REÇiNE ÜRETiMiNiN KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) ODUNUNUN FiZiKSEL ve MEKANiKSEL ÖZELLiKLERi ÜZERiNE ETKiSi

Transkript

1 F.D.C: REÇiNE ÜRETiMiNiN KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) ODUNUNUN FiZiKSEL ve MEKANiKSEL ÖZELLiKLERi ÜZERiNE ETKiSi Effects of Resin Production on the Physical and Mechanical Properties of Calabrian Cluster Pine (Pinus brutia Ten.) Wood Dr. Erol ÖKTEM Orman Yüksek Mühendisi M. Rasih SÖZEN Kimya Mühendisi iç ANADOLU ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTiTÜSÜ YAYlNLARI CENTRAL ANATOLlA TURKISH FORESTRY RESEARCH INSTITUTE Teknik Bülten Serisi 1 Technical Bulletin No: 256

2 ÖZ Bu araştırma, reçine üretiminin, kızııçam odunlarının fiziksel ve mekaniksel özelliklerini etkileyip etkilemediğini belirlemek ve eğer varsa bu etkinin boyutlarını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Araştırmada, aynı yetişme muhitinden sağlanan reçine üretimi yapılmış ve reçine üretimi yapılmamış kızılçam gövdelerinden alınan örneklerde odunun özgül ağırlık, hacım yoğunluk değeri, çalışma özellikleri gibi fiziksel; basınç direnci, statik eğilme direnci, çekme direnci, makasiama direnci, yarılma direnci, janka sertlik, çivi ve vida tutma ve aşınma gibi mekaniksel özellikleri belirlenmiştir. Reçine üretimi yapılmış ağaçlara ait değerlerle reçine üretimi yapılmamış ağaçlara ait değerler karşılaştırılarak aralarında farklılık olup olmadığı ortaya konmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, reçine üretimi, odunun pek çok fiziksel özelliğinde önemli bir değişmeye neden olmamakta ancak mekaniksel özellikler üzerinde artmalar meydana getirmektedir. ABSTRACT This research has been carried out to determine whether resin production effects the physical and mechanical properties of wood and if so, to determine the amount of this effect. Physical properties such as, specific gravity, volume density, shrinkage and swelling, and mechanical properties such as compressian strength, bending strength, tensile strength, cleavage strength, janka hardness, nail and screw holding ability and abrasion resistance characteristics of the wood have been determined through the experiments, carried on the specimens taken from the resin collected and uncollected stems grown in the same site. According to the results, resin production does not couse any decrease in the physical properties of the wood whereas it increases most of the mechanical properties. 27

3 ÖNSÖZ Bu araştırmada öngörülen fiziksel ve mekaniksel özelliklerin tesbiti için gerekli deney materyali, Antalya Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı Kumluca ve Alanya Orman işletme Müdürlüklerinden temin edilmiştir. Çalışmalar sırasında araziden numune ağaçların seçilmesinde ve bunlardan alınan örneklerin Ankara'ya gönderilmesinde büyük katkıları bulunan Antalya Orman Bölge Müdürlüğü yöneticilerine teşekkürü bir borç biliriz. Araştırmaya ilişkin denemelerde yoğun biçimde hizmet veren laborant Nihat Barış, Enver Topçuoğlu, Ümit Özgan ve Mirsevdin Ekinci'ye teşekkür ederiz. Ayrıca verilerin değerlendirilmesinde yakın ilgisini ve hizmetini esirgemeyen Matematik Mühendisi Enver Ötekeşin ile yazım işlerini yapan Solmaz Kaynak'a teşekkürü bir borç biliriz. Ankara, 1995 Dr. Erol ÖKTEM - Rasih SÖZEN 29

4 içindekiler ŞAYFA ÖZ ABSTRACT ÖNSÖZ GiRiŞ LiTERATÜR ÖZETi MATERYAL VE METOT Araştırma Materyali Deneme Ağaçlarından Laboratuar Numunelerinin Alınması Yıllık Halka Genişliği ve Yaz Odunu iştirak Oranı Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot Sonuç ve Değerlendrrme Fiziksel Özelliklerin Belirlenmesi Özgül Ağırlık Araştırmaları Hacim Yoğunluk Değeri Araştırmaları Çalışma Özellikleri Mekaniksel Özelliklerin Belirlenmesi Liflere Paralel Yönde Basınç Direnci Araştırmaları Statik Eğilme Direnci Araştırmaları Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Araştırmaları Liflere Paralel Yönde Makasiama Direnci Araştırmaları Yarılma Direnci Araştırmaları Janka Sertlik Araştırmaları Çivi Tutma Özelliğine Ait Araştırmalar Vida Tutma Özelliğine Ait Araştırmalar Aşınma Miktarının Tesbitine Ait Araştırmalar BULGULAR VE TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERiLER ÖZET SUMMARY KA YNAKÇA

5 1 GiRiŞ Kızılçam (Pinus brutia Ten; Syn: P. pityusa Stev.) m boy ve 60 cm'ye kadar çap yapabilen, kalın dallı ve genellikle düzgün olmayan gövdeye sahip önemli bir orman ağacımızdır. Kızılçam kuzey yarımkürenin kabaca doğu boylamları ile kuzey enlem dereceleri arasında bir yayılış gösterir. Ülkemizin Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinin özellikle kıyıya bakan yamaçlarında geniş ve saf ormanlar kurmuştur. Batı Karadeniz Bölgesinin Akdeniz iklimi özellikleri gösteren bazı mikroklima bölgelerinde küçük meşcereler biçiminde doğal olarak bulunmaktadır (Akıncı, M.Y. 1963, Kasaplıgil, B. 1952). Kızılçam, kapladığı hektarlık alanla ülkemizin en geniş alana yayılmış ağaç türüdür (O.G.M Türkiye Orman Envanteri). Bu alanın ha'ı iyi koru ve ha'ı bozuk korudur. Orman Genel Müdürlüğü 1980 yılı envanter sonuçlarına göre bu alan içindeki dikili ağaç serveti m3, artını m3 ve yıllık eta ise m3 tür. Ülkemizde reçine üretimi genelde kızılçarndan yapılmaktadır. Mevcut kızılçam alanlarının 1/3'ü reçine üretimi için kullanılmaktadır (Gavçar, E. 1993). Reçine üretimi, ağırlıklı olarak dikili ağaçlardan ve daha az bir miktarda da "ekstraksiyon" metodu ile yongalardan yapılmaktadır yılları arasında Orman Genel Müdürlüğünce üretilen reçine miktarları şöyledir: Yıllar Years Üretim (Ton) Production

