EDREMİT KÖRFEZİ KIYI BİLGİ SİSTEMİ

Transkript

1 EDREMİT KÖRFEZİ KIYI BİLGİ SİSTEMİ Yiğit Akdeniz 1, Tolga Bakırman 2, M. Ümit Gümüşay 3 1 Obrascón Huarte Lain, S.A., Maltepe İstanbul, yigitakdeniz@ohl.com.tr 2 YTÜ, Yıldız Teknik Üniversitesi, Harita Müh Bölümü, Esenler İstanbul, bakirman@yildiz.edu.tr 3 YTÜ, Yıldız Teknik Üniversitesi, Harita Müh Bölümü, Esenler İstanbul, gumusay@yildiz.edu.tr ÖZET Ülkemizde, Kuzey Ege Bölgesi gerek doğası, gerek tarihsel ve kültürel alanlarıyla önemli olduğu gibi kıyı ve denizi ile de büyük bir değere sahiptir. Dünyada oksijen bolluğu açısından önemli bir bölge sayılan Kaz Dağları, Edremit Körfezi nde bulunmaktadır. Kıyı şeridinde denizciliğe, balıkçılığa ve turizme elverişli olması; Körfez in önemli bir özelliğini göstermektedir. Ege Denizi nin farklı dip ve akıntı yapılarını barındıran bu körfezde, birçok tür sualtı canlısı yaşamaktadır, ve bu yaşam gerek avcılık yönünden gerekse görsel seyir açısından bölge insanını ve turizmi canlı kılmaktadır. Kıyı şeridinin dışında; Antik dönemlerden günümüze, birçok kültürün bu topraklarda yaşamış olması, tarihi yapıları, doğal manzara ve güzelliklerin olması da bu bölgenin önemini bizlere göstermiştir. Kuzey Ege Bölgesi nin kıyı şeridinin bir bilgi sistemi oluşturulması amaçlanarak; bölgede olan yerli-yabancı turist, denizci ya da dalış meraklılarının ihtiyaçları doğrultusunda çeşitli sorgulamalar içeren; yol bilgisi, deniz yapıları ve deniz derinliği bilgilerini kapsayan bir proje ortaya konması hedeflenmiştir. Liman ya da iskelelerin nerede olduğu, dalış yapılacak bölgenin derinliği, hangi bölgelerde taşlık hangi bölgelerde kumluk olduğu ya da etrafta kültürel gezilerin nerelerde yapılabileceğinin sorgulanabilmesi amaçlanmıştır. İnternet üzerinden de sorgulama ve görüntülenebilmesi de çalışmanın amaçlarından biridir. Anahtar Sözcükler: Coğrafi Bilgi Sistemleri, Kıyı Bilgi Sistemi, Web Tabanlı CBS, Kıyı Yönetim Sistemi ABSTRACT COASTAL INFORMATION SYSTEM OF EDREMIT GULF North Aegean Region of Turkey has great value of not only natural, historical and cultural areas but also coastal and sea areas. Ida Mountains, which is known by its abundance of oxygen through the World, is located in Edremit Gulf. One of the most important property of the Gulf is that its coastal areas are sufficent for navigation, fishing and tourism. Lots of types of underwater species lives in the Gulf, which contains different types of bottom and flow compositions of Aegean Sea. Thus, this existence keeps the area alive in the sense of hunting and tourism. It is aimed to create a information system of North Aegean coast line by producing a project that contains the ability to query road information, sea structures and sea depth. It is aimed that users can find where harbours and ports are, can query sea depth where they will dive, can learn which areas are sandy or stony, and can find out where they can have cultural trips. The other aim of the study is to give users the ability to query and monitor records through Internet. Keywords: Geographical Information Systems, Coastal Information System, Web Based GIS, Coastal Management System 1. GİRİŞ Denizler ve kara parçalarının buluştuğu kıyılar birçok canlı için yaşama uygun alanlardır. Kıyılar insanoğlunun geçmişten bugüne, kullandığı, faydalandığı ve zarar verdiği önemli doğal zenginlikler ve kaynaklardır(tağıl ve Cürebal, 2005). Kıyı ve deniz alanları ticaret, ulaşım, turizm, balıkçılık ve madencilik hizmetlerinin yapılmasına olanak tanımaktadır. Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizde kıyıların önemi büyüktür. Deniz yolu taşımacılığı ile hem insanlar için ulaşım hem de ticari ürünlerin taşınabilmesi sağlanmaktadır. Yolcu gemileri, balıkçı tekneleri, şahsi tekneler yer, yön bulma, sert havalarda sığınma ihtiyacını deniz fenerleri ve limanlar sayesinde karşılanır. Turizme bakıldığında, kıyı şeridindeki iller ve ilçeler ağırlıklı turist yoğunluğu dikkat çekmektedir. Ülkemizde tek tip kıyı şeridinin bulunmaması balıkçılığı da çok çeşitli balık türleri ve avlanma biçimlerini olanaklı kılmıştır. Edremit Körfezi ve Ayvalık Bölgesi hem yerli hem yabancı turistlerin ziyaret ettiği, hem de balıkçılığın ve kıyı ulaşımının fazla olduğu, güzel koylar, birçok deniz yapısı, tarihi ve turistik mekanların olduğu bir bölgedir. Edremit körfezinde balıkçılık gelişmiştir. Hatta hemen her kıyıda amatör balıkçılarla sıkça karşılaşılabilir. Ayvalık ta ve Cunda Adası nda birkaç farklı dalış okulu özellikle yaz aylarında dalış severlere hizmet vermektedir. İnsanlar Ayvalık ın farklı adalarında sualtı güzelliklerini keşfetmek için dalışlar yapmaktadır. Balıkçı tekneleri ve özel şahıs tekneleri de günün farklı saatlerinde seyir halinde olup birçok iskele fener ve limandan faydalanmaktadırlar.

