İlk vahyin oku emriyle başlaması, okumanın ve ilmin dinde ve insan hayatında ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.

Transkript

1 Es-Seyyid Eş-Şeyh Aynü lmelek Medresesi Yüce dinimiz İslam, okumaya, araştırmaya ve ilme büyük önem vermiştir. Nitekim Cenabı Hak (c.c), ilk inen ayetlerde Hz. Peygamber (S.A.V) ve onun şahsında tüm Müslümanlara okumayı emretmiş, onları kalemle yazmaya ve ilimde gelişip kâmil olmaya teşvik etmiştir. Allah u Teala (c.c) Kur an da şöyle buyuruyor: : اق ر أ ب اس م ر ب ك ال ذ ي خ ل ق :خ ل ق ا ل نس ان م ن ع ل ق : اق ر أ و ر ب ك ا ل ك ر م :ال ذ ي ع ل م ب ال ق ل م :ع ل م ا ل نس ان م ا ل م ي ع ل م Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı alak tan yarattı. Oku! Senin Rabbin en cömert olandır. O, kalemle yazmayı öğretendir, insana bilmediğini öğretendir. ( 1 ) İlk vahyin oku emriyle başlaması, okumanın ve ilmin dinde ve insan hayatında ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Bir başka ayet-i kerimede Allah tan haşyet duymanın (O na derin saygı göstermenin) ancak ilimle olacağı ifade edilmektedir: :إ ن م ا ي خ ش ى للا م ن ع ب اد ه ال عل م اءإ Allah'tan kulları arasında da ancak ilim sahipleri olanlar korkar. ( 2 ) İnsanın diğer varlıklardan üstünlüğü ilimle olduğu gibi insanlar arasında üstünlük ölçüsü de ilimledir. Kur an şöyle buyurur: :ق ل ه ل ي س ت و ي ال ذ ين ي ع ل مون و ال ذ ين ل ي ع ل مون De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? ( 3 ) :ي ر ف ع للا ال ذ ين آم نوام نكم و ال ذ ين أوتوا ال ع ل م د ر ج ات Allah içinizden inananların ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini yükseltir. ( 4 ) 1 (ALAK-1/5) 2 (FATIR 28.) 3 (ZÜMER 9.) 4 (MÜCADELE 11.)

2 Hz. Peygamber (S.A.V) İlim öğrenmenin fazileti ve ilim sahiplerinin üstünlüğü ile ilgili olarak şöyle buyurmaktadır: عن حميد بن عبدالرحمن قال :سمعت معاوية ر ض ي للا ع ن ه يقول :سمعت رسول للا صلى هللا عليه وسلم يقول :م ن.ي ر د للا به خ ي را يف ق ه ه ف ي الد ين Humeyd İbni Abdirrahmân'dan rivayet edildiğine göre, Resulullah (sav)'ın şöyle buyurduğunu işittiğini söylüyor: Allah hakkında hayır dilediği kimseyi dinde fakih kılar. [ 5 ] عن أبي أمامة ر ض ي للا ع ن ه قال :ذ ك ر ل ر سول للا صلى هللا عليه وسلم ر ج ل ع اب د و ع ال م.فق ال :ف ض ل ال ع ال م ع ى ل. ال ع اب د ك ف ض ل ي ع لى أد ن اكم Ebu Ümâme (ra) anlatıyor: Resûlullah (sav)'a biri âbid diğeri âlim iki kişiden bahsedilmişti. Bunun üzerine Hz Peygamber: Âlimin âbide üstünlüğü, benim sizden en basitinize olan üstünlüğüm gibidir buyurdu[ 6 ] وعن أنس ر ض ي للا ع ن ه قال :ق ال ر سول للا صلى هللا عليه وسلم :م ن خ ر ج ف ي ط ل ب الع ل م ف هو ف ي س ب يل للا ح ت ى.ي ر ج ع Enes (ra) dan Hz. Peygamber in şöyle buyurduğu rivayet ediliyor: İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır. [ 7 ].و عن سخبرة مرفوعا :م ن ط ل ب الع ل م ك ان ك ف ار ة ل م ا م ضى Sahbere (ra)'dan merfu olarak rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: Kim ilim öğrenmeği talep ederse, bu onun geçmişteki günahlarına kefaret olur. [ 8 ] عن أبي هريرة ر ض ي للا ع ن ه قال :ق ال رسول للا صلى هللا عليه وسلم :ال ك ل م ة ال ح ك م ة ض ال ة ال مؤ م ن ف ح ي ث و ج د ه ا ف هو.أح ق ب ه ا Ebu Hüreyre (ra) Resûlullah (sav) in şöyle buyurduğunu rivayet ediyor: Hikmet, mü'minin yitiğidir. Mümin hikmeti nerde bulursa onu sahiplenir. [ 9 ] :(المدرسة) MEDRESE Medrese kelimesi: Arapça, ders (سرد) kökünden gelir Sözlükte okumak, anlamak, bir metni öğrenmek ve ezberlemek için tekrarlamak anlamına gelen ders (dirâse) kökünden bir mekân ismidir. İslâm tarihinde eğitim ve öğretim kurumlarının genel adıdır. 5 Buhari, Farzu'l Humus 7; İlim, 13; İ'tisam 10; Müslim, İmâre 98; Zekât 98, Tirmizî, İlim 19 (2688) 7 Tirmizî, İlim 2 (2649), İbnu Mâce, Mukaddime 17, (227). 8 Tirmizî, İlim 2 (2650) 9 Tirmizî, İlim 19 (2688)

