BAZIKÜLTÜR BİTKİLERİNİN ÇİMLENME VE FİDE GELİŞİMİNE KURU PELİN (ARTEMISIA VULGARIS L.) YAPRAK VE RİZOMLARININ ETKİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Transkript

1 Türkiye Herboloji Dergisi, Cilt 2, Sayi 2, 1999, BAZIKÜLTÜR BİTKİLERİNİN ÇİMLENME VE FİDE GELİŞİMİNE KURU PELİN (ARTEMISIA VULGARIS L.) YAPRAK VE RİZOMLARININ ETKİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Hussein ÖNEN Zeki ÖZER Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, TOKAT ÖZET Bu araştırma özelikle Karadeniz bölgesinin önemli yabancı otlarından birisi olan pelinin {Artemisia vulgaris L.), farklı kültür bitkilerine ait tohumların çimlenmesi ve fide gelişimine olan etkilerinin saptanması amacıyla saksı denemesi şeklinde yürütülmüştür. Denemede pelinin kurutulmuş ve öğütülmüş yaprak ile rizomları kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; kuru pelin yaprak ve rizomlarının kültür bitkilerinin çimlenme ve fide gelişimi üzerinde ciddi allelopatik etkilere sahip olduğu belirlenmiştir. Pelinin yaprak veya rizomlarının uygulanması ve bunların miktarına bağlı olarak; etkilerde büyük farklılıklar saptanmıştır. Bu etkiler kültür bitkilerinin türlerine bağlı olarak da değişmektedir. Kuru pelin yaprak ve rizomları, aküçgül, buğday, domates, hıyar ve nispeten yoncanın, çimlenme oranlarında düşüşlere neden olmuştur. Pelin yaprakları biber ve terenin; rizomları ise terenin çimlenme oranını arttırmıştır. Pelin rizomları 15 g/saksıya uygulandığında biber tohumlarının çimlenme oranı artırırken. 25 g/saksıda ise düşüşlere neden olmuştur. Aküçgül, buğday, tere ve yoncanm fide gelişimi. pelinin gerek yaprak gerekse rizomlarından olumsuz yönde etkilenirken, biber ve hıyarda ise fide gelişimi sadece yüksek dozlarda (25 g/saksı) olumsuz yönde etkilenmiştir. Genel olarak dozdaki artış olumsuz etkiyi arttırmış, bu durum hem çimlenme hem de fide gelişiminde görülmüştür. SUMMARY THE EFFECTS OF DRIED MUGWORT {ARTEMISIA VULGARIS L.) LEAVES AND RHTZOMES ON GERMINATION AND SEEDLING GROWTH OF SOME CROP SPECIES. This study was carried out to investigate allelopatic effects of mugwort {Artemisia vulgaris L.), a serious weed of Black Sea region of Turkey, on germination of the seeds and seedling growth that belong to different crop species. Dried and ground leaves or rhizomes of mugwort plants were used in pot experiments. Our findings revealed serious allelopatic effects of mugwort plant material on germination and seedling growth of crop plants. Significant differences were detected between leaf and rhizome materials. Amount of plant material used per pots also had significant effects on both germination and seedling growth. Different effects were observed with different crop species. Dried mugwort leaf or rhizome materials caused decreases in germination of seeds of white clover, wheat, tomatoes, cucumber and partly of alfalfa. Dried leaf material increased the germination ratio of pepper and garden cress while rhizome material increased the germination rate of garden cress only. Rhizome material caused different effects on the germination of pepper seeds where 15 g/pot application increased germination rate but 25 g/pot application decreased. Leaf or rhizome material of mugwort caused negative effects on seedling growth of white clover, wheat, garden cress and alfalfa whereas only high amount of materials (25g/pot) resulted in negative effects on seedling growth of pepper and cucumber. In Geliş Tarihi:

2 general, increasing mugwort material application rate resulted in higher negative effects on both germination and seedling growth. GİRİŞ Pelin, yabani pelin, koyun otu, misk otu ve yavşan otu (Akalın, 1954; Özer ve ark., 1999) gibi isimlerle anılan Artemisia vulgaris Asteraceae (Compositae) familyasının Anthemideae tribesine dahildir. Artemisia vulgaris bütün kıtalarda, pek çok takim adada ve hemen tüm tarım alanlarında rastlanmaktadır. Pelin bazen tohumla, fakat genellikle rizomlar ile üreyen ve 56 ülkede, yaklaşık 25 kültür bitkisinde sorun olan, çok yıllık önemli bir yabancı ottur (Holm ve ark., 1996). Pelininde içerisinde yer aldığı Artemisia cinsi çoğu biyolojik aktiviteleri yönüyle tanınan 400'ün üzerinde türe sahiptir. Bu cinse ait türler ilaç, baharat ve tatlandırıcı olarak kullanılmakta, kozmetik sanayinde faydalanılmakta, ayrıca böcek kovucu (repellent) olarakta bilinmektedirler (Duke ve ark., 1988). Yüksek bitkilerde bulunan sekonder bileşikler biyolojik aktivite yönüyle çok büyük bir çeşitliliğe sahiptirler. Bunların pek çoğu bitkiler tarafından savunma için kullanılmakta olup, bitkinin kendisi içinde yüksek oranda fitotoksik olduğundan, sitoplâzmadan uzaklaştırılmaları gerekmektedir. Pek çok fenolik fitotoksin gibi vakuollerde kolayca depolanamamaktadırlar. Bu nedenle yüksek oranda epidermal salgılarda veya reçine kanallarında bulunmaktadırlar. Bazı bitkilerde yaprak yüzeyinin % 35'i monoterpenler ve sesquiterpene lactonlar içeren salgı yerleri ile kaplı olup, patojen ve zararlılardan korunmayı sağlamaktadır (Duke ve ark ; Duke, 1991). Reçine kanallarında bulunan terpenoidler ise bitkiyi odunsu dokularda beslenen böcekler ve bu kısımlarda kolonize olan funguslara karşı korur (Duke, 1991). Artemisia türlerinde yaprak yüzeyi, çiçek kısımları, gövde ve diğer toprak üstü organları salgı tüyleri ile kaplı bulunmaktadır. Bazı terpenoidler ise kök ve gövde de özel hücrelerde bulunabilmektedirler (Duke ve ark., 1988). Artemisia vulgaris'in içerdiği bileşikler diğer bitkilerin gelişimini büyük ölçüde önlemekte, bu etkiyi gösteren bileşiklerin başında da pestisit olarak kullanılma olanağına sahip olan terponoidler gelmektedir (Duke ve ark., 1988). Asplud (1968), pek çok terpenoidin güçlü birer fitotoksin ve HCN den daha güçlü bir çimlenme engelleyici olduğunu belirtmiştir (Duke ve ark ). Le Fevre ve Champpell (1962) ise yeşil ve kuru kök, gövde, yaprak ve çiçek ekstaktlarının kaba yonca fidelerinin gelişimini % 50 oranında önlediğini belirlemişlerdir. Melkania ve ark. (1982) ve Hale (1982) de. Artemisia vulgaris bitkisinin ve döküntü extraktlarının allelopatik etkisini rapor etmişlerdir. Dolayısıyla bu çalışma ile kuru pelin yaprak ve rizomlarının farklı bitkilerin çimlenme ve fide gelişimine olan etkilerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Denemede, aküçgül (Trifolium repens L.), biber {Capsicum annuum L), buğday (Triticum vulgare L.), domates (Lycopersicum esculentum