Abdullah bin Sebe. Ebubekir Sifil [TAHLİL] [Tahlil Hakkında] Sayı 11

Transkript

1 Abdullah bin Sebe Ebubekir Sifil [Tahlil Hakkında] Gündeme ilişkin hocalarımızın daha önce kaleme almış olduğu yazıları her hafta [Tahlil] dosyasında yayınlıyoruz. Sayı 11 Hafta 12

2 İbn Sebe tarihsel varlığı sabit bir şahsiyettir ve onun fikirleri doğrudan ve/veya dolaylı olarak bütün alt dallarıyla Şia nın en önemli zeminini oluşturmuştur. EBUBEKİR SİFİL FOTOĞRAF: SAHN-I SEMÂN MEDYA.

3 Sayfa I [Tahlil] Sayı: XI, Hafta: XII sahniseman.org medya@sahniseman.org İçindekiler Sahn-ı Semân İslamî İlimler Eğitim ve Araştırma Merkezi Eyüp Sultan Bulvarı N0: İçindekiler... I Giriş... II Önce Meselenin Kökenine İnelim... II el-askerî nin Beyhude Gayreti...III Tek Kaynak Seyf bin Ömer Mi?...VII Dipnotlar... VIII Eyüp - İstanbul 15 Haziran 2016 Bu yazı; Ebubekir Sifil hocanın RIHLE Dergisi için kaleme almış olduğu yazıdır. Önemli Bilgilendirme: Geçen haftaki aksaklık nedeni ile i yayınlayamamıştık. Tüm okuyucularımızdan, bir haftalık gecikme için, özür diler, hayırlı Ramazanlar ve Kandiller dileriz. Saygılarımızla, dijital mecmua

4 Sayfa II [Tahlil] Sayı: XI, Hafta: XII sahniseman.org Giriş Hz. Osman (r.a) döneminde Müslüman olmuş görünen bu Yemen yahudisi, üçüncü halifenin şehit edilişiyle başlayan ve İslam tarihinde silinmez izler bırakan fitne sürecinin baş aktörlerinden birisi, hatta belki birincisidir. Rafızîlik ideolojisinin temel- lerini, ilk olarak bu zatın propaganda ettiği fikirlerde buluyoruz. Bu bakımdan Abdullah b. Sebe i tanımadan Râfızîliği tanımak ve anlamak mümkün değildir. Râfızîliğe karakterini veren en temel unsurlar onun temelini attığı binanın yapıtaşlarıdır. Tıpkı Hristiyanlığın kurucusu Pavlus (St. Paul) gibi o da döneminde ortaya çıkan gelişmeleri, yaşanan olayları, çeşitli inanç ve kültür unsurlarıyla ustaca kararak ortaya yeni bir yapı/inanç çıkarmayı ba- şarabilmiş bir isimdir. Râfızîliğin karakteristik inanç unsurlarının birçoğu onun düşünce ve yeteneğinin ürünüdür. Râfıza daki vesayet, imamet ve rec at inançları, gulattaki hulul inancı.. vs. Abdullah b. Sebe patentini taşıyan inançlardan birkaçıdır. 1 Son dönemde Râfızîlerin, tarihte böyle bir kişiliğin hiç yaşamadığı şeklindeki iddiayı yayma gayretiyle çırpındığını görüyoruz. Bunun ne denli beyhude bir çaba olduğunu kısaca da olsa ortaya koymaya çalışacağım. Bunu da mümkün olduğunca Şia nın kendi kaynaklarından yapmaya çalışacağım ki, onlar için Ehl-i Sünnet in kaynaklarında yer alan rivayetlerin uydurma olduğu tezine sığınma imkânı kalmamış olsun. Önce Meselenin Kökenine Gidelim Bu iddianın ilk defa Julius Wellhausen, Leone Caetani, 2) Bernard Lewis, 3) Friedlaender 4) gibi müs- teşrikler tarafından ortaya atıldığını biliyoruz. Elimizdeki kaynaklar içinde İbn Sebe den ilk bahseden kişinin Seyf b. Ömer olduğu tesbitinden hare ketle mezkûr müsteşrikler, bu zatın tarihi kurgulamak gibi bir gayeyle hareket ettiği için güvenilirlik vasfına sahip olmadığını söylerler. Onlara göre Seyf, Hz. Osman (r.a) ın şehadeti ve Cemel vakası da dahil olmak üzere, döneme damgasını vuran gelişmeleri, Sahabe yi tebrie etme gayretiyle muhayyel olay ve kişilere bağlamayı tercih etmiş, Abdullah b. Sebe ismi de bu çerçevede onun tarafından uydurulmuştur. 