TOROS SEDiRi (Cedrus libani A. Richard) ODUNUNUN BAZI FİZİKSEL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 180 TOROS SEDiRi (Cedrus libani A. Richard) ODUNUNUN BAZI FİZİKSEL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR STUDIES ON THE SOME PHYSICAL AND MECHANICAL PROPERTIES OF CEDAR (Cedrus libani A. Richard) WOOD Ekrem Y. DEMETÇİ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYlNLARI Teknik Bülten Serisi No: 180

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ı. GİRİŞ MATERYAL VE METOD Deneme Alanlarının Belirlenınesi Deneme Alanlannın Tanıtımı Bucak Araştırma Serisi :!..2. Sirken Serisi Ak bel Serisi, ı o 2.3. Deneme Ağaçlannın Seçimi ı o ı o ı o ı o ı o Deneme Ağaçlarından Numunelerin Elde Edilmesi ~ Deney Numunelerinin Hazırlanması ı4 3. BULGULAR VE TARTIŞMA ıs 3.1. Özgül Ağırlık ve Hacim Yoğunluk Değerleri ıs Özgül Ağırlık Değerleri ıs Deneme Metodu ıs Tam Kuru Özgül Ağırlık Araştırma Sonuçları Tam Kuru Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği.... ıs ı6 16 3

3 Çeşitli Tam Kuru Özgül Ağırlıklarda Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranları Hava K:urusu Özgül Ağırlık Hava Kurusu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği Toros Sedirinin Tam Kuru ve Hava Kurusu Özgül Ağırlıklarının Diğer Bazı Türler İle Karşılaştırılması Hacim Yoğunluk Değeri Araştırma Materyali ve Metod Araştırma Sonuçları Hacim Yoğunluk. Değeri Varyasyon Grafiği Toros Sediri Odununda Bulunan Hacim Yoğunluk Değerinin Diğer Araştırıcılar Tarafından Bulunan Bazı Ağaç Türleri İle Karşılaştırılması TOROS SEDİRİ (Cedrus lihani A. Rich.) ODUNUNUN MEKANİK ÖZELLİKLERİ ~ Liflere Dik Yönde Bas:ı.nç Direnci Araştınnalan Araştırma Sonuçlan Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği Liflere Dik Yönde (Radyal) Basın Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi LiflereDiş Yönde (Teğet) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi... 30

4 5. EGİLME DİRENCİNE AİT ELASTİKİYET MODÜLÜ Araştırma Materyali ve Metod Araştırma Sonuçlan ,1.2. Eğilme Direncine Ait Elastikiyet Modülü Varyasyon Grafiği Araştırma Konusu Toros Sediri Odununda Bulunan Eğilmede Elastildik Modülü Değerinin Bazı İbreli Ağaç Odunlarının Elastiklik Modülü Değerleriyle karşılaştırılması LİFLERE PARALEL YÖNDE ÇEKME DİRENCİ ARAŞ- TIRMALARI Araştırma Materyali ve Metod Araştırma Sonuçları Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Varyasyon Grafiği LİFLERE PARALEL YÖNDE MAKASLAMA DİRENCİ ARAŞTIRMALARI Araştınna Materyali ve Metod Araştırma Sonuçları Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Varyasyon Grafiği Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi LİFLERE PARALEL VE DİK YÖNDE JANKA SERTLİK ARAŞTIRMALARI Araştırma Materyali ve Metod Araştırma Sonuçları Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik Varyasyon Grafiği

5 Liflere Paralel Yönde Janka Sertlik İle Özgül Ağırlık Arasındaki İli ş kinin Analizi Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri Varyasyon Grafiği Liflere Dik Yönde Janka Sertlik Değeri İle Özgül Ağırlık İli ş kinin Analizi ÖZET Toros Sedirinin Türkiye'deki Yayılışı Toros Sedirinin Botanik Özellikleri Kabuk Mikroskopik Özellikler Tam Kuru Özgül Ağırlık Çeşitli Özgül Ağırlıklarda Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranlan Hava Kurusu Özzgül Ağırlık Hacim Yoğunluk Değeri Liflere Dik Yönde Basınç Direnci Eğilmede Elastikiyet Modülü Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Liflere Paralel ve Dik Yönde Janka Sertlik Değeri Toros Sedirinin Kullamş Yerleri SUMMARY KAYNAKÇA

6 ÖN SÖZ «Toros Sediri (Cedrus libani A. Richard) Odununun Bazı Fiziksel ve Mekanik Özellikleri Üzerine Araştırmalar» adlı bu çalışma, daha önce konu ile ilgili olarak yapılmış bulunan araştırmalarda ele alınmayan özelliklerin incelenmesi amacıyla projelendirilmiştir. Bu çalışmanın yürütülmesinde her türlü yardımlannı esirgemiyen Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ile Elmalı, Finike ve Fethiye Orman İşletme Müdürlüğü elemaniarına teşekkür etmeyi bir borç bilir, araştırmanın uygulayıcılara yararlı olmasını dilerirn. Mart, 1986 Ekrem Y. DEMETÇİ 7

7 1. GİRİŞ Bu araştırmanın amacı, Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) odununun bazı fiziksel ve mekaniksel özelliklerini incelemektir. Bugün, Dünyadaki en geniş yayılış alanının ve en iyi meşcerelerinin ülkemizde olduğu Toros Sediri odunu uzun yıllardan beri değişik yerlerde kullanılmaktadır. Toros Sediri ile ilgili olarak bugüne kadar çeşitli inceleme ve araştırmalar yapılmıştır. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununun Anatomik Yapısı ve Özgül Ağırlığı, Erdin (1985); Toros Sedirinin (Cedrus libani A. Rich.) Çeşitli Yöntemlerle Emprenyesi, Erten (1984); Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununun Kimyasal Bileşiklerinin Saptanması, Önal ve Ferah (1984); Doğal Yayılışı ve Ekolojik Şartları, Kantarcı (1982); Silvikültür Özellikleri, Saatcioğlu (1979); Kozalak ve Tohum Özellikleri, Odabaşı (1967); Ekolojik Önemi Hasılat ve Amenajman Esasları, Evcimen (1963); Palen Morfolojisi, Aytuğ (1963); Mayer ve Sevim'in Lübnan Sedirinin Lübnan'daki 5000 Yıllık Tahribatı, Anadolu'da Bugünkü Yayılış Sahası ve Bu Ağaç Türünün Alplere Tekrar Götürülmesi Hakkındaki Düşünceler, adlı Almanca aslından Türkye'ye çevirisi Çepel (1959); Tabii Yayılış ve Ekolojik Şartları, Sevim (1955); Teknolojik Özellikleri ve Kullanma Yerleri, Berkel (1951); Bozdağ Sedirieri Hakkında Bazı Tesbit ve Müşahadeler, Acatay (1951) tarafından incelenmiş ve araştırılmıştır. Mersin yöresi Toros sedirinin bazı teknolojik özellikleri, Berkel (1951) tarafından araştırılmıştır. Ancak çalışmamız çleğişik yetişme muhiti olan Güney- Batı Anadolu yöresinin Elmalı, Pinike ve Fethiye İşletme Müdürlükleri bölgelerinde bulunan sedir ormanlarından değişik yaş, boy, bakı ve rakımdan alınan örneler üzerin- de yapılmıştır. Yine, çalışmamız daha önce yapılan araştırmada eksik kalan kısımları tamamlar mahiyettedir. Kereste, tel direk, travers, mobiayacıhkta ve vb. yerlerde geniş bir kullanıma sahip olan sedir odununun teknolojik özelliklerinin bilinmesi ile bu odunun halen kullanılmakta olduğu yerlerde ve gelecekteki kullanım alanlarına uygunluk derecesini belirlemek 9

