ÇALIŞMA HAYATINDA KADIN

Transkript

1 ÇALIŞMA HAYATINDA KADIN Kanuni Hakları ve Yükümlülükleri Bilgilendirme Kitabı Ağustos 2017

2 1 SUNUŞ Dezavantajlı Kişilerin Sosyal Entegrasyonu ile İstihdam Edilebilirliklerinin Geliştirilmesi Hibe Programı çerçevesinde Çaycuma Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yürütülen Kadın Tasarımcılar Çaycuma yı Değiştiriyor projesi kapsamında gerçekleştirilen bu bilgilendirme kitapçığı ile çalışma hayatında kadın hukuki boyuttaki hakları ve uygulamadaki yükümlülükleri açısından ele alınmaktadır. 3 aylık bir mevzuat ve uygulamaya yönelik yönetmelik ve yönergeler esas alınarak hazırlanan bu çalışmanın ilk kısmında kadınların istihdam ve farklı göstergelere bağlı olarak önce ülke sonra da Zonguldak ve Çaycuma genelindeki durumu istatistiki göstergelerle ortaya konulmaktadır. İkinci kısımda başta Anayasa olmak üzere çalışma yaşamına ilişkin hukuk kurallarının kadın çalışanlar için ortaya koydukları hükümler ve yükümlülükler ele alınmaktadır. Son kısımda ise çalışma yaşamında kadınlara yönelik destek sağlayan kurum ve kuruluşlar ile destek örnekleri incelenmektedir. Anlatım dili olarak kısa öz ve mümkün olduğunca soru cevap yöntemiyle okuyucuya yardımcı olunmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın gerçekleştirilmesi esnasında bize her türlü desteği sağlayan başta Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Rıfat SARSIK olmak üzere Genel Sekreter Sayın Alper PÜREN ve Proje Koordinatörü Sayın Recep ACAR ve proje ekibine sonsuz teşekkürlerimizi sunarız. Ağustos 2017 KOBİSET Danışmanlık Proje Birimi

3

4 İçindekiler Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti GÖSTERGELERLE TÜRKİYE DE ve ZONGULDAK TA KADIN İŞGÜCÜ... 4 TÜRKİYE DE KADIN NÜFUSU VE İSTİHDAMI... 4 ZONGULDAK TA KADIN NÜFUSU VE İSTİHDAMI... 7 SORU & CEVAPLAR İLE ÇALIŞMA YAŞAMINDA KADIN HAKLARI Soru 1: Çalışma Yaşamında Kadınlara Yönelik Neden Özel Düzenlemelere İhtiyaç Vardır? Soru 2: Çalışma Yaşamında Kadınların Haklarına İlişkin Temel Kanun Hangisidir? KADIN İŞÇİLERİ İLGİLENDİREN HAKLAR KADIN İŞÇİ VE EŞİTLİK Soru 3: kadın ve Erkek Çalışan Arasında Eşitlik Yasal Güvence Altında mı? Soru 4: Kadın Çalışanın İş Yaşamında Cinsiyete Dayalı Ayrımcılığa Maruz Kaldığı Durumlar olabilir mi? KADIN İŞÇİ VE ANALIK Soru 5: Hamilelik Sürecine İlişkin Koruyucu Düzenlemelerim Var Mı? Soru 6: Kadın Çalışanın Doğum İzni Ne Kadar? Soru 7: Doğum İzninde İşveren Tarafından İş Akdim Fesih Edilebilir mi? Soru 8: Hamilelik Sonrası Yasal Sürecin Dışında İzin Hakkı Var Mı? Soru 9: Süt İzni Hakkı Nedir? Nasıl Kullanılmaktadır? KADIN İŞÇİ VE İŞ AKDİ FESHİ Soru 10: İşçilerin Fesihe Karşı Korunması Güvence Altında mı? Soru 11: Kadın İşçilerin Gebelik ve Doğum Halinde İş Akdinin Feshine Karşı Nasıl Bir Düzenleme Vardır? Soru 12: Kadın İş Güvencesi Kapsamında Değilse Fesih Durumunda Nasıl Bir Sonuç İle Karşı Karşıya Kalır? KADIN İŞÇİ ÇALIŞMA KOŞULLARI VE İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ Soru 13: Gece Postası Nedir? Soru 14: Kadınlar Gece Çalıştırılabilir Mi? Soru 15: Kadın İşçiler Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalıştırılabilir mi? Soru 16: Kadın İşçiler Maden Ocaklarında Çalıştırılabilir mi? Soru 17: İhtisas ve meslek öğrenimi veren okulları bitirmiş kadınlar ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilir mi?19 Soru 18: Kadınların Özel Günlerinde Ağır İşlerde Çalıştırılmaları mümkün müdür? Soru 19: İşyerlerinde kadın işçilerin kullanacakları lavabo, duş, soyunma ve dinlenme yerleri ile ilgili özel düzenlemeler var mıdır? Soru 20: İşverenin gebe, yeni doğum yapmış, emziren kadın işçi için işyeri çalışma koşullarında nasıl düzenlemeler yapması gerekir?

5 Soru 21: İşverenin gebe, yeni doğum yapmış veya emziren kadın işçilere sağladığı kişisel koruyucular hangi özelliklere sahip olmalıdır? KADIN ÇALIŞANLARIN SOSYAL GÜVENLİK AÇISINDAN HAKLARI Soru 22: Kadın İşçinin Analık Halinde Elde Edeceği Sosyal Güvenlik Hakları Nelerdir? Soru 23: Emzirme Ödeneği Nedir? Soru 24: Doğum Borçlanması Nedir? Soru 25: İş kazası geçirdim. Tarafıma sürekli iş göremezlik geliri bağlanır mı? Soru 26: İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen kadın sigortalının yakınlarına sürekli gelir bağlanır mı?. 23 Soru 27: İşe yeni girmiştim. İş kazası geçirdim. Tedavi giderlerim karşılanır mı? Soru 28: İş kazası geçirdim. Raporlu olduğum süre için geçici iş göremezlik ödeneği alabilir miyim? Soru 29: 4A kapsamında (SSK) Çalışanların Emekliliği Nasıl Gerçekleşir? Soru 30: Kadın Çalışanların Emeklilik Hakkı Nasıl Elde Edilir? Soru 31: ile Arası Sigortalı Olanlar İçin Emeklilik Şartları Nelerdir? Soru 32: Kadın Sigortalıların Öncesi Yaştan Emeklilik Şartları Nedir? Soru 33: Sonrası Sigortalı Olanlar İçin Emeklilik Şartları Nelerdir? Soru 34: Kadınların 4(B) BAĞ-KUR ve 4(C) Emekli Sandığına Tabi Emeklilik Şartları Nelerdir? Soru 35: Gelir Vergisinden Muaf Kadın Sigortalılar Kimlerdir? Soru 36: Ev Hizmetlerinde Çalışan Kadınların sigortaya İlişkin Hakları Nelerdir? Soru 37: Ağır Engelli Çocuğu Bulunan Kadın Sigortalının Ayrıcalığı Var Mı? Soru 38: Ölüm aylığı hangi şartlarda bağlanır? Soru 39: Cenaze ödeneği hangi şartlarda verilir? Soru 40: İsteğe bağlı sigortalılık nedir? Bu haktan nasıl yararlanabilirim? Soru 41: İsteğe bağlı sigortalı olmam halinde ödeyeceğim prim oranı ne kadardır? Soru 42: Part-time çalışıyorum. Eksik kalan sürelerimi isteğe bağlı sigorta primi ödeyerek tamamlayabilir miyim? Soru 43: Kimler kadın sigortalı üzerinden sağlık yardımlarından yararlanabilir?