2 Kıyılarla ilgili birçok veri türünün aynı ortamda kullanılıp saklanması Coğrafi Bilgi Sistemleri ile mümkün olabilir (Alkış, 1997). CBS, konuma dayalı grafik ve grafik olmayan verilerin düzenli bir biçimde toplanıp kullanıcıya sunulmasını sağlayan bir bilgi sistemidir (Yomralıoğlu, 2000). Gelişen teknoloji ile CBS nin internet üzerinden kullanılabilirliği sağlanmış, hem bilginin güncelliğinin korunması, hem de geliştirilmesi mümkün olmuştur. Bu sayede güncel veriye, düşük maliyetle ulaşılabilir (Aydınoğlu ve Yomralıoğlu, 2003) Kıyı Bilgi Sisteminin Önemi Son yüzyılda dünya nüfusunun %60 ı, 100 kilometrelik kıyı şeridi üzerinde yaşamıştır. İlerleyen yüzyıllarda bu yüzdenin daha da artması beklenmektedir. Kıyı alanları ele alındığında disiplinler arası birçok kişi ve kurum birçok zorluklarla karşılaşmaktadır. Bu zorluklar, inşaat sahaları, doğal kaynakların çıkarımı, turizm gibi negatif insan aktiviteleri ve erozyon, deprem gibi doğal afetlerden kaynaklanır. Bu sorunlarla başa çıkabilmek için, konumsal analizler, planlama, insani ve doğal kaynakların yönetimini içeren bütünleşik bir kıyı yönetimi gereklidir. Bu tip bir kıyı yönetimi çok sayıda konumsal bilgi gerektirir. Coğrafi bilgi sistemleri bilgisayar tabanlı, konumsal bilgi ve veriyi, elde etmek, saklamak, yönetmek, analiz yapmak, görsel olarak sunmak için iyi bir çözümdür. Böylece, coğrafi bilgi sistemleri disiplinler arası kullanılarak bir köprü mekanizması haline gelmiş olur. Bununla birlikte kıyı alanı veri tabanı oluşturulması disiplinler arası yaklaşım ve destek gerektiren kompleks bir işlemdir. Kıyı alanı veri tabanının performansı coğrafi verinin standartlaştırılması ve bu veririni coğrafi bilgi sistemine daha iyi entegre edilebilmesine bağlıdır (Thumerer vd., 1999). 2. UYGULAMA ALANI Uygulama alanını, sahil şeridinin uzun, ada sayısının fazla ve bölgede deniz ve turistik yapılarının olduğu Ege Bölgesi nde bulunan bir kıyı alanı seçilmiştir. Kıyı sınırı olarak Çanakkale ilinin Ayvacık ilçesi kıyısı, Balıkesir ilinin Edremit, Burhaniye, Gömeç ve Ayvalık ilçe kıyıları ve Ayvalık a bağlı adaların olduğu kıyılar uygulama alanı içine alınmıştır. Uygulama bölgesindeki deniz dışında kalan alana ek olarak Çanakkale ilinin Bayramiç ilçesi ve İzmir ilinin Bergama ve Dikili ilçeleri yer almıştır (Şekil 1). Şekil 1: Uygulama alanı 3. VERİLERİN TOPLANMASI VE HAZIRLANMASI Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı tarafından üretilmiş olan 1/ ölçekli Edremit Körfezi Yat Haritası temin edilmiştir (Şekil 2). Orijinal baskı halinde olan bu verilerin coğrafi bilgi sisteminde kullanılabilmesi için sayısal formata dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu nedenle harita 600dpi çözünürlükte taratılmıştır. Çalışmada ESRI firmasının ürünü olan ArcGIS yazılımı kullanılmıştır. Bunun için ArcGIS in ArcCatalog arayüzünde coğrafi veritabanı oluşturulup, koordinat sistemi ve datum bilgileri sisteme girilmiştir. Daha sonra ArcMap arayüzünde sayısallaştırma işlemlerine başlanmıştır. İlk olarak görüntü üzerindeki karelaj noktaları kullanılarak, taranmış görüntü rektifiye edilmiştir. Altlık olarak bu sayısallaştırılmış pafta kullanılmış ve üzerine aynı koordinat sistemindeki Google Earth verileri eklenmiştir. Anakara, adalar ve dip yapıları (kumluk, taşlık) alan verisi; deniz derinlik noktaları, iskele, liman,

