.Grup 3,14 68,56 1,6 7,51 0,18 3,93 4,58 100,00 4. Grup 6,5 45, 4,97 35,96,60 18,81 13,8 100,00 Genel 3,58 60,78 1,44 4,45 0,87 14,77 5,89 100,00 İşletme masrafları içinde % 60 düzeyindeki yem masrafları bulunmaktadır. Bundan dolayı, işletmede üretilen yem bitkilerinin tamamı işletmedeki ayvanların beslenmesinde kullanılmaktadır. Çok az da olsa bazı dönemlerde dışardan kaba yem teminine de gidilmektedir. Görüşülen işletmelerinde işletme başına ortalama yonca üretimi kuru ot olarak,1 ton, korunga üretimi 0,59 ton ve silajlık mısır üretimi ise 3,35 ton olarak tespit edilmiştir. 643

4 Tarım İşletmeciliği İşletmelerde ayvan varlığı İşletmeler (1-3 baş), (3-7 baş), (8-16 baş) ve (17 ve daa yukarı baş) olarak gruplara ayrılmıştır. İncelenen işletmelerde işletme başına düşen ortalama ayvan varlığı 15,7 baştır. İşletme başına ortalama süt ineği sayısı 6,73 baş iken, bunu 3,9 baş ile dana, 3,04 baş ile buzağı, 1,64 baş ile düve ve 0,57 baş ile boğa izlemektedir (Çizelge 3.4). İşletme grupları bakımından incelendiğinde ayvan varlıkları arasında önemli farklılıkların olduğu görülmektedir. Çizelge 3.4. İncelenen İşletmelerde Arazi varlığı ve Mülkiyet Dağılımı (Da) 1.Grup.Grup 3.Grup 4.Grup Toplam İnek 1,71 3,53 6,86 16,06 6,73 Düve 0,08 0,44 1,5 5,6 1,64 Dana 0,9 0,8 1,79 11, 3,9 Buzağı 0,76 1,59 3,3 7,13 3,04 Boğa 0,00 0,03 0,17,7 0,57 Toplam,84 6,41 13,3 41,94 15, İşletmelerde değişen masraflar İncelenen işletmelerde ortalama değişen masrafların % 80 i kaba ve kesif yem masrafından oluşmaktadır. Bunu % 11,8 ile yabancı işgücü masrafı (çoban masrafı), % 4,7 ile sağlık masrafı (veteriner, aşı, ilaç vb), % 1,8 ini elektrik-su masrafı ve % 1,8 ini de diğer masraflar (pazarlama, tuz, sigorta vb) takip etmektedir (Çizelge 3.5). Çizelge 3.5. İncelenen İşletmelerde Değişen Masraflar (TL) 1.Grup.Grup 3.Grup 4.Grup Toplam Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Kaba Yem 733,1 13,5 188,8 17,0 118,4 15,7 5164,1 16,3 395,7 16,0 Kesif Yem 4178,3 76,9 763,4 68,7 8881,6 65, ,5 58,7 9565,1 63,9 Yab. İşgücü 190,5 3,5 847,3 7,6 1430,5 10,6 4956,6 15,6 1758,4 11,8 Sağlık Masrafı 189, 3,5 47,7 3,9 677, 5,0 1649,1 5, 706, 4,7 Elektrik, Su 63,0 1, 151,7 1,4 167,4 1, 7,1,3 6,8 1,8 Diğer Masraf 79,7 1,5 168, 1,5 45, 1,8 641,,0 7,3 1,8 Toplam 5433,7 100, , 100,0 1350,3 100, ,6 100, ,5 100, İşletmelerde Karşılaşılan Sorunlar Hayvancılık işletmelerinin en büyük gideri ve kaba yem teminidir. Hayvancılığın temel yem materyali olması gereken kaliteli kaba yemlerin yetiştiriciliği ve silaj yapımı yıllardır tam manasıyla yaygınlaştırılamamıştır. Mevcut sığırlardan arzu edilen verimin (süt ve et) alınabilmesi için mutlaka rasyonel besleme uygulanması gerekmektedir. Yüksek verimli süt ve et sığırlarının beslenmesinde de tartışılmaz önemi olan karma yem kalitesinin düşük, fiyatının yüksek olması, buna mukabil çiftçinin süt ve etten kazancının çok sınırlı olması ve besleme konusundaki bilgi eksikliği ile birlikte Ülkemiz büyükbaş ayvan varlığının genel olarak genetik kapasitesinin düşük olması da önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Halen uygulanan şekliyle yapay