3 Medrese tâbiri ilk olarak Nişâbûr havâlisinde kurulan eğitim ve öğretim müesseseleri için kullanıldı. Önceki devirlerde bu seviyede eğitim ve öğretim müesseseleri varsa da bunlar için medrese tâbiri kullanılmamıştır. Peygamberimize sallallahü aleyhi ve sellem ilk vahy geldikten sonra, İslâmiyet i kabul eden ilk mü minler, Sahâbe-i kiramdan hazret-i Erkam ın evinde gizlice toplanır ve Peygamber efendimizin rehberliğinde İslâmiyet i ve Kur ân-ı kerîmi öğrenir, gelişmeleri değerlendirirlerdi, İslâmiyet de mektep ve medresenin bu şekilde doğduğu söylenebilir. Hicretten sonra Peygamber efendimiz Medîne-i münevverede İslâm devletinin temellerini atınca, orada te sis edilen Mescid-i Nebevî, İslâmî eğitim ve öğretimin merkezi hâline getirildi. Bu eğitim sistemi ve teşkîlâtı bundan sonra kurulan câmi içi ve dışı eğitim müesseselerine model teşkil etti. İslâm tarihçilerinin medresenin ilk kurucusu olarak Nizâm-ül-mülk üzerinde birleştikleri ileri sürülürse de, daha önce Nişâbûr da Beyhekiyye Medresesi nin kurulduğu bir gerçektir. Gerçi Nizâm-ül-mülk ten önce Gazneli Mahmûd un Gazne de ve kardeşi Nasır bin Sebüktekin in 1033 senesinde Nişâbûr da medrese yaptırdığı bilinmektedir. Ancak, bunlardan önce de bâzı husûsî mâhiyette medreselerin varlıkları bilinmektedir. Kendi kütüphânesini medrese hâline getiren Ebû Hatim el- Büstî, yanına da yabancı talebelerin barınacakları bir te sis kurmuştu. İslâm dünyâsında medrese teşkilâtının kuruluş ve gelişmesinde en büyük hisse, şüphesiz Büyük Selçuklu Devletine ait idi. Gerçekten medreselerin geniş anlamda, devlet eliyle kurulması, tahsilin parasız olması ve medrese teşkilâtının en küçük ayrıntılara kadar tesbîti, Selçukluların eseridir. İlk Selçuklu medresesini, büyük vezir Nizâm-ülmülk, Nizamiye Medresesi adı ile Bağdâd şehrinde 1064 senesinde kurmuştur. Bundan sonra İslâm dünyâsında medrese kurma faaliyetleri hızlanmaya ve köylere kadar yayılmaya başladı. bu örnek müesseseler, küçük farklarla, İslâm dünyâsının her tarafına birer feyz kaynağı olarak yayıldı. Büyük Selçuklu medreselerini örnek alan Anadolu Selçukluları ile Anadolu nun çeşitli yerlerinde hâkim olan Beylikler, daha sonra Osmanlı medreselerine basamak olacak medreseler te sis ettiler. Osmanlı döneminde de Hükümdar ailesine mensup kişiler, büyük devlet adamları, büyük Alimler birçok Medreseler kurmuşlardır.( 10 ) Es-Seyyid Aynü lmelek(kuddise Sirruhü)Medresesi: Asıl adı:es-seyyid Eş-Şeyh Nizameddin(Kuddise Sirruhü) Nesebi: Seyyid( Hazreti Hüseyin(R.A) ın Soyundandır) Şöhreti:Es-Seyyid Aynü lmelek,es-seyyid Aynüddin,Eş-Şeyh Aynü lmelek,eş-şeyh Abdülmelik,Kıdvetü l-meşâyih, Sultânü l-ârifîn Babası:Es-Seyyid Eş-Şeyh Pir Ramazan (Kuddise Sirruhü) Dedesi:Es-Seyyid Eş-Şeyh Muhammed (Kuddise Sirruhü) Vefat yeri:muş un Bulanık İlçesi Abri(Esenlik)Köyü 10 Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi,cilt 5 sayfa