5) Mezkûr müsteşriklerin, İslam a ve Müslümanlara önyargılı Batılı bakışın tipik izlerini taşıyan bu tezi, modern dönemde İslam dünyasında da taraftar bulmakta gecikmedi. Mısır da, Fransızca düşünüp Arapça yazmakla iftihar eden Tâhâ Hüseyin konu hakkında ilk Müslüman patentli şüpheyi ortaya atan kişi oldu. 6) O, el-fitnetu l-kübrâ-alî ve Benûh adlı kitabında İbn Sebe in tarihsel varlığına şüpheyle yaklaşmayı bilimsellik adına savunduğunda 7) el- bette zeminini müsteşriklerin döşediği bir vasatta hareket ediyordu. Tâhâ Hüseyin den sonra İslam Dünyası nda ve ülkemizde aynı görüşü savunan birçok yazar ve çalışma ortaya çıktı. Ülkemizde konu hakkında yapılan ve sayıları bir elin parmaklarını bulmayan Yüksek Lisans ve Doktora tezlerinde ve DİA da 8) konunun aynı minval üzere ele alındığı dikkat çekerken 9), İslam Dünyası nda da aynı doğrultuda kaleme alınmış birçok kitap ve makale yayımlandı. 10)

5 Sayfa III [Tahlil] Sayı: XI, Hafta: XII sahniseman.org el-askerî nin Beyhude Gayreti Râfıza nın, altından kalkamadığı bir töhmeti, daha doğrusu bir hakikati savuşturmak için Abdullah Sebe diye birinin hiç yaşamadığı tezini savunan çizgideki çalışmalara mal bulmuş mağribi gibi sarılması elbette şaşırtıcı değildir. Murtazâ el-askerî, Abdullah b. Sebe ve Esâtîru Uhrâ adlı kitabında yukarıda adını andığım müsteşrikler tarafından ortaya atılan malum tezi, Seyf b. Ömer i merkeze alarak tekrarlamış, hatta iddialarını, Seyf b. Ömer in, hiç mevcut olmayan birtakım coğrafî bölgeleri, tarihî hadiseleri ve şahısları hayalî senaryolarla mevcutmuş gibi gösterdiğini söyleyecek kadar ileri götürmüştür. 11) Kitabında, İbn Sebe in, Hz. Ali (r.a) ın ilahlığını iddia ettiğini anlatan rivayetlere yer veren tek kadim İmâmî rivayet kaynağının el-keşşî nin Ma rifetu Ahbâri r- Ricâl i (İhtiyâru Marifetir-Ricâl olarak da anılır) olduğunu iddia eden el-askerî, ilgili rivayetlerin bu esere, daha evvel kaleme alınmış İmâmî Milel-Nihel kaynaklarından geçtiğini söylemektedir. 12) Daha sonra İmamiyye nin 4 temel eserinden 13) hiç birinde bu rivayetlerin geçmediğini 14), kaynaklarını problemli İbn Sebe den sözüm ona tebrie etmektedir! 15) Ancak hemen belirtelim ki burada el-askerî nin, bir kısmından hiç bahsetmediği, bir kısmını ise mış gibi yaparak geçiştirmeye çalıştığı önemli noktalar mevcut. Maddeler halinde sıralayacak olursak: 1. el-askerî, İmâmiyye yi İbn Sebe den ve onunla ilgili rivayetlerden tebrie etmek isterken el-keşşî nin, bu rivayetleri kendilerinden aldığını söylediği İmâmî Milel-Nihel kaynaklarının güvenilirliği problemini de gündeme getirmiş olmakta, ancak kendisi bu noktadan hiç bahsetmemektedir. Bu kaynaklar Şia açısından güvenilir midir, değil midir? Açıktır ki, bu kaynaklar ilgili rivayetleri ya Sünnî veya Şii kaynaklardan almıştır. Bu ihtimallerden hangisini alırsanız alın, bu kaynakların yazarlarının bu rivayetleri itimada şayan bulduğu gerçeğine ulaşırsınız. Şu halde el-askerî ve onun gibi düşünenler nezdinde İbn Sebe rivayetlerine yer vermekte bir beis görmeyen İmâmî Milel-Nihel kaynakları güvenilmezler kategorisine girmektedir! Merd-i kıpti şecaat arz ederken sirkatin söyler miş!! 2. el-askerî, el-keşşî nin naklettiği rivayetlerin