6 3

7 GÖSTERGELERLE TÜRKİYE DE ve ZONGULDAK TA KADIN İŞGÜCÜ "Bir kadına doğru ayakkabıları verirseniz dünyayı bile fethedebilir." - Marilyn Monroe TÜRKİYE DE KADIN NÜFUSU VE İSTİHDAMI Kadınların ekonomik ve sosyal yaşamdaki yoluna ilişkin yayınlanan istatistiklerden yola çıkarak Türkiye de Kadın ın yerine bir göz atmakta fayda var Türkiye nüfusunun %49,8 ini kadın nüfus oluşturdu Türkiye de 2016 yılında, erkek nüfus 40 milyon 43 bin 650 kişi olurken, kadın nüfus 39 milyon 771 bin 221kişi oldu. Diğer bir ifadeyle nüfusun %50,2 sini erkekler, %49,8 ini ise kadınlar oluşturdu. Kadınlar ile erkekler arasındaki bu oransal denge, kadınların daha uzun yaşaması nedeniyle 65 ve daha yukarı yaş grubunda kadınların lehine değişmektedir. Bu yaş grubundaki nüfusun %43,9 unu erkekler, %56,1 ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Kadınlarda doğuşta beklenen yaşam süresi 80,7 yıl Hayat tabloları, 2015 sonuçlarına göre; doğuşta beklenen yaşam süresi, Türkiye geneli için toplamda 78, erkeklerde 75,3 ve kadınlarda 80,7 yıldır. Genel olarak kadınlar erkeklerden daha uzun süre yaşamakta olup, doğuşta beklenen yaşam süresi farkı 5,4 yıldır. 4

8 Okuma yazma bilmeyen kadın nüfus oranı erkeklerden 5 kat fazla Türkiye de 2015 yılında, 25 ve daha yukarı yaşta olan ve okuma yazma bilmeyen toplam nüfus oranı %5,4 iken bu oran erkeklerde %1,8, kadınlarda %9 dur. Kadın istihdam oranı erkeklerin istihdam oranının yarısından az Hanehalkı işgücü araştırması sonuçlarına göre; 2015 yılında, Türkiye de 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus içerisinde istihdam oranı %46 olup, bu oran erkeklerde %65, kadınlarda ise %27,5 oldu. Avrupa Birliği üye ülkelerinin istihdam oranı incelendiğinde; 2015 yılında kadın istihdam oranının en yüksek olduğu ülke %74 ile İsveç iken en düşük olduğu ülke %42,5 ile Yunanistan oldu. Avrupa Birliği üye ülkelerinin (28 ülke) ortalama kadın istihdam oranı ise %60,4 oldu. Avrupa Birliği üye ülkelerinde 2015 yılında erkek istihdam oranının en yüksek olduğu ülke %79 ile Hollanda iken en düşük olduğu ülke %59,3 ile Yunanistan oldu. Avrupa Birliği üye ülkelerinin ortalama erkek istihdam oranı ise %70,8 oldu. Eğitimli kadınların işgücüne katılma oranı daha yüksek Hanehalkı işgücü araştırması sonuçlarına göre; 2015 yılında, Türkiye de 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus içerisinde işgücüne katılma oranı %51,3 olup, bu oran erkeklerde %71,6, kadınlarda ise %31,5 oldu. Eğitim durumuna göre işgücüne katılım oranı incelendiğinde, kadınların eğitim seviyesi yükseldikçe işgücüne daha fazla katıldıkları görüldü. Okuryazar olmayan kadınların işgücüne katılım oranı %16,1, lise altı eğitimli kadınların işgücüne katılım oranı %26,6, lise mezunu kadınların işgücüne katılım oranı %32,7, mesleki veya teknik lise mezunu kadınların işgücüne katılım oranı %40,8 iken yükseköğretim mezunu kadınların işgücüne katılım oranı %71,6 oldu. Her 5 erkekten 4'ü kadınların çalışmasını uygun bulduğunu belirtti Aile yapısı araştırması, 2016 sonuçlarına göre; kadınların çalışmasını uygun bulanların oranı toplamda %84,9 olup erkeklerde bu oran %78,1, kadınlarda %91,5 oldu. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) 1. Düzey e göre kadınların çalışmasını uygun bulanların oranları incelendiğinde, en yüksek oran %90,6 ile TR3 Ege (İzmir, Aydın, Denizli, Muğla, Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak) ta, en düşük 5

9 oran ise %71,5 ile TRC Güneydoğu Anadolu (Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) te oldu. Yükseköğretim mezunu kadınlar daha fazla gelir elde etti Gelir ve yaşam koşulları araştırması sonuçlarına göre; 2015 yılında yükseköğretim mezunu kadınların yıllık ortalama esas iş gelirleri 29 bin 238 TL iken, lise mezunu kadın çalışanların yıllık ortalama esas iş gelirleri 16 bin 124 TL olarak gerçekleşti. Bir okul bitirmeyen kadın çalışanların yıllık ortalama esas iş gelirleri 8 bin 528 TL oldu. Kadınların %34,3 ü ilk evliliklerini yaş aralığında gerçekleştirdi Aile yapısı araştırması, 2016 sonuçlarına göre; evlilik deneyimi yaşamış 15 ve daha yukarı yaştaki tüm bireylerin araştırmada beyan ettikleri ilk evlenme yaşları incelendiğinde; Türkiye de ilk evliliklerin %37,5 ile en çok yaş aralığında yapıldığı görüldü. İlk evliliğini yaş aralığında yapan erkeklerin oranı %41,3 iken bu oran kadınlarda %34,3 oldu. Evli erkek ve kadınlar daha mutlu Yaşam memnuniyeti araştırması sonuçlarına göre; 2016 yılında mutlu olduğunu beyan eden bireylerin oranı %61,3 oldu. Erkeklerde mutluluk oranı %58,1 iken kadınlarda bu oran %64,5 oldu. Toplamda evli fertlerin %64,7 sinin, hiç evlenmemiş fertlerin %57,3 ünün, eşi ölmüş fertlerin %50,9 unun ve boşanmış fertlerin ise %32,5 inin mutlu olduğu görüldü. Evli erkeklerin %60,8 i, evli kadınların ise %68,3 ü mutlu olduklarını beyan etti. Hiç evlenmemiş erkeklerin %54,5 i, hiç evlenmemiş kadınların ise %62,1 i mutlu iken, boşanmış erkeklerin %29 u, boşanmış kadınların ise %35,5 i mutlu olduklarını ifade etti. Eşi ölmüş erkeklerin %53,1 i, eşi ölmüş kadınların ise %50,5 inin mutlu olduğu gözlendi. Her 10 kadından yaklaşık 4 ü yaşadığı çevrede kendini güvensiz hissetti Yaşam memnuniyeti araştırması sonuçlarına göre; 2016 yılında yaşadıkları çevrede gece yalnız yürürken kendilerini güvensiz hissedenlerin oranı toplamda %26,2 iken bu oran erkeklerde %15,2, kadınlarda %37 oldu. Erkeklerin %71 i, kadınların ise %47,5 i yaşadıkları çevrede kendilerini güvende hissetti. Dolaşım sistemi hastalıklarından kaynaklı ölümler ilk sırada yer aldı Ölüm nedeni istatistikleri sonuçlarına göre; 2015 yılında ölüm vakalarının nedenleri arasında ilk sırada %40,3 ile dolaşım sistemi hastalıkları, ikinci sırada, %20 ile iyi ve kötü huylu tümörler, üçüncü sırada ise %11,1 ile solunum sistemi hastalıkları yer aldı. Cinsiyete göre ölüm vakalarının nedenleri incelendiğinde kadınlarda ilk sırada %44,3 ile dolaşım sistemi hastalıkları, ikinci sırada, %15,5 ile iyi ve kötü huylu tümörler, üçüncü sırada ise %10,1 ile solunum sistemi hastalıkları yer aldı. Erkeklerde ölüm nedeni sıralaması benzer olup, ilk sırada %36,8 ile dolaşım sistemi hastalıkları, ikinci sırada, %23,9 ile iyi ve kötü huylu tümörler, üçüncü sırada ise %11,9 ile solunum sistemi hastalıkları yer aldı. Kadınlar siyasi alanda erkeklere göre daha az yer aldı Türkiye Büyük Millet Meclisindeki kadın milletvekili oranı 1935 yılında %4,5 iken, 81 yıl sonra bu oran %14,7'ye yükseldi. Türkiye de bakan sayısı 2016 yılında 27 olup bunların sadece biri kadın oldu. 6