3 fener vb ilgi noktaları nokta verisi ve deniz derinlik eğrileri (10m-20m-50m), il-ilçe sınırları çizgi verisi olarak tanımlanarak sayısallaştırma işlemi yapılmıştır. Bunlara ek olarak, bazı noktalara, alanlara çeşitli bilgilendirme kodları girilerek, ada isimleri, bölge isimleri ya da liman-iskele isimlerinin görüntülenebilmesi sağlanmıştır (Şekil 3). Şekil 2: 1/ ölçekli Edremit Körfezi Yat Haritası Şekil 3: Deniz derinlik noktaları, derinlik eğrilerinin sayısallaştırılması

4 4. DENİZLER İÇİN YÜZEY MODELİ OLUŞTURULMASI 4.1. Derinlik Noktaları ve Eğrileri Yardımı ile TIN Oluşturulması TIN (Triangular Irregular Network) vektör verilerin özel halidir, Türkçesi Üçgenlenmiş Düzensiz Ağ dır. Üçgenlenmiş Düzensiz Ağ da coğrafi özellikler, topolojik olarak ilişkilendirilmiş üçgen ağlar bütünü olarak ifade edilirler (UADMK, 2010). Çalışmanın işlevsellik, görsellik gibi yanlarının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. ArcGIS programı kullanılarak, girilen derinlik noktaları, derinlik eğrilerinin çizgi verileri ve karaların denizlerle birleştiği sınır çizgileri kullanılmıştır. Bunlar yapılırken, deniz yüzeyi yüksekliği 0 kabul edilip, derinlik değerleri eksi olarak girilmiştir. Aynı şekilde, yüzeyin doğru oluşturulabilmesi için, derinlik eğrilerinin de yükseklik değeri girilmiştir. Kara alanlarının sınırlarının denizle kesiştiği çizgilerin yükseklik değeri de 0 olarak tanımlanmış ve yüzey modeli oluşturulmuştur. Oluşan TIN sonucu çeşitli renklendirmeler yapılarak daha görsel hale getirilmiştir (Şekil 4) TIN Yüzeyinin Raster Veri Haline Dönüştürülmesi Şekil 4: Oluşturulan TIN Oluşturulan TIN yüzeyinin, görsel bakımdan daha zenginleştirilmesi için, raster veri haline getirilmiştir. Böylece internet üzerinden projeye bakıldığında ya da herhangi bir sorgulama yapıldığında, görsel olarak daha güzel bir görüntü ortaya çıkarılmıştır (Şekil 5).