Şii Milel-Nihel kaynaklarında geçtiğini söylerken, o rivayetlerin bu kaynaklardan alındığını ima ediyor. Böylece el-keşşî nin söz konusu rivayetleri kendi sened silsilesiyle naklettiği gerçeğini görmezden geliyor veya gözden kaçırmaya çalışıyor. el-keşşî nin Ma rifetu Ahbâri r-ricâl inde Abdullah Sebe e ayrılan bölümde yer alan rivayetlerin tamamı el-keşşî nin kendi sened silsilesiyle ilk mahrecine kadar ulaşmaktadır. Calib-i dikkat olansa, Seyf b. Ömer isminin bu silsilelerin hiçbirisinde yer almamasıdır! Dolasıyla el-askerî nin, eserinin neredeyse yarısını Seyf b. Ömer in taz ifine ayırmışken, el- Keşşî nin sened silsilelerinde yer alan ravilerden hiç bahsetmemesi, ya da Ricâlu l-keşşî deki rivayetlerin güvenilmez olduğu şeklinde genel ve yuvarlak bir ifade kullanması telbis in güzel bir örneğini oluş- turmaktadır!! 16) 3. el-askerî nin, el-keşşî nin İmâmiyye nezdinde güvenilmez olduğu izlenimini veren ifadeleri 17) İmâmiyye nin ileri gelen alimlerinin el-keşşî hakkındaki kanaatiyle taban tabana zıttır. Söz gelimi onun hakkında et-tûsî şöyle der: Sika (güvenilir) Rivayetler ve raviler konusunda basiret (ihtisas) el-keşşî nin bu eserinin ise Şia nezdinde muteber kabul edilmediğini, bir de İmâmî kaynaklarda biri sahibidir. İtikadı sağlamdır.

6 Sayfa IV [Tahlil] Sayı: XI, Hafta: XII sahniseman.org el-askerî nin Beyhude Gayreti Ricâl inde de görüyoruz. 18) Benzer ifadeleri onun Hz. Ali (r.a) ın ilahlığını iddia eden, diğeri ise son derece makul ve zararsız bir kişilik gösteren farklı İbn Sebe portresi bulunduğunu ifade ederek Keza en-necâşî de onun güvenilir ve ilim sahibi olduğunu söyler. Bununla birlikte zayıf ravilerden rivayette bulunduğunu ve rivayetlerinde çok hatalar olduğunu da ekler. 19) el-keşşî hakkında bize bilgi veren bir diğer kaynak Muhammed Takî el-meclisî (el-meclisî el- Evvel) dir. O, yukarıda naklettiğim bilgileri özetledikten sonra el-keşşî nin rivayetleriyle ilgili olarak en- Necâşî nin ifadelerinde geçen taz ifin nasıl anlaşılması gerektiğini açıklar: Açıktır ki, burada geçen rivayetlerinde çok hatalar vardır ifadesi, aralarında zahiren tearuz/ çatışma bulunan rivayetleri anlatmaktadır. 20) Dolayısıyla en-necâşî nin taz ifinin, el-keşşî nin adaletine dönük olmaktan ziyade, eserinin bir hususiyetine dikkat çekmeye matuf olduğunu söylemek durumundayız. Eğer içerdiği rivayetler arasında zahiren tearuz olduğu için herhangi bir eserin taz if edilmesi normal ve gerekli ise, İmâmiler Kütüb-i Erba a da dahil olmak üzere hiçbir kaynaklarına güvenmemelidirler. 21) Tearuz, rivayet sahasının en temel konularından biridir ve esasen içerdiği rivayetler arasında zahiren tearuz bulunmayan bir rivayet kaynağından bahsetmek neredeyse mümkün değildir. en-nemâzî de onun hakkında önce, Büyük üstat, güvenilir seçkin insan (eş-şeyhu l-celîl es-sikatu n-nebîl) dedikten sonra, bilâ hilâf (bu vasıflara sahip olduğunda ihtilaf yoktur) ifadesini kullanır ki 22) bu ifadenin ancak el-meclisî nin mezkûr tevcihiyle anlamlı olacağı açıktır. 