8 büyük oranda mümkün olabilecektir. Bu açıdan çalışmamızın faydalı olacağı inancındayım. 2. MATERYAL VE METOD 2.1. Deneme Alanlarının Belirlenmesi Toros sedirinin teknolojik özelliklerini incelemek amacı ile yapılan bu çalışmada öncelikle deneme alanlarının seçimi ele alınmıştır. Berkel'in (1951) yapmış olduğu çalışma gözönünde tutularak ve Toros sedirinin yayılış alanı incelenerek, Sedirin yoğun yayılış gösterdiği ve büyümenin optimum olduğu doğal yetişme alanlarından Elmalı, Pinike ve Pethiye bölgelerinde örnek meşcereler ve deneme alanları seçilmiştir. Örnek meşcerelerin seçiminde ekstrem yetişme muhiti şartlarından kaçınılmış ve aynı özelliklere sahip birden çok meşcereler numaralanarak sayılar tablosu yardımı ile örnek meşcereler belirlenmiştir. Yine, kalite özellikleri bakımından arınanın optimal fertlerini bulundurmasına dikkat edilmiştir. Anılan özellikleri olan meşcere belirlendikten sonra Basit Rastlantı Örneklemesi metoduna göre deneme alanları seçilmiştir Deneme Alanlannın Tanıtımı Bucak Araştırma Serisi Birinci deneme alanı Elmalı İşletmesinin Bucak Araştırma Serisi 9, 33, 34, 57, 61 ve 67 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Saf sedir sahası olan bölmeler III. bonitet, tek tabakalı ve kapalılıkta olup, olgunluk çağındaki ağaçların boyları ortalama m arasındadır Sirken Serisi İkinci deneme alanı, Pinike İşletmesi Aykırı çay bölgesi, sirken serisi 37, 38, 39, 63, 83 ve 97 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Ardıç ve Meşe ile karışık durumda olan bölmeler II. bonitet, tek tabalealı ve kapalılıkta olup, olgunluk çağındaki ağaçlarm boylan ortalama m arasındadır Akbel Serisi Üçüncü deneme alanı, Pethiye İşletmesi, Akbel serisi 2 ve 48 No'lu bölmelerinden alınmıştır. Saf Sedir sahası olan bölmeler, 10

9 III. bonitet tek tabakalı ve kapalılıkta olup, olgunluk çağındaki ağaçların boyları ortalama m arasındadır Deneme Ağaçlannın Seçimi 2.2. Bölümünde tanıtılan deneme alanları içersindeki ağaçlar numaralanarak ve raslantı sayılar tablosundan faydalanılarak deneme ağaçları seçilmiştir. Deneme ağaçların seçiminde, bakı, yaş, çap, meyil ve denizden yükseklik ve sıklık özellikleri gözönünde tutulmuştur. Yine nıtubetli, kurak veya daimi rüzgar etkisinde olan ekstrem yetişme muhitlerinden kaçınılmıştır. Aynı zamanda çok dallı budaklı, çok geniş tepeli ağaçlarla, diğer ağaçların arasına sıkışmış ve tepe şekli bakımından zayıf ağaçlar seçilmemiştir. Seçilen deneme ağaçlarının normal tepe ve gövde yapısında, çürüksüz, sağlam, düzgün lifli olmalarına önem verilmiştir. Teknolojik araştırınalar için deneme ağacı sayısı genellikle arasındadır. Araştırmamız için değişik yaş, çap ve boyda 18 deneme ağacı alınmıştır. Deneme ağaçlarının özellikleri Tablo l'de verilmiştir Deneme Ağaçlarından Numunelerin Elde Edilmesi Yetişme muhiti ve gövde özellikleri Tablo l'de gösterilen 18 deneme ağaçları kesilmeden önce, ağaç dibinde dip temizliği yapılmış, pusula ile kuzey yönü tesbit edilerek ağaç üzerine grif ile işaretlenmiştir. Bunun yanında, deneme ağacının bulunduğu yerde bakı, arazinin meyli, kot ve toprak özellikleri tesbit edilmiştir. Deneme ağaçlannın kesiminden sonra dallar temizlenmiş ve grifle işaretlenen kuzey yön çizgisi ağaç gövdesi boyunca uzatılmıştır. Herbir deneme ağacı gövdesinde dipten 0.30 m yükseklikten başlamak üzere her 2.00 metrede bir sürgün ortalarından 15 cm kalınlığında tekerlekler alınmıştır. Bu tekerlekler üzerinde kuzey yönü ok ile işareti en dikten sonra enine kesit üzerine denem ağacı numarası ve gövdeden alındığı yükseklik yazılmıştır. Ayrıca, deneme ağaçlarının birbirinden yaklaşık olarak 3 ile 4 metre yükseklikler arasından 1 m uzunluğunda gövde kısımları alınmış, enine kesit yüzey üzerine kuzey yönü işaretlenmiş ve deneme ağacı numarası yazılmıştır. Aynı zamanda dip kütükleri üzerinde yıllık halkalar sayılıp, kesim yüksekliğine kadar geçen 3 yıl eklenerek, ağaç yaşı tesbit edilmiştir. Üç ayrı yetişme muhitinden alınmış olan 18 deneme ağacına ait tekerlekler ve gövde kısımları ambalajlanmış ve laboratuvara getirilmiştir. ll

10 Tablo 1. Deneme Ağaçlannın Table 1. The General Properties Deneme Ağaçlan - Sample Trees T.açBoyu 1.30 Çapı Ağaç No. TamBoy Lenght of Di am eter İşletme ve Ormanın Adı Number Yaş Height Crown of 1.30 Name of Forest oftree Age m m cm El malı İşletmesi Sedir Araştırma Bölgesi 104 1S.6S 13.6S 27 Bucak Araştırma Serisi S S s S.80 4S Pinike İşletmesi 7 lls Aykırıçay Bölgesi Sirken Serisi S ll ,6S 17.8S Fethiye İşletmesi Eşen Bölgesi Akbel Serisi Fethiye İşletmesi 14 S Fethiye Bölgesi ıs S Arıdağ Serisi Fethiye İşletmesi Eşen Bölgesi S4 Akbel Serisi Fethiye İşletmesi S Fethiye Bölgesi Arıdağ Serisi 12

11 Genel Özellikleri. of Sample Trees. Meyil Slope '% Yetişme Muhitinin Özellikleri- Descriptions of Site Denizden Yükseklik Altitute Meşcere Kanşıını m Stand Structure Bakı Exposition Kesim Taril:ıi Date of Cutting 40 K-B 1660 Saf so S K K-B G K-B K S Saf Saf Saf Saf Saf )) )) )) )) 5 3S so G-D G-B G-D K-B K-D K SO Saf S+Ar Saf Ar+M Saf Saf 2S )), )) , 35 K 1340 Saf S 2S K-D K-D Saf Saf G-B K-D )) , ıs K