10 Ülkemizde 2009 yılı yerel seçimlerinde kadın belediye başkanı oranı %0,9 iken 2014 yılı yerel seçimlerinde bu oran %2,9 oldu. Kadın muhtar oranı 2009 yılı yerel seçimlerinde %2,3 iken 2014 yılı yerel seçimlerinde bu oran %2 oldu. ZONGULDAK TA KADIN NÜFUSU VE İSTİHDAMI Zonguldak ta kadın nüfusu ve istihdamına ilişkin veriler Türkiye İstatistik Kurumu, Sosyal Güvenlik Kurumu Zonguldak İl Müdürlüğü ve Zonguldak Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünden elde edilen verilere göre değerlendirilmektedir. Zonguldak ta Kadın Nüfusu Erkek Nüfusundan Fazla 2016 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre Zonguldak ili toplam nüfusu olup i kadın ü erkeklerden oluşmaktadır. Çaycuma ilçesinde de kadın nüfusu erkek nüfustan fazladır. İlçemizde erkek kadın yaşamaktadır. Zonguldak İlinde SGK Kayıtlarına Göre Her Üç Çalışandan Biri Kadın Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) olarak, ülkemizde çalışan kişileri kapsayan, sosyal güvence ve emeklilikleri için gerekli olan koşulları oluşturulabilmesi adına çalışmalarda bulunur. Bu sosyal güvenlik sistemi içerisinde yer alan çeşitli kollar mevcuttur. 4A, 4B VE 4C olarak adlandırılan bu kollar aynı zamanda devlet tarafından istihdamın kontrol altında tutulabilmesini de sağlamaktadır. Eski isimleri ile SSK çalışanları şimdiki adı ile 4A, BAĞ-KUR olanlar 4B, Emekli Sandığı'na bağlı olanlar da 4C olarak anılmaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu Mayıs 2017 verilerine göre ilimizde 4A, 4B ve 4C kapsamında olan erkek ve kadın nüfusa ilişkin bilgiler aşağıdaki grafikte gösterildiği gibidir. 4A kapsamında sigortalı çalışanların büyük bir kısmı zorunlu çalışanlar grubundadır. Zorunlu olarak yani bir işverene bağlı olarak sigortalı olarak istihdam edilen kişinin %22 si diğer bir ifadeyle sı kadın, %78 i ü erkek çalışanlardan oluşmaktadır. 4A Sigortalıların Dağılımı Çırak, 3093 Tarım, A Zorunlu Çalışanların Cinsiyete Göre Dağılımı Kısmi Süreli, % Kadın Zorunlu, Stajyer ve Kursiyer, % Erkek 4B eski adıyla Bağ-Kur kapsamında olan ve kendi nam ve hesabına sigortalı olanların sayısı kişi olup bunların i zorunlu sigortalı kapsamındadır. Ayrıca 2926 sayılı tarımda kendi adına ve 7

11 hesabına çalışanlar sosyal sigortalar kanunu kapsamında 4B ye bağlı olanlar ise 1478 kişidir. 4B kapsamında olan sigortalıların cinsiyete göre dağılımına bakıldığında zorunlu sigortalı kişinin %74 ü erkek %26 sı kadınlardan oluşmaktadır. Tarım alanında kendi hesabına çalışan 1478 kişinin ise %67 si erkek %33 ü kadınlardan oluşmaktadır. 4B kapsamında tarım alanından sigortalı kadınların oranı 5510 kapsamına göre daha yüksektir. 4B Zorunlu Sigortalıların Cinsiyete Göre Dağılımı B Kapsamındaki Sigortalıların Cinsiyete Göre Dağılımı 74% 26% Kadın Erkek 67% 33% Kadın Erkek 4C olarak ifade edilen ve kamu çalışanlarının oluşturduğu eski adıyla emekli sandığı kapsamında sigortalı kişi sayısı toplam kişi olup isteğe bağlı iki kişi dışında hepsi zorunlu sigortalı kapsamındadır. 4C kapsamında çalışanların %61,i erkeklerden oluşurken %40 ı kadınlardan oluşmaktadır. 4C Kapsamındaki Sigortalıların Cinsiyete Göre Dağılımı 61% 39% Kadın Erkek İl genelinde 4A, 4B ve 4C kapsamındaki sigortalıların toplamı dikkate alındığında kapsamdaki kişilerin %26 sı kadın %74 ü ise erkeklerden oluşmaktadır. 4C kapsamında kadınların oranı 4B ve 4A ya göre 8

12 daha yüksektir. Bu grubu ağırlıklı olarak kamu çalışanlarının temsil etmesi kadınların kamu alanında ilimizde daha çok istihdam edildiği görülmektedir. 4A, 4B, 4C Kapsamındaki Sigortalıların Cinsiyete Göre Dağılımı 26% 74% Kadın Erkek İl Genelinde Kadınların İstihdam Oranı Eğitim ve Sağlık Alanında Daha Yüksek Türkiye genelinde 20+ istihdamlı işyerlerinde çalışanların yüzde 26,6 sını kadınlar oluşturmaktayken Zonguldak ilinde bu oran yüzde 20,4 olarak gerçekleşmiştir İŞKUR verilerine bakıldığında 2016 yılı sonu itibariyle Kuruma iş aramak üzere kayıt yaptıran kişiden ü kadındır. Kuruma kayıtlı işsizlerin yaklaşık %52 sini kadınlar oluşturmaktadır. Bu veriye bakıldığında işsizliğin yoğun olduğu grupların başında genç işsizlerden sonra kadın işsizler gelmektedir. Kurumun Ülke geneli verilerine bakıldığında İl verileri ile benzerlik göstermektedir yılı İŞKUR işe yerleştirme verilerine bakıldığında işe yerleştirmenin ini kadınlar oluşturmaktadır. Kurum tarafından işe yerleştirilenlerin %37 si kadındır. Zonguldak iş gücü piyasası gibi emek yoğun ve erkek istihdamı ağırlıklı olan bir iş gücü piyasasında bu oran Ülke geneli verilere bakıldığında iyi bir oran olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadın işsiz sayısına bakıldığında bu rakamlar yeterli görülmemekle birlikte kadınlar arasında mesleksizlik sorununun çözülmesi ve kadınların daha çok istihdamına olanak sağlanacak işletmelerin kurulması kadın istihdamını arttıracaktır. İŞKUR 2016 İşgücü Piyasası Araştırma raporlarına göre kadınların il genelinde en çok istihdamı imalat sanayi alanında görülmektedir. Buradaki yüksek sayının tekstilden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bununla beraber toplam istihdam içerisindeki oranlara göre incelendiğinde ise en çok kadın istihdam oranının insan sağlığı ve sosyal hizmetler, eğitim, mesleki ve bilimsel teknik faaliyetler alanlarında olduğu görülmektedir. Sektörler Erkek Kadın Toplam Erkek/ Toplam Kadın/ Toplam İmalat ,84 0,16 Toptan ve Perakende Ticaret ,81 0,19 İnşaat ,86 0,14 İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri ,76 0,24 İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri ,41 0,59 9