4. el-askerî, İbn Sebe adını zikreden en kadim rivayet kaynağının el-keşşî ye ait olduğunu söylerken de dürüst davranmıyor. el-keşşî nin vefatının 300/ /961 arası bir tarihte vuku bulduğu 23) tahmin edildiğine göre İbn Sebe adını ondan daha önce vefat etmiş İmâmî müelliflerin zikretmiş olduğu gerçeği el- Askerî yi açık şekilde tekzip ediyor. Onlardan birisi el-istinfâr ve l-ğârât sahibi İbn Hilâl es-sekafî dir. es- Sekafî, el-keşşî den uzun yıllar önce yaşamış bulunan bir müellif olarak 24) İbn Sebe adını Hz. Ali (r.a) ın taraftarları arasında zikreder. 25) Onun rivayet ettiğine göre, aralarında Amr b. el-hamık ve Hucr b. Adiyy (r.anhuma) gibi sahabîlerin de bulunduğu bir grup Hz. Ali (r.a) a giderek, Ebû Bekr ve Ömer hakkındaki görüşünü bize açıkla demiş, Hz. Ali (r.a) bu soru üzerine sitem dolu bir risale kaleme almıştır. Ona o soruyu soranlar arasında Abdullah b. Sebe de bulunmaktadır. 26) el-askerî, el-keşşî tarafından nakledilen ve İbn Sebe in Hz. Ali (r.a) a ilahlık atfettiğini anlatan rivayetlerin Kütüb-i Erba a da geçmediğini söyler- ken de telbis yapıyor. Râfızîlerin en klasik metodunu burada da müşahede etmek elbette şaşırtıcı değil Zira zikrettiği rivayetlerin Kütüb-i Erba a da geçmemesi, İbn Sebe in bu eserlerde anılmadığı ve ondan bahseden başka rivayetlerin bulunmadığı anlamına gelmiyor. A. İmâmiyye Şiası nın 4 temel kaynağından birisi olan Men Lâ Yahduruhu l-fakîh te Şeyh es-sadûk şöyle bir rivayet zikreder: Emîru l-mü minîn aleyhisselâm 27) şöyle dedi: Biriniz namazını bitirdiği zaman ellerini semaya kaldırsın ve tam bir tevec-cühle dua etsin. (Bunun üzerine orada bulunan) İbn Sebe, Ey Mü minlerin Emiri! Allah azze ve celle her yerde değil mi? diye sordu (ve konuşma şu minval üzere

7 Sayfa V [Tahlil] Sayı: XI, Hafta: XII sahniseman.org medya@sahniseman.org el-askerî nin Beyhude Gayreti devam etti:) O halde kişi dua ederken ellerini niçin semaya kaldırır? Rızkınız ve size vaat edilen (diğer) şeyler göktedir ayetini 28) okumuyor musun? Rızık, bulunduğu yerden başka bir yerden mi istenir? Rızık da, Allah azze ve cellenin vaat ettiği diğer şeyler de semadadır. B. Aynı rivayeti et-tûsî de -Kütüb-i Erba a dan- Tehzîbu l-ahkâm da nakletmiştir. 29) C. Men Lâ Yahduruhu l-fakîh isimli eserinde yukarıdaki olayı nakleden es-sadûk, bir diğer eseri el-i tikâdât da şöyle bir rivayet nakleder: Rivayet edildiğine göre Zürâre 30) şöyle demiştir: (İmam Ca fer) es-sâdık a, Abdullah Sebe in oğullarından birisi tefvîd inancını benimsemiş dedim. Tefvîd nedir? diye sordu. Allah Teala Muhammed ve Ali yi yarattıktan sonra işi onlara havale etti; onlar yaratır, onlar rızık verir, onlar diriltir ve onlar öldürür Allah ın düşmanı yalan söylemiş! Onunla karşılaşırsan kendisine Ra d suresindeki şu ayeti oku 31) Bu rivayet, el-askerî nezdinde Kütüb-i Erba a nın mevsukiyetini de tartışma konusu kılar mı, bilinmez; ama şu bir hakikat ki Râfızîler İbn Sebe iblisini kapıdan kovsalar bacadan girecektir! Zira ideolojilerinin kurucu atasıdır o! Abdullah Sebe in Hz. Ali (r.a) a ilahlık atfettiğini anlatan rivayetler canını sıktığı için el-askerî, İmâmî Milel-Nihel kaynaklarını, el-keşşî yi ve ilgili rivayetleri ondan alarak nakletmekte bir beis görmeyen diğer İmâmî kaynakları gözden düşürmek için hayli gayret sarf ediyor. Hareket noktaları şunlar: İmâmî Milel-Nihel kaynaklarının bahse konu rivayetleri senedsiz olarak el-keşşî nin güvenilmez biri olduğu Başka İmâmî kaynaklarda Hz. Ali (r.a) a ilahlık