6 ' Ülkemizde reçine üretiminde, başlangıcından bu yana Mazek'in Oluklu Çizgi Metodu kullanılmış ve son yıllarda Asit Pasta Metodu da kullanılmaya başlanmıştır. Reçine üretimine böylesine geniş oranlarda konu olan kızılçam odununun özellikle reçine yaralarının açıldığı bölümünde meydana gelen çıralanmalar nedeniyle bunlara talep azalmakta ve reçine üretimi yapılmış meşcerelerden elde edilen tomruklar düşük fiyatla satılabilmektedir. Bu araştırma reçine üretimi sonucunda meydana geldiği varsayılan değer düşmelerinin gerçekte olup olmadığını ve reçine üretiminin odunun teknolojik özelliklerini etkileyip etkilemediğini ve varsa bu etkinin boyutlarını ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. 2 LiTERATÜR ÖZETi Reçine üretimi yapılmış çam ağacı odunlarının teknolojik özelliklerinin değişip değişmediğini inceleyen araştırma çalışmaları çok kısıtlıdır. Bu konuda sekiz Amerikalı, iki Alman, üç Avusturyalı ve yedi Rus araştırmacının yaptıkları çalışmaların sonuçları birbirleriyle çelişkili bulunmaktadır. Araştırmacıların bir bölümü, reçine üretiminin odunun özelliklerini olumlu yönde etkilediğini belirtirken, bir diğer bölümü de bu etkinin olumsuz olduğunu ifade etmekte, bazıları ise reçine üretiminin olumlu veya olumsuz yönde bir etki yapmadığını söylemektedir (iqbal, M.S., 1984). Ülkemizde uygulanmarnakla birlikte "Keser Metodu"nun odunda çıralanmaya neden olarak özgül ağırlığını arttırdığı, rendeleme kabiliyeti üzerine olumsuz etki yaptığı, güneş altında kaldığında dışarıya reçine sızdırarak yağlı boya ve vernik gibi örtü materyalini bozduğu belirtilmektedir. Bu metotla reçine üretilen odundan yapılan ambalajlarda koku, lezzeti bozma ve reçine bulaşması gibi mahzurlar ortaya çıkmaktadır. Ağaç malzemenin direnç özellikleri olumsuz yönde etkilenmekte, emprenye edilme kabiliyeti azalmaktadır (Bozkurt, A.Y., Göker, Y.1981). Ülkemizde son yıllara kadar yoğun bir biçimde uygulanan Mazek Çizgi Metodunun ise Keser Metodundaki sakıncaları taşımadığı, bu metotda çıralanmanın çok yüzeysel olduğu, gövdenin diğer kısımlarında reçine miktarı ve

7 dağılışında bir değişiklik meydana getirmediği, gövde odunu özgül ağırlığı ve direncinde ve de emprenye kabiliyelinde bir değişme olmadığı belirtilmekte ise de (Bozkurt, A.Y., Göker, Y. 1981), hatalı olarak yapılan reçine üretiminin ağaç gövdesinin şeklini bozduğu, artımını azalttığı ve odunda çıralanmalara neden olarak özelliklerini olumsuz yönde etkilediği öne sürülmektedir (Önal, S. 1995). Yukarıda Keser Metodu için belirtilen sakıncaların Mazek'in Oluklu Çizgi Metodunda da söz konusu olabileceği gözlemlerimizle de belirlenmiştir. Mazek'in Çizgi Metodunda, bu metodun yanlış uygulanması sonucu çizgilerin derin açılması nedeniyle odunda çıralanmalar meydana gelmektedir. Üzerinde reçine yarası bulunan tomruklardan üretilen paletierin bir iki kez kullanıldıktan sonra kırıldıkları, ambalaj sandığı yapımında kullanılanların ise çivilenmesinde zorluklarla karşılaşıldığı görülmüştür. Ekstraktif maddelerin yapışmayı olumsuz yönde etkilernesi nedeniyle, çıralı odunlar yonga levha sanayiinde de tercih edilmemektedir. Diğer taraftan, odunda reçine bulunması kağıt yapımı açısından da sakıncalı bulunmaktadır. Bu maddeler kağıt makinası aksarnı ve selülozla temas eden teçhizat üzerinde zararlı birikintileri oluşturduğu için sorunlara neden olmaktadır. Bu zift, dövme veya inceitme işlemi sırasında selülozdan ayrılarak eksi yüklü partiküllerden meydana gelmiş bir kolloidal süspansiyon halinde birikmektedir. Bu partiküller, kağıt makinesi eleğini daldurarak mamul kağıtta delikler oluşmasına yol açmak veya keç:elerle makine aksarnı üzerinde yapışkan, koyu renkli topaklar halinde birikmek suretiyle güçlükler yaratmakta, bazı durumlarda holonderlerde de zift görülmektedir. Zararlı reçine, hamurun veya selülozun içinde kaldığında, kağıtta zamanla renk değişikliği meydana getirmekte ve ayrıca beyazlatılabilme özelliğini de ters yönde etkilemektedir (Casey, J.P. 1960). Reçine üretiminin ağacın çap, boy ve hacım artımı üzerine olan etkileri konusunda da bir çok çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalara birkaç örnek verilecek olursa, Bulgaristan'da uyarıcı maddeler kullanılarak 5-7 yıl süreyle karaçamlarda yapılan bir ça şmada, reçine üretiminden önce, üretim sırasında ve sonra olan hacım artımiarı incelenmiştir. Reçine üretimi sırasındaki hacım artımı, üretimden önceki 5 yıllık periyolla karşılaştırıldığında azalmıştır ve üretim sırasında en az olmuştur (%50). Reçine üretimi bittikten sonraki artırnın üretime başlamadan önceki artırndan daha çok olduğu belirtilmiştir (Koledin, K. 1976). Reçine üretiminin yaşındaki ll. bonitetteki kızılçarnların aıiımı üzerine 35