13 Eğitim ,43 0,57 Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri ,66 0,34 Madencilik ve Taş Ocakçılığı ,97 0,03 Ulaştırma ve Depolama ,93 0,07 Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyetler ,48 0,52 Diğer Hizmet Faaliyetleri ,84 0,16 Bilgi ve İletişim ,88 0,12 Su Temini; Kanalizasyon, Atık Yönetimi ve İyileştirme Faaliyetleri ,78 0,22 Kültür, Sanat Eğlence, Dinlence ve Spor ,00 0,00 Finans ve Sigorta Faaliyetleri ,38 0,63 Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı ,00 0,00 Genel Toplam ,80 0,20 Çaycuma da Yaşayan Kadınlar için İyi Bir İşte Aranan Öncelikli Özellikler: İş Garantisi, İyi Bir Ücret, Başarı Hissi Vermesi Çaycuma Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yürütülen ve bu kitapçığın hazırlanmasına da esas oluşturan proje kapsamında kadınlara yönelik alternatif meslekler araştırması gerçekleştirilmiştir. Araştırma çerçevesinde katılımcılara yöneltilen iyi bir işte aranan özellikler sorusuna verilen cevaplar genel sıralama olarak değerlendirildiğinde öne çıkan ilk üç özellik sırasıyla İş Garantisi, İyi Bir Ücret, Başarı Hissi Vermesi özellikleridir. Çaycuma da Yaşayan Kadınlar En Çok Pazarlama Satış ve Ofis Büro Hizmetleri Alanında Çalışmak İstiyor Çaycuma Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yürütülen ve bu kitapçığın hazırlanmasına da esas oluşturan proje kapsamında gerçekleştirilen alternatif meslekler araştırmasında katılımcıların verdikleri cevaplara göre 106 meslek arasından en çok ve en az çalışılmak istenen 15 meslek şu şekilde belirlenmiştir. Sıra İlk 15 Meslek Skor Sıra Son 15 Meslek Skor 1 Mağaza sorumlusu/şefi 56,64 1 Beden İşcisi (Genel) 22,09 2 Müşteri Temsilcisi 52,16 2 Makastar - tekstil 22,07 3 Kasiyer 51,4 3 Çiftçi (Hayvancılık) 21,97 4 Reyon Görevlisi 51,08 4 Çiftçi (Sütçülük) 21,21 5 Sekreter 49,42 5 Lojistik Elemanı 21,16 6 Büro Yönetimi Elemanı 46,99 6 Masaj Uygulayıcısı/Masöz 19,14 7 Halkla İlişkiler ve Organiz. Hizm. Elemanı 46,63 7 Manikürcü-Pedikürcü 18,5 8 Çocuk Bakıcısı 45,88 8 Gazete Dağıtıcısı 16,45 9 İnsan Kaynakları Meslek Elemanı 44,58 9 Kurye 16,07 1 Çağrı Merkezi Görevlisi 43,56 10 Erkek Terzisi 16,04 01 Satış Temsilcisi 43,33 11 Gümüş Takı İşlemecisi 14,82 1 Sıcak Mutfak Aşçısı 41,61 12 Müzik Aletleri İmalat ve Tamircisi 10,71 21 Bilgisayar İşletmeni 37,68 13 Mobilya İmalatçısı/Mobilyacı (Ahşap) 10,64 31 Soğuk Mutfak Aşçısı 37,03 14 Reklam Tabelacı 10,58 41 Fotoğraf Makinesi ve Video Kamera Gözleme ustası 35, Tamircisi 10,34 10

14 SORU & CEVAPLAR İLE ÇALIŞMA YAŞAMINDA KADIN HAKLARI Çalışma yaşamında kadınlara ilişkin yasal düzenlemelerin boyutu oldukça geniş bir çerçeveye yayılmakla beraber ana çerçeve İş ve Sosyal Güvenlik Kanunları çerçevesinde belirlenmektedir. Bu çerçevede çalışmanın bu kısmında kadınların çalışma yaşamında sahip oldukları hakları iş ve çalışma yaşamına ilişkin temel kanunlar çerçevesinde ele alınmaktadır. Yöntem olarak ise soru ve cevap şeklinde bir yöntem kullanılmaktadır. 11

15 Soru 1: Çalışma Yaşamında Kadınlara Yönelik Neden Özel Düzenlemelere İhtiyaç Vardır? Anayasamızın Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler Alt Başlığı 50. maddesine göre kimsenin, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağı ve küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacağı hükme altına alınmıştır. Anayasal nedenlerden ötürü kadın işçilerin çalışma koşulları gerek iş kanunlarında gerekse ilgili tüzük ve yönetmeliklerde ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Soru 2: Çalışma Yaşamında Kadınların Haklarına İlişkin Temel Kanun Hangisidir? Ülkemizde çalışma ilişkileri önemli ölçüde yasal sistem tarafından şekillendirilmektedir. Bu nedenle de çalışma ilişkileri alanında gerçekleştirilen her yasal düzenlemenin binlerce çalışanı ilgilendiren etkiler yaratması kaçınılmaz olmaktadır. Çalışma ilişkileri ise tek bir yasayla düzenlenmemiştir. Bu alanda bir yasalar demeti bulunmaktadır. İş Yasası, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Yasası, Basın İş Yasası, Deniz İş Yasası, Borçlar Yasası, Ticaret Yasası, İcra İflas Yasası ve yargılama hukukunu düzenleyen Hukuk Usul Yasası, (Yeni adıyla Hukuk Muhakemeleri Kanunu HMK), İş Mahkemeleri Yasası ve Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası Yasası, bu demetin içerisinde yer alan belli başlı yasalardır. KADIN İŞÇİLERİ İLGİLENDİREN HAKLAR Geniş bir yelpaze içerisinde düzenlenen ülkemiz iş yaşamına ilişkin mevzuat içerisinden kadınlara ilişkin hakları soru ve cevaplarla ele almak mümkündür. Bu çerçevede konu aşağıdaki beş ana başlıkta ele alınmaktadır. 12

16 KADIN İŞÇİ VE EŞİTLİK Soru 3: kadın ve Erkek Çalışan Arasında Eşitlik Yasal Güvence Altında mı? Anayasa md. 10 : Herkes, dil, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. hükmü getirilmiştir. ( tarih ve 5170 sayılı yasa ile yapılan değişiklik.) İş Kanunu/ md. 5/fıkra 1: İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. Yukarıdaki hükümler açık ve net olarak kadınların çalışma yaşamında erkeklerle eşit haklara sahip olduğunun yasal güvencesini ortaya koymaktadır. Soru 4: Kadın Çalışanın İş Yaşamında Cinsiyete Dayalı Ayrımcılığa Maruz Kaldığı Durumlar olabilir mi? Gerek anayasa gerek se iş kanunu bu konuda belirleyici bir çerçeve sunmuş olsa da kadın işçinin iş sözleşmesinin oluşturulması sırasında, devamı sırasında ve sonlandırılması sırasında ayrımcılığa maruz kalabilmesi mümkündür. İş Kanunu 5/3 maddesine göre İşveren biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz. İş sözleşmesinin yapılışı sırasında ayrımcılık unsuru olarak kabul edilebilecek biyolojik ve işin niteliğine ilişkin sebepler ise aşağıdaki gibidir. 13