atfetmeyen bir İbn Sebe portresinin yer alması. Oysa meseleye şöyle bakılması, el-askerî nin problem olarak takdim ettiği bütün bu noktaların makul bir izahının pekala mevcut olduğunu ortaya koyar: Abdullah b. Sebe, önceleri Hz. Ali (r.a) ın etrafında bulunan Ali Şiası ndan bir fert olarak bulunmuş, ancak bilahare ayağı yer tutunca Râfıza ya vücut verecek olan fikirlerini tedricen izhar etmeye başlamış, nihayet işi, Hz. Ali (r.a) ın ilahlığını iddia edecek raddeye vardırmıştır. Bu, aynı zamanda meseleye peşin redci bir tavırla bakmayan İmâmî müelliflerin de benimsediği bir izah tarzıdır. Onlardan biri, el-bahrânî nin el- Hadâiku n- Nâdıra sına ta lik yazan Muhammed Takî el-eyrevânî dir. O, bir önceki maddede Kütüb-i Erba a ya dahil iki eserden naklettiğim rivayeti aktaran el-bahrânî nin, Bu İbn Sebe, Emîru l-mü minîn in ilah olduğunu iddia eden kişidir. Emîru l-mü minîn kendisini 3 gün süre tanıyarak tevbeye davet etmiş, tevbe etmeyince yakmıştır tarzındaki ifadelerine düştüğü notta şunları söyler: ( ) Ehl-i Beyt imamlarından nakledilen rivayetler ve Şia nın ileri gelenlerinden aktarılan sözler, Şia nın imamlarının ve ileri gelenlerinin bu adama duyduğu öfkenin ve bu küfrü ve aşırılığı sebebiyle adamdan teberri ettiklerinin en kesin delili, en susturucu bürhanıdır. Hatta el-keşşî nin ifadelerin- de de geçtiği gibi Ali aleyhisselamın kendisi hakkında bu görüşleri ileri süren 70 kişiyi ateşe atarak yaktığını anlatan bazı rivayetler, ona da, görüşlerini benimseyenlere de ölüm cezası uygulandığını gösteren delillerdendir.

8 Sayfa VI [Tahlil] Sayı: XI, Hafta: XII sahniseman.org el-askerî nin Beyhude Gayreti Açıktır ki buradaki rivayetlerle daha önce geçen 32) 5 rivayet 33) arasında yapılacak bir karşılaştırma, İbn Sebe in bu sapmasının, İmam aleyhisselam ile aralarında geçen ve sadedinde bulunduğumuz rivayetin anlattığı konuşmadan daha sonraki bir zamanda vuku bulduğunu söylemeyi gerektirmektedir 34) Evet, işin aslı budur. İbn Sebe, önce Hz. Osman (r.a) ın şehadetiyle neticelenen fitnenin içinde aktif olarak yer almış, Şam, Kahire, Bağdat, Kûfe gibi İslam merkezlerini dolaşarak emr-i ma ruf yapmış ve halkı Hz. Osman (r.a) a karşı ayaklandırmış, burada amacına ulaştıktan sonra Hz. Ali (r.a) ı yanına sokulmuş, onun şiası arasında yer almış ve buradaki yerini iyice pekiştirdikten sonra zehrini kusmuştur. Onun Hz. Ali (r.a) tarafından yakılarak öldürüldüğü kesin değildir. Hatta bizzat İmâmî kaynaklar da bu konuda ihtilaf halindedir. Bir kısmı yakılarak öldürüldüğünü söylerken, bir kısmı sadece sürgün edildiğini söylemektedir

9 Sayfa VII [Tahlil] Sayı: XI, Hafta: XII sahniseman.org Tek Kaynak Seyf b. Ömer mi? Gelelim yukarıda adı geçen müsteşriklerle başta el-askerî olmak üzere onların yolundan gidenlerin, İbn Sebe adını zikreden tek Sünnî kaynağın Seyf b. Ömer olduğu yolundaki iddiasına: Evet, Seyf b. Ömer Hadis İmamları tarafından ağır ifadelerle taz îf edilmiş bir kişidir; 35) ancak bu durum, İbn Sebe in onun hayalinin mahsulü olduğu ve böyle bir şahsiyetin hiç yaşamadığı iddiasına delil kılınamaz. Zira Abdullah b. Sebe, Seyf b. Ömer adının hiçbir şekilde yer almadığı sened silsileleri ile bize kadar gelen nakillerde de yer almaktadır: Öncelikle İmâmî kaynakların rivayetlerini zikredelim: Bunların başında el-keşşî nin kendi sened silsilesiyle naklettiği rivayetler gelmektedir. Bunları el-askerî kendi kaynaklarından naklen topluca vermektedir. 