L), yonca (Medicago sativa L.), hıyar (Cucumis sativus L.), tere (Lepidium sativum L.) bitkilerine ait tohumlar, 14 cm ağız çaplı saksılar ve pelin yaprak ile rizomlar kullanılmıştır. Deneme 1999 yılında, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi laboratuarında 4 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Tokat Fidanlık Üretme istasyonundan toplanan pelin yaprak ve rizom materyali laboratuarda gün kurutulmuş, 60 C'de 8 saat süre ile etüvde tutulmuş ve takiben parçalanmanın kolay olması için öğütülmüştür. Saksılara konmak üzere 2/3 oranında toprak (kumlu-tin), 1/3 oranında gübre karışımı hazırlanmıştır. Daha sonra saksıyı dolduracak kadar karışım ve saksı başına 15 ve 25 gram dozlarda materyallerden ayrı ayrı ilave edilmiş 23

3 ve saksılara doldurulmuştur. Bu saksılar musluk suyu ile iyice doyurulmuştur. Saksılara karıştırılan pelin materyalinin parçalanarak toprağa iyice karışması için haftada iki kez saksılar sulanmış, saksı altlıklarına sızan sular tekrar saksıya ilave edilmiştir. Bir ay süreyle saksılar bekletilmiş (Kitou ve Yoshida, 1993), sonra buğday, domates, hıyar bitkilerine ait tohumlar saksı başına 20, diğer bitkilere ait tohumlar ise 30'ar adet olmak üzere ekilmiştir. Buğdayda 3, diğer kültür bitkilerinde ise 6 hafta sonra değerlendirmeler yapılmıştır. Buna göre çimlenerek gelişen bitkilerin sayısı, boyu, toplam yaş ve kuru ağırlıkları alınmış ve farklıklar kontrol ile karşılaştırılmıştır. Ortalamalar LSD testine göre % 5 önem seviyesinde guruplandırılmıştır. BULGULAR Pelinin kuru yaprak ve rizomlarinin farklı bitki türlerinin gelişimine olan etkilerini araştırmak amacıyla yürütülen saksı denemesine ait sonuçlar aşağıda çizelgeler halinde verilmiştir. 1. Ak üçgül: Pelin rizom ve yaprakları tohumların çimlenmesini olumsuz yönde etkilemiş olup, materyalin miktarı arttıkça bu olumsuz etkide de artış gözlenmiştir. Rizom parçalarının olumsuz etkisi yaprağa göre daha yüksek çıkmıştır. Genel olarak fide gelişiminde (boyu, yaş ve kuru ağırlıklar) de benzer durumlar saptanmıştır. Fakat saksılara 15 gram kuru pelin yaprağı karıştırıldığında bitki boyunda kontrole göre % 9,8 oranında artış belirlenirken, doz 25 grama çıktığında % 7,6 oranında düşüş olmuştur (Çizelge 1, Fotoğraf 1). Çizelge 1. Kurutulmuş pelin yaprak ile rizomlarının ak üçgül tohumlarınım çimlenmesi ve fide Uygulamalar Çimlenen bit/saksı Çimlenme Oranına Ört. bitki Bit. boyuna Top. yaş ağır. Top. kuru ağır. % etki boyu (cm) %etki Kontrol 16.5 A 0,0 6,6 A 0,0 1,857 A 0,278 A 15 g Yaprak 14.5 AB - 12,1 73 A +9,8 1,631 A 0,258 AB 25 g Yaprak 13 BC - 21,2 6,1 AB - 7,6 1,377 AB 0,171 BC 15 g Rizom 12 BC - 27,3 4,5 C - 32,6 0,971 BC 0,132 C 25 g Rizom 10,5 C - 36,4 4,9 BC - 25,8 0,829 C 0,137 C LSD:3,088 LSD: 1,382 LSD: 0,484 LSD: 0, Biber: 15 ve 25 gram kurutulmuş pelin yaprağı ve 15 gram rizom karıştırılan saksılara biber tohumlan ekildiğinde, çimlenme oranında kontrole göre artış belirlenmiştir. Uygulama miktarı arttıkça olumlu etki azalmış, hatta 25 gram kuru rizom karıştırılan saksılarda tohumların çimlenmesi kontrole göre % 9,1 oranında düşüş olmuştur. Pelin rizomları her iki dozunda da biber fidelerinin gelişimini olumsuz etkilenmiştir. saksı