4 Vefatı Tarihi:Hicri 726/Miladi1326 Tarikatı: Kadiriye Tarikatı Mezhebi:Hanefi Muş un Bulanık ilçesine bağlı Abri(Esenlik) Köyünde,Es-Seyyid Şeyh Aynü lmelek Hazretleri tarafından Hicri -Recep 725 /Miladi-Temmuz 1325 senesinde bir külliye halinde Cami ve Dergah ile beraber inşa edilen Medrese,( 11 ) Doğu Anadolu da, şu ana kadar resmi kayıtlarda bilinen en eski Medreselerden birisidir.es-seyyid Şeyh Aynü lmelek (ks) kendi mülkü olan Abri ve Kesir köyülerinin arazisini,abri Köyünde inşa etmiş olduğu Camii ve Dergah a vakf etmiştir,17 Zilhicce 733 H./29 Ağustos 1333 M. Tarihli vakfiyesi bulunmaktadır.( 12 ) Es-Seyyid Eş-Şeyh Aynü lmelek hazretlerinin Abri Köyünde kumuş olduğu vakıf daha sonra torunları ve zamanın Ahlat Emiri tarafından genişletilir. Ahlat Şahlar Devletinin Emiri, Emiri Azam Şerefoğlu Emir Şemseddin ( 13 )hicri 810 senesi zilkade ayında kendi arazisi olan Liz nahiyesini bütün haklarıyla Es-Seyyid Aynü lmelek hazretlerinin vakfına müebbeden vakfeder( 14 ). Ayrıca Es-Seyyid Eş-Şeyh Ayne lmelek hazretlerinin Torunlarından Şeyh-i Zahidi Rabbani Es-Seyyid Nizameddin Hasan ibni Es-Seyyid İbrahim(ks), hicri 823 senesi Rabiulevvel ayının ortalarında Köşmer, Kığvank ve Nazik köylerini satın alarak vakfa ilave eder.( 15 ) Ayni yıl diğer torunu, Sadr-ı Ecel Es-Seyyid Pir Hüseyin ibni Es-Seyyid Paşababa(ks), Mardin gümüş parası ile Piyonk köyü ve Şeyh Akrak mezralarını satın alarak,ceddi Es-Seyyid Aynü lmelek(kuddise Sirruhü) nun vakfına ilave eder.( 16 )Es- Seyyid Aynü lmelek hazretleri nin kurmuş olduğu bu şerefli vakıf iki torunu ve Ahlat Emiri nin katkıları ile sekiz köy ve bir mezra dan oluşan,büyük bir vakıf haline gelir.vakfın şartı gereği vakfedilen mülklerin gelirinin dörtte üçü Tekke ye dörtte biri ise Cami ye harcanacaktır,medrese ise Cami nin gelirine ortak tutulmuştur. 11 Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Y.PRK. AZJ-ayrıca bakınız: 1310 tarihli Bitlis salnamesi ve 1316 yılına ait Bitlis vilayet salnamesi 12 MUŞ VAKIFLARI,Bilal YILMAZ-Şeyh Abdülmelik Medresesi 13 Emir Şemseddin kimdir: Ahlatşahlar devletinin emiri hacı şerefin oğludur, Hacı Şeref ölünce yerine oğlu I. Emir Şemseddin geçer. Onun döneminde Timur ordularından kaçan Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf 1405'te Emir Şemseddin' e sığınır ve onun büyük yardımlarını görür. Emir Şemseddin,H.810/M.1410 senesi zilkade ayında kendi arazisi olan ve bugün Bulanık ilçesine bağlı olan,liz nahiyesini bütün haklarıyla Abri köyünde,es-seyyid Eş-Şeyh Aynü lmelek(ks) in kurmuş olduğu Zaviye ye müebbeden vakfeder.emir Şemseddin ayrıca Bitlis'te bir zaviye, bir darüşşifa, bir misafirhane, Şemsiye adıyla anılan camiiyi yaptırır. Nakledilir ki, Bitlis'teki zaviyesinde fakirlere hergün yemek verilirdi. Emir Şemseddin,1423 yılında Ahlat kalesi önlerinde Kara İskender tarafından öldürülür. İhlasiye Medresesi yanındaki türbesine defnedilir. Kaynak: Evliyalar Şehri Bitlis. 14 VGMA, Anadolu Vakfiye Defteri No: 588, s.241, sıra VGMA, Anadolu Vakfiye Defteri No: 588, s.241, sıra VGMA, Anadolu Vakfiye Defteri No: 588, s.241, sıra.210

5 Es-Seyyid Eş-Şeyh Aynü lmelek(kuddise Sirruhü)Medresesi,kurulduktan sonra Abri köyü artık bir ilim şehri haline gelir. Buradan mezun olan alimler bölgeye yayılıp medreseler açarlar böylece Doğu Anadolu da ilim ve bilimin ilk tohumlarının atıldığı yerlerden biriside Abri Köyünde kurulan bu mubarek Medrese dir.( 17 )Es- Seyyid Aynü lmelek Medresesi kuruluduğu yıllarda,abri Köyü Ahlat a bağlıdır. o zaman Ahlat Şahlar dönemidir. bu dönem Ahlat a altın çağ ını yaşatır. Ahlat batıda Diyarbakır a, Doğu da Erzurum a kadar uzanan geniş bir alana hükmeder. Ahlat a bağlı olan, Abri köyü Ahlat ın ilim yuvası olur. Abri ve Ahlat içindeki ilim yuvalarında yetişen bilim adamlarının Şöhreti bütün İslam aleminde duyulur. Ahlat, Belh ve Buhara(bazı kaynaklarda Merv)ile birlikte Kubbet ül İslam (İslamın Kubbesi) olarak anılır. ( 18 ) Medrese Osmanlı döneminde Resmi statüye sahiptir.aynı zamanda bir vakıf Medresesi olan Es-Seyyid Aynülmelek Medresesi ile ilgili Devlet arşivindeki Kayıtlara baktığımızda,vakfa ait Camii nin gelirlerine ortak tutulduğunu görmekteyiz.( 19 )Medrese ile ilgili detaylı kayıtların tutulmasına, hicri 1250 li senelerde başlanmıştır.bu senelerde tutulan kayıtlarda Medresenin,Müderrisinden talebesine,yakacağından maaşına kadar her konu kayıt altındadır. Son dönem kayıtlarında medresenin gelir ve gideri şöyledir: Es-Seyyid Aynü lmelek(kuddise Sirruhü)Medresesinin Gelirleri: R./ M. ve 1288 R./ 1872 M. senesine ait muhasebe kayıtlarında çeşitli köylerden toplam ,33 kuruş gelir gelmiştir. Bu gelirlerin detayı vakfa ait caminin gelirleri içinde yazılmıştır.( 20 ) R./ M.( 21 ) senesinde tutulan muhasebe kayıtlarında vakfın mutasarrıfı olarak Eş-Şeyh Mehmet,Es-Seyyid Eş-Şeyh Abdülhamid,Es-Seyyid Eş- Şeyh İbrahim,Es-Seyyid Eş-Şeyh Abdülkerim ve Es-Seyyid Eş-Şeyh Sofi Hüseyin görev almış R./1852 M( 22 ). yılına ait muhasebe kaydında da vakfın mütevellisi ve Zaviyedarı olarak Şeyh İbrahim Efendi görev yapmıştır. ( 23 ) 1269R./1853M.senesinde yine vakıfa ait olan sekiz köyden kuruş gelir yazılmıştır.( 24 ) 1274 senesi Muharrem ayının dördünde verilen muhasebede, vakfın arazisi olan sekiz köyden toplam olarak kuruş gelir yazılmıştır. 17 AĞUSTOS 1280 yılında kamışlı,çamurlu ve nazik köylerinden 6550 kuruş gelir yazılmıştir.( 25 ) 17 Muhammed Metin Emin-FİKR-İ KADİM 18 Ahlat TARİHİ, Rahmi TEKİN 19 MUŞ VAKIFLARI,Bilal YILMAZ-Şeyh Abdülmelik Medresesi 20 MUŞ VAKIFLARI,Bilal YILMAZ-Şeyh Abdülmelik Medresesi 21 BOA Evkaf EvrakıDefter No: 13829, s.3-muş VAKIFLARI,Bilal YILMAZ-Şeyh Abdülmelik Medresesi 22 BOA Evkaf EvrakıDefter No: 14720, s.2-muş VAKIFLARI,Bilal YILMAZ-Şeyh Abdülmelik Medresesi 23 MUŞ VAKIFLARI,Bilal YILMAZ-Şeyh Abdülmelik Medresesi 24 Başbakanlık Osmanlı Arşivi,EV.d Başbakanlık Osmanlı Arşivi EV.MH