8 lan etkisi konusunda yapılan diğer bir çalışmada, ortalama 30 cm çapındaki ağaçlara geleneksel metot kullanılarak yara açılmış ve ayrıca uyarıcı maddeler de denenmiştir. Beş yıl süren üretimin sonunda, reçine üretiminin hacım ve çap artımını olumsuz yönde etkilediği ve en az etkinin uyarıcı kullanılmayan geleneksel metotta olduğu bulunmuştur (Konovalav, N.A; 1 978). Fransa'da yapılan araştırmalarla, reçine üretiminin artımı azalttığı ve bu azalışın çap ve boy üzerinde aynı anda olduğu belirlenmiştir. Bu konuda yapılan araştırma sonuçlarına göre entansif ve koruyucu bir reçine üretiminde dahi, %10-30 arasında bir artı m azalışı meydana geldiği belirtilmektedir (Şad, H.C. 1976). Kızılçam odununun teknolojik özellikleri, reçine üretimi yapılmayan (normal vasıflı) gövdelerden alınan numuneler üzerinde yapılan denemelerle belirlenmiştir (Berkel, A ). 3 MATERYAL VE METOT 3.1 Araştırma Materyali Araştırma materyali, reçine üretiminin yoğun olduğu Orman Bölge Müdürlüklerinden biri olan Antalya Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı ormanlardan alınmıştır. Bu amaçla anılan Bölge Müdürlüğü ormanları genelde incelenerek, aynı bölgede reçine üretimi yapılmış ve yapılmamış meşçerelerin varlığı esas alınmak suretiyle numune ağaç alınan Orman işletme Müdürlükleri, işletme Şefliği, Seri adları ve Bölme numaraları ile buralardan alınan numune ağacı sayısı Çizelge 1'de gösterilmiştir. Çizelge 1'de belirtilen deneme ağaçlarının seçiminde TS 4176 "Odunun Fiziksel ve Mekaniksel Özelliklerinin Tayini için Homojen Meşcerelerden Numune Ağacı ve Laboratuvar Numunesi Alınması" adlı standardda öngörülen esaslara uyulmuştur. Böylece, belirtilen yerlerden reçine üretimi yapılmış ve yapılmamış fertler seçilmiştir. Ekolojik özelliklerden doğabilecek farklılıkların elimine edilmesi amacıyla, reçine üretimi yapılmış deneme ağaçları ile, reçine üretimi yapılmamış deneme ağaçlarının birbirine çok yakın ve ekolojik özellikleri mümkün olduğu kadar aynı olan yörelerden sağlanmasına özen gösterilmiştir. Deneme ağaçlarının seçilmesinde bunların yapı bakımından ekstrem özellikler taşırnamasına dikkat edilmiştir. Yani, fazlaca dallı budaklı, anormal tepe formlu, çürük veya böcek zararına uğramış fertler ile reçine üretiminin yanlış uygulandığı fertlerin alınmamasına dikkat edilmiştir. 36

9 Çizel ge 1: Deneme Ağaçlarının Alındığı Yöreleri n Özellikleri Characteristics of the areas from where the specirnen trees were collected Numune Ağacı Adedi No. of Specimen Tree işletme Bölge Seri Bölme No. Meşcere M eşeere Rakım-Bakı Reçine Reçine Müd. Şefliği Adı Compartment Tipi Kapalılığı Altitute- Yaralı Yarasız Enterprise Ran ge Working No. Stand Stand Crown Exposure Resin Resi n Ci re le Type Closure Collected Uncollected Tre es Tre es Kumluca Kumluca Sandaltepe 9 ÇzC Kzy. 1 Kumluca Sandaltepe 9 ÇzC Kzy. 1 Kumluca Sandaltepe 9 ÇzC Kzy. 1 - Kumluca Sandaltepe 9 ÇzC Kzy. 1 Kumluca Sandaltepe 9 Çzd Kzy. - 1 Alanya Kargı Kargı 175 ÇzC Gün.Doğ 1 - Kargı Kargı 182 ÇzC Gün.Doğ 1 - Kargı Kargı 204 Çzb Güney 1 - Kargı Kargı 175 ÇzC Gün.Doğ 1 w _,

10 Reçine üretimi yapılmış deneme ağaçlarının seçiminde aşağıdaki özellikler dikkate alınmıştır: - Mazek Oluklu Çizgi Metodunun tekniğine uygun olarak uygulanmış olması; böylece tekniğine uygun olmayan reçine üretiminin odunun teknolojik özellikleri üzerine yapabileceği olumsuz etkilerden kaçınılmıştır. - Deneme ağacı olarak seçilen gövdelerdeki reçine üretiminin tamamlanmış olması; böylece meydana gelebileceği varsayılan teknolojik özellik değişimlerinin oluştuğu varsayılmıştır. - Deneme ağaçlarındaki reçine üretiminin 1 veya 2 yıl önce tamamlanmış olması; Bunun nedeni de, reçine üretiminden sonra bekleme süresinin bütün deneme ağaçlarında aynı sınırlar içinde alınarak, zaman içinde değişebilecek teknolojik özellikleri bertaraf etmektir. Yukarıda belirtilen kriteriere uygun olarak seçilen reçine üretimi yapılmış 6 numune ağacına ve reçine üretimi yapılmamış 3 numune ağacına ilişkin özellikler Çizelge 2'de verilmiştir. Deneme ağaçlarının meşçerede seçilmesinden sonra, bunların kuzey yönleri grifle işaret edilmiş ve göğüs çapları ile dip çapları ölçülerek ağaçlar numaralanmıştır. Deneme ağaçları, yerden itibaren 0.30 m yüksekliğinden kesilmiş ve dalları budanarak, devrilerı ağaçlar üzerinde gövde uzunlukları ölçülmüştür. 3.2 Deneme Ağaçlarından Laboratuar Numunelerinin Alınması Her bir deneme ağacından, 0.30 m yüksekliğinden başlamak üzere, her iki metrede bir, 15 cm kalınlığında tekerlekler alınmış ve üzerlerine kuzey yönleri işaretlenmiş, deneme alanı numarası, deneme ağacı numarası, gövdeden alındığı yükseklik yazılmıştır. Ayrıca bu tekerleklerden başka, her bir gövdenin 0.30 m m ile 2.5 m m yükseklikleri arasında birer metrelik gövde kısmı alınmış, bunların da enine kesitine yukarıda belirtilen işaret ve numaralar konmuştur. Ormandan sağlanan deneme materyali, Ormancılık Araştırma Enstıtüsünün Ankara'daki merkez binasına getirilerek, laboratuarda kabukları soyulmuş ve kurutmaya bırakılmıştır. Daha sonra, laboratuarda 15 cm kalınlığındaki tekerleklerin her biri 5'er cm kalınlığında 3 ayrı tekerleğe bölünmüş ve bunların da birincisi yıllık halka genişliği, özgül ağırlık, hacim yoğunluk, şişme ve daralma; ikincisi, basınç direnci; üçüncüsü de sertlik denemeleri numuneleri elde edilmesinde kullanılmıştır. 38

11 Çizelge 2: Deneme Ağaçlarının Özellikleri Characteristics of sample trees Numune Ağacı Sample tree No. Çap Diameter (cm) Boyu Height (m) Reçine Üretim Durumu Resin collection state, Yaşı A B Age Yara Sayısı \ No. of resin duct Uncollected Uncollected Uncollected A = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees B= Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees w (D