12 Deney Numunelerinin Hazırlanınası Araştırma sahalarından laboratuvara getirilen deney numuneleri havadar bir yerde kurumaya bırakılmıştır. Sonra, ıs cm kalınlığındaki tekerleklerden ve ı m uzunluğundaki gövde kısımlarından özden geçen Kuzey- Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 3 cm genişlikte tahtalar biçilmiştir. Tekerleklerden elde edilenler tekrar 5 cm kalınlığında 3 ayrı parçaya ayrılmıştır. Bunlardan birincisi özgül ağırlık ve hacım yoğunluk değerleri, ikincisi liflere dik yönde basınç direnci ve üçüncüsü J anka sertlik denemeleri numunelerinin elde edilmesinde kullanılmıştır. Özgül ağırlık, hacim yoğunluk ve liflere dik basınç direnci değerlerinin tesbiti için, TS 2472 standardına göre, özden geçen Kuzey- Güney ve Doğu - Batı yönlerinden ve birbirini bir testere kalınlığı aralıklarla takip etmek suretiyle sırasıyla 2 x 2 x 3 cm ve 3 x 3 x 3 cm boyutlarında numuneler hazırlanmıştır. Ağaç gövdesi içersinde numunelerin yerlerini belirtmek amacı ile Kuzey yönünde olanlar ı, 2, 3, 4... Güney yönünde olanlar (1), (2), (3), (4)...."Doğu yönünde olanlara, b, c, d... Batı yönünde olanlar (a), (b), (c), (d)... s::ı.yı ve harfleri ile belirtilmiştir. Ayrıca her bir numune üzerine ait olduğu deneme ağacı ve tekerlek numarası ile sıra numarası yazılmıştır. Tekerleğin Janka sertlik denemelerinde kullamlan üçüncü bölümü ise, özden geçen Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 3 cm genişliğinde ve 5 cm kalınlığında olduğu gibi bırakılmış, küçük numunelere ayrılmamıştır. 1 metrelik gövde kısımlarından özden geçen Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde 2 cm genişlikte alınan tahtalardan 2 x 2 x 30 cm boyutlarında hazırlanan deneme numuneleri eğilmede elastikiyet modülü değeri tesbiti için kullanılmıştır. Aynı şekilde, özden geçen ve K:tızey- Güney ve Doğu - Batı yönlerinde biçilen tahtalardan liflere paralel yönde çekme direnci araştırmaları için deney numuneleri hazırlanmıştır. Aynı gövde kısımlarının arta kalan parçalarından liflere paralel ve dik yönde makasiama direnci değeri tesbiti için deney numuneleri hazırlanmıştır. Teknolojik araştırmalarda esas olan.% 12 rutubet derecesine, 14

13 hazırlanan deney numunelerinin gelebilmesi için iklim odasına konarak değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve % 12 rutubet miktarına gelmeleri sağlanmıştır. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1. Özgül Ağırlık ve Hacım Yoğunluk Deneyleri Lübnan Sediri odununda özgül ağırlık ve hacım ağırlık değerleri Berkel (1951) ve Erelin (1985) tarafından geniş bir şekilde tesbit edilmiştir. Bu nedenle çalışmamızda bu özelliklere; mikro düzeyde Elmalı, Pinike ve Fethiye bölgelerinde yetişen Lübnan sedirlerinin özgül ağırlık ve hacim yoğunluk değerlerinin bilinmesinin faydalı olacağı düşüncesiyle kısaca değinilmiştir Özgül Ağırlık Değerleri Özgül ağırlık ağaç malzemenin taşınması, odunun çeşitli alet ve makinalarla işlenmesi, her türlü teknolojik direnç ve dayanma gibi çeşitli özellikleriyle yakından ilgili bulunmaktadır Deneme Metodu Toros sedirinde tam kuru %O ve hava kurusu % 12 rutubetteki özgül ağırlık değerlerini bulmak için 18 eleneme ağacından materyallerin elde edilmesinde de anlatıldığı gibi TS 2472 standardına göre 2 x 2 x 3 cm boyutunda örnekler alınmıştır. Bu örneklerin budaklı, reçineli, çürük ve çatlak olanlan ayrılıp denemeye alınmamıştır Tam Kuru Özgül Ağırlık Toros sedirinde tam kuru özgül ağırlık değerini bulmak için hazırlanan numuneler kurutma dolaplarında ıoc ısı derecelerinde değişmez ağırlıklara gelinceye kadar kurutulmuştur. Kurutma dolaplarından alınan numuneler içinde fosfor pentoksit bulunan clesikatörlercle soğuyuncaya kadar bekletildikten sonra tam kuru ağırlıklan analitik terazi ile miligrama -kadar okunmak suretiyle tesbit edilmiş, aynı zamanda, boyutları mikromeireli koropasla ölçülerek tam kuru ağırlık tam kuru hacme bölünmek suretiyle tesbit edilmiş, aynı zamanda, boyutları mikrometreli kompasla ölçülerek tam kuru hacımları hesaplanmıştır. Bundan sonra, tam 15

14 kuru ağırlık tam kuru hacme bölünmek suretiyle tam kuru özgül ağırlıklar gr/cm 3 cinsinden elde olunmuştur Araştırma Sonuçlan Yukarıda açıklandığı gibi tam kuru özgül ağırlığın tesbitine ait araştırmalar Elmalı, Pinike ve Pethiye bölge ormanlarından alınan 18 adet deneme ağacından alınan örnekler ü:zerinde yapılmış ve buna ait aritmetik ortalama değer ve diğer matematik istatistik yönden incelemeler literatürde verilen esaslar dahilinde tesbit edilmiştir (10, 15, 17) (Tablo: 2). Tablo 2. Toros Sediri (Cedrus Jıibani A. Rich.)'nin Tam Kuru Özgül Ağırlığına Ait İstatistik Değerler. Table 2. Statistical Values About Air Dry Specific Gravity of Cedrus libani A. Rich. Numune Sayısı N 540 Number of Sample Aritmetik Ortalama X 474 Aritmetic Mean Standard Ayrılış s Standard Deviation Varyasyon Katsayısı N% 9.59 Coefficient of Variation Değişim Genişliği ll Ran ge Tam Kuru Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği Elmalı, Pinike ve Fethiye ormanıarına ait Toros Sediderinde minimal ve maksirnal sınırlar arasında bulunan değişik ağırlıktaki odunun genel numune sayısı içinde hangi oranlarda dağıtıldığını daha açık olarak gösterebilmek amacıyla bunların tam kuru özgül ağırlığı varyasyon eğrisi çizilmiştir. Grafiğin çizimi için önce tam kuru özgür ağırlık değerleri 0,02 gr/cm 3 aralıklarla teşkil edilen özgül ağırlık gruplarına dağıtılmıştır. Bundan sonra her özgül ağırlık grubuna giren numunelerin sayısına göre bunların genel numune sayısı içindeki % iştirak oranlan tesbit edilmiştir. Daha sonra, özgül ağırlık değerleri yatık bir ek- 16

15 sen üzerinde ve özgül ağırlık gruplarının genel numune sayısı içersindeki % iştirak oranları ise, dik bir eksen üzerinde gösterilmek suretiyle varyasyon eğrisi çizilmiştir (Şekil 1). Bu grafikte görüldüğü gibi, araştırma konusu olan Toros sedirinde en fazla tekerrür eden tam kuru özgül ağırlık değeri % 18,1 iştirak oranı ile gr/cm 3 'tür. Aritmetik ortalama tam kuru özgül ağırlık değeri, en fazla tekerrür eden değerin sağına düşmektedir. Küçük özgül ağırlık değerlerinden en fazla tekerrür eden özgül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine kadar grafiğin gidişi diktir. En fazla tekerrür eden özgül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine kadar grafiğin gidişi diktir. En fazla tekerrür eden özgül ağırlıktan en yüksek özgül ağırlık değerine doğru ise grafik önce oldukça dik sonraları tedrici bir alçalma ve daha yüksek değerlere gidildikçe tedrici bir yükselme eğilimi göstermektedir. Toros sedirinde tam kuru minimum' özgül ağırlık değeri gr/cm 3 ve maksimum özgül ağırlık değeri ise gr/cm 3 olarak bulunmuş olup, her iki değerin de iştirak oranı% O.l'dir. 20 "lo 16 i: ro.:;;: E... ::::>... -" "',_"' 12 4 s 0,35 0, Tam kuru ÖzgÜl ağırtık <r 0 ı Şekiii 1. Toros Sedirinde Tam Kurulu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği. Figure 1. The Variation of specific gravity (oven dry) in Cedrus libani A. Rich. wood. 17