6 17 Ağustos-1280 yılında abri liz piyonk acısu şekerpınarı köylerinden toplam kuruş gelir yazılmıştır.( 26 ) 1279 senesinde vakfa ait sekiz köyden kuruş gelir yazılmıştır.( 27 ) 1282 senesinde kuruş gelir yazılmıştır,( 28 ) Es-Seyyid Aynü lmelek(kuddise Sirruhü)Medresesinin Giderleri: 1268 R./1852 M. Senesi:Müderris için : 3200 kuruş maaş ödenmiştir.(osmanlı döneminde 20 kuruş bir mecidi altın yapmaktadır.bu hesaba göre, Es-Seyyid Aynü lmelek Medresesinde görev yapan müderrise aylık 13 mecid-i altın maaş ödenmiştir.) Medresede okuyan 23 talebeye kişi başı günlük iki kuruş harçlık verilmiştir. Defterde talebelere, aylık 1380 kuruş, yıllık kuruş ücret ödenmiştir. Ayrıca talebe ve hocaların odalarında yakacakları odun gideri için 3100 kuruş,camiyi ve Medreseyi aydınlatmak için kullanılan kandil KANDİL: İçinde sıvı bir yağ ve fitil bulunan kaptan oluşmuş aydınlatma aracı için alınan revganı şir REVGANİ ŞİR:Süt Yağı gideri için 1300 kuruş, revganı şem i, REVGANİ ŞEM İ:bal mumu yağı gideri olarak da 1000 kuruş ödenmiştir. ( 29 ) 1269 R./1853 M. Senesi: müderris için herhangi bir ücret ödemesinin olduğu yazılmamıştır. Tâlebelere; haçlık olarak 2000 kuruş, giyim giderleri için 200 kuruş, gıda giderleri için 4000 kuruş, harcanmıştır. Medresenin tamiri için 500 kuruş, Hazineye ait maaş giderleri için kuruş, muhasebe giderleri için ise, 2828 kuruş ödenmiştir.( 30 ) 1271 R./1855 M. Senesi: müderris için 3000 kuruş ücret ödenmiştir.( 31 ) 26 Başbakanlık Osmanlı Arşivi EV.MH Başbakanlık Osmanlı Arşivi EV.MH.1286/ Başbakanlık Osmanlı Arşivi EV.MH.1286/ MUŞ VAKIFLARI,Bilal YILMAZ-Şeyh Abdülmelik Medresesi 30 MUŞ VAKIFLARI,Bilal YILMAZ-Şeyh Abdülmelik Medresesi 31 Başbakanlık Osmanlı Arşivi,Evkaf Evrakı Defter No:13011

7 Başbakanlık Osmanlı Arşivinde,Es-Seyyid Aynülmelek (ks)medresesi nin H.1279/M.1863 tarihinde Tutulan bir senelik Muhasebe kaydı R./1865 M. Senesinde, mütevellisi Es-Seyyid Şeyh İbrahim tarafından verilen bir senelik muhasebesinde: müderris için 1750 kuruş, ilim okuyan talebelerin yemek masrafları olarak 8200 kuruş Medrese ile Mescid in kandilinde kullanılmak için alınan,şem i revgan REVGANİ ŞEM İ:bal mumu yağı gideri olarak 250 kuruş ödenmiştir.( 32 ) 1282 R./1868 M. Senesi: müderris Molla Muhammed için 1750 kuruş, ilim okuyan talebenin yemek masrafı için 8000 kuruş, 32 Başbakanlık Osmanlı Arşivi.EV.MH.11092/33