36) Bunlar dışında İmâmî Milel-Nıhel kaynaklarında yer alan nakiller de önemli bir yekün tutmaktadır. Bu kaynaklarda gerek İbn Sebe /İbnu s-sevdâ adı tasrih edilmek suretiyle, gerekse onun adıyla anılan Sebeiyye fırkası hakkında detaylı bilgiler bulunmaktadır. 37) olanlar bulunduğu gibi, sahih olanlar da vardır. Fazla yer tutmaması için burada bu rivayetlerin tahliline girmeyeceğim.39) B. Ebû Nu aym, Hilyetu l-evliyâ da Ebû İshâk el- Fezârî nin tercemesinde İbn Asâkir in senedlerin- den farklı bir senedle Hz. Ali (r.a) ın, kendisinin Hz. Ebû Bekr ve Hz. Ömer (r.a) dan daha üstün olduğunu iddia eden İbn Sebe i öldürmeye azmettiğini, ancak yakın arkadaşlarının bunu yanlış bulduklarını söylemeleri üzerine vazgeçip, kendisini Medain e sürgün ettiğini nakletmiştir. 40) C. Ehl-i Sünnet in Fırak ve Milel kaynaklarının tamamı İbn Sebe adına ve Sebeiyye fırkasına açık bir şekilde yer vermektedir. 41) Bütün bunlar açıkça ortaya koymaktadır ki, Râfıza, varlığını inkâr etmek için kendi kaynaklarını bile tezyif etmiş olsa, İbn Sebe tarihsel varlığı sabit bir şahsiyettir ve onun fikirleri doğrudan ve/veya dolaylı olarak bütün alt dallarıyla Şia nın en önemli zeminini oluşturmuştur. Yine bu kaynaklar arasında en kadim olanlarından biri İbn Hilâl es-sekafî nin el-istinfâr ve l- Ğârât ıdır ve daha önce de naklettiğim gibi bu eserde es-sekafî, kendi sened silsilesiyle Abdullah Sebe i Hz. Ali (r.a) taraftarları arasında zikretmektedir. 38) Sünnî kaynaklar içinde de İbn Sebe hakkında bize bilgi veren ve Seyf Ömer in yer almadığı senedlerle gelen rivayetler mevcuttur: A. Bu rivayetlerden 8 adedi İbn Asâkir tarafından Târîhu Dimaşk da Abdullah Sebe adıyla açılan hususi bir başlık altında zikredilmiştir. Bunlar arasında zayıf

10 Sayfa VIII [Tahlil] Sayı: XI, Hafta: XII sahniseman.org [DİPNOTLAR] 1. el-keşşî, İhtiyâru Marifetir-Ricâl, 103; en-nevbahtî/el-kummî,fıraku ş-şî a, 32-3; Neşvân el-hımyerî, el-hûru l-iyn, 206, 2. Bir sonraki dipnot. 3. Lewis, Usûlu l-ismâ îliyyîn ve l-ismâ îliyye, Friedlaender, Abdullâh b. Sebe ve ş-şî a. 5. Wellhausen, İslam ın En Eski Tarihine Giriş, 121 vd.ancak hemen belirtelim ki, bu müsteşriklerin, çağdaş rafızîlerin can simidi gibi yapıştığı bu iddiası, bizzat başka müsteşrikler tarafından dikkate değer bulunmamış, mesela R. A. Nicholson (Târîhu l- Arabi l-edebî fi l-câhiliyye ve Sadri l-islâm, 325) ve İslam Ansiklopedisi ndeki Abd Allah b. Saba maddesinin (I, 40) yazarı M. Th. Houtsma bu tezi dikkate değer bulmamış ve İbn Sebe in tarihsel bir kişilik olarak varlığını onaylamışlardır. 6. Meşhur haham Haim Nahum un Mısır da Mecma u l-luğati l- Arabiyye ye üye olarak atanması, tamamı İslam a karşı önyargılarıyla tanınan akademisyen ve araştırmacıların Edebiyat Fakültesi ne öğretim üyesi olarak davet edilmesi gibi icraatların altında da onun imzasını görmek şaşırtıcı olmasa gerek! 