5 Şekil 5: Derinlik sorgusu 5. SORGULAMALAR Projenin temel hedeflerinden biri sorgulama kısmının faydalı bir şekilde yapılabilmesi ve ihtiyaçlara cevap verebilmesidir. Derinlik alan sorgusu, tarihi-turistik mekan veya herhangi liman, iskelenin nerede olduğunun sorgusuna cevap olarak böyle bir sistem düşünülmüştür. Balık tutacak birisi, basit bir sorgulamayla hangi bölgeye gidebileceğini, konum bilgisi, derinlik bilgisi, yakınındaki iskele, liman veya fenerleri görüp planlamasını ona göre yapabilir (Şekil 6). Tarihi mekanları gezmek isteyen bir turist, bulunduğu bölgeye yakın bir tarihi mekanı sorgulayıp oraya gidebilir (Şekil 7). Dalış planı için, hangi bölge taşlık hangi bölge kumluk, derinlik bilgileriyle beraber sorgulanabilir ve istenen bölgeye gidilebilir (Şekil 8). Şekil 6: Derinlik alan sorgusu (koyu renkli alan 75 m den derin yerler)

6 Şekil 7: Sorgu sonucu tarihi ve turistik mekanların yerlerinin işaretli halleri (Turkuaz renkli noktalar) Şekil 8: Taşlık alanların karaları kestiği yerlerin sorgulanması 6. PROJENİN İNTERNET ORTAMINA AKTARILMASI CBS projesinin internet ortamına aktarılıp, yayın yapılabilmesi için öncelikle bir server bilgisayarına ihtiyaç vardır. Bu bilgisayarda tüm veritabanları ve mxd dosyası mevcut olmalıdır. Ayrıca, projeyi yayınlamak için gerekli olan program; ArcGIS Server bilgisayarda yüklü olmalıdır. Tüm bu gereksinimler giderildikten sonra CBS projesinin internet ortamına aktarım ve yayın işlemine başlanılabilir. Proje, şu anda bir sunucudan yayına sunulmuş olup, internet üzerinden hizmet vermektedir (Şekil 9). Edremit Körfezi Kıyı Bilgi Sistemi ne aşağıdaki linkten ulaşılıp programa gereksinim olmadan çeşitli sorgulamalar yapılabilir veya bilgiler alınabilir.

7 Şekil 9: Yayın halindeki proje 7. SONUÇLAR Edremit Körfezi nin kıyılarını kapsayan bu projede, bölgede yaşayan veya bölgeye turistik amaçla gelmiş insanların ihtiyacını karşılamaya yönelik çalışmalar yapılmıştır. Bu kapsamda yerli ve yabancı turistler için, tarihi ve turistik mekanların yer ve isim bilgisi, balıkçılar ve dalış yapanlar için deniz dibi yapısı, derinlik bilgileri ve yasak sahalar, tekne ve gemiler için kıyılar,adalar veya liman ve fenerlerin konum bilgileri ile isimleri, taşıtlar için yol ve il-ilçe bilgilerine internet tabanlı oluşturulacak coğrafi bilgi sistemleri ile ulaşılması amaçlanmıştır. İnternet üzerinden yapılacak sorgulamalar ile veritabanına dahil birçok bilgi öğrenilebilir. Projenin, birçok kişi tarafından internet üzerinden bilgi amaçlı faydalanabilmesi ve buna bağlı olarak geliştirilmesi ile ileride kullanılabilecek bir mobil uygulama geliştirilmesi hedeflenmiştir. KAYNAKLAR Alkış, Z., Kıyı Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Önemi, Türkiye nin Kıyı ve Deniz Alanları 1. Ulusal Konferansı, Haziran 1997, Ankara, Türkiye Kıyıları 97 Konferansı Bildiriler Kitabı, Aydınoğlu, A. Ç., Yomralıoğlu T., Spatial Decision Support System via the Web, Geomatica 5 Cartography, Telematics and Navigation, Barcelona, Spain. Kılıç, F. CBS Ders Notları Gümüşay, Ü. CBS Ders Notları Cürebal, İ., Tağıl, Ş., Altınova Sahilinde Kıyı Çizgisi Değişimini Belirlemede Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, Thumerer T., Jones A.P., Brown D., A GIS based coastal management system for climate change associated food risk assessment on the east coast of England, International Journal of Geographical Information Science, Sayı :14, Yomralıoğlu, T., 2000, Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar, 1. Baskı, Seçil Ofset. Ulusal Açık Ders Malzemeleri Konsorsiyumu, onu_guncel.pdf