8 Medrese ve Mescidin kandilinde kullanılmak için alınan,şem i revgan REVGANİ ŞEM İ:bal mumu yağı gideri için 500 kuruş ödenmiştir.( 33 ) 1305 R/1888 M. senesinde Es-Seyyid Şeyh İsa efendi zamanında medresede daima kırk, elli talebe okumuştur.( 34 ) Başbakanlık Osmanlı Arşivinde,Es-Seyyid Aynülmelek (ks)medresesi nin H.1282/M.1866 tarihinde Tutulan bir senelik Muhasebe kaydı. Es-Seyyid Aynü lmelek(kuddise Sirruhü)Medresesinde okuyan Meşhur alimler: Es-Seyyid Aynülmelek (ks)medresesi nin geçmişi manevi liderler, bilim ve ilim adamlarıyla doludur, bu mubarek eser, yedi yüz sene boyunca ilime,bilime ve Müslümanlara hizmet etmek şerefine sahip müstesna medreselerden birisidir,tabiî ki yedi asır boyunca Medresede okuyan talebeleri veya müderrislik yapan alimlerin hepsini tespit etmek imkansızdır.biz Medresenin ilk yıllarında meşhur olan üç zattan örnek vererek yazımızın devamında daha sonraki yıllarda medresede okuyan talebeler ve müderrisler ile ilgili daha geniş bilgiler vereceğiz. 1)-Es-Seyyid Eş-Şeyh İbrahim Haci Hafız Hazretleri, (H.733/M.1333-Yaşadığı dönem) Es-Seyyid Şeyh İbrahim haci hafız hazretleri,es-seyyid Şeyh Aynü lmelek Hazretlerinin oğludur. Es-Seyyid Aynülmelek Medresesi nin yetiştirmiş olduğu en meşhur Rabbani alimlerden dir, Kuran hafızı ve Kadir-i tarikatı mürşid-i olan,es- Seyyid İbrahim Haci Hafız hazretlerinin Abri köyünde çok ünlü olan birde çilehanesi vardır. Babasının vefatından sonra,hem Dergahıyla hem de Medrese ile ilgilenen,eş- Şeyh İbrahim haci Hafız Hazretleri aynı zamanda babasının da halifesidir.( 35 ) Abri köyünde kendi yaptırmış olduğu Çilehanenin içinde metfundur. Es-Seyyid İbrahim Haci Hafız Hazretleri nin vefat tarihi kesin olarak bilinmemektedir,fakat resmi 33 Başbakanlık Osmanlı Arşivi.EV.MH.1286/14 34 Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Y.PRK. AZJ 35 Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.Anadolu Vakfiye Defteri No: 588, s.241, sıra.210

9 belgelerde yaşadığı dönem göz önüne alındığında, Hicri : 760/770 yılları arasında vefat ettiği tahmin edilmektedir.rahmetullahi Aleyhi. Kadir-i Meşayihidir 2)-Sadr-ı Ecel Es-Seyyid Pir Hüseyin(Kuddise Sirruhü) (H.823/M.1423-Yaşadığı dönem): Sadr-ı Ecel Es-Seyyid Pir Hüseyin(Kuddise Sirruhü), Es-Seyyid Eş-Şeyh Aynü lmelek Hazretleri nin Torunudur. Es-Seyyid (Ali)Paşababa(ks) nın oğludur. Es-Seyyid Aynü lmelek medresesinde yetişmiş,islam alemine ilminin büyüklüğü ile nam salmış ve gönüllerde taht kurmuş çok büyük bir alimdir. Kamus-i kebir adlı kitaba yazdığı şerh asırlarca medreselerde okutulmuştur. H. 823/M.1420 tarihinde,15000 Mardin gümüş parası ile Piyonk (Yemişen)köyü ve Şeyh Akrak mezralarını satın alarak, dedesi Es-Seyyid Aynü lmelek Hazretlerinin Abri Köyündeki vakfına ilave eder.daha sonra da kanzik köyünü satın alıp vakfa ekler.( 36 ) Kadir-i Meşayihidir Vefat yeri:muş un Bulanık İlçesi Abri(Esenlik)Köyü 3)-Şeyh-i Zahid-i Rabbani Es-Seyyid Eş-Şeyh Hasan(Kuddise Sirruhü) (H.823/M Yaşadığı dönem): Es-Seyyid Nizameddin Hasan(Kuddise Sirruhü),Seyyid Şeyh Aynü lmelek (ks) nin Torunudur, Abri köyündeki meşhur Çillehanede medfun olan,es- Seyyid Eş-Şeyh İbrahim Haci Hafız ın(ks) oğludur. Es-Seyyid Aynü lmelek medresesinde yetişmiş büyük Alimlerdendir,Hicri 823/M.1420 senesi Rabiulevvel ayının ortalarında Köşmer(Cankurtaran), Kığvank ve Nazik köylerini satın alarak,dedesi Es-Seyyid Şeyh Aynü lmelek (Kuddise Sirruhü) nin Abri Köyünde kurmuş olduğu vakfa ilave eder. Kadir-i Meşayihidir, Abri(Esenlik)Köyünde metfundur.rahmetullahi Aleyhi.( 37 ) Es-Seyyid Aynü lmelek(kuddise Sirruhü)Medresesinde son dönemde okuyan meşhurlar: 1)-Es-Seyyid Fehim Arvasi Hazretleri: Es-Seyyid Fehim, mürşidi Es-Seyyid Taha Hakkari(nehri) nin tavsiyesi üzerine, Abri köyünde Es-Seyyid Aynü lmelek Medresesi nin resmi müderrisi olan, Molla Resul Sibki nin yanında okur. Seyyid Fehim Hazretleri Abri Medresesine Gelişini şöyle anlatır: Seyyid Taha hazretleri bir gün Câmi-i Şerifin duvarına dayanarak Seyyid Fehim hazretlerine işaret ederek yanına çağırdı. O da yanına gelince; "Çok zekisin, ilme istekli ve kabiliyetlisin. Muhakkak Mutavvel kitabını okumalısın" buyurdu. Seyyid Fehim hazretleri; "Kitabım yok. Bizim taraflarda Mutavvel okunmaz" diye arz edince, kendi kitabını hediye etti. Muş'un Bulanık kazasının Abri köyünde Es-Seyyid 36 Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.Anadolu Vakfiye Defteri No: 588, s.241, sıra Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.Anadolu Vakfiye Defteri No: 588, s.241, sıra.210