12 Deneme ağaçlarından alınan birer metrelik gövde kısımlarından da eğilme, çekme, makasiama direnci, çivi ve vida tutma ile aşınma özelliğine ilişkin deney numuneleri standardiarına uygun boyutlarda alınmış ve hazırlanmıştır. Aşağıda, belirtilen özelliklere ilişkin olarak uygulanan deney metotları ve alınan sonuçlar ayrıntılı olarak açıklanmıştır. 3.3 Yıllık Halka Genişliği ve Yaz Odunu iştirak Oranı Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot Reçine üretiminin ağacın çap artımına etkisi olup olmadığını ve varsa bu etkinin miktarını belirlemek amacıyla alınan numuneler üzerinde yıllık halka genişlikleri çevreden öze doğru ölçülmüş, ayrıca her bir yıllık halkadaki ilkbahar ve yaz odunu iştirak oranları Bu işlem, üzerinde yapılmıştır. da belirlenmiştir. her bir deneme ağacının yalnızca 1.30 m'den alınan tekerlekleri Bu amaçla, Alfred J. Amsler marka yıllık halka ölçer aleti kullanılmıştır. Yıllık halka genişliği tayini TS 53'e göre yapılmış ve böylece her bir yıllık halka 0.01 mm duyarlıkla ölçülmüştür Sonuç ve Değerlendirme Reçine üretimi yapılmamış ağaçlardan alınan 151 numune ve reçine üretimi yapılmış ağaçlardan alınan 71 numune üzerinde yapılan ölçmeler sonucunda elde edilen verilerin matematik istatistik değerlendirilmesi sonucu, yıllık halka genişliğine ilişkin değerler Çizelge 3'de verilmiştir. Çizelgede de görüleceği üzere reçine üretimi yapılmış ağaçların yıllık halka genişlikleri 2.84 mm iken, reçine üretimi yapılmamış ağaçların yıllık halka genişlikleri 2.38 mm dir. Bir başka deyişle ikisi arasında, reçine üretimi yapılmışların lehine 0.46 mm lik bir fark bulunmaktadır. Yapılan "T" testi sonucunda reçine üretimi yapılmamış ağaçların yıllık halka genişlikleri ile reçine üretimi yapılmış ağaçların yıllık halka genişlikleri arasında 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli bir farklılık bulunduğu belirlenmiştir. Yaz odununun yıllık halkaya iştirak oranını belirlemeye ilişkin değerlendirmelerin sonuçları Çizelge 4'de verilmiştir. 40

13 Çizelge 3: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarının Yıllık Halka Genişliklerine ait Matematik-istatistik Değerler Statistics for the annual ring width of the resin collected and uncollected samp!e trees A B Gözlem Sayısı Number of Observation Aritmetik ortalama (mm) Aritmetic mean Varyans Variance Standart sapma Standard deviation Aritmetik ortalamanın standard hatası Standard error of aritmetic mean Değişkenlik katsayısı (%) Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (mm) Minimum observation value Maksimum gözlem değeri (mm) Maximum observation value Değişim genişliği Width of change T- Değeri '' T- Value A = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees B = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uııcollected trees : = 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli 1 Significant at 0.05 probability level 41

14 Yapılan ''T'' testi sonucunda reçine üretiminin yaz odunu iştirak oranını arttıcı bir faktör olduğu ve bu farklılığın 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli bulunduğu belirlenmiştir (Çizelge 4). Çizelge 4: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarında Yaz Odununun Yıllık Halkaya iştirak Oranına ait Matematik -istatistik Değerler Statistics for the Summer Wood Ratio in Annual Ring of the Resin Collected and Uncollected Sample Trees Gözlem Sayısı Number of Observation Aritmetik ortalama (mm) Aritmetic mean Varyans Variance Standart sapma Standard deviation Aritmetik ortalamanın standard hatası Standard error of aritmetic mean Değişkenlik katsayısı(%) Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (mm) Minimum observation value Maksimum gözlem değeri (mm) Maximum observation value Değişim genişliği Width of change T- Değeri '' T- Value A B A = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees B = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees : = 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli 1 Significant at 0.05 probability level 42

15 3.4 Fiziksel Özelliklerin Belirlenmesi Özgül Ağırlık Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot Özgül ağırlığın araştırılmasında TS 2472'deki esaslara uyulnıuştur. Çeşitli ağaç türlerine veya aynı ağaç türüne ait odunların özgül ağırlık bakımından karşılaştırılması için bunların tanı kuru yani %0 ve hava ku rus u yani %12 rutubetindeki özgül ağırlıkları tesbit edillnıektedir. Bu nedenle numunelerin özgül ağırlığı her iki rutubet derecesine göre ayrı ayrı belirlenmiştir. Bu amaçla dokuz deneme ağacından elde edilen tekerleklerin 5 cnı kalınlıkta ve en üstten alınan 1/3'1ük kısmı özgül ağırlık ve hacim yoğunluk denemelerine ait numunelerin elde edilmesi için kullanılmıştır. 5 cm kalınlığındaki tekerlekler üzerinde, kuzey, güney, doğu ve batı yönlerinde olmak üzere özden çevreye doğru seri halinde, enine kesitleri 2 x 2 cm ve yükseklikleri 3 cnı boyutlarında olmak üzere her ağaç için 100 er adet toplam 900 adet numune elde edilmiştir. Hava kurusu özgül ağırlık numuneleri klima odasına konularak, TS 2472'ye göre %65 ± 5 rutubet ve 20 ± 2 C sıcaklık koşullarında değişmez ağırlığa ulaşıncayakadar kondisyonlannııştır. Tanı kuru özgül ağırlığın belirlenmesi için ise aynı numuneler kurutma fırınında 103 ± 2 C sıcaklıkla değişmez aralığa gelinceye kadar kurutulmuştur. Her iki rutubet derecesi için özgül ağırlığın tayininde numuneler hassas terazide 0.01 gr duyarlıkta tartılmış ve boyutları 0.01 cnı duyarlığındaki kurnpasla ölçülerek hacınıları hesaplanmıştır. Böylece, hava kurusu ağırlık, hava kurusu hacnıe bölünerek hava kurusu özgül ağırlık, tanı kuru ağırlık tam kuru hacnıe bölünerek tanı kuru özgül ağırlık gr/cnı 3 olarak bulunmuştur Sonuç ve Değerlendirme Araştırmanın amacı reçine üretiminin edunun fiziksel ve mekaniksel özelliklerine etkisini belirlemek olduğuna göre özellikle dirence etki eden faktör olarak özgül ağırlık detaylı olarak incelenmiştir. Reçine üretiminin, ağacın bir veya buna aksi ikinci bir yönünde yapıldığı dikkate alınarak, reçine üretimi yapılmış yöndeki odunların özgül ağırlıklarını karşılaştırmak açısından; özgül ağırlığa ilişkin değerlendirmeler deneme ağaçlarının dört yönü için ayrı ayrı yapılmıştır. Böylece reçine üretimi yapılmış ve reçine üretimi yapılmamış odunların hava kurusu özgül ağırlıkları matematik istatistik olarak doğu, batı, kuzey ve güney yönleri itibariyle ayrı ayrı belirlenmiştir (Çizelge 5). Yapılan "T" 43