17 Niteliği itibariyle kadın işçilikle bağdaşmayan işler Kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu işler Nitelikleri itibariyle gebelikle bağdaşmayan işler Gebe işçilerin çalışmasının yasak olduğu işler Kadın işçi iş sözleşmesinin devamı sırasında da kural olarak ayrımcılığa maruz kalamaz. Bununla ilgili olarak İş Kanunu madde 5/4; Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin ödenmesini haklı kılmaz ifadeleri ile koruyucu hükümleri düzenlemiştir. Eşitlik ilkesine aykırı şekilde ücreti eksik ödenen veya ödenmeyen işçi ne yapabilir? Ayrımcılığı ispatlayan işçi iş akdini İK 24/II/f ye göre feshedebilir. Kıdem tazminatına hak kazanır. Kıdem tazminatına ilaveten İK 5/6 gereğince işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. İK m. 22 ye göre (çalışma koşullarında esaslı değişiklik) iş akdini feshedebilir. İK m.17 ve 21 e göre dava açabilir. İş sözleşmemesinin sonlandırılması açısından da İK md. 18/d ırk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler iş akdinin feshinde geçerli neden olamaz diye belirterek kadın işçiyi güvence altına almıştır. Bu gibi durumlarda da işçi yukarıda belirtildiği haklarını elde edebilir. KADIN İŞÇİ VE ANALIK Kadın İşçilerin Analık Halinde Korunması 1- Periyodik kontroller için izin 2- Doğum İzni 3- Ücretsiz İzin 4- Süt İzni 14

18 Soru 5: Hamilelik Sürecine İlişkin Koruyucu Düzenlemelerim Var Mı? İş Kanunu bu konuda da çalışan kadın lehine bir takım haklar sunmaktadır. Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, gebe işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu durumda ücretinizden bir indirim yapılmaz. Başka bir işe aktarılmanız teknik ve makul olarak mümkün değilse, güvenlik ve sağlığınızın korunması için gerekli süre içinde, isteğiniz halinde ücretsiz izinli sayılmanız sağlanır. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkınızın hesabında dikkate alınmaz. Hamileliğiniz süresince, çalışırken periyodik kontrollerinizi yaptırabilmeniz için işverence size ücretli izin verilir. İşveren kadın işçilere, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar gece çalışması yaptıramaz. Soru 6: Kadın Çalışanın Doğum İzni Ne Kadar? Konuya İlişkin 4857 Sayılı İş Kanunu Madde 74 Düzenlemeleri şu şekildedir: Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde bu süreler doğumdan önce on, doğumdan sonra sekiz hafta olarak belirlenmiştir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır. Soru 7: Doğum İzninde İşveren Tarafından İş Akdim Fesih Edilebilir mi? Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra sekizer haftalık sürelerde çalıştırılmaları yasaktır. Dolayısıyla bu sürelerde işe gelmeyen kadın işçinin hizmet akdi işverence feshedilemez. Soru 8: Hamilelik Sonrası Yasal Sürecin Dışında İzin Hakkı Var Mı? Doğum öncesi ve sonrası onaltı haftalık (çoğul gebeliklerde onsekiz haftalık) izin süresi tamamladıktan sonra, talep edilmesi halinde altı aya kadar ücretsiz izin kullanabilir. Ancak bu süre yıllık ücretli izin hakkınızın hesabında dikkate alınmaz. 15

19 Örneğin; tarihinde işe başlayan ve hamileliği nedeniyle kullandığı doğum öncesi ve sonrası sekizer haftalık izin sürelerini tarihinde tamamlayan kadın işçinin, bu izinlerinin hemen ertesinde altı ay ücretsiz izin kullandığını varsaydığımızda, yıllık izne hak kazanma tarihi (altı aylık ücretsiz izin süresi yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmayacağından) değil, tarihi olacaktır. Analık izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğduğunun doktor raporu ile belgelendirilmesi hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Ücretsiz izinden yararlanan kadın işçiye, bir yaşından küçük çocuğunu emzirmesi için günde toplam bir buçuk saat olan süt izni uygulanmaz. Soru 9: Süt İzni Hakkı Nedir? Nasıl Kullanılmaktadır? İK madde 74: Kadın işçiye çocuğu bir yaşına gelinceye kadar küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Kadın işçi günde toplam bir buçuk saatlik süt iznini hangi saatler arasında ve kaça bölerek kullanacağını kendisi belirler. Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için verilmesi zorunlu olan günde toplam bir buçuk saatlik süt izinleri günlük çalışma süresinden sayılır. Dolayısıyla işveren, süt izni kullanan kadın işçinin ücretinden herhangi bir kesinti yapamaz. Gebe veya emziren kadın işçiler günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. Emziren kadın işçiler doğum tarihinden başlamak üzere altı ay süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar. Emziren kadın işçilerde bu süre, ana ve çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi halinde, bir yıla kadar uzatılır. KADIN İŞÇİ VE İŞ AKDİ FESHİ Çalışma yaşamında kadınların haklarını düzenleyen hükümler fesih durumuna karşı da kadınları koruyucu bir takım düzenlemeler ortaya koymaktadır. Soru 10: İşçilerin Fesih e Karşı Korunması Güvence Altında mı? Evet. Bu konu ile ilgili olarak kanunlarımızda öne çıkan iki durum vardır. Genel İş Güvencesi: İş sözleşmesinin işveren tarafından geçerli bir neden olmaksızın feshinde, işçiye işe iade imkânının tanınması. 16

20 Özel İş Güvencesi: İş ilişkisinin devamının sorunlu hale geldiği kimi özel durumlarda; Hizmet akdinin feshini yasaklayarak Hizmet akdini askıda sayarak Feshin sonuçlarını ağırlaştırarak(tazminat yükümlülüğü getirerek) Feshi haksız sayarak, iş akdinin feshini zorlaştıran, bu konuda caydırıcı rol oynayan hükümler düzenlenmiştir. Soru 11: Kadın İşçilerin Gebelik ve Doğum Halinde İş Akdinin Feshine Karşı Nasıl Bir Düzenleme Vardır? Kadın işçi 30 dan az işçi çalıştıran bir işyerinde çalışıyor ise 6 aydan daha az süreli bir çalışması varsa Belirsiz süreli hizmet akdi ile çalışmıyorsa İş akdinin gebelik ya da emzirme nedeni ile feshedilmesi halinde genel iş güvencesinden yararlanamaz. Soru 12: Kadın İş Güvencesi Kapsamında Değilse Fesih Durumunda Nasıl Bir Sonuç İle Karşı Karşıya Kalır? Haklı nedenle feshedilirse Gebelik veya doğum haklı neden olamayacağından işçi ihbar ve kıdem tazminatına hak kazanır. Bildirimde bulunulmak ve kıdem tazminatı ödenmek suretiyle feshedilirse İşçi kıdem tazminatına ilaveten kötüniyet tazminatına hak kazanabilir. Ayrıca İK 18 : 74. maddede belirtilen kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmeme, iş sözleşmesinin feshinde geçerli sebep olamaz. 17