toprağına 15 gram kuru yaprak karıştırıldığında biber fidelerinin gelişimi olumlu, yaprak miktarı saksı başına 25 gram olduğunda ise olumsuz etkiler saptanmıştır (Çizelge 2). Çizelge 2. Kurutulmuş pelin yaprak ile rizomlarının biber tohumlarının çimlenmesi ve fide Uygulamalar Çimlenen bit/saksı Çimlenme Oranına % etki Ort. bitki Bitki boyuna % Top. yaş ağır. Top. Kuru ağır. boyu (em) etki Kontrol 22,0 BC 0,0 5,3 B 0,0 6,879 B 0,713 B 15g Yaprak 26,5 A + 20,5 6,7 A + 27, A 0,967 A 25g Yaprak 26,0 A + 18,2 4,3 C -17,5 6,608 B 0,601 BC 15g Rizom 24,5 AB + 11,4 3,2 D -39,5 4,126 C 0,358 D 25g Rizom 20,0 C -9,1 3,6 D -31,4 4,438 C 0,435 CD LSD:3,608 LSD: 0,601 LSD: 1,687 LSD: 0,181 24

4 3. Buğday: Pelin yaprak ve rizomları buğday tohumlarının çimlenme oranında kontrole göre az da olsa düşüşlere neden olmuştur. Fakat asil etki buğdayın gelişmesinde ortaya çıkmış, pelin yaprak ve rizomlarının oranı arttıkça, buna bağlı olarak fide gelişimine olan olumsuz etki de artmıştır (Çizelge 3, Fotoğraf 1). Çizelge 3. Kurutulmuş pelin yaprak ile rizomlarının buğday tohumlarının çimlenmesi ve fide Uygulamalar Çimlenen Çimlenme Ort. bitki Bit. boyuna % Top. yaş ağır. bit/saksı Oranına % etki boyu (cm) etki Kontrol 17,25 A 0,0 28,12 A 0,0 9,488 A 1,057 A 15 g Yaprak 16,5 A - 5, B - 14,4 5,006 B 0,767 B 25g Yaprak 16,5 A - 5, C - 39,7 5,852 B 0,622 BC 15 g Rizom 17,0 A ,75 C - 43,9 5,536 B 0,.667 B 25 g Rizom 15,0 A C - 43,5 4,367 B 0,559 BC LSD: 3,545 LSD:2,997 LSD: 1,81 LSD: 0,173 Top. kuru ağır. 4. Domates: Pelinin yaprak ve rizomları domates tohumlarının çimlenmesini olumsuz yönde etkilemiştir. Fakat. 25 gram rizom içeren saksılar dışında istatistiksel olarak farklılık saptanamamıştır. Dolayısıyla. rizom miktarındaki artışa paralel olarak çimlenmeye olumsuz etkide artmıştır. Domates fidelerinin gelişimi rizomdan olumsuz yönde etkilenmiştir. Rizom miktarı arttıkça. olumsuz etkide artmıştır. Pelin yapraklarının domates fidelerinin gelişimine olan etkisi ise bunun tam tersi olmuştur (Çizelge 5, Fotoğraf 1). Çizelge 5. Kurutulmuş pelin yaprak ile rizomlarının domates tohumlarının çimlenmesi ve fide Uygulamalar Çimlenen Çimlenme Ort. bitki Bit. boyuna Top. yaş. ağır. bit/saksı Oranına % etki boyu (cm) %etki (e. k ) Kontrol 12,0 A 0,0 6,1 C 0, A 0,564 A Top. kuru ağır. 15 g Yaprak 9,0 AB - 25,0 8,0 A + 31,1 7,225 A 0,515 A 25 g Yaprak 9,0 AB - 25,0 7,5 AB + 22,9 6,405 A 0,435 A 15 g Rizom 10,0 AB - 16,7 3,1 D - 49,2 1,904 B 0,140 B 25 g Rizom 7.n B ,85 D - 53,3 1,401 B 0,111 B LSD; LSD; 1,701 LSD; 1,794 LSD; 0, Hıyar : Pelin rizom ve yapraklan hıyar tohumlarının çimlenmesini genel olarak olumsuz yönde etkilemiştir. Yaprakların etkisi rizomlara göre daha yüksek bulunmuştur. Bitki boyu saksı başına 25 g pelin rizomu karıştırıldığında olumsuz etkilenirken, diğer uygulamalarda olumlu bir etki saptanmıştır. Fakat. dozda meydana gelen artış olumlu etkiyi azaltmıştır. Uygulamalar arasında yaş ve kuru ağırlıkları açısından istatistiksel bir fark görülmemiştir (Çizelge 6). Çizelge 6. Kurutulmuş pelin yaprak ile rizomlarının hıyar tohumların çimlenmesi ve fide Uygulamalar Çimlenen bit/saksı Çimlenme Oranına % etki Ort. bitki boyu (cm) Bit. boyuna % etki Top. yaş ağır. Top. kuru ağır. Kontrol 8,0 A 0,0 8,0 C 0,0 8,583 A 0,669 A 15 g Yaprak 5,5 B - 31,3 12,0 A ,743 A 0,443 B 25 g Yaprak 5,5 B - 31,3 11,2 AB ,134 A 0,572 AB 15 g Rizom 6,0 AB - 25,0 9,2 BC ,39 A 0,701 A 25g Rizom 7,0 AB - 12,5 6,7 D ,705 A 0,560 AB LSD:2.201 LSD: 2,382 LSD: 2,692 LSD:0,217 25