16 .!>.!>- Çizelge 5: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarının Hava Kurusu Özgül Ağırlıkianna ait Matematik-istatistik Değerler Statistics for air dry specific gravity of the resin collected and uncollected sample trees Hava Kurusu Özgül Ağırlık 1 Air dry specific gravity (gr/cm3) Yönler 1 Directions Kuzey/North Güney 1 South Doğu 1 East Batı 1 West A B A B A B A B Gözlem Sayısı Number of observation Aritmetik Ortalama (gr/cm3) Aritmetic mean Varyans Variance Standard Sapma Standard deviation Aritmetik Ort. Standard Hatası Standard error of aritmetic mean Değişkenlik katsayısı (%) Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (gr/cm3) Minimum observation value Maksimum gözlem değeri (gr/cm3) Maximum observation value Değişim genişliği Witdh of change T- Değeri NS NS NS NS T- Value ~~ A B NS = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees ::: Güvenirli deöil 1 Non sianificant

17 Çizelge 6: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarının Tam Kuru Özgül Ağırlıkianna ait Metametik istatistik Değerler Statistics for üven Dry specific Gravity of the Resi n Collected and Uncollected Sample Trees..,. uı Hava Kurusu Özçıül Aqırlık 1 Air drv specific qravitv (qr/cm 3 ) Yönler 1 Directions Kuzey/North Güney 1 South Doğu 1 East Batı/ West A B A B A B A B Gözlem Sayısı Number of observation Aritmetik Ortalama (gr/cm3) Aritmetic mean Varyans Variance Standard Sapma Standard deviation Aritmetik Ort. Standard Hatası Standard error of aritmetic mean Değişkenlik katsayısı (%) Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (gr/cm3) Minimum observation value Maksimum gözlem değeri (gr/cm3) Maximum observation value Değişim genişliği Witdh of change T Değeri NS NS NS NS T- Value ı....--~- A B NS Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees == Güvenirli değil/ Non significant --

18 testi sonucunda hava kurusu özgül ağırlık açısından reçine üretimi yapılmış fertlerlerle reçine üretimi yapılmamış fertler arasında önemli bir farklılık ortaya çıkmamıştır. Diğer taraftan hava kurusu özgül ağırlığın ağacın 4 ayrı yönünde de önemli farklılıklar göstermediği Çizelge 5'deki değerlerin karşılaştırılmasından anlaşılmaktadır. Aynı değerlendirme tam kuru özgül ağırlık için yapıldığında, hava kurusu özgül ağırlık için belirlenen bütün hususların tam kuru özgül ağırlık için de geçerli olduğu görülmektedir (Çizelge 6) Hacim Yoğunluk Değeri Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot Yeni kesilmiş ve taze haldeki bir ağacın 1 m 3 lük son hacmi içerisinde bulunan tam kuru haldeki odun kütlesini ifade eden hacim yoğunluk değeri, tam kuru ağırlığın yaş hacme bölünmesi ile bulunmuştur. Hacim yoğunluk değerinin tesbitinde, tam kuru özgül ağırlık araştırmalarında kullanılan 2x2x3 cm boyutlarındaki numunelerden yararlanılmış ve 9 deneme ağacı için toplam 900 adet numunede çalışılmıştır. Numunelerde tam kuru ağırlıklar önceden tesbit edilmiş olduğundan, yaş haldeki hacımların tesbiti amacıyla numuneler su içerisinde bekletilerek lif doygunluğu rutubet derecesinin üzerindeki rutubete kadar boyutlarının genişlemesi sağlanmıştır. Bu numuneler daha sonra sudan çıkarılarak hacimleri bulunmuş, tam kuru ağırlıkları yaş hacme bölünerek, her bir numunede hacim yoğunluk değeri hesaplarımıştı r Sonuç ve Değerlendirme Hacim yoğunluk değerlendirmeleri, özgül ağırlıkta belirtilen nedenler dikkate alınarak ağacın 4 ayrı yönünde ayrı ayrı yapılmıştır (Çizelge 7). Bu özellik bakımından da yön ve reçine üretimi yapılması önemli farklılıklar göstermemiştir. farklı Çalışma Özellikleri Odunun liflere paralel, radyal ve teğet yönündeki çalışmaları birbirinden miktarlarda meydana gelmektedir. Ancak odunun liflere paralel yönde çalışması çok az olduğundan denemeler bu çalışmanın daha yüksek olduğu radyal ve yıllık halkalara teğet yönler için yapılmıştır. Ayrıca toplam hacimsel şişme ve toplam hacimsel çekmenin tayininde odunun fırın kurusu hacminde, odun rutubetinin lif doygunluğuna çıkarılması 46

19 ile meydana gelen artmalar ile lif doyğunluğundaki odunun hacminde, odun rutubetinin fırın kurusuna indirilmesi ile meydana gelen azalmalar belirlenmiştir. Bu amaçla daha önceden odunun boyutsal şişme ve çekme tayininde kullanılan değerlerden yararlanılmıştır Radyal ve Teğet Yönde Şişme, Toplam Hacimsel Şişme Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot Denemelerde radyal ve teğet yönlerdeki şişmenin tayini için TS 4084, radyal ve teğet yönlerdeki çekmenin tayini için TS 4083 deki esaslara uyulmuştur. Böylece, her iki yöndeki boyutları 3 cm ve yüksekliği 2 cm olan numuneler hazırlanmıştır. Bu numunelerin hazırlanmasında 2 cm lik bir kenarın yıllık halkaya teğet veya dik gelmesine özellikle dikkat edilmiştir. Bu amaçla reçine üretimi yapılmış 6 ağaç ve reçine üretimi yapılmamış 3 ağaçtan numune alınmıştır. Radyal ve teğet yönde şişme değerleri için 459, radyal ve teğet yönde çekme değerleri için ise 457 adet numune kullanılmıştır. TS 2470'e göre hazırlanan deney numuneleri 103 ± 2 oc de değişmez kadar kurutulduktan sonra her bir numunenin enkesit boyutlara ulaşıncaya boyutları parçanın radyal ve teğet yüzeylerinin ortasından 0.01 mm doğrulukla ölçülmüştür. Bunu izleyerek numuneler 20 ± 5 oc sıcaklıktaki su içerisine batırılmıştır. Su içerisine batırmaya, iki ölçme arasındaki farkın 0.02 mm yi aşmaması durumuna kadar devam edilmiş ve bu sağlandıktan sonra, her deney parçasının enkesit boyutları daha önceki ölçme yerlerinden tekrar ölçülmüştür. Radyal ve teğet yöndeki şişme, % olarak aşağıdaki formüllerle hesaplanmıştır. Radyal yön için: CXrmax ı - ı rmax. rmınx 100 Irmin Teğet yön için: CXtmax ı ı tmax-. tmınx 100 ltınin 47