7. Bkz. Tâhâ Hüseyin, el-fitnetu l-kübrâ Alî ve Benûh, DİA, Abdullah b. Sebe maddesi, I, Örnek olarak bkz. Sıddık Korkmaz, Tarihin Tahrifi-İbn Sebe Meselesi, 21 vd; Nejdet Akay, Hz. Osman Dönemi Fitne Olayları ve Temel Sebepleri, (yayımlanmamış YL Tezi), 161 vd.bu ikinci çalışmada Abdullah b. Sebe in aslında Ammâr b. Yâsir (r.a)olabileceği, zira bu iki şahsiyetin fikirlerinin ilgi çekici biçimde örtüştüğü gibi tam anlamıyla akla ziyan bir fikir savunulabilmiştir! 10. Bu kitap ve makalelerin bir dökümü için bkz. Murtazâ el-askerî,abdullah b. Sebe ve Esâtîru Uhrâ, 58 vd.; Korkmaz, A.g.e., Bkz. el-askerî, A.g.e., II, 101 vd. el-askerî nin bu eseri, Abdülbakî Gölpınarlı tarafından Abdullah b. Sabâ Masalı-Bir Yalancının Düzmeleri adıyla dilimize de çevrilmiştir. Abdullah b. Sebe in tarihsel varlığını inkâr eden tek rafızî el-askerî değildir. Onun dışında bu doğrultuda kalem oynatan rafızî müellifler arasında Muhammed Cevâd Mağniye, Ali el-verdî, Kâmil eş- Şeybî, Abdullah Feyyâd, Tâlib er-rıfâ î gibi isimler de bulunmaktadır. Bkz. Sa dî el-hâşimî, İbn Sebe Hakîkatun Lâ Hayâl, 16 vd. 12. el-askerî, g.e., II, 176 vd. 13. Bu 4 eser (Kütüb-i Erba a) şunlardır: el-kuleynî nin el-kâfî si, es- Sadûk un Men Lâ Yahduruhu l-fakîh i ve et-tûsî nin et-tehzîb ve el-istibsâr ı. 14. el-askerî, A.g.e., II, el-askerî, g.e., II, 180 vd. 16. Söz konusu rivayetler ve sened silsileleri için bkz. el-keşşî, İhtiyâru Marifetir-Ricâl, 101 vd. Bu kitabın aslı, el-keşşî nin Ma rifetu n-nâkılîn ani l-eimmeti s- Sâdıkîn isimli eseridir. Elde mevcut nüsha ise, et-tûsî tarafından bu eserden seçmeler yapılarak oluşturulmuştur. 17. el-askerî, A.g.e., II, Bkz. Ricâlu t-tûsî, II, en-necâşî, Ricâlu n-necâşî, Muhammed Takî el-meclisî, Ravdatu l-müttakîn, XIV, 21. et-tabersî nin naklettiğine göre el-hasen b. el-cehm, İmam Ali er-rıdâ (rh.a) e, Bazan güvenilir iki ravi bize ihtilaflı rivayetler naklediyor; hangisinin hak olduğunu bilemiyoruz (böyle durumlarda ne yapalım)? diye sormuş, o da cevaben, Hangisinin hak olduğunu bilmiyorsan, istediğin rivayeti almakta serbestsin. Bkz. el-ihticâc, II, 95. Yine aynı eserde nakledildiğine göre Semâ a b. Mihrân ile İmam Ca fer (rh.a) ile arasında şöyle bir konuşma geçer: Birisi bir konuda amel etmemizi emreden, diğeri amelden sakındıran iki hadise rastladığımızda ne yapalım? İmamınla bir araya gelip kendisine sormadıkça onlardan hiç biriyle amel etme. Eğer amel etmekten başka çarem yoksa? O zaman âmmenin (Ehl-i Sünnet) ameline aykırı düşenle amel et. (A.g.e., II, 95-6) Ve nihayet aynı eserde İmamlardan şöyle dedikleri nakledilir: Bizden gelen rivayetler arasında tearuz görürseniz, şiamızın üzerinde birleştiği rivayeti alın. Zira onda şüphe yoktur. (A.g.e., II, 96) Birçok alimin reddiyesine konu olan (ama her ne hikmetse sadece İbn Teymiyye nin Minhâcu s-sünne siyle anılır hale gelmiş bulunan!) Minhâcu l-kerâme adlı eserin sahibi İbnu l-mutahher el-hıllî, Muhtelefu ş-şî a fî Ahkâmi ş-şerî a adlı eserini, İmâmîyye nin kaynaklarında bulunan mütearız görüşleri ve bunların delillerini zikretmek ve aralarında tercihte bulunmak amacıyla yazmıştır. Keza İmâmîlerin Ayetullah dediği Abdullah Şübber, Mesâbîhu l- Envâr adıını verdiği iki ciltlik eseri, kendi kaynaklarında bulunan mütearız ve müşkil rivayetlerin halli amacıyla kaleme almıştır. Hatta Râfıza nın 4 temel kaynağından dördüncüsü olan el-istibsâr ın en temel özelliği, Tehzîbu l-ahkâm daki mütearız rivayetlerin arasını bulmak amacıyla kaleme alınmasıyla öne çıkar (her iki eser de Ebû Ca fer et-tûsî ye aittir). Dolayısıyla sırf muhtevasında mütearız rivayetler var diye el- Keşşî nin eserine yöneltilen bu tenkit tutarlılık noktasında Râfıza nın içine düştüğü sıkıntılı durumun bir göstergesidir. 