5 6. Tere: Pelin rizom ve yaprakları tere tohumlarının çimlenmesini genel olarak olumlu yönde etkilemiştir. Fakat çimlenme oranına olan olumlu etki miktar arttıkça azalmıştır. Çimlenme oranına olumlu etkide bulunmasına rağmen, pelinin rizom ve yaprakları genel olarak tere fidelerinin gelişimini engellemiştir. Ancak pelin rizomlarının olumsuz etkisi yapraklardan daha yüksek bulunmuştur (Çizelge 6). Çizelge 6. Kurutulmuş pelin yaprak ile rizomlarının tere tohumlarının çimlenmesi ve fide Uygulamalar Çimlenen Çimlenme Ort. bitki Bit.boyuna Top. yaş ağır. Top. kuru ağır. bit/'saksı Oranına % etki boyu (cm) % etki Kontrol 13,75 C 0,0 10,7 A 0,0 12,501 A 1,441 A 15 g Yaprak 20,0 A + 45,9 6,7 B - 37,1 6,334 B 1,033 B 25 g Yaprak 17,5 ABC + 27,7 7.0 B - 34,3 6,972 B 0,829 BC 15 g Rizom 18,0 AB + 31,4 4,5 C - 57,7 2,568 D 0,427 D 25 g Rizom 16,0 BC + 16,8 5,0 C - 53,1 4,061 C 0,651 CD LSD:3,807 LSD: 0.8O4 LSD.1,059 LSD: Yonca: Gerek yaprak, gerekse rizom materyali çimlenmeye önemli bir etkide bulunmamıştır. Yonca fidelerinin gelişimi yaprak ve rizom materyalinden olumsuz yönde etkilenmiş, yapraklar rizomlara göre daha etkili bulunmuşlardır. Yaprak materyalinde dozdaki artışa bağlı olarak fide gelişimine olan olumsuz etki artarken, rizomda bunun tersi bir durum saptanmıştır (Çizelge 7). Çizelge 7. Kurutulmuş pelin yaprak ile rizomlarının yonca tohumlarının çimlenmesi ve fide Uygulamalar Çimlenen Çimlenme Ort. bitki Bit. boyuna Top. yaş ağır. Top. kuru ağır. bit/saksı Oranına % etki boyu (cm) "etki Kontrol 17,0 A 0, A 0,0 3,980 A 0,566 A 15 g Yaprak 16,0 A - 5, B -21, B 0,270 C 25 g Yaprak 16,75 A - 1,8 6.S5 B -29, B 0,255 C 15 g Rizom 15,0 A - 11, AB - 16,5 1,767 B 0,235 C 25 g Rizom 17,0 A 0,0 8."5 AB - 9,3 3,154 A 0,411 B LSD:3.496 LSD: 1,972 LSD: 0,846 LSD:0,094 TARTIŞMA Sonuçlar incelendiğinde, pelinin allelopatik özelliğe sahip olduğu kesin olarak ortaya çıkmıştır. Fakat allelopatik etki uygulanan doza, kullanılan bitki materyaline ve kullanıldığı bitkiye ve kullanılma şekline göre büyük farklılıklar göstermiştir. Bu durumlar diğer bazı araştırıcılar tarafından da belirlenmiştir. Nitekim Melkania ve ark. (1982), pelinin özellikle yeni oluşan yapraklarının daha etkili olduğunu vurgularken, Le Fevre ve Champpell (1962), pelinin yeşil ve kuru kök, gövde, yaprak ve çiçek ekstraktlarının kaba yonca fidelerinin gelişimini % 50 önlediğini saptanmıştır. Kitou ve Yoshida (1993), ise pelinin taze bitki ekstraktlarının marul tohumların çimlenmesini önemli ölçüde etkilemediğini, ancak 1 ay süreyle parçalanmaya (dekompozisyona) bırakılan bitki materyalinin çimlenmeyi % 50 oranında engellediğini belirtmişlerdir. Diğer taraftan; pelinin farklı bitki kısımlarına ait su ekstraktları Vigiia mungo' nun çimlenme yüzdesini ve gelişimini teşvik edici etki göstermiştir (Rai ve Tripathi, 1986). Daha önce yapılan çalışmalarda da görüldüğü gibi allelopatik etki kullanılan bitki türüne ve pelinin kullanılan organlarına göre farkhhk göstermektedir. Pelinin toprak üstü organlarında eudesmane acidler ve eudesmane diol (Marco ve ark., 1991), 18 kumarin (esculin, esculetin, 26