20 +:>. co Çizelge 7: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarının Hacim Yoğunluk Değerlerine ait Matematik-istatistik Değerler Statistics for Voluıne Density Values of the Resin Collected and Uncollected Saınple Trees Hacim Yoğunluk Değerleri /Voluıne Density Values Yönler 1 Directions Kuzey/North Güney 1 South Doğu 1 East Batı 1 West A B A B A B A B Gözlem Sayısı Number of observation Aritmetik Ortalama (gr/cın3) Aritmetic mean Varyans Variance Standard Sapma Standard deviation Aritınetik Ort. Standard Hatası Standard error of aritmetic mean Değişkenlik katsayısı (%) Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (gr/cm3) Minimum observation value Maksimum gözlem değeri (gr/cm3) i Maximum observation value Değişim genişliği Witdh of change T- Değeri NS NS NS NS T- Value - A B NS = Reçine üretimi yapılmış ağaçfar 1 Resin collected trees Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollecled trees = Güvenirli değil 1 Non significant ı

21 Bu fornıüllerde; Ir min Deney numunesinin tanı kuru halde iken radyal yöndeki uzunluğu nını, lı min Deney numunesinin tanı kuru halde iken teğet yöndeki uzunluğu nım, Ir max Lif doygunluğu rutubet derecesi üzerindeki deney numunesinin radyal yöndeki uzunluğu mm, lı max Lif doygunluğu rutubet derecesi üzerindeki deney numunesinin teğet yöndeki uzunluğu mm, dir. Sonuçlar %0.01 yaklaşımla hesaplanmıştır. Odunda toplam hacimsel şişmenin tayini için Madde de anlatılan "Radyal ve Teğet Yönde Şişme" deneyine ilişkin değerlerden yararlanılmıştır. Bu değerler kullanılarak, liflere paralel yöndeki şişmeyi dikkate almaksızın toplam hacimsel şişme Ct. v max, TS 4086 da belirtildiği şekilde aşağıdaki formülle hesaplanmıştır. (1 tmaxx 1 rma>t- (1 tminx 1 rm iri av max= x 100 I tminx 1 rm in Burada: fy.v max lı max, Ir max, lı min. Ir min Toplam hacimsel şişme (%) Deney parçasının lif doygunluğu rutubet miktarının üstündeki rutubet miktarında sırasıyla, teğet ve radyal yöndeki boyutlarıdır (mm). Deney parçasının, fırın kurusu hale getirildikten sonra sırasıyla, teğet ve radyal yöndeki boyutlarıdır (mm). Sonuçlar% 0.1 yaklaşımla ifade edilmiştir Sonuç ve Değerlendirme Şişnıe özelliği açısından reçine üretimi yapılmış ve reçine üretimi ya- 49

22 pılmamış ağaçlar arasında radyal ve teğet yönlerde önemli bir farklılık bulunmamış ve ancak toplam hacimsel şişmenin reçine üretimi yapılmış ve yapılmamış ağaçlarda 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli olarak reçine üretimi yapılmışlar lehine bir farklılık gösterdiği belirlenmiştir (Çizelge 8) Radyal ve Teğet Yönde Çekme, Toplam Hacimsel Çekme Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot TS 2470'e göre hazırlanan deney numuneleri, boyutlarında herhangi bir değişme meydana gelmeyineeye kadar 20 oc ± 5 oc sıcaklığındaki su içersinde bekletilmiş ve birbirini takip eden iki ölçme arasındaki farkın 0.02 mm'yi geçmemesi durumunda sudan çıkarılmıştır. Her bir deney numunesinin enkesit boyutları ölçülmüş ve daha sonra 103 oc± 2 oc sıcaklıktaki kurutma dolabına konarak tam kuru hale getirilmişlerdir. Kurutma işleminden sonra her bir deney numunesinin boyutları daha önceki ölçme yerlerinden ölçülmüştür. Radyal ve teğet yöndeki çekme, % olarak aşağıdaki formüllerle hesaplanmıştır. 50 Radyal yön için: ı -ı. R _ rmax rmınx f.lrmax- I 100 rmax Teğet yön için: Bu formüllerde; Ir max Ir min R _ ı t max - ı t. mınx f.ltmax- I 100 tmax Lif doygunluğu rutubet derecesi üzerindeki deney numunesinin radyal yöndeki uzunluğu mm, Deney numunesinin tam kuru halde iken radyal yöndeki uzunluğu mm, 1 ınin Deney numunesinin tam kuru halde iken teğet yöndeki uzunluğu mm, 1 1 max Deney numunesinin tam kuru haldeki iken teğet yöndeki uzunluğu mm, dir. Sonuçlar %0. i yaklaşımla hesaplanmıştır.

23 Çizelge 8: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarının Radyal ve Teğet Yönde Şişme ve Toplam Hacimsel Şişmeye ait Matematik- istatistik Değerler Statistics for Radial, Tangential and Volunıetric Swelling of the Resin Collected and Uncollected Sample Trees ()'ı.--- Radyal Yönde Şişnıe Radial Swelling (%) Gözlem Sayısı Number of observation Aritmetik Ortalama (%) Aritnıetic mean Varyans Variance Standard Sapma Standard deviation Aritmetik Ort. Standard Hatası Standard error of aritnıetic nıean Değişkenlik katsayısı Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (%) Minimum observation value Maksimum gözlem değeri {%) Maximum observation value Değişim genişliği Witdh of change T- Değeri NS T- Value A = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees B = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees NS = Güvenirli değil 1 Non significant A B Teğet Yönde Şişme Toplanı Hacimsel Şişme Tangential swelling (%) Volunıetric Swelling (%) A A B A NS ,,, '' = 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli Significant at 0.05 probability level

24 Odunda toplam hacimsel çekmenin tayini için Madde 'de anlatılan "Radyal ve Teğet Yönde Çekme" deneyine ilişkin değerlerden yararlanılmıştır. Bu değerler kullanılarak liflere paralel yöndeki çekmeyi dikkate almaksızın toplam hacimsel çekme ~v max TS 4085'de belirtildiği şekilde aşağıdaki formülle hesaplanmıştır. (1 tmaxx 1 rma>1- (1 tminx 1 rmirt ~v max x 100 Itmaxx lrmax Burada; ~v max lı max, Ir max lı min J Ir min == Hacimsel çekme %, == Deney parçasının, lif doygunluğu rutubet miktarının üstündeki rutubet miktarında, sırasıyla teğet ve radyal yönlerde ölçülmüş, mm olarak boyutları, =Deney parçasının, kurutulduktan sonra, sırasıyla teğet ve radyal yönlerde ölçülmüş, mm olarak boyutlarıdır. Sonuçlar %0.1 yaklaşımla ifade edilmiştir Sonuç ve Değerlendirme Çekme özelliği açısından reçine üretimi yapılmış ağaçlarda radyal, teğet ve toplam hacimsel değerler olarak artışlar tespit edilmiştir. Reçine üretimi yapılmamış ağaçlara oranla bu artışlar 0.05 ila 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli farklılık göstermektedir (Çizelge 9). 3.5 Mekaniksel Özelliklerin Belirlenmesi Liflere Paralel Yönde Basınç Direnci Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot Madde 3.2'de belirtildiği gibi her bir deneme ağacından alınan 15 cm kalınlığındaki tekerleklerin 5 cm'lik kısımlarından kuzey, güney, doğu ve batı yönlerinde olmak üzere TS 2595'e uygun olarak, lif yönündeki boyu 3 cm, enkesit kenarları 2 cm olan kare prizma şeklinde 1215 adet deney numunesi hazırlanmıştır. Hazırlanan bu deney numuneleri 20 oc± 2 oc sıcaklık ve %65 ± %5 nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar kondisyonlanmıştır. 52