21 KADIN İŞÇİ ÇALIŞMA KOŞULLARI VE İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ Soru 13: Gece Postası Nedir? Gece postası, 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinde belirtilen gece sürelerini (en geç saat 20:00 de başlayarak, en erken saat 06:00 ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren gün dönemi) kapsayan ve yedi buçuk saati geçmeyen çalışma zamanını ifade eder. Soru 14: Kadınlar Gece Çalıştırılabilir Mi? Evet. Bu konuda Kadınların Gece Çalıştırılmasına İlişkin yayınlanan yönetmelikle şartlar aşağıda belirtildiği gibi tespit edilmiştir. Kadın İşçilerin Gece Postasında Çalıştırılma Şartları 18 yaşından büyük olması Gece çalışmasının 7.5 saati geçmemesi İşverenin servis sağlama yükümlülüğü İşe başlamada ve işin devamında altı ayda bir sağlık raporu alma zorunluluğu Kadın işçinin gece postasını eşinin gece postasına rastlamayacak şekilde düzenleme zorunluluğu Soru 15: Kadın İşçiler Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalıştırılabilir mi? Kadın işçilerin hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabileceği Sağlık Bakanlığı nın görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nca hazırlanan Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği nde gösterilmiştir. Söz konusu Yönetmelik ekinde yer alan Ağır ve Tehlikeli İşlere Ait Çizelge de sıralanan ağır ve tehlikeli işlerden, karşısında (K) harfi bulunanlarda kadın işçiler çalıştırılabilmekte, (K) harfi bulunmayanlarda ise kadın işçiler çalıştırılamamaktadır. Soru 16: Kadın İşçiler Maden Ocaklarında Çalıştırılabilir mi? Hayır. Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır. 18

22 Soru 17: İhtisas ve meslek öğrenimi veren okulları bitirmiş kadınlar ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilir mi? İhtisas ve meslek öğrenimi veren okulları bitirip bu işi meslek edinmiş kadınlar, ihtisas ve mesleklerine uygun ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilmektedir. Soru 18: Kadınların Özel Günlerinde Ağır İşlerde Çalıştırılmaları mümkün müdür? Hayır. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliğinin 6. Maddesine göre kadın işçiler özel günlerinde hafif işlerde çalıştırılmalıdır. Kadınlar ay hali günlerinde ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamaz. Ay hali günü, kadının beyanına göre belirlenir ve 5 günlük süreyi kapsar ve hekim raporuna göre bu süre uzayabilir. Soru 19: İşyerlerinde kadın işçilerin kullanacakları lavabo, duş, soyunma ve dinlenme yerleri ile ilgili özel düzenlemeler var mıdır? İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik te gerek kadınların gerekse erkeklerin kullanacakları lavabo, duş, soyunma ve dinlenme yerleri ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler getirilmiştir. Bu hükümlere göre; İş elbisesi giyinme zorunluluğu olan kadın ve erkek işçiler için ayrı ayrı uygun soyunma yerleri sağlanacak, soyunma odaları yeterli büyüklükte olacak, her işçi için çalışma saatleri içinde elbiselerini koyabilecekleri kilitli dolaplar bulunacak, Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin gerektirmesi halinde kadın ve erkek işçiler için ayrı ayrı duş tesisleri yapılacak, duşlar işçilerin rahatça yıkanabilecekleri genişlikte ve uygun hijyenik koşullarda olacak duşlarda sıcak ve soğuk akar su bulunacak, Çalışma yerlerine, dinlenme odalarına soyunma yerlerine, duş ve yıkanma yerlerine yakın yerlerde yeterli sayıda tuvalet ve lavabo bulunacak, tuvalet ve lavabolar erkek ve kadın işçiler için ayrı ayrı olacak, Yapılan işin özelliği nedeni ile çalışanların sağlığı ve güvenliği açısından gerekli hallerde veya on ve daha fazla işçinin çalıştığı işyerlerinde uygun bir dinleme yeri sağlanacak, dinlenme yerleri yeteri kadar geniş olacak ve buralarda yeterli sayıda arkalıklı oturma yeri ve masalalar bulundurulacak, Gebe ve emzikli kadınların uzanarak dinlenebilecekleri uygun koşullar sağlanacaktır. Soru 20: İşverenin gebe, yeni doğum yapmış, emziren kadın işçi için işyeri çalışma koşullarında nasıl düzenlemeler yapması gerekir? İşverenlerin gebe, yeni doğum yapmış veya emziren kadın işçilerin sağlık ve güvenlikleri için hangi önlemleri almaları gerektiği Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik te ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bu önlemler özetle; Gebe ya da emziren kadın işçinin fiziksel ya da zihinsel yorgunluğu ile ilgili olarak çalışma saatleri ve ara dinlenme sürelerinin yeniden düzenlenmesi, Duruş problemleri ile ilgili olarak kadın işçinin çalışma yeri ve düzeninin bu problemleri en aza indirecek şekilde yeniden düzenlenmesi veya mümkün olduğunca oturarak çalışmasının sağlanması, 19

23 Kadın işçinin çalışma yerlerinin düşme tehlikesini ortadan kaldıracak şekilde yeniden düzenlenmesi, Çalışma saatleri ve çalışma hızının kadın işçinin özel durumuna uygun hale getirilmesi, Kadın işçinin yalnız çalıştırılmamasının sağlanması, yalnız çalıştırılması gerektiğinde kolayca iletişim sağlayabilmesi için gerekli önlemlerin alınması, Kadın işçiyi çalışma koşulları, çalışma saatleri, müşterilerle ilişkiler, iş yükü ve benzeri stres faktörlerinden koruyucu önlemlerin alınması Gebe kadın işçinin sürekli oturarak veya ayakta çalışmasının engellenmesi, böyle bir düzenlenmenin mümkün olmadığı durumlarda dinlenme sürelerinin arttırılması, Gebe kadın işçinin sigarasız ve dumansız bir ortamda gerektiğinde aralıklarla oturarak veya uzanacak şekilde fiziksel veya zihinsel olarak dinlenmesinin sağlanması, Gebe kadın işçinin sık tuvalete gitme ihtiyacı göz önünde bulundurularak gerekli düzenlemelerin yapılması, kadın işçiyi enfeksiyona karşı koruyacak hijyen şartlarının temin edilmesi, gebe, yeni doğum yapmış işçinin kişisel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak beslenme molası, temiz içme suyu ve benzeri ihtiyaçlarının sağlanması şeklinde düzenlenmiştir. Soru 21: İşverenin gebe, yeni doğum yapmış veya emziren kadın işçilere sağladığı kişisel koruyucular hangi özelliklere sahip olmalıdır? Kişisel koruyucular, gebe, yeni doğum yapmış veya emziren işçiyi tam koruyacak şekilde vücuduna uygun olmalı, bu kişilerin hareketlerine engel olmamalı ve vücut ölçüleri değiştikçe yenileri temin edilmelidir. Uygun koruyucu sağlanamadığı durumlarda işçi bu işlerde çalıştırılamaz. 20