6 Fotoğraf 1. Kuru pelin artıklarının farklı bitkilerin gelişimine olan etkileri (0=Kontrol, 1 = 15g Rizom, 2--25g Rizom, 3-15g Yaprak, 4=25g Yaprak). A) Domates B)Buğday. C) Biber 27

7 umbelliferone, scopoletin ve coumarin) belirlenmiştir (Ikhsanova ve ark., 1986). Uçucu yağlarının analizi sonucunda % 56,3 oranında alpça-thujone (Misra ve Singh, 1986) ve sesquiterpene alcohol (alpça-cadinol) (Jork ve Juell, 1979), flavonol glycosidler (Hofönann ve Herrmann, 1982), bir momoterpenoid olan vulgarole (Nano ve ark., 1976), yapraklarda % 0,1 sterole (Hine ve Kame taka, 1973) ve pestisit olarak kullanılma olanağına sahip pek çok terpenoid'e rastlanmıştır. Ayrıca bazı terponoidlerde kök ve gövdede bulunan özel hücrelerde belirlenmiştir (Duke ve ark., 1988). Dolayısıyla, pelinin farklı kültür bitkilerinin çimlenme ve fide gelişimine olan olumlu ya da olumsuz etkileri bu bitkinin değişik organlarında bulunan kimyasalların farklılığından kaynaklanmaktadır. Diğer taraftan aynı kültür bitkilerine uygulanan farklı pelin materyallerinin etkileri arasında da bu nedenden dolayı farklılıklar görülmüştür. Hale (1982), yaptığı çalışmalarda pelinin kök bölgesinden alınan sıvının domates fidelerinin sürgün uzunluğunu azalttığını belirtmiştir. Yaptığımız bu araştırmada da rizom materyalinin domatesin çimlenme ve fide gelişimini olumsuz yönde etkilediği fakat yaprak materyalinin bitki boyu ve yaş ağırlığında artışa neden olduğu saptanmıştır. Asplud (1968), pelinin bünyesinde bulunan terpenoidlerin güçlü birer fitotoksin ve HCN den daha güçlü çimlenme engelleyiciler olduğunu belirtmiştir (Duke ve ark., 1988). Yine Melkania ve ark. (1982) pelin ekstraktlarının, Lepidium virginicum ve Lolium perenne'nın çimlenmesini önlediğini bildirmişlerdir. Araştırma sonuçlarımıza göre de (Çizelge 9.) pelin yaprakları Ak üçgül, Buğday, Domates, hıyar ve nispeten Yoncanın; rizomlar ise Ak üçgül Buğday, Domates, hıyar, Yonca ve 25 g/saksı dozda Biberin çimlenmesini değişen oranlarda olumsuz yönde etkilemiştir. Bu yapraklar Biber ve Terenin; rizomlar ise Tere ve 15 g/saksı dozda Biberin çimlenme oranını arttırmıştır (Çizelge 9). Daha önceki çalışmalarda da görüldüğü gibi kültür bitkilerine olan bu farklı etkiler, kültür bitkilerinin sahip olduğu özelliklerin faklılığından kaynaklandığı düşüncesini akla getirmektedir. Çizelge 9. Pelinin farklı bitkilerin çimlenmesi ve fide gelişimine olan allelopatik etkileri KURU YAPRAK KURU RİZOM Çimlenme Bitki boyu Yaş ağır!l-: Kuru ağır. Çimlenme Bitki boyu Yaş ağırlık Kuru ağır. BİTKİ 15 g 25 g 15 g 25 g 15g 25 g I5g 25 g 15g 25 g 15g 25 g I5g 25 g 15g 25 g Ak üçgül Biber Buğday Domates hıyar Tere Yonca (0) etkisiz, (-) olumsuz etkide bulunmakta, (+) olumlu etkide bulunmakta Farklı araştırıcılar, Artemisia türlerinin içerdikleri terpenoidler nedeniyle diğer bitkilerin gelişimini büyük ölçüde engellediğini bildirilmişlerdir (Fischer, 1986; Duke ve ark., 1987; Duke ve ark., 1988; Duke, 1991). Yaptığımız çalışmada da özellikle Ak üçgül, Buğday, Tere ve Yoncanın