10 Aynü lmelek Medresesinde müderris olan Molla Resul-i Sıpki ismindeki büyük âlime gidip okumasını tavsiye buyurdu. Hocasının elini öpüp duasını alan Seyyid Fehim Arvasi, Mutavvel okumak üzere zamanın Doğu Anadolu'daki en büyük âlimlerinden olan Molla Resul-i Sıpki'nin huzuruna varır ve üst ilim icazetini Es-Seyyid Aynü lmelek Medresesinden alır.( 38 ) Nakşibendi Meşayihi dir. 2)-Es-Seyyid Mahmud bin Es-Seyyid Abdülhamid El Abri: Es-Seyyid Mahmud hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinde yetişmiş büyük alimlerdendir.ecdadı,es-seyyid Aynü lmelek Hazretleri,Tekke, Camii ve Medrese Vakfının resmi mütevellisi olarak hizmet etmiştir. Kadir-i Meşayıhıdir.Rahmetullahi aleyh- Abri Köyünde medfundur Vefat tarihi: H.1299/M )-Es-Seyyid İsa bin Es-Seyyid İbrahim El Abri: Es-Seyyid Şeyh İsa El Abri Hazretleri,Es-Seyyid Aynü lmelek Medresesi nin yetiştirmiş olduğu,ilmi derinliği,zühdü,takvası ve manevi tasarrufu ile meşhur zirve Şahsiyetlerden dir.1295 senesinde sultan ikinci Abdülhamid in Berat-i Humayunu ile Ecdadı,Es-Seyyid Aynü lmelek hazretleri Dergahı na resmi Postnişin olarak atanmıştır.( 39 )Es-Seyyid Nureddin Birifkan-i Sani Hazretlerinin halifesidir.kadir-i meşayıhıdir. Abri Köyünde medfundur Rahmetullahi aleyh,vefat tarihi:1310 4)- Es-Seyyid Tahir bin Es-Seyyid Abdülhamid El Abri : Es-Seyyid Tahir hazretleri,abri köyünde, ecdatlarının kurmuş olduğu,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinde yetişmiş, çok büyük bir zahir-i ilme sahib ve Zühdü,Takvası ve manevi tasarrufu ile meşhur bir Mürşid-i Kamildir.1292 ve 1293 yıllarında,bulanık İlçesi Şeriat Mahkemesi Reisliği yapmıştır.( 40 ) Norşinli Şeyh Abdurrahman-i taği nin halifesidir. Nakşibendi Meşayihi dir.kabri şerif-i Abri Köyünde dir-vefat tarihi:1317.rahmetullahi aleyh 5)-Es-Seyyid Reşid bin Es-Seyyid Abdülhamid El Abri: Es-Seyyid Reşid hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinde yetişmiş büyük alimlerdendir.ecdadı,es-seyyid Aynü lmelek Hazretleri nin Tekke, Camii ve Medrese Vakfının resmi mütevellisi olarak hizmet etmiştir. Kadir-i Meşayıhıdir.Rahmetullahi aleyh-abri Köyünde medfundur,vefat tarihi:1307 6)- Es-Seyyid Haki bin Es-Seyyid Mahmud El Abri: 38 Doğu Anadolu (Kuzey-Güney) Evliyaları 2. Cild, s ,ayrıca bakınız.nehri den Hazne ye Meşayihi Nakşibendi Sayfa tarihli, sultan ikinci Abdülhamid in Berat-i Humayunu,ayrıca bakınız:başbakanlık Osmanlı Arşivi, EV.MKT.CHT Erzurum vilayet salnamesi