24 KADIN ÇALIŞANLARIN SOSYAL GÜVENLİK AÇISINDAN HAKLARI 21

25 Soru 22: Kadın İşçinin Analık Halinde Elde Edeceği Sosyal Güvenlik Hakları Nelerdir? 5510 sayılı kanunun 4.maddesini (b) bendi (bağkur) 4. maddesinin (a) bendi (ssk) kapsamında çalışan kadın sigortalının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, Doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için, Erken doğum yapması halinde doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılamayacak süreler ile isteği ve hekimin onayıyla doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Geçici iş göremezlik ödeneği son 3 aylık prim esas kazancının ortalaması bulunup, 2/3 alınarak ödemesi yapılır. Soru 23: Emzirme Ödeneği Nedir? Doğum yapan kadın sigortalının çocuğunun canlı doğması şartıyla, doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması halinde emzirme ödeneği verilir. Emzirme ödeneği çocuk başına ve doğum tarihinde geçerli tutar üzerinden verilmektedir yılı için emzirme ödeneği miktarı 133 TL olarak uygulanmaktadır. Soru 24: Doğum Borçlanması Nedir? Kadın sigortalı ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladıkları tarihten sonra 3 defaya mahsus olmak üzere, her doğum için doğum tarihinden itibaren geçen en fazla iki yıllık süreleri, bu sürede adlarına prim ödenmemiş olması kaydıyla ve çocuklarının yaşaması şartıyla borçlanabilecektir. Kadın sigortalı, doğumdan sonra iki yıldan daha az bir süreyi çalışmadan geçirmiş ise bu süreleri de borçlanabilecektir. Kadın sigortalılar milli eğitim bakanlığına bağlı her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ek ders ücreti karşılığında ilgili mevzuatı çerçevesinde uzman ve usta öğretici olarak çalıştırılanlar, bu durumlarını milli eğitim il veya ilçe müdürlüklerince belgelendirmeleri kaydıyla, 25/02/2011 tarihinden önceki çalışmalarından dolayı ay içinde 30 günden eksik kalan süreleri borçlanılabilecektir. Soru 25: İş kazası geçirdim. Tarafıma sürekli iş göremezlik geliri ağlanır mı? Hizmet akdiyle veya bağımsız çalışan sigortalıların tümünde olduğu gibi, kadın sigortalıların da kanunda sayılan iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle meslekte kazanma güçlerinin % 10 ve daha fazlasını kaybettiklerinin Sosyal Güvenlik 22

26 Kurumu Sağlık Kurulunca tespiti halinde, sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır. Bağlanacak sürekli iş göremezlik geliri, kadın sigortalının prime tabi brüt kazancının % 70 inin meslekte kazanma gücü kayıp oranına isabet eden tutarıdır. Kadın sigortalının başkasının bakımına muhtaç olacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybetmesi halinde ise prime tabi brüt kazancının % 100 ü üzerinden sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır. Soru 26: İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen kadın sigortalının yakınlarına sürekli gelir bağlanır mı? İş kazası veya meslek hastalığına bağlı nedenlerden dolayı kadın sigortalının ölmesi halinde, hak sahiplerine brüt kazancının % 70 i güncelleme katsayısıyla güncellenerek sürekli iş göremezlik geliri olarak bağlanmaktadır. Geçirdiği iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50 veya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri almakta iken kadın sigortalının ölmesi halinde hak sahiplerine, ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olarak gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaksızın, yine aynı miktar üzerinden sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır. Geçirdiği iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50 oranının altında kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri almakta iken kadın sigortalının ölmesi halinde hak sahibi şartlarını taşıyan eş, çocuk ve anne-babasına, ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olarak gerçekleşmesi şartıyla, sigortalının almakta olduğu sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır. Soru 27: İşe yeni girmiştim. İş kazası geçirdim. Tedavi giderlerim karşılanır mı? İşe yeni başlayan bir kadın sigortalının iş kazası geçirmesi ya da meslek hastalığına yakalanması halinde otuz günlük prim ödeme şartı aranmaksızın Kurumca gerekli tüm sağlık yardımları genel sağlık sigortası kapsamında karşılanır. Bağımsız çalışan sigortalılar da prim borcu olup olmadığına bakılmaksızın iş kazası ve meslek hastalığına bağlı gerekli sağlık yardımlarından yararlanırlar. Soru 28: İş kazası geçirdim. Raporlu olduğum süre için geçici iş göremezlik ödeneği alabilir miyim? İş kazası geçirmeleri halinde, hizmet akdiyle çalışan kadın sigortalılar gerek ayakta gerekse yatarak tedavileri süresince, bağımsız çalışan kadın sigortalılar ise yatarak tedavi süresince ve yatarak tedavi sonrası istirahat raporları süresince geçici iş göremezlik ödeneği alabilirler. Soru 29: 4A kapsamında (SSK) Çalışanların Emekliliği Nasıl Gerçekleşir? 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun Yürürlük Tarihinde Önce 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa Göre Sigortalı Olanlar İçin 506 Sayılı Kanundaki Şartlar Geçerli Olacaktır. 506 Sayılı Kanunda Kademeli Geçiş Öngörülmüştür; (dâhil) den Önce Sigortalı Olanlar Yaş Şartına Bakılmaksızın 20 Yıl Sigorta Süresi 5000 Günden Emekli Olur 23

27 (dâhil) den Önce Sigortalı Olup 5000 Günü Tamamlayamayanlar 15 yıl Sigorta Süresi 50 Yaş 3600 Günden Emekli Olabilirler. Soru 30: Kadın Çalışanların Emeklilik Hakkı Nasıl Elde Edilir? Kadın sigortalıların SSK dan emekli olabilmesi için 3 şartı birden yerine getirmesi gerekmektedir. Bu şartlar şunlardır: Sigortalı işe başlanılan tarihe göre; 1. Emeklilik için gerekli olan yaş şartının yerine getirilmiş olması, 2. Emeklilik için gerekli sigortalılık süresinin doldurulmuş olması, 3. Prim hizmet günü toplamının doldurulmuş olması gerekmektedir. Bu şartlardan herhangi biri sağlanmadığında kadın sigortalı SSK dan yaşlılık aylığına hak kazanamamaktadır. Kadınların emeklilik yaşı hesabında üç tarih büyük önem arz etmektedir. Soru 31: Nelerdir? öncesi sigortalı olanlar, arası sigortalı olanlar, sonrası sigortalı olanlar ile Arası Sigortalı Olanlar İçin Emeklilik Şartları Sigorta Başlangıcı Sigortalılık Süresi Yaşı Prim Gün Sayısı Yok Soru 32: Kadın Sigortalıların Öncesi Yaştan Emeklilik Şartları Nedir? den önce sigortalı olan bayanlar 50 yaş 15 yıl ve 3600 prim günü ile emekli olabileceklerdir ile arasında sigortalı olanlar ise bu her üç şartı tamamladıkları döneme göre daha ileri yaşta emekli olabilecekleridir ile arası sigortalı 24

28 olanların 15 yıl sigorta süresi 3600 prim ödeme gün sayısı ve 50 yaşından hangisini en son yerine getirdiyse ona göre emeklilik şartlarına bakılır. Yerine Getirme Tarihi Sigortalılık Süresi Yaşı Prim Gün Sayısı ile Arası Sigortalı Olanlar İse 25 Yıl Sigorta Süresi 4500 Gün, 58 Yaştan Emekli Olabilirler. Soru 33: Sonrası Sigortalı Olanlar İçin Emeklilik Şartları Nelerdir? Normal emeklilik Şartları 7200 günü tarihine kadar tamamlayan erkekler 58 yaşında emekli olur ama diğerleri için tablo aşağıdadır Prim Gün Sayısı Koşulunun Oluştuğu Tarih Yaş Prim Gün Sayısı İlk defa tarihi ve sonrası işe girmiş yani sigortalı olmuş veya olacak kadınlar 4a bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için kısmı emeklilik şartı 5400 gün olarak uygulanır. Emeklilik yaşlarının tespiti 5400 günü tamamladıkları/tamamlayacakları zamana göre belli olur. Buna göre; 5400 günü tarihine kadar tamamlayan kadınlar 61 yaşında emekli olur Prim Gün Sayısı Oluştuğu Tarih Yaş Prim Gün Sayısı Sosyal güvenlik reformu ile birlikte ilk defa ta rihinde ve sonrasında sigortalı olan kadınların yaş haddinden (kısmi) emeklilik için de ödeyecekleri prim gün sayısı 4500 günden 5400 güne çıkarılmıştır. Bu meyanda kadınların öde necek prim gün sayısı 900 gün artırılmıştır. 25