16 Toros Sedirlerinde Çeşitli Özgül Ağırlıkların Hücre Çeperi ve Hava Boşluğu Hacmi Oranları 1 cm 3 odun içersindeki tam kuru odun kitlesinin, diğer bir deyişle hücre çeperinin gram cinsinden ifadesi olduğu bilinmektedir. Bu temel esasa göre farklı özgül ağırlıklarda hücre çeperi ve hava boşluğu hacim oranları da farklılık gösterecektir. Hücre çeperi özgül ağırlığı ortalama 1.50 gr/cm 3 olarak alınmaktadır. Tam kuru özgül ağırlığın bu değere % oranı hücre çeperi hacim yüzdesini vermektedir. Toros sedirinde minimum, ortalama ve maksimum tam kuru özgül ağırlıkların hücre çeperi ile hava boşluğu yüzdeleri Tablo 3'de gösterilmiştir. Tablo 3. Toros Sedirinde (Cedrus libani A. Rich.) Minumınn, Ortalama ve Maksimum Tam Kuru Özgül Ağırlıkların Hücre Çeperl İle H~n:a Beşiuğu Oranlan. Table 3. Volume of cell wall and volume of air spacies percentages of minimal, Average and Maximum air dry specific gravity on Cednıs libani A. Rich. Trun Kuru Hücre Çeper.i Hava Boşluğu Özgül Ağırlık Hacmi Hacmi Specific Gravity Vol>ume of Volume of Air (üven Dry) Cell Wall Spacies grjcm 3 % % Minumum Minumum Ortalama Average Maksimum Maximum Hava Kurusu Özgiil Ağırlık Bir ağaç türünde '% 12 normal hava kurusu özgül ağırlığın bilinmesi önemlidir. Çünkü odunun tam kuru rutubet hali sun'i bir durumdur. Çeşitli kullanış yerlerinde ağaç malzeme, hava kurusu rutubet halinde bulunur. Avusturya İgels'de 1951 yılında toplanan 18

17 Uluslararası Mekanik Odun Teknolojisi Konferansında alınan karara göre ilmi araştırmalarda hava kurusu odun rutubeti% 12 olarak kabul edilmiştir. Bu bakımdan, araştırmamızın bu bölümünde, mühendislik hesaplarında kullamlan hava kurusu özgül ağırlığı, odunun rutubeti % 12 esas alınarak hesaplanmıştır. Hava kurusu özgül ağırlığın araştırılması yine 18 adet deneme ağacından, daha önce açıklandığı şekilde dört coğrafi yönde alınmış olan 2 x 2 x 3 cm boyutlarındaki numuneler üzerinde yapılmıştır. Özgül ağırlık tayini için hazırlanan bu numuneler 20 C + 2 sıcaklık ve % 6S + S nisbi hava rutubette klima odasında uzun bir süre bekletilmiştir. Numunelerin bir kısmında kontroller yapılmak suretiyle değişmez ağırlığa dolayısıyla % 12 rutubete gelmeleri sağlanmiştir. Sonra, numunelerin ağırlık ve boyutları daha önce açıklandığı şekilde tesbit edilmiştir. Ağırlıkların hacıma bölünme suretiyle numunelerin hava kurusu özgül ağırlıkları hesaplanmıştır. Ayrıca her numune, kurutma fırınlarında tam kuru hale gelinceye kadar kurutulmuş ve; Yaş ağırlık - Kuru ağırlık x 100 Kuru ağırlık formülünden faydalanmak suretiyle ihtiva ettikleri % rutubet miktarları bulunmuştur. Rutubet miktan % 10- ls arasında olan numuneler için Janka'ya ait; pl=---- formülünden yararlanarak % 12'nin dışındaki rutubette olan numunelerin özgül ağırlıkları % 12'deki rutubete ait hava kurusu özgül ağırlığına çevrilmiştir. Formülde; pı = Rutubet ile özgül ağırlık arasındaki ilgiyi gösteren sabit r 2 rı değeri, = Numunenin bulunduğu mtubetteki özgül ağırlığı, = Tam kuru özgül ağırlığı, U 2 = Numunenin %'de rutubet miktarını, Uı = %O rutubeti ifade etmektedir. 19

18 p 1 sabit değerini bulmak için 55 numunedeayrı ayrı yukardaki formüle göre p 1 değeri bulunduktan sonra bu değerler toplanarak numune sayısına bölünmüş ve araştırmamıza konu olan Toros sediri yetişme muhiti için p 1 = 0,26 sabit değeri bulunmuştur. Deneme materyalinden elde olunan 540 adet nurnuneye ait hava kurusu özgül ağırlık değerleri üzerinde, daha önce açıklanmış olan esaslara göre yapılan hesaplama sonucu aritmetik ortalama, standart ayrılış ve varyasyon katsyısı bulunmuştur. Elde olunn değerler Tablo 4'de gösterilmiştir. Tablo 4. Toros Sediri (Cedrus libaııi A. Rich.)'nin Hava Kurusu Özgül Ağırlığına Ait İstatistiki Değerler. Table 4. Statistics About Dry Specific Gravity of Cedrus libani A Rich. N um un e Sayısı N 540 Number of Sample Aritmetik Ortalama X Aritmetic Mean Standard Ayrılış s Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V% 9.44 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R Range Hava Kunısu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği Toros Sediri odununda minimum ve maksimum sınırlar arasında değişjk ağırlıktaki odunun hangi oranlarda dağıtıldığını ve iştirak ettiğini göstermek için hava kurusu özgül ağırlık varyasyon grafiği çizilmiştir. Bunun için gr/cm 3 aralıklarla hava kurusu özgül ağırlık sınıfları teşkil edilmiştir. Sonra her özgül ağırlık grubuna giren numunelerin sayısına göre bunların genel numune sayısı içindeki % iştirak oranları tesbit edilmiştir. Daha sonra, özgül ağırlık değerleri yatık bir eksen üzerinde ve çeşitli özgül ağırlık gruplarının genel numune sayısı içersindeki '% iştirak oranları ise dik bir eksen üzerinde gösterilmek suretiyle Şekil 2'deki varyasyon eğrisi çizilmiştir. Bu grafikte görüldüğü gibi, hava kurusu özgül ağırlık minumum sınır değeri 0,415 gr/cm 3, iştirak oranı% 0.1 ve maksimum sınır değeri gr/cm 3, iştirak oranı% 0.1'dir. En çok 20