toumlama çalışmalarından istenen düzeyde başarı sağlanamamaktadır. Bu nedenle suni toumlama tekniğinden yeterince yararlanılması ve ayvanlarda genetik ilerleme bu sayede sağlanmaya çalışılmalıdır. Bununla birlikte ayvanlar Brucella başta olmak üzere aşım yoluyla yayılan bulaşıcı astalıklardan korunmalı ve bu konuda yetiştiriciler bilinçlendirilmelidir. Sağlık koruma konusunda ise, yetiştiriciler ayvanlarına koruyucu aşıları büyük zararlara yol açacak durumlarla karşılaşmadan önce zamanında ve usulüne uygun bir şekilde yaptırmalıdır. Ülkemiz, toplumsal açıdan örgütlenme sürecini tam anlamıyla tamamlamış değildir. Örgütlü olmayan, dağınık bir topluluğun sesini duyurması, sorunların çözümü için gerekli güce saip olması ve bölgesel ve ülkesel düzeyde üretim planlaması yapabilmesi mümkün değildir. Yetiştiriciler birlik, kooperatif ve çiftçi örgütlerinde yer almalıdırlar. Bu sayede kayıt altına alınan ayvanlar için, teşviklerden yararlanma, ayvanlarının damızlık değerinin belli olması ve yetkililer karşısında daa fazla söz saibi olma niteliğini kazanarak, sorunlarını ve isteklerini daa kolay dile getirme imkanı bulmuş olurlar. Modern ayvancılık ekonomik bir faaliyet olarak önem kazanmaktadır. Her ekonomik faaliyette olduğu gibi ayvancılıkta da başarı için eğitim, teknik eleman desteği ve teknolojiden yararlanma ile gelmektedir. 644

5 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 014, Samsun Ülkemizdeki ayvancılık işletmelerinin aile tipi olması ve sürü büyüklüğünün çok küçük olması, ürün pazarlamada ve ürünün ak ettiği değeri bulamamasına neden olmaktadır. Tüm bu basi geçen nedenler ayvancılığımızın geliştirilmesi önünde engel olarak durmaktadır. Bu engelleri ortadan kaldırmak epimize düşen bir görevdir. 4. SONUÇ Sonuç olarak, Iğdır ilinin sosyo-ekonomik yapısı değerlendirildiğinde, ayvancılık ilin ekonomisinde önemli bir yere saiptir. Bununla birlikte il genel olarak yem bitkileri yetiştiriciliğine uygundur. Özellikle son yıllard a dane ve silajlık mısır ekimi yaygınlaşmıştır. Ruminant ayvanların kaba yem açığının karşılanmasında bu ilin için önemli bir avantajdır. Bu avantajı devam ettirmek için kaliteli kaba yem üretimi teşvikleri artırılarak devam ettirilmeli ve kapsamı genişletilmelidir. Buna paralel olarak da kaba yem kaynaklarının kalitesi iyileştirilmelid i r. İldeki mevcut büyükbaş ayvanların ısla edilmesi için kültür ırkı ayvanların saf yetiştirilmesine dikkat edilmeli ve bu ayvanların ırkları korunmalıdır. Melezlemeler yerli ayvanlarla yapılmalı ve sürekli aynı kültür ırkı ayvanın boğaları veya toumları kullanılmalıdır. Hayvanların toumlanmasında suni toumlama tekniği kullanılarak, verim kapasiteleri artırılmalıd ır. Yetiştiricilerin örgütlenerek kayıtlı üretim yapmaları sağlanmalıdır. Kooperatif, damızlık sığır yetiştiricileri birliği ve üretici birlikleri gibi örgütlenmeleri teşvik edilmeli ve özendirilmelidir. Hayvan bakım besleme ve yemleme prensiplerine riayet edilerek ayvansal üretim yapmaları için gereli tedbirler alınmalıdır. Hayvan barınaklarının projeli yapılması, avalandırma, aydınlatma, yemlik ve suluk gibi ayvan refaını