25 Kondisyonlanan deney numunelerinin boyu ve enkesit kenarları 0.1 mm duyarlıkla ölçüldükten sonra deney numuneleri Üniversal test cihazında TS 2595'deki esaslara göre deneye tabi tutulmuşlardır. Denemelerdeki deney hızı deney numunesinin 1.5 dakika - 2 dakika sonra kırılmasını sağlayacak şekilde ayarlanmıştır. Deneye, deney numunesi kırılıncaya kadar devam edilerek, her bir numune için elde edilen maksimum kırma kuvveti (P max) 5 kgf duyarlılıkta tesbit edilmiş ve basınç direnci (Ov) aşağıdaki formülle hesaplanmıştır. Pmax a- v- axb Pmax a ve b Kırılma anındaki maksimum kuvvet, kgf Deney numunesinin enkesit boyutları cm'dir. Sonuçlar 1 kgf yaklaşımla gösterilmiştir. Deneyierin tamamlanmasından sonra, deney numunelerinin rutubet miktarı TS 2471 'e göre tesbit edilmiştir. Deney numunelerinin bazılarının rutubetinin% 12 rutubet miktarının altında veya üstünde olması halinde, gerekli düzeltmeler yapılarak rutubet% 12 rutubet miktarına getirilmiştir. Buna göre rutubetin, %1 artması halinde, hesaplanan basınç direncinin %5'i kadar bir değer hesaplanan basınç direncinden çıkarılmış, rutubetin %1 azalması halinde ise hesaplanan basınç direncinin %5'i kadar bir değer basınç direncine ilave e,dilmiştir Sonuç ve Değerlendirme Reçine üretiminin odunun basınç direncine etkisini belirleyebilmek açısından reçine üretimi yapılmamış ağaçların kuzey, güney, doğu ve batı yönlerinden alınan numunelere ilişkin değerlerle, reçine üretimi yapılmış ağaçların aynı yönlere ait basınç değerleri karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda reçine yarası bulunmayan kuzey ve güney yönleri için: reçine üretilmişle, reçine üretilmemiş arasında önemli bir fark olmadığı, buna karşılık reçine yarası bulunan doğu ve batı yönlerinde basınç direncinin 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli bir farklılık gösterdiği görülmüştür (Çizelge 10). Bir diğer deyişle basınç direnci reçine üretimi yapılmış ağaçların reçine yarası bulunan yönlerinde artış göstermekte ve fakat bu durum ağacın reçine yarası bulunmayan yönlerinde görülmemektedir. Basınç direncinin özgül ağırlıkla olan ilişkisini belirleyebilmek amacıyla, deneyde kullanılan her numunenin özgül ağırlığı Madde esaslarına göre bulunmuştur. 53

26 '... il -"" Çizelge 9: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Denerne Ağaçlarının Radyal ve Teğet Yönde Çekme, Toplam Hacimsel Çekmeye ait Matematik- istatistik Değerler Statistics for radial, tangential and voluınetric shrirıkage of the resin collected and uncollected sample trees - Radyal Yönde Şişme Radial Swelling (%) Teğet Yönde Şişıne Tangential swelling (%) Toplam Hacimsel Şişme Volumetric Swelling (%) Gözlem Sayısı Number A observation Aritınetik Ortalama (%) Aritmetic mean Varyans Variance Standard Sapma Standard deviation Aritmetik Ort. Standard Hatası Standard error of aritmetic mean Değişkenlik katsayısı (%) Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (%) Minimum observation value Maksimum gözlem değeri (%) Maximum observation value Değişim genişliği Witdh of change T- Değeri ''' T- Value A B Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees A B A B A ** '"' '' = 0.05 olasılık düzeyinde güvenirli Significant at 0.05 probability level *''' = 0.01 olasılık düzeyinde güveniri i Significant at 0.05 probability level B

27 Çizelge 10: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarının Uflere Paralel Yönde Basınç Direncine ait Matematik - istatistik Değerler Statistics for Compressian Strength Parallel to Grain of the Resin Collected and Uncollected Sample Trees Liflere Paralel Yönde Basınç Direnci 1 Compressian Strength Parallel to Grain Yönler 1 Directions Kuzey/North Güney 1 South Doğu 1 East Batı /West A B A B A B A B Gözlem Sayısı Number of observation Aritmetik Ortalama (kgf/cm2) Aritınetic ınean Varyans Variance Standard Sapma Standard deviation Aritınetik Ort. Standard Hatası Standard error of aritınetic m ean Değişkenlik katsayısı Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (kgf/cm2) Minimum observation value. (Jl ()1 Maksimum gözlem değeri (kgf/cm2) Maximum observation value Değişim genişliği Witdlı of change T- Değeri NS NS ,,,;, ,,,, T- Value A = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees *''' 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli B = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees Significant at 0.01 probability level NS = Güvenirli değil 1 Non significant. i ı

28 uı (}) Çizelge 11: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarının Basınç Direnci ile Özgül Ağırlıkları Arasındaki ilişki için Hesaplanan Doğrusal Regresyona ait istatistikler Statistics of the Linear Regression for the Relation Between the Compressian Strength and Specific Gravity of the Resin Collected and Uncollected Sample Trees Yönler 1 Directions Kuzey/North Güney 1 South Doğu 1 East Batı 1 West A B A B A B A B Hesaplanan katsayılar a Estimated a, b coefficients b Standard hata Standard error Korelasyon katsayısı Coefficient of correlation Numune Sayısı 125 ':":' 86'":' 117''':' 76*':' 113':''' 88':":' 135':":' 82' Number of observation N ~--- A B = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resi n uncollected trees = 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli 1 Significant at 0.01 probability level