pelinin gerek yaprak gerekse rizomlarından olumsuz yönde etkilendiği belirlenmiştir. Biber ve hıyar ise yüksek dozlarda (25 g/saksı) pelin materyallerinden olumsuz yönde etkilenmişlerdir (Çizelge 9). Bu durum, Rice (1984) ve Duke ve ark. (1987)' nın da belirttikleri gibi Artemisia türlerinin bitki gelişimine olumsuz etkilerinden ileri geldiği kanaatine varılmıştır. Diğer taraftan pelinin yonca tohumlarının fide gelişimine olan bu olumsuz etkilerine rağmen, pelinle bulaşık alanlarda yonca ekimi 28

8 önerilen yöntemlerden birisidir. Bu durum yoncanın sahip olduğu daha yüksek rekabet yeteneği ve peline olan daha güçlü allelopatik etkilerinden kaynaklanmaktadır (Önen, 1999). Sonuç olarak; Bine (1983), tarafından taşındıkları bölgeye çok çabuk uyum sağlamaları ve hızlı bir şekilde ortamı kaplamaları nedeniyle, son yıllarda ciddi bir problem olarak ortaya çıktığı belirtilen pelinin bu özelliği yüksek rekabet kabiliyeti yanında, sahip olduğu allelopatik özelliklerinden de kaynaklandığı saptanmıştır. Pelinin içeriğinin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmalar sonucunda diğer Artemisia türlerinde olduğu gibi pelinin de allelopatik özelliği bulunan pek çok bileşiğe sahip olması aldığımız sonuçlan desteklemektedir. Yaptığımız gözlemlerde pelinin yoğun olarak topluluk oluşturması ve diğer yabancı otların bulunduğu bölgelerde gelişememesi de pelinin allelopatik etkiye sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Ayrıca üzerinde hastalık etmenleri, zararlılar da yoğun olarak bulunmamaktadır. Önceki araştırmalarda pelinle biyolojik savaşımda kullanılabilecek önemli bir hastalık etmeni veya zararlıdan bahsedilmemesi bu makalemizi desteklemektedir. Ancak, ileride yapılacak çalışmalarda bu konular üzerinde daha derinlemesine araştırmaların yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. KAYNAKLAR AKALIN, Ş., Büyük bitkiler kılavuzu. Ankara basım ve cilt evi. s. 752, Ankara BING,A., Problems in mugwort control in lawns. Proceedings of the 37. annual meeting of the Northeastern Weed Science Society, , 376. Long Island Hort. Res. Lab., Riverhead, New York. DUKE, S.O., Plant Terpenoids as Pesticides. Handbook of Natural Toxins. Volume 6 Toxicology of Plant and Fungal Compounds. Edited by KEELER, R.F., TU, A.T. Marcel Dekker, Inc. New York. DUKE, S.O., PAUL, R.N. and LEE, S.M.,1988. Terpenoids from the Genus Artemisia as Potential Pesticides. ACS Symposium Series 380. American Chemical Society, Washington, DC. DUKE, S.O., VAUGHN, K.C., CROOM, JR. E.M. and ELSOHLY, H.N., Artemisinin, a Constituent of Annual Wormwood (Artemisia annua) is a Selective Phytotoxin. Weed Science, Volume 35: FISCHER, N.H The function of mono and sesquiterpens as plant germination and growth regulators. In the science of allelopathy. Pulman and Tang (Eds.). Wiley- Interscience, New York, pp HALE, M., Allelopathic potential of Artemisia vulgaris rhizomes. Paper for the Annual Meeting of the American Society of Plant Physiologists at University of Illinois, June USA. HJNCXT. and KAMETAKA, M., Sterols in white clover and other plants. Faculty of Agriculture, Tokyo University, Tokyo, Japan. Journal-of-Japanese-Society-of- Grassland-Science. 1973, 19: 4, ; CAB Abstracts HOFFMANN, B. and HERRMANN, K, Flavonolglykoside des Beifuss (Artemisia vulgaris L.), Estragon (Artemisia dracunculus L.) und Wermut (Artemisia absiruhium L.). 8. Uber Gewurzphenole. Zeitschrift-fur-Lebensmittel-Untersuchungund -Forschung. 1982, 174: 3, ; 37 ref. Hanover University, Hanover 91, German Federal Republic. 29