19 tekerrür eden hava kurusu özgül ağırlık değeri '% 17.8 iştirak oranı ile gr/cm 3 'tür. Aritmetik ortalama hava kurusu özgül ağırlık değeri en fazla tekerrür eden değerin sağına düşmektedir. Al 0 /o :>: E ::;... ı..,.., ~ O,l..S 0.50 o ss 0,60 0,65 O 70 gr/crj 0.75 Hava kuru ÖzgÜ! ağırlık (r12l Şekil 2. Toros Sedirinde Hava Kurusu Özgül Ağırlık Varyasyon Grafiği. Figure 2. The Variation of Specific Gravity (Air dry) in Cedrus libani A. Rich. wood Toros Sedirinin Tam Kuru ve Hava Kurusu Özgül Ağır lıklarının Diğer Bazı Ağaç Türleri ile Karşılaştırılması TabloS'de Toros Sedirinin tam kuru ve hava kurusu özgül ağırlığının diğer ibreli ağaçlada karşılaştırılması birarada verilmiştir. Tablo 5. Bazı İlıreli Ağaçlarda Özgül Ağırlık Değerleri. Table 5. Specific Gravity Values of Some Conifers. t\ğaç Türü Tree Species Toros Sediri (Elmalı, Fenike ve Fethiye) Toros Sediri (Mersin) Toros Sediri (Elmalı, Kaş, Bucak, Kozan ve Feke) (*) '% 15 rutı,.ıbet miktarında. Özgül Ağırlık - Sıoccific Gravity Tam Kuru Hava Kurusu Ovendry Air Dry (r 0 ) (rd 0,380-0,474-0,658 0,380-0,487-0,620 0,372-0,476-0,690 0,415-0,512-0,710 0,416*- 0,523*- 0,656* Berkel 0,517 Erdin 21

20 3.2. Hacım Yoğunluk Değeri Hacım yoğunluk değeri taze haldeki odunun 1 m 3 'lük som hacım içersinde bulunduğu tam kuru haldeki odun kitlesinin kg cinsinden ağırlığını göstermekte olup kg/m 3 olarak ifade edilir. Hacim yoğunluk değeri hasılat bilgisi, kağıt ve selüloz endüstrisi ile lif levha endüstrisinde önemli bulunmaktadır. Hacim yoğunluk değerinin artmasıyla belirli bir hacim birimindeki odundan daha fazla miktarda kuru odun, yani lif kitlesi elde edilebilmektedir Araştırma Materyali ve Metod Toros Sedirinde hacim yoğunluk değerini bulmak için 18 deneme ağacından alınan tekerleklerin 5 cm kalınlığındaki birinci parçalardan Kuzey- Güney ve Doğu - Batı yönlerinden 2 x 2 x 3 cm boyutlarında hazırlanan numuneler üzerinde incelemeler yapılmıştır. Numuneler kurutma dolabında l03 C + 2 sıcaklıkta ağırlıklan sabit hale gelinceye kadar kurutulmuş ve tam kuru ağırlıkları tespit edilmiştir. Sonra, yaş haldeki hacmi bulmak için aynı numuneler su içersine hatırılarak lif doygunluğu rutubet noktası olan % 28 rutubeti aşıncaya kadar su içersinde bırakılmıştır. Daha sonra, sudan çıkarılan numunelerin eni, boyu ve yüksekliği mikrometreli kornpasla ölçülerek yaş hacimleri bulunmuştur. Bulunan tam kuru ağırlıklar yaş hacimiere bölünerek her numunenin hacim yoğunluk değeri elde edilmiştir Araştırma Sonuçlan Yapılan değerlendirmelere göre, Toros Sedirinde hacim ağırlık değeri minumum gr/cm 3, ortalama gr/cm 3 ve maksimum gr/cm 3 olarak bulunmuştur. Bu konuda verilerin matematik, istatistik yönden incelenmesi sonucu elde edilen aritmetik ortalama, standart ayrılış ve varyas. yon katsayısı Tablo 6'da verilmiştir.

21 Tablo 6. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nhı Hacim Yoğunluk Değerine Ait İstatistiid Değerler. Table 6. Statistics About Density Value in Volume of Cedrus libani A. Rich. Numune Sayısı N 259 Number of Sample Aritmetik Ortalama X 0,428 Aritmetic Mean Standard Ayrılış s+ 0,03927 Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V% 9,1763 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R 0,366-0,580 Range Hacim Yoğunluk Değeri Varyasyon Grafiği Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) odununa ait hacim yoğunluk değerinin varyasyon grafiğini çizmek için 259 adet numuneden faydalanılmıştır. Bu nurnundere ait hacim yoğunluk değerleri 0,020 gr/cm 3 'lük aralıklarla teşkil edilen hacim yoğunluk değeri gruplarına dağıtılmıştır. Bu grupların her birinin toplamından ortalama değerleri hesap edilmiş ve her grubun genel toplam değerine olan % iştirak oranı diğer bir deyişle, tekerrür miktarı bulunarak Şekil 3'te gösterilen grafik elde edilmiştir. Bu grafik incelendiğinde Toros Sediri Elmalı, Finike ve Fethiye yetişme muhitinde, hacim yoğunluk değerinin minumum sınırı gr/ cm 3 olup iştirak oranı'% 0.1 maksimum sınır değeri gr/cm 3, iştirak oranı % O.l'dir. Genel ortalama hacim yoğunluk değeri 0,428 gr/cm 3 ve iştirak oranı'% 18.9'dur. İştirak oranı en yüksek olan Hacim yoğunluk değeri gr/cm 3 olup iştirak oranı '% 20.5'dir. Aritmetik ortalama hacim yoğunluk değeri, iştirak oranı en çok olan gr/ cm 3 değerinin sağında yer almaktadır. Küçük hacim yoğunluk değerlerinden en çok tekerrür eden hacim yoğunluk değerine kadar grafiğin gidişi oldukça diktir. En çok tekerrür eden hacim yoğunluk değerinden maksimum hacim yoğunluk değerine doğru ise grafik önce hızlı daha sonra yavaş bir azalma göstermektedir. 23

22 24 "Ir o 30 o o Hacım yoguntuk değeri o 55 gr/cm 3 oso Şekil 3. Toros Sedirinde Hacım Yoğunluk Değeri. Figure 3. The Variation of Density Value in Volume in Cedrus libani A. Rich. wood from Elmalı, Finike and Fethiye Regions Toros Sediri Odununda Bulunan Hacim Yoğunluk Değerinin Diğer Araştıncılar Tarafından Bulunan Diğer Bazı Ağaç Türlerinin Hacim Yoğunluk Değerleri İle Karşılaştı.rılması Araştırmamıza konu olan Toros Sedirinde bulunan hacim yoğunluk değerinin çeşitli ibreli ağaç türleri hacim yoğunluk değerleri ile karşılaştırılması açısından Tablo 7'de verilmiştir.