22. en-nemâzî, Müstedreku Sefîneti l-bihâr, IX, Bkz. İhtiyâru Ma rifeti r-ricâl (muhakkıkın mukaddimesi), 9. İmâmî rivayet literatüründe böylesi temel bir yere sahip olan el- Keşşî nin ölüm tarihinin böylesi bir muğlaklık içinde kaybolması, özelde İmâmî rivayet eserlerinin ve genelde bütünüyle İmâmî li- teratürün hayli muahhar bir tarihte oluşmaya başladığının en açık delilidir /896 yılında öldüğü konusunda neredeyse ittifak vardır. 25. İbn Hilâl es-sekafî, el-istinfâr vel-ğârât, Bu uzun risalede dikkatimizi çeken birkaç nokta var: 1. Hz. Ali (r.a), kendisine Hz. Ebû Bekr ve Hz. Ömer (r.anhuma) yı soranlara sitem yüklü bir tavır içinde cevap vermektedir. 2. Bu risalede Efendimiz (s.a.v) in vefatından sonra Hz. Ebû Bekr, Hz. Ömer ve Hz. Osman (r.anhum) un hilafete gelişlerinden bahsederken, hilafetin öncelikli olarak kendisinin ve Ehl-i Beyt in hakkı olduğunu düşündüğünü ifade etmekte, ancak Rafızîlerin iddia ettiği gibi nass ve tayin den kesinlikle bahsetmemektedir. 3. Hz. Ebû Bekr (r.a) ın hilafetinde ona itaat ettiğini, onun da görevini layıkı veçhile yerine getirdiğini ifade etmektedir. Ondan sonra hilafetin kendisine tevdi edileceğini umduğunu, ancak kesin bir beklenti içinde de olmadığını belirtmektedir. 4. Ondan sonra hilafete gelen Hz. Ömer (r.a) ın idaresinden ve tutumundan razı olduğunu açık bir şekilde söylemektedir. 5. Hz. Osman (r.a) dan sonra halkın kendisine bey at etmek için geldiğini, ancak kendisinin bunu arzu etmediğini yine açık bir şekilde ifade etmektedir Bütün bu hususlar Rafızîlerin daha sonraki tarihlerde Hz. Ali (r.a) ve Âl-i Beyt etrafında oluşturduğu mitik anlatımlarla taban tabana zıtlık teşkil ettiği açıktır. 27. Hz. Ali (r.a) kastediliyor /ez-Zâriyât, Bkz. et-tûsî, Tehzîbu l-ahkâm, II, Zürâre b. A yen: İmam Ca fer es-sâdık (rh.a) in etrafında bulunan Hişâm b. Hakem, Hişâm b. Sâlim gibi birkaç isimle birlikte, Ehl-i Beyt imamlarının adını istismar ederek Râfızîlik inancını sistemleştirenlerdendir. İleride bunlarla ilgili bilgi verilecektir. 31. es-sadûk, İ tikâdât, Burada kast edilen, İbn Sebe in Hz. Ali (r.a) hakkında aşırıya kaçmayan görüşlerini anlatan rivayetlerdir 33. Bunlar da el-askerî nin tezyif etmeye çalıştığı İbn Sebe in Hz. Ali (r.a) hakkında ilahlık iddia ettiğini anlatan rivayetlerdir. 34. Muhammed Takî el-eyrevânî, el-bahrânî nin el-hadâiku n-nâdıra sına yazdığı ta likler meyanında, VIII, 511 vd. 35. Bkz. İbn Hacer, Tehzîbu t-tehzîb, IV, el-askerî, A.g.e., II, 173 vd. 37. Sa d b. Abdillah el-eş arî, el-makâlât ve l-fırak, 20-1; en-nevbahtî/ el-kummî, Fıraku ş-şî a, 32 vd. 38. İbn Hilâl es-sekafî, el-istinfâr ve l-ğârât, Bkz. Süleymân el-avde, el-inkâz mi De âva l-inkâz li t-târîh, 9 vd. 40. Ebû Nu aym, Hilyetu l-evliyâ, VIII, Bkz. İmam el-eş arî, Makâlâtu l-islâmiyyîn, 15; İbn Hazm, el-fısal, V, 36, 46 ; el- Bağdâdî, el-fark Beyne l-fırak, 18, 143-4; eş-şehristânî, el-milel ve n-nıhel, I, 204 vd.