11 Es-Seyyid Haki hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinde yetişmiş alimlerdendir. Bitlisli Şeyh Muhammed küfrevi nin halifesidir.birinci cihan harbinde doğu cephesinde Ruslara karşı savaşırken Şehid düşer ve Ağri ili Tutak ilçesine bağlı Bozkaş (Reşi) köyüne defnedilir.rahmetullahi aleyh.( 41 ) Nakşibendi Meşayihi dir.vefat tarihi:1914 7)- Norşinli Seyda Abdurrahman tağ-i: Seyda Abdurrahman tağ-i,talebeliğinin ilk yıllarında Abri Köyünde,Es-Seyyid Aynü lmelek Medresesi Müderris-i olan Molla Resul-i Sipiki nin yanında okur, daha sonra Molla Abdurrahmanı Melekendi nin (Melekend, Bulanık ın bir köyüdür) yanında okumuştur, ( 42 )Nakşibendi Meşayihi dir. 8)- Şeyh Halid Öleki: Şeyh Halid öleki hz.es-seyyid Aynü lmelek Medresesinde,Molla Resul Sipiki nin yanında okumuş, büyük alimlerdendir kendisine zamanın Şafii si denirdi.gavsi Hizan-i Seyyid Sıbğatullah Arvas-i Hazretlerinin halifesidir, Gavsi Hizan-i hz. Sözlerini derleyerek Minah adını verdiği bir risalesi yayınlanmıştır, 1293 senesinde çıkan,osmanlı Rus savaşında Şehid olmuştur.. Nakşibendi Meşayihi dir. 9)- Es-Seyyid Abdülaziz bin Es-Seyyid Ali El Abri: Es-Seyyid Abdülaziz hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinin yetiştirmiş olduğu büyük alimlerdendir. Bitlisli Şeyh Muhammed küfrevi nin halifesidir.birinci cihan harbinde doğu cephesinde Ruslara karşı savaşırken Şehid düşer ve Ağri ili Tutak ilçesine bağlı Damlakaya (Meter) köyüne defnedilir. Rahmetullahi aleyh.( 43 ) Nakşibendi Meşayihi dir.vefat tarihi: )-Şeyh Fetullah Verkanis-i:Şeyh fethullah hazretleri,es-seyyid Aynülmelek hazretleri medresesinde baş müderris olan Molla Resul Sipiki nin yanında,felsefe(hikmet)ve geometri ilimlerini okumuştur.( 44 )Nakşibendi Meşayihi dir. 11)- Es-Seyyid Şeyh Muhammed Emin Geylani Es-Seyyid Muhammed Emin hazretleri,es-seyyid Şeyh İsa efendi nin zamanında Es- Seyyid Aynü lmelek Medresesinde okumuş, Aynı zamanda Şeyh İsa Hazretlerinin yanında Kadiri yolunda Seyrü sülük etmiş, fakat halifelik alamadan vefat etmiş ve Abri köyünde defnedilmiştir. Rahmetullahi aleyh ,tarihinde,Es-Seyyid Şeyh Cesim Akbaş ile yapılan Mülakat 42 Altın silsile 43 Torunu:Es-Seyyid Cesim Akbaş ile, tarihine yapılan mülakat 44 Nehri den Hazne ye Meşayihi Nakşibendi Sayfa -179

12 12)- Es-Seyyid Şemseddin bin Es-Seyyid Reşid El Abri: Es-Seyyid Şemseddin hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinin yetiştirmiş olduğu büyük alimlerdendir. Birinci cihan harbinde doğu cephesinde Ruslara karşı savaşırken Şehid düşer ve Abri köyünde defnedilir.rahmetullahi aleyh.( 45 ) Kadir-i Meşayihi dir.vefat tarihi: )-Es-Seyyid Mustafa bin Es-Seyyid İsa El Abri: Es-Seyyid Mustafa hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinde yetişmiş alim,fazıl,kamil ve edip bir mürşittir. Es-Seyyid Ahmed Amas-i (ks) nin halifesidir.divan-a Seyyid Mustafa-i Abri ye diye bilinen bir eseri vardır.birinci cihan harbinde güney doğuya hicret ederken, Muş İline bağlı, Yukarı Sızma Köyünde vefat eder kabri şerif-i aynı köydedir..rahmetullahi aleyh.( 46 ) Kadir-i Meşayihi dir. Vefat Tarihi:H.1333/M.1915, 14)- Es-Seyyid İbrahim bin Es-Seyyid Tahir El Abri: Es-Seyyid İbrahim hazretleri,es- Seyyid Aynü lmelek Medresesinin yetiştirmiş olduğu büyük alimlerdendir. Norşinli Şeyh Muhammed Diyaüddin Hazretlerinin halifesidir. Nakşibendi Meşayihi dir-vefat yeri ve tarihi: M.1920 /H.1341,Ağrı İli Tutak İlçesi (Hanzir) Yücekapı beldesi Defnedildiği yer: Ağrı ili,eleşgirt ilçesine bağlı (Garisiya) Oklavalı köyü. Rahmetullahi aleyh 15)- Es-Seyyid Ramazan bin Es-Seyyid Abdülaziz El Abri: Es-Seyyid Ramazan hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinin yetiştirmiş olduğu Meşhur alimlerdendir. Bitlisli Şeyh Abdülbaki küfrevi nin halifesidir. Nakşibendi Meşayihi dir- M.1952/H.1373 yılında seksen yaşında vefat eder ve Tutak ilçesine bağlı Kargalık köyünde defnedilir. Rahmetullahi aleyh 16)- Es-Seyyid Zeynelabidin bin Es-Seyyid Musa El Abri:Es-Seyyid Zeynelabidin hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinin yetiştirmiş olduğu Meşhur alimlerdendir. Bitlisli Şeyh Abdülbaki küfrevi nin halifesidir.1952 yılında Kağızman nın Kötek Nahiyesinde ziyarete gittiği Şeyh Muhammed Küfrevî nin Halifesi Halife Numan nın evinde vefat etmiştir. Vefat ettiğinde 85 yaşında idi,rahmetullahi Aleyhi.. Cenazesi Kötek Nahiyesinden Alınarak,Kağızman ın Çengilli köyünde Defnedilmiştir. Nakşibendi Meşayihi dir-rahmetullahi aleyh 17)-Es-Seyyid Abdülkadir bin Es-Seyyid Tahir El Abri: Es-Seyyid Abdülkadir hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinin yetiştirmiş olduğu alimlerdendir. Norşinli Şeyh Muhammed Taha nin halifesidir. Nakşibendi Meşayihi dir-vefat yeri:muş un Malazgirt İlçesi Kutka(Doğantaş)Köyü Vefat tarihi: M.1958/H Biraderzadeleri,Es-Seyyid Zeynelabidin ve Es-Seyyid Mustafa Selvi ile, yapılan mülakat 46 Es-Seyyid Şeyh Mustafa hazretleri nin biraderzadesi,es-seyyid Said Doğrusoy ile tarihinde yapılan mulakat