23 Tablo 7. Çeşitli İbreli Ağaçlarda Hacim Yoğunluk Değerleri. Table 7. Density Values in Volume of Various Conifers. Ağaç Türlelii. Tree Species Toros Sediri (Elmalı, Fenike ve Fethiye) Toros Sediri (Mersin) Toros Sediri (Elmalı, Bucak, Kazan ve Feke) Kaş, Hacim Yoğunluk Değeri (R) gr 1 cın3 Density Value in Volume Minimum Ortalama Maksimum Minimum Average Maximum * Demetçi 0.614;, Berkel Erdin (*) ;% 15 rutubet miktarında. 4. TOROS SEDİRİ (Cedrus lihani A. Rich.) ODUNUNUN MEKANİK ÖZELLİKLERİ 4.1. Liflere Dik Yönde Basınç Direnci Araştırmalan Toros Sediri odununda liflere dik yönde basınç direncinin araştırılması için, daha önce araştırma materyalinin alınması kısmında açıklandığı gibi, Elmalı, Fenike ve Fethiye bölgesi ormanlarından alınan 18 adet deneme ağaçları gövdelerinden belirli yüksekliklerden elde edilen tekerleklerden Kuzey - Güney ve Doğu - Batı yönlerinde olmak üzere TS 53 esaslarına uyularak 3 x 3 x 3 boyutlarında olan numuneler hazırlanmıştır. Bu şekilde numuneler her ağaçta gövdenin genellikle her tarafından düzenli bir şekilde alınmış bulunmaktadır. Liflere dik yöndeki basınç direncinin araştırılmasında 179 adet numuneden faydalanılmıştır. Bu numunelerin 96 adeti liflere dik radyal yönde basınç direnci ve geri kalan 83 adedi ise liflere dik Teğet yönde basınç direnci değerlerinin tesbiti için kullanılmıştır. Hazırlanan bu numuneler klima odasında zooc + 2 sıcaklıkta ve gelmeleri sağlanmıştır. % 65 + nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve hava kurusu % 12 rutubet oranına Sonra bu numuneler kısım kısım desikatör içersinde alınarak ağırlık ve boyutları belirlenmiştir. Numuneler bundan sonra universal test makinasında TS 53'e göre tesbit edilen basınç dakikada 10 kg/cm 2 artırılmak suretiyle basınca tabi tutulmuş, numunelerin kırılması anındaki maksimum kuvvet tesbit edilmiş ve aşağıdaki formüle göre, kırılma anındaki maksirimm basınç kesit yüzeyine bölünmek suretiyle basınç direnci bulunmuştur. 25

24 Pmax db=--- F Bu formülde : db Basınç direnci, Kp/cm 2 Pmax: Numunenin kınldığı andaki en yüksek basınç F Numunenin enine kesit yüzeyi, cm 2 'dir. Basınç direnci numunenin deneme esnasında ihtiva ettiği su miktarı oranıyla yakından ilgilidir. Bu nedenle, teste tabi tutulan bütün numuneler basınç direncinden sonra elektrik kurutma dalabında C sıcaklıkta sabit ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve kuru ağırlıkları hassas bir teraziele tesbit edilmiştir. Deneme sırasında rutubet oranı % 12 rutubetinin dışında olan numunelerin basınç direnci değerlerinin % 12 hava kurusu rutubet oramna çevrilmesi,odun rutubetinin % 1 artması halinde, bulunan basınç clixencinin ortalama %S azaldığı prensibine dayanarak yapılmıştır Araştınna Sonuçlan Toros Sediri odunu üzerinde yapılan araştırmalara ve matematik- istatistik yönden yapılan incelemelere göre, liflere dik raclyal yönde ve liflere dik teğet yönde basınç direnci değerlerinin aritmetik ortalama, standart ayrılış ve varyasyon katsayısı Tablo 8' de verilmiştir. Tablo 8. Toros Sediri (Cednıs libani A. Rich.)'ııin Liflere Dik Yönde Basınç Direncine Ait İstatistikıi Değerler. Table 8. Statistics About Compressian Strength Perpendicular to Grain of Cedrus libani A. Rich. Liflere Dik Yönde Basınç Djrenci Radyal Yönde Teğet Yönde Radial Direction Tangensial Direction Numune Sayısı N Number of Sample Aritmetik Ortalama X Aritmctic Mean Standart Ayrılış s.:;:- 26,79 12,99 Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V'% 21,26 13,82 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R Range 26

25 "'..X.E L 8 ::ı...,., ı- 4 70!O 110 ı kg/cm2 210 Basınc direnci lu 0 /o12) Şekil 4. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği. Figure 4. The Variation Graphic of Compressian Strenght Perpendicular to Grain (Radial) on Cedrus libani A. Rich Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği Elmalı, Fenike ve Fethiye ormaniarına ait Toros Sediderinde minumum ve maksimum basınç direnci değerleri arasında Çeşitli basınç direnci olan odunun, toplam numune sayısına hangi.oranlarda iştirak ettiğini ve bu iştirak oranlarının dağılışını göstermek üzere liflere radyal yönde dik basınç direnci varyasyon eğrisi çizilmiştir. Eğrinin çizimi için 10 kg/cm 3 'lik aralıklarla basınç direnci grupları teşkil edilmiş ve numunelerin basınç dirençleri bu gruplara dağıtılmıştır. Sonra, her gruptaki numuneler toplanmış ve ge- nel numune sayısına oranlanmak suretiyle gruptaki numunelerin yüzde iştirak oranları bulunmuştur. Bundan sonra; yatık eksen üzerinde hava kurusu basınç direnci dik eksen üzerinde iştirak oranları gösterilmiştir (Şekil 4). Grafik incelendiğinde, aritmetik ortalama basınç direnci değeri olan 126 gr/cm 2, iştirak oranı en çok olan ve en çok tekerrür eden 125 kg/ cm 2 değerlerinin hemen sağ 27

26 yanında yer almaktadır. % 16.6 iştirak oranı ile 115 kg/cm 2 ve 125 kg/cm 2 en çok tekerrür eden değerlerdir. Sınır değerleri olan minumum basınç direnci 74 kg/cm 2 'nin iştirak oranı;% 0.1 ve maksimum basınç direnci olan 201 kg/cm 2 değerinin iştirak oranı ise aynı şekilde % O.l'dir Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi Liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci araştırmaları yapılmış bulunan numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık değerleri de tesbit edilmiştir. Böylece, bu değerlerden faydalanılarak liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonunda liflere dik yönde (Radyal) basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkiyi gösteren regresyon doğrusu elde edilmiştir (Şekil 5). Bu doğruya ait regresyon denklemi Y~= x olarak hesaplanmıştır. ıso kg/cmz _ 160 Y= X r: O u c ~ "-ö 120 u. c ~ lll ıoo OzgÜl agırlık <r 12 l 0.60 kg /crrf 0.65 Şekil 5. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Radyal) Basınç Direnci İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki. Figure 5. The Relation Between Specific Gravity (Air dry) and Compression Strenght Perpendicular to Grain (Radial) in Cedrus libani A. Rich. 28

27 Şekil S incelendiğinde, araştırma konusu olan Toros Sedirinde basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkinin doğrusal olduğu, diğer bir deyişle, özgül ağırlığın artmasıyla basınç direncinin de yükseldiği görülmektedir. Basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki bu ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.98 olarak hesaplanmıştır. Regresyan analizine ait değerler Tablo 9' da verilmiştir. Tablo 9. Table 9. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Odununda Liflere Dik (Radyal) Yönde Basınç Direnci &le Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Compressian Strenght Perpendicular to Grain (Radial) on Cedrus Iibani A. Rich. Wood. Numune Sayısı N 96 Number of Samples Regresyon Denklemi Regression Equation Regresyon Aynlış Standard Error Hatası Korrelasyon Katsayısı Coefficient of Variation y Y = x Sxy r Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği Araştırmamıza konu olan Toros Sediderinde minumum ve maksimum liflere teğet yönde dik basınç direnci değerleri arasında, çeşitli liflere teğet yönde dik basınç direnci olan odunun, toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiğini ve bu iştirak oranlarının dağılışını göstermek üzere liflere teğet yönde dik basınç direnci varyasyon grafiği çizilmiştir. Grafiğin çizimi için 6 kg/cm 2 lik aralıklarla basınç direnci grupları teşkil edilmiş ve numunelerin basınç dirençleri bu gruplara dağıtılmıştır. Sonra, her gruptaki numuneler toplanmış ve genel numune sayısına oranlanmak suretiyle gruptaki numunelerin yüzde iştirak oranları bulunmuştur. Bundan sonra, yatık eksen üzerinde hava kurusu liflere teğet yönde basınç direnci dik eksen üzerinde ise iştirak oranları gösterilmiştir (Şekil 6). Grafik incelendiğinde aritmetik ortalama liflere teğet yönde dik 29

28 basınç direnci değeri olan 94 kg/cm 2 % 20.5 iştirak oranı ile en çok tekerrür eden 93 kg/cm 2 değerinin hemen sağ yanında yer almaktadır. Sınır değerleri olan, minumum basınç direnci 64 kg/cm 2 ve maksimum 123 kg/cm 2 'nin iştirak oranları her ikisinin de% 1.2'dir. 20.,. 16 ı ;:: 12-11) E '- :::> '- 8 '-.....:.::... ı kg/cm~ 120 Basınç direnci (u= 0 /o12l Şekil 6. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci Varyasyon Grafiği. Figure 6. The Variation Graphic of Compressian Strenght Perpendicular tograin (Tangensial) on Cedrus libani A. Rich Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkinin Analizi Liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci araştırmaları yapılmış bulunan numunelerin her birinde aynı zamanda hava kurusu özgül ağırlık değerleri de tesbit edilmiştir. Böylece, bu değerlerden faydalamlarak liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci ile hava kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiye ait regresyan analizi yapılmıştır. Analiz sonunda liflere dik yönde (Teğet) basınç direnci ile hava 30

29 kurusu özgül ağırlık arasındaki ilişkiyi gösteren regresyon doğrusu elde edilmiştir (Şekil 7). Bu doğruya ait regresyon denklemi Y = x olarak hesaplanmıştır kg/cm HO Y "" t- 169,50 X r = 0.96 u c ~... -a ıoo u. 90 s VI., a:ı q.. 5o kg/crj 0,65 OzgÜl ağırlık (r12 ı Şekil 7. Toros Sedirinde Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Hava Kurusu Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki. Figure 7. The Relation Between Specific Gravity (Air dry) and Compressian Perpendicular to Grain (Tangensial) Strenght on Cedrus libani A. Rich. Şekil 7 incelendiğinde araştırma konusu olan Toros Sedirinde basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki ilişkinin doğrusal olduğu, diğer bir deyişle, özgül ağırlığın artmasıyla basınç direncinin de arttığı görülmektedir. Basınç direnci ile özgül ağırlık arasındaki bu ilişkiye ait korelasyon katsayısı r = 0.96 olarak hesaplanmış olup, % 99 düzeyinde güvenirlidir. Regresyon analizine ait diğer değerler Tablo lo'da görülmektedir. 31

30 Tablo 10. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.} Odununda Liflere Dik Yönde (Teğet) Basınç Direnci İle Özgül M;'1rlık Arasındaki İlişki. Table 10. The Relation Between Specific Gravity (Air Dry) and Compressian Strength ParaUel to Grain (Tangensial) on Cednıs libani A. Rich. Wood. Numune Sayısı Number of Samples Regresyon Denklemi Regression Equation N y 83 y = x Regresyon Ayrılış Standard Error Hatası Korrelasyon Katsayısı Coefficient of Correlation r 0.96** ("x) % 99 düzeyinde güvenidi 1 Significant at 0.01 level. 5. EGİLME DiRENCiNE AİT ELASTİKİYET MODÜLÜ,5.1. Araştırma Materyali ve Metod Elmalı, Pinike ve Fethiye bölgelerindeki ormanlardan alınan 18 deneme ağacının 3-4 m gövde yüksekliğinden alınan 1 m boydaki gövde kısımlarından Kuzey - Güney ve Doğu- Batı yönlerinde olmak üzere 2 x 2 x 30 cm boyutlarında eğilme direncine ait elastikiyet modülü numuneleri hazırlanmıştır. Deneyden önce numuneler klima odasında 20 C + 2 -sıcaklık ve % 65 + S nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiş ve % 12 hava kurusu rutubet miktarına gelmeleri sağlanmıştır. Sonra, numunelerin tam ortasının en kesit alanları, mikrometreli koropas yardımı ile eni ve yükseklikleri ölçülerek hesaplanmıştır. Bundan sonra her numune üzerinde artınlan her 20 kg'lık basınç basamaklarındaki eğilme miktarları, çıtanın kırılma anındaki en yüksek basınç ve eğilme miktarları tesbit edilmiştir. Numunelerin artırılan her 20 kg'daki eğilme miktarları ortalaması aınarak, eğilme miktarları opsis ekseni üzerinde ve tatbik edilen basınçlar da ordinat ekseni üzerinde gösterilerek Toros Sedirinde ortalama eğilme grafiği çizilmiştir (Şekil 8).

31 180 ""' kg ldo ı - ı -;:: so ı - <0"1 t <t Şekil mm 6 Eğit me 8. Toros Sedirinde Eğilme Denemelerinde Numunelerin Ortalama Eğilme Eğrisi. Figure 8. Average Static Bendirıg Strerıght (Air dry) of Samples at Static Bending Tests on Cedrus Iibani A. Rich. Şekildeki eğri incelendiğinde, 100 kg basınçta 3.1 mm eğildiği zamana kadar eğilıne miktarları doğru orantılı gitmektedir. Bu nokta elastikiyet sınırıdır (P 1 ). Bundan sonra basınç arttıkça eğilme devam etmekte fakat grafik eğri olarak ilerlemekte ve 150 kg'lık basınçta numune kırılmaktadır. Bu değerlerden faydalanmak suretiyle eğilme direncine ait elastiklik modülü aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır : E P.V kgf/ cm'" 4.Y.b.h 3 Bu formülde; E := Elastiklik modülü kgf/cm:ı L 3 = Numunenin dayanma noktaları arasındaki açıklık (24 cm) Y ı= Numunede elastiklik sınırındaki eğilme miktarı (mm) 33

32 b ve h = Numunenin sırasıyla radyal ve yıllık halkalara teğet yöndeki genişliklerini (cm) ifade etmektedir. Elastikiyet modülü yukarıdaki formüle göre hesap edildikten sonra bunlardan % rutubet miktarı % 12'den farklı bulunan numunelerin elastiklik modüllerinin % 12 rutubet miktarına çevrilmesi, % 1 rutubet artmasına karşılık % 2 elastiklik modülü azalması esasına göre yapılmıştır Araştınna Sonuçlan Toros Sediri odunu üzerinde yapılan araştırmalara ve matematik- istatistik yönden yapılan incelemelere göre, elastikiyet modülü aritmetik ortalaması, standart ayrılışı ile birlikte, kg/cm 2 olarak tesbit edilmiştir. Hesaplanan istatistik değerler tablo ll' de verilmiştir. Tablo 11. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nin Eğilmede Elastikiyet Modülüne Ait İstltistiki Değerler. Table 11. Statistics About Elasticity Module at Static Bending Strength (Air Dry) on Cedrus libani A. Rich. Wood. Numune Sayısı N 92 Number of Sample Aritmetik Ortalama X Aritmetic Mean Standard Ayrılış s :; Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V% 19 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R Range Eğilme Direncine Ait Elastikiyet Modülü Varyasyon Grafiği Toros Sedirinde minumum ve maksimum eğilmeye ait elastik modülü değerleri arasında çeşitli elastiklik modülünü ihtiva eden odunun, toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiği ve bu iştirak oranlarına dağılışını göstermek üzere % 12 rutubetteki elastiklik modülü varyasyon eğrisi çizilmiştir. Eğrinin çiziminde, kg/cm 2 'lik basınç kademelerinde elastiklik modülü değerleri bu aralıkiara dağıtılmıştır. Her bir aralığa giren numunelerin sayı- 34