sağlayacak temel itiyaçları için barınak şartlarının ayvanların ekonomik seviyede verim vermeleri için planlanması sağlanmalıdır. Hayvanlara karşı ilgisiz ve bilgisiz olmak telafisi zor ekonomik kayıplara sebep olabildiğinden, ayvan astalık ve zararlıları ile etkin mücadele edilmeli ve koruyucu tedbirler zamanında alınmalıdır. Bu faktörler dikkate alınarak, İlin ayvancılıkla ilgili olan tüm paydaşları (üreticiler, birlikler, tarımsal örgütler, pazarlamacılar, ayvansal ürün işleyenler ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl ve İlçe Müdürlükleri v.b) İl ve İlçe ayvancılığının problemlerine çözüm bulmalı ve ayvancılığın gelişmesine katkı sağlaması gereklidir. 5. KAYNAKLAR Açıkgöz, E., 001. Yem Bitkileri (3. Baskı) Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın No: 18, Bursa. Açıkgöz, E, Hatipoğlu, R., Altınok, S., Sancak, C., Tan, A., Uraz, D., 005.Yem bitkileri üretimi ve sorunları, Türkiye ziraat müendisliği VI. Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 005, Ankara. Akman N, Aksoy, F., Şain, O., Kaya, Ç. Y., Erdoğdu, G., 007. Cumuriyetimizin 100. yılında Türkiye nin ayvansal üretimi. Türkiye damızlık sığır yetiştiriciliği birliği yayınları No: 4, 116 s. Alçiçek, A., 001. Süt İneklerinin Yemlenmesinde Yeni Teknikler. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, No: 100. Avcıoğlu, R, Soya, H., Açıkgöz, E., Tan, A., 000. Yem bitkileri Üretimi. Türkiye Ziraat Müendisliği V. Teknik Kongresi, 1. Cilt, , Milli Kütüpane-Ankara, Ayan İ, Acar, Z., Başaran, U., Önal, Ö., Mut, H., 006. Samsun ekolojik koşullarında bazı burçak (Vicia ervilia L.) atlarının ot ve toum verimlerinin belirlenmesi. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi. 1: Güneş, T., Arıkan, R., Tarım Ekonomisi İstatistiği. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: Ders Kitabı: 305. Ankara. Fidan, H., 199. Çorum İlinde Sığır Yetiştiriciliği Yapan Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi ve Hayvansal Ürünlerin Maliyet Unsurlarının Araştırılması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Serin, Y., Tan, M., 001. Yem Bitkileri Kültürüne Giriş. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 06, 17 s. Soya, H, Avcıoğlu, R., Geren, H., 004. Yem Bitkileri. Hasad Yayıncılık, 3 s. Şain, K., Adana İli Seyan ve Yüreğir İlçelerinde Süt sığırcılığı Yapılan İşletmelerde Kaynak Kullanımı ve Verimlilik. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Adana. Şain, K., 007. Van İli Gürpınar İlçesi Süt Sığırcılığı İşletmelerinin Yapısı ve Sorunları. Türkiye Süt Sığırcılığ ı Kurultayı. S: Ekim 007. İzmir Şain, K., Temel, S., Hosaflıoğlu, İ., Akdeniz, H., Yaşar, M., 013. Iğdır İlinin Hayvansal Üretim Potansiyelinin Belirlenmesi. SERKA Doğrudan Faaliyet Destek Programı. Proje No: TRA-1-DFD/0004.(Basılmamış) Temel, S., Şain, K., 011. Iğdır İlinde Yem Bitkilerinin Mevcut Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi. 1 (1): Van. Yolcu, H, Tan, M., 008. Ülkemiz Yem Bitkileri Tarımına Genel Bir Bakış. Tarım Bilimleri Dergisi 14 (3): Yamane, T., Elementary Sampling Teory Prentice Inc. Englewood Cliffs. N.S. USA. 645