29 Basınç direncinin tesbiti için kullanılan numunelerinin özgül ağırlıkları ile basınç direnci değerleri arasındaki ilişkiyi belirlemek için yapılan regresyon analizlerine ilişkin değerler Çizelge i 1'de verilmiştir. Bu değerlere ilişkin regresyon doğrularında da görüleceği üzere (Şekil i ve Şekil 2) reçine üretimi yapılmış ve reçine üretimi yapılmamış ağaçlarda özgül ağırlık ile basınç direnci arasında 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli bir ilişki bulunmaktadır. Şekil 1. Reçine Üretimi Yapılmış Deneme Ağaçlarında Basınç Direnci ile Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkiye Ait Regresyon Doğruları. Regression lines for the Relation Between the Compression Strenght and tlıe Specific Gravity of Resin Collected Trees. ~ -::: Cb = ".!:: m ~ ~NE E Cl <;:;;,N Cl ı.. ô <;. 5 "' ~ "' soo lill...- -~~~-.... ııııı--. _.... m... Iii ll" _....: ~ Kuzey (North) : 111 Güney (South) A Doğu (East) * Batı (West) Özgül Ağırlık (Specific Gmvity) g/cm 3 Şekil 2. Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarında Basınc Direnci ile Özgül Ağırlık Arasındaki ilişkiye Ait Regresyon Doğrular~. Regression Lines For the Relation Between the Compressian Strenght and the Specific Gravity of Resin Uncollected Trees F-Kı;;~~(N~~ı~ı i--1!11- t Güney (South) -A- Doğu (East) _!'" Batı (West) ~ ~ ~ ~ Özgiil Ağırlık (Specific Gmvity) g/cm 3 57

30 3.5.2 Statik Eğilme Direnci Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot Madde 3.2'de belirtildiği gibi deneme ağaçlarının 0.30 m m, 2.5 m- 3.5 m yükseklikleri arasında alınan 1 m lik seksiyonlar eğilme deneyine tabi tutulacak numunelerin hazırlanması için kullanılmıştır. Böylece lif yönündeki boyu 30 cm ve enkesit boyutları 2 cm olan kare prizma biçiminde 97 adet deney numunesi hazırlanmıştır. Bu numunelerin hazırlanmasında TS 2470'de belirtilen esaslar göz önünde bulundurulmuştur. Haz ı ri anan deney numuneleri 20 C ± 2 C sıcaklıkta ve % 65 ± %5 nisbi rutubette değişmez ağırlığa gelinceye kadar kondisyonlanmışlardır. Kondisyonlanan deney numunelerinin eni radyal yönde ve kalınlığı da teğet yönde 0.1 mm duyarlılıkta ölçülmüştür. Denemeler Üniversal test cihazında ve TS 2474'e uygun olarak yapılmıştır. Yük, deney numunesinin radyal yöndeki yüzüne ve silindirik mesnetler arasındaki açıklığın orta yerinden uygulanmıştır. Deney numunesi yeknesak olarak yüklenmiş ve deney hızı, deney numunelerini kuvvet uygulanmaya başladıktan 1.5 dakika± 0.5 dakika sonra kıracak şekilde ayarlanmıştır. Deneye, deney numunesi kırılıncaya kadar devam edilerek, her bir numune için elde edilen maksimum kırma kuvveti (P max) 2 kgf duyarlıktatesbit edilmiş ve eğilme direnci (Obw) aşağıdaki formülle hesaplanmıştır: 3XPmaxXL Qbvv-- 2 2x (bx h) Burada; Pmax L b Kırılma anındaki maksimum kuvvet kgf, Silindirik mesnetlerin merkezleri arasındaki açıklık cm, Deney numunesinin radyal yöndeki eni cm, h = Deney numunesinin teğet yöndeki kalınlığı cm, dir. Sonuçlar 1 kgf yaklaşımla gösterilmiştir. Deneyin tamamlanmasından sonra kırılmanın meydana geldiği kısımlardan alınan 2 cm x 2 cm x 3 cm boyutlarındaki numuneler üzerinde TS 2471'e göre rutubet tayini yapılmıştır. Deney numunelerinin bazılarının %12 rutubet miktarının altında veya üstünde olması halinde gerekli düzeltmeler 58

31 yapılmıştır. Buna göre rutubetin %1 artması halinde hesaplanan Eğil me direnginin %4'ü kadar bir değer, hesaplanan eğilme direncinden çıkarılmış, rutubetin %1 azalması halinde ise hesaplanan eğil me direncinin %4'ü kadar bir değer, hesaplanan eğilme direncine ilave edilmiştir Sonuç ve Değerlendirme Reçine üretimi yapılmış ağaçların eğilme dirençleri kgf/cm2 iken, bu değer reçine üretimi yapılmamış ağaçlar için kgf/cm2 olarak he- Çizelge 12: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretif~!i Yapılmamış Deneme Ağaçlannın Eğilme Direncine Ait Matematik- Istatistik Değerler Statistics for Bending Strength of the Resin Collected and Uncollected Sample Trees Gözlem Sayısı Number of Observation Aritmetik ortalama (kgf/cm2) Aritmetic mean Varyans Variance Standart sapma Standard deviation Aritmetik ortalamanın standard hatası Standard error of aritmetic mean Değişkenlik katsayısı Coefficient of variability Minimum gözlem değeri (kgflcm2) Minimum observation value Maksimum gözlem değeri (kgf/cm2) Maximum observation value Değişim genişliği Width of chançıe T- Değeri ':":' T- Value A = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees B = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees = 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli 1 Significant at 0.01 probability level A B 59

32 saplanmıştır. Yapılan "T" testi sonucunda bu farklılığın 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli olduğu belirlenmiştir (Çizelge 12). Bu durumda reçine üretiminin ağacın eğilme direncini artırıcı bir etki yaptığı sonucuna varılmıştır. Eğilme direncinin özgül ağırlıkla olan ilişkisini belirleyebilmek amacıyla, deneyde kullan!lan her numunenin özgül ağırlığı Madde esaslarına göre bulunmuştur. Eğilme direncinin özgül ağırlıkla ilişkisini belirlemek için yapılan regresyon analizine göre, her iki tür deneme materyalinde de özgül ağırlıklarla eğilme direnci arasında 0,01 olasılık düzeyinde güvenirli bir doğrusal ilişki bulunmuştur (Çizelge 13). Çizelge 13: Reçine Üretimi Yapılmış ve Reçine Üretimi Yapılmamış Deneme Ağaçlarında Eğilme Direnci ile Özgül Ağırlık Arasındaki ilişki için Hesaplanan Doğrusal Regresyona ait istatistikler Statistics for the Calculated Linear Regression Related to the Relation Between Bending Strength and Specific Gravity of the Resi n Collected and Uncollected Sample Trees Hesaplanan katsayılar ı a Estimated a, b coefficients ı b Standard hata Standard error Korelasyon katsayısı 0.489*'' 0.753''* Coefficients of correlation Numune sayısı Number of observation N A = Reçine üretimi yapılmış ağaçlar 1 Resin collected trees B = Reçine üretimi yapılmamış ağaçlar 1 Resin uncollected trees '"' = 0.01 olasılık düzeyinde güvenirli 1 Significant at 0.01 probability level A B Liflere Paralel Yönde Çekme Direnci Araştırmaları Araştırma Materyali ve Metot Madde 3.2'de belirtildiği gibi 0.30 m m ve 2.5 m- 3.5 m yükseklikleri arasında alınan 1 m'lik seksiyonlar liflere paralel yönde çekme direnci (O) deney numunelerinin hazırlanmasında kullanılmıştır. Lif boyu uzunluk ek 60