33 ları ile genel numune sayısındaki iştirak oranları tesbit edilmiştir. Sonra, yatay eksen üzerinde % 12 rutubet miktarındaki elastiklik modülü ve dik eksen üzerinde ise, her bir elastiklik modülü aralığındaki numunelerin iştirak oranları gösterilmek suretiyle varyasyon eğrisi çizilmiştir (Şekil 9) ss GS 7S ss 9S kg tcrr?- l)s Elastiklik modülü Figure 9. Şekil 9. Toros Sedirinde Eğilme Direncine Ait Elastiklik Modülü Varyasyon Grafiği. The Variation Graphic of E1asticity Modüle Belang to Static Bending Strength on Cedrus libani A. Rich. wood. Şekil 9' da, en çok tekerrür eden elastiklik modülü değerinin % iştirak oranı ile kg/cm 2 olduğu ve aritmetik ortalama elastiklik modülünün bunun sağında bulunduğu görülmektedir. Minumum ve maksimum elastiklik modülü değerlerinin iştirak oranları her ikisi için % l'dir Araştırma Konusu Toros Sediri Odununda Bulunan Eğilnıe Elastiklik Modülü Değerinin Bazı İlıreli Ağaç Odunlarının Elastiklik Modülü Değerleriyle Karşılaştıniması Araştırmaınızia tesbit edilen Toros Sediri odunu ve bazı ibreli 35

34 ağaç odunlarının eğilme elastiklik modülüne ait değerler Tablo 12 de verilmiştir. Table 12. Tablo 12. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Elastiklik Modülü Değerinlıı Bazı İbreli Ağaçlann Elastiklik Modülü Değerleriyle Karşılaştınlınası. Comparison of the Elasticity Modüle of Some Conifers Woods With the Elasticity Module of Cedms libani A. Rich. Wood. Ağaç Türü Tree Species Elastik Modülü Elasticity Module Toros Sediri Cedrus libani A. Rich. Sançaın Pinus silvestris L. Ponderosa Çamı Pinus penderosa Loros Boylu Mazı Thuja plicata D. Don. Sahil Sekayası Sequoia sempervirens LiFLERE PARALEL YÖNDE ÇEKME DiRENCi ARAŞTIRMALARI 6.1. Araştırma Materyali ve Metod Toros Sediderinde liflere paralel yöndeki çekme direncinin araştırılması için Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme muhitlerinden alınan 18 deneme ağacından faydalanılmıştır. Bu deneme ağaçlarından alınan 1 m uzunluğundaki gövde kısımları diğer denemeler yanında bu amaç içinde kullanılmıştır. Türk Standartları TS 53 esaslarına uygun olarak 129 adet numune hazırlanmıştır. Elde olunan numunelerin % 12 hava kurusu rutubet miktarını ihtiva etmeleri için bunlar klima odasında 20 C + 2 sıcaklıkta ve % 65 + S nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar bekletilmiştir. Sonra, numunelerin orta kısımlarındaki ince yerlerinde kalınlık ve genişlik hassas bir kampasla ölçülerek en kesit alanları hesaplan- 36

35 mıştır. Daha sonra numuneler üniversal ağaç mukavemeti deneme makinasında, aksi yönde ve numune kopuncaya kadar dakikada 600 kg/cm 2 kuvvetle çekilmek suretiyle denemeye tabi tutulmuştur. Liflere paralel yöndeki çekme direnci numunenin kopması anındaki maksimum kuvvetin numunenin daha önce ölçerek ve hesapla bulduğumuz orta yerindeki en kesit alanama bölünmesi suretiyle bulunmuştur. Pmax a//b =---- Burada; a 1!B : Liflere paralel yöndeki çekme direnci kg/ cm 2, Pmax: Numunenin kopması anındaki maksimum kuvvet, Fo Numunenin orta ince yerindeki en kesit alanıdır. Rutubet miktan % 12 hava kurusundan farklı olan numunelerin liflere paralel yöndeki çekme dirençlerinin % 12 rutubet miktarına çevrilmesi % 1 rutubet artmasına karşı liflere paralel yöndeki çekme direncinin % 3 azalması prensibine göre yapılmıştır. Ayrıca, denemeden hemen sonra numunelerin kırılma yerine yakın uygun bir yerinden küçük numuneler alınarak numunelerin özgül ağırlığı ve deney sırasındaki rutubet miktarı bulunmuştur Araştırma Sonuçlan Elmalı, Finike ve Fethiye ormanıarına ait 18 adet Toros Sedirinden alınan 129 adet numunede yapılan deney sonunda numunelerin liflere paralel yöndeki çevre direnci aritmetik ortalaması, standart aynlışıyla birlikte kg/cm 2 olarak tesbit edilmiştir. İstatistiki esaslara göre hesaplanan sonuçlar Tablo 13'de verilmiştir. Toros Sedirinde liflere paralel yönde çekme direncinin araştırılmasında kullanılan numunelerin denenınesinde maksimum kuvvetle kopmada meydana gelen kınlma şekli ve kıymıklılık durumu, bu numunelerin ihtiva ettikleri özgül ağırlıklara göre oldukça bir farklılık göstermektedir. Genellikle kınlan numunelerde az derecede uzun kıymıklı hakimdir. Özgül ağırlığın artmasıyla numunele- 37

36 rin gösterdiği arttığı görülmüştür. direncin yüksek olduğu ve kıymıklık durumunun da Tablo 13. Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.)'nin Liflere Paralel Yönde Çekme Direncine Ait İstatistik Değerler. Table 13. Statistics About Tension Strength ParaHel to Grain of Cedrus libani A. Rich. Wood. Numune Sayısı N 129 Number of Sample Aritmetik Ortalama X 457 Aritmetic Mean Standard Ayrılış s-+ 134,45 Standard Deviation Varyasyon Katsayısı V% 29,42 Coefficient of Variation Değişim Genişliği R Ran ge Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Varyasyon Grafiği Toros Sediderinde liflere paralel yönde çekme direncinin minimum ve maksimum değerler arasında ne şekilde değiştiğini göstermek ve değişik çekme direnci değerlerinin toplam numune sayısına hangi oranlarda iştirak ettiği ve bu iştirak oranlarına dağılışını göstermek amacıyla varyasyon grafiği çizilmiştir. Eğrinin çizimi için 100 kg/cm 2 ara ile liflere paralel yönde çekme direnci grupları teşkil edilmiş ve her gruba giren numune sayısındaki yüzde iştirak oranı tesbit olunmuştur. Sonra opsis ekseni üzerinde hava kurusu çekme direnci ve ordinat ekseni üzerinde de her bir çekme direnci basamağındaki numunelerin % iştirak oranları gösterilmek suretiyle grafik çizilmiştir (Şekil 10). Grafik incelendiğinde Elmalı, Pinike ve Fethiye yetişme muhitlerine ait Toros Sediderinde en çok tekerrür eden liflere paralel yöndeki çekme direnci değeri 470 kg/cm 2 olup iştirak oranı % 17.8 dir. Aritmetik ortalama çekme direnci olan 457 kg/cm 2 en çok tekerrür eden değerin hemen solunda bulunmaktadır kg/cm 2 ile minimum çekme direnci değeri ve 751 kg/cm 2