9 HOLM, L., DOLL, J. HOLM, E., PANCHO, J. and HERBERGER, J World Weeds. Natural Histories and Distribution. John Wiky and Sons.Inc.Sayfa U.S.A ISBN IKHSANOVA, M.A., SERYKH, E.A. and BEREZOVSKAYA, T. P., Coumarins of Artemisia vulgaris. Khimiya-Prirodnykh-Soedinenii. 1986, No. 1, 110; 4 ref. Tomskii Meditsinskii Institut, iomsk, USSR. CAB Abstracts JORK, H. and JUELL, S. M. K, New substances from the essential oils of various Artemisia species. Part 3: alpha -cadinol from mugwort oil. Archiv-der-Pharmazie. 1979, 312: 6, ; 27 ref. Universitat des Saarlandes, 66 Saarbrucken, German Federal Republic. KITOU, M. and YOSHIDA, S., Changes to the chemical composition of plant growth media to the composting of some plant residues and the subsequent effects on plant growth. Japanese-Journal-of-Soil-Science-and-Plant-Nutrition. 1993, 64: 1, 1-8; 10 ref. Univ. Farm, Fac. Agric, Nagoya Univ., Japan. CAB Abstracts 1995 LE FEVRE, C. and CHAPPELL, W., A growth inhibitor from Artemisia vulgaris Proc. Am. Soc. Plant Physiology Abstracts 37: No MARCO, J. A., SANZ, J, F. and DEL-H1ERRO, P., Two eudesmane acids from Artemisia vulgaris. Phytochemistry. 1991, 30: 7, ; 11 ref. Departamento de Quimica Organica, Universidad de Valencia, Burjassot, Valencia, Spain. CAB Abstracts 1992 MELKANIA, N. P., SINGH J. S., and BISHT, K. K. S., Allelopathic potential of Artemisia vulgaris L. and Pinus roxburghii Sargent: a bioassay study. Proceedings-ofthe-Indian-National-Science-Academy,-B. 1982, 48: 5, : 14 ref. Vivekananda Laboratory for Hill Agriculture, Indian Council of Agricultural Research, Almora , India. CAB Abstracts MISRA, L. N. and SINGH, S. P., alpha-thujone, the major component of the essential oil from Artemisia vulgaris growing wild in Nilgiri hills. Journal-of-Natural- Products. 1986, 49: 5, 941; 8 ref. Phytochemistry Division, Central Institute of Medicinal and Aromatic Plants, Lucknow , India. NANO, G.M., BICCHI, C, FRATTINI, C. and GALLINO, M., On the composition of some oils from Artemisia vulgaris. Planta-Medica. 1976, 30: 3, ; 15 ref. Tnrin University, Turin, Italy. CAB Abstracts ÖNEN, H., Pelin {Artemisia vulgaris l.)'in bazi biyolojik özellikleri ile savaşim olanaklan üzerinde araştirmalar. G.O.P.Ü., Fen Bil. Enstitüsü, Bitki Kor. Anabilim Dah. Basilmamiş Doktora Tezi Tokat. ÖZER, Z., ÖNEN, H., TURSUN, N. ve UYGUR, F.N., Türkiyenin Bazi Önemli Yabanci Otlari (Tammlari ve Kimyasal Savaşunlari). Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayinlari No: 38, Kitap Serisi No 16, Tokat. RAI, J. P. N. And TR1PATHI, R. S., Kairopathic effect of two exotic weeds, Artemisiaparviflora Wight and^4. vulgaris L. on the germination of black gram. Indian- Journal-of-Ecology. 1986, 13: l, 95-98; 13 ref. Dep. Bot, North-Eastern Hill Univ., Shillong , Meghalaya, India. RICE, E.L., Allelopaty. Academy Press Inc. Ltd., London 30