29 Buna göre ilk defa tarihinde ve sonrasında si gortalı olan kadınlar yaş haddinden (kısmi) emeklilik için gereken koşullar aşağıda gösterilmiştir. Sigorta Süresinin Başlangıcı Yaş Prim Gün Sayısı Soru 34: Kadınların 4(B) BAĞ-KUR ve 4(C) Emekli Sandığına Tabi Emeklilik Şartları Nelerdir? 5510 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanununun yürürlük tarihinde önce 1479 (bağkur) ve 5434 (emekli sandığı) sayılı kanunlara göre sigortalı olanlar için 1479 ve 5434 sayılı kanundaki şartlar geçerli olacaktır ve 5434 sayılı kanununlar da kademeli geçiş öngörülmüştür; sayılı kanun için tarihine kadar 20 yıl (7200 gün) hizmeti olanlar yaş şartı aranmaksızın emekli olur sayılı kanun için tarihine kadar 20 yıl (7200 gün) hizmeti olanlar yaş şartı aranmaksızın emekli olur sayılı kanun için tarihine kadar 15 tam yıl (5400 gün) hizmeti olanlar 50 yaşında emekli olur; 5434 sayılı kanun için 15 tam yıl (5400 gün) hizmeti olanlar 61 yaşında emekli olur Ve Tarihine Kadar 20 Tam Yıl Hizmeti Olmayanların Şartları Bu sigortalıların şartları BAĞ-KUR için , emekli sandığı için ye kadar ki hizmetlerine göre belirlenir; Haziran 2002' ye Kadarki Hizmeti Yaş Prim Gün Sayısı 20 Yıl ve Daha Fazla yıl 20 yıl Yıl 18 Yıl Yıl 17 Yıl Yıl 16 Yıl Yıl 15 Yıl Yıl 14 Yıl Yıl 13 Yıl Yıl 12 Yıl Yıl 11 Yıl

30 9 Yıl 10 Yıl Yıl 9 Yıl Yıl 8 Yıl Yıl 7 Yıl Yıl 6 Yıl Yıl 5 Yıl Yıl 4 Yıl Veya Tarihi İle Arası Sigortalı Olanların Emeklilik Şartları 1479 (bağkur) için tarihi ile arası ilk defa sigortalı olanlar 58 yaş 9000 günden emekli olabilirler (bağkur) için tarihi ile arası ilk defa sigortalı olanlar 60 yaş 5400 günden de emekli olabilirler (emekli sandığı) için tarihi ile arası ilk defa sigortalı olanlar 58 yaş 9000 günden emekli olabilirler. 4(B) Bağkur Ve 4(C) Emekli Sandığı Sonrası Sigortalı Olanlar İçin Emeklilik Şartları 9000 Prim Gün Sayısı Oluştuğu Tarih Yaş Prim Gün Sayısı Sonrası 4(B) Ve 4 (C) Sigortalı Olanlar İçin Yaştan Emeklilik Şartları 5400 Prim Gün Sayısı Oluştuğu Tarih Yaş Prim Gün Sayısı

31 Soru 35: Gelir Vergisinden Muaf Kadın Sigortalılar Kimlerdir? Kadın Sigortalılar 01/10/2008 Tarihinden Geçerli Olmak Evlerde Kullanılan Dikiş, Nakış, Mutfak Robotu, Ütü Ve Benzeri Makine Ve Aletler Hariç Olmak Üzere, Muharrik Kuvvet Kullanmamak Ve Dışarıdan İşçi Almamak Şartıyla; Oturdukları Evlerde İmal Ettikleri Havlu, Örtü, Çarşaf, Çorap, Halı, Kilim, Dokuma Mamulleri, Kırpıntı Deriden Üretilen Mamuller, Örgü, Dantel, Her Nevi Nakış İşleri Ve Turistik Eşya, Hasır, Sepet, Süpürge, Paspas, Fırça, Yapma Çiçek, Pul, Payet, Boncuk İşleme, Tığ Örgü İşleri, İp Ve Urganları, Tarhana, Erişte, Mantı Gibi Ürünleri İşyeri Açmaksızın Satanlardan Bu Ürünleri, Pazar Takibi Suretiyle Satılması İle Ticari, Zirai Veya Mesleki Faaliyetleri Dolayısıyla Gelir Ve Kurumlar Vergisi Mükellefi Olanların Düzenledikleri Hariç Olmak Üzere; Düzenlenen Kermes, Festival, Panayır İle Kamu Kurum Ve Kuruluşlarınca Geçici Olarak Belirlenen Yerlerde Satanlardan Herhangi Bir İşverene Tabi Olmaksızın Sürekli Ve Kazanç Getirici Nitelikte Yaptıklarını Vergi Dairelerinden Alacakları Yazılar İle Tespit Ettirdikleri Takdirde İsteğe Bağlı 4(b) Bağkur Primi Ödeyebilirler. Bu Prim Tutarı 2008 Yılında 15 Günlük Tutardan Başlayarak Her Yıl Birer Puan Artırmak Suretiyle Ödeyebileceklerdir. Bu Oran 2023 Ve Sonraki Yıllarda 30 Olarak Sabit Kalacaktır. Soru 36: Ev Hizmetlerinde Çalışan Kadınların sigortaya İlişkin Hakları Nelerdir? Ev İçerisinde Yaşayan Aile Bireyleri Tarafından Yapılabilecek Temizlik, Yemek Yapma, Çamaşır, Ütü, Alışveriş, Bahçe İşleri Gibi Gündelik İşler İle Çocuk, Yaşlı Veya Özel Bakıma İhtiyacı Olan Kişilerin Bakım İşlerinin Aile Bireyleri Dışındaki Kişiler Tarafından Yapılmasına Ev Hizmetleri Denilmektedir. Ev Hizmetlerinde Çalışanların Sigorta Ödemesi Ay İçerisinde 10 (Dâhil) Günden Fazla Ve 10 Günden Az Çalışanlar Olarak İkiye Ayrılır. 10 (Dâhil) Günden Fazla Ev Hizmetlerinde Kadın Sigortalı Çalıştıran İşveren 4(a) Sgk Uzun Vade Prim Ödeme Zorunluluğu Bulunmaktadır. 10 Günden Az Ev Hizmetlerinde Kadın Sigortalı Çalıştıran İşveren Her Gün İçin Prime Esas Günlük Kazanç Alt Sınırının % 2 si Oranında İş Kazası Ve Meslek Hastalığı Primi Ödeyeceklerdir. 10 Günden Az Ev Hizmetlerinde Çalışan Kadın Sigortalı Primini Kendi Ödemek Şartıyla Her Çalıştığı Gün İçin Uzun Vade Prim Ödemesi Yapabilir. Soru 37: Ağır Engelli Çocuğu Bulunan Kadın Sigortalının Ayrıcalığı Var Mı? Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların, tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, sınırlama olmaksızın prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler sınır olmaksızın emeklilik yaş hadlerinden de indirilir. Çocuğunun rapor tarihi den önce ise den itibaren prim gün sayısına dörtte bir eklenir. Eğer rapor tarihi den sonra ise rapor tarihinden itibaren prim gün sayısına dörtte bir eklenir. 28