13 18)-Es-Seyyid Ali bin Es-Seyyid Reşid El Abri: Es-Seyyid Ali hazretleri,es-seyyid Aynü lmelek Medresesinin yetiştirmiş olduğu Büyük alimlerdendir.1321 senesinde müderris molla Abdülhadi den en üst ilimlerden icaze alan,es-seyyid Ali hazretleri,13.temmuz-1959/6-muharrem-1378) senesinde Abri köyünde vefat eder ve tarihi Abri mezarlığında defn edilir. Rahmetullahi aleyh 19)-Seyda Molla İbrahim Çokreşi. Nakşibendi Meşayihi dir. 20)-Şeyh İbrahim Taşkesen-i 21)-Süleyman efendi bin hacı Abdullah bidlis-i. Nakşibendi Meşayihi dir.( 47 ) 22)- Molla Abdullah-i Subaşı(Halife Köse):(Şeyh Fethullah Verkanis-i, Abri de Müderris iken yanında okumuştur.)( 48 )Nakşibendi Meşayihi dir. Es-Seyyid Aynü lmelek(kuddise Sirruhü)Medresesinde Son Dönem Müderrisleri:( 49 ) 1)-Üstad-ı Azam Molla Resul Sipki 2)-Molla Muhammed 3)-Süleyman efendi bin hacı Abdullah bitlis-i 4)-Şeyh Fetullah Verkanis-i.( 50 ) 5)-Molla Abbas 6)-Molla Süleyman-i Yetim 7)-Büyük Alim Molla Abdülhadi tarihinde 8)-Molla İbrahim Bin Yasin (Bitlis- Mutki-Mala Şefket kolundan) 9)-Molla Şamil (Resulan köyü-muş) 10)-Üstad Molla Abdullah Balek-i 11)-Molla Yusuf (Piyonk köyü -bulanık) 47 Nehri den Hazne ye Meşayihi Nakşibendi Sayfa Nehri den Hazne ye Meşayihi Nakşibendi Sayfa Es-Seyyid Aynü lmelek Hazretleri nin soyundan,es-seyyid Zeynel Abidin SELVİ ile tarihinde yapılan mülakat 50 Nehri den Hazne ye Meşayihi Nakşibendi Sayfa.87

14 12)-Molla Süleyman-i Veli Sonuç olarak,muş un Bulanık ilçesine bağlı Abri(Esenlik) Köyünde,Peygamber Efendimiz (s.a.s) in torunu İmam Hüseyin (R.a) un Soyundan Gelen,Es-Seyyid Eş- Şeyh Aynü lmelek Hazretleri( 51 )tarafından Hicri -Recep 725 /Miladi-Temmuz 1325 senesinde bir külliye halinde Cami ve Dergah ile beraber inşa edilen bu mubarek Medrese,( 52 )resmi kayıtlarda bilinen en eski Medreselerden birisidir.aynı zamanda bir vakıf Medresesi olan Es-Seyyid Aynülmelek Medresesi ile ilgili detaylı kayıtların tutulmasına, hicri 1250 li yıllarda başlanmıştır.bu senelerde tutulan kayıtlarda Medresenin,Müderrisinden talebesine,yakacağından maaşına kadar her konu kayıt altındadır.es-seyyid Aynü lmelek Medresesi 700 yıl boyunca İslam alemine hizmet etmiş,binlerce alim yetiştirmiştir,1914 yılında çıkan birici dünya savaşı sonunda,bölgeyi işgal eden,düşman kuvvetleri tarafından,abri köyünde bulunan Dergah ve Havuz ile beraber Medrese de yakılır.sadece duvarları ayakta kalan Medrese ve Dergah,1939 tarihinde,es-seyyid Aynü lmelek hazretlerinin torunlarından,es-seyyid Şeyh Ali Selvi tarafından aslına uygun olarak tamir ettirilir,muş İline bağlı Resulan köyünden Molla Şamil i Müderris olarak getiren,şeyh Ali efendi, Medreseyi tekrar ilmin hizmetine açar.1960 yılına kadar faaliyetine devam eden Medrese, varlığını 1974 yılına kadar sürdürür Camiye bitişik bir yapıda olan Medrese ve Dergah binaları 1974 yılında yıkılınca, şu anda Es-Seyyid Şeyh Aynü lmelek Camisi nin bahçesi olarak kullanılmaktadır. HAZIRLAYAN:Mehmet Sait SELVİ Başbakanlık Osmanlı Arşivinde,Es-Seyyid Eş-Şeyh Aynü lmelek Medresesi ile ilgili olan belgeler.. 51 Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Y.PRK. AZJ 52 Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Y.PRK. AZJ-ayrıca bakınız: 1310 tarihli Bitlis Vilayet salnamesi ve 1316 yılına ait Bitlis